De democratie verdwijnt uit Brussel

Columns van de week

Hannah Prins, Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

Profiel

Pieter van den Blink

Dit is de schrijfster naar wie heel Frankrijk luistert

Interview

Sylvana Simons: ‘Politiek is voor mij een noodzakelijk kwaad’

Robbert Ammerlaan: de man die het 75-jarige De Bezige Bij opnieuw vleugels gaf

Thijs Broer

Wim Kok blikt terug: ‘In de politiek bestaat geen liefde’

<div class="lead">
Een beetje veel bladgoud en Versailles, minachting voor de pers en Donald Trump als ruige eregast bij het defilé. De Fransen missen hun koning, zei de verse president Emmanuel Macron. Dus hangt hij nu zelf de zware jongen uit.
</div>
Voor zijn tegenstanders is het de ene voorspelling na de andere die uitkomt. Maar degenen die euforisch waren over de overwinning van Emmanuel Macron moeten het met lede ogen aanzien: de nieuwe Franse president blijkt een veelzijdig man, en niet alleen in de positieve zin des woords. Zowel de inhoud als de vorm van zijn optreden, sinds hij in functie is, doen de eerste wenkbrauwen fronsen.
De wittebroodsweken zijn voorbij. Twee maanden na de inauguratie wordt er nu geregeerd, en hoe: vandaag wordt het Paleis van Versailles in gereedheid gebracht voor een staaltje symboliek van de eerste orde. Macron zal de gezamenlijke kamers van het Franse parlement, de Senaat en de Assemblée, toespreken. Waarom daar, in dat decor van pracht en praal dat zijn gelijke in Europa niet kent? Er is een formele reden: de wet schrijft voor dat dáár de twee kamers in congres bijeen komen. Sinds tien jaar kan de president zo’n congres bijeenroepen als er constitutionele kwesties aan de orde zijn. (En die zijn er.)
Maar Macron houdt van Versailles. Hij was nipt drie weken president toen hij er Vladimir Poetin ontving. In Versailles gaat alles, met die Franse woorden die geen vertaling behoeven: en grande pompe. Jean-Christophe Lagarde, in de Assemblée aanvoerder van de ‘constructieve oppositie’, twitterde dat hij daarom niet van plan was te gaan: ‘Duur en nutteloos. De president van de Republiek heeft ons niet nodig voor het beeld dat hij wil neerzetten.’
Die beeldvorming, daar wordt constant over nagedacht sinds de dag de Emmanuel Macron zich losmaakte van de Parti Socialiste om zich te positioneren voor het presidentschap (en waarschijnlijk al veel langer). Zijn vermeende obsessie met de juiste communicatie van wat wel de ‘One-Macron show’ heet, is vaak bespot. Je kan ook zeggen dat Macron simpelweg beter dan zijn tegenstanders begrijpt wat beeldvorming is en kan doen. De avond van zijn verkiezingsoverwinning was daar een geslaagd voorbeeld van.
Maar hij gaat steeds verder: de Franse media wilden maar al te graag weten waarom aanvragen voor interviews met de nieuwe president steeds werden afgewezen. Antwoord vanuit het Élysée: ‘de complexiteit van de gedachten van de president leent zich slecht voor het spel van vraag en antwoord’. Is dat het antwoord van een groot denker of van iemand die geen zin heeft in kritische vragen? De hoop werd gevestigd op het traditionele tv-interview op Quatorze Juillet, de nationale feestdag. Nieuw bericht uit het Élysée: ook dat slaan we over.
<q class="pull-left">Is dat het antwoord van een groot denker of van iemand die geen zin heeft in kritische vragen?</q>
Maar Macron moet zich toch als president tot het volk richten? Dat heeft hij na zijn overwinningspeech niet meer gedaan, op één simultaan interview aan zes grote Europese kranten tegelijk. Je kan er als president voor kiezen om via Twitter te spreken, maar je kunt ook tussen het bladgoud van Versailles tegenover het parlement gaan staan (waarin je over een grote meerderheid beschikt) en je over die ja-knikkende hoofden heen tot den volke richten. ‘We hebben ons gebogen over de vraag wat de beste manier zou zijn om het woord te nemen’, vernam Le Monde fijntjes van iemand in de entourage van de president, ‘zijn voorkeur ging uit naar de meest plechtige’.
Parijs fluistert dat die plechtigheid alvast één slachtoffer heeft gemaakt: premier Eduard Philippe. Diens toespraak tot de Assemblée stond namelijk al gepland voor dinsdag 4 juli. Dat moest het moment worden waarop de nieuwe regering haar plannen ontvouwt. Doordat Macron nu een etmaal eerder al het licht naar zich toetrekt, komt de premier onvermijdelijk in de schaduw te staan. Volgens de premier is het prima zo, en zal zijn verhaal op dinsdag ‘complementair’ zijn aan Macrons toespraak, waar naar wordt uitgezien als naar een soort State of the Union.
<h4>La grande, gránde pompe</h4>
Ook Macrons uitnodiging aan Donald Trump wekt verbazing en wrevel. Op 14 juli, de nationale feestdag, arriveert de Amerikaanse president in Parijs om het defilé bij te wonen. Zijn er voor la grande pompe in Versailles nog formele redenen aan te voeren, deze invitatie lijkt een kwestie van uiterlijkheden. Bilateraal contact tussen de twee grootmachten is van groot belang, en verdieping van de persoonlijke relatie tussen beide leiders hoort daarbij. Maar het defilé van Quatorze Juillet is een bij uitstek visueel moment, theatraal op het lachwekkende af, met glimmende sabels die voor neuzen worden gehouden, paarden met daarop mannen met daarop heel veel koper, en precies op het juiste moment een squadron straaljagers dat in dikke klodders rook de Franse driekleur ejaculeert boven de eretribune. Zo zout wordt het zelfs in Mar-a-Lago niet vaak gegeten, en Trump zal het zeker een ‘great show’ vinden, misschien wel ‘the best’. Maar waarom hij erbij zit? Er zijn vaker buitenlandse staatshoofden aanwezig op Quatorze Juillet, meestal met een of andere aanleiding, en nu zou dat de honderdste verjaardag van de Amerikaanse inmenging in de Eerste Wereldoorlog zijn. Maar het lijkt toch ook een beetje alsof Macron de zware jongen uithangt door te laten zien dat na Vladimir ook Donald op zijn uitnodiging ingaat.
Zijn dergelijke rimpelingen aan het oppervlak – beetje veel Versailles, minachting voor de pers en misschien ook voor de premier, een ruige eregast bij het defilé – tekenen van iets wat zich dieper roert?
<q class="pull-left">Zo zout wordt het zelfs in Mar-a-Lago niet vaak gegeten, en Trump zal het zeker een ‘great show’ vinden, misschien wel ‘the best’.</q>
Het lijkt erop dat Macron er niet wars van is de macht naar zich toe te trekken. Hij weet dat een peiling in de aanloop naar de verkiezingen uitwees dat 80% van de Fransen hoopte op de komst van ‘een sterke leider’ die het land zou hervormen. Maar hij wordt ook achtervolgd door zijn stelling in een interview dat ‘de Fransen hun koning missen’. Letterlijk zei hij twee jaar geleden: ‘Er mist iets in het democratische proces en de manier waarop dat functioneert. In de Franse politiek is het de figuur van de koning die ontbreekt. Ik ben ervan overtuigd dat het Franse volk de dood van de koning niet heeft gewild.’ Misschien is hij zelf de nieuwe koning in het diepst van zijn gedachten. Hij heeft wel eens gezinspeeld op het ‘Jupiteriaanse’ van het presidentschap dat hem voor ogen stond. Geen god maar oppergod.
<h4>Despoot in spé?</h4>
In een scherpe analyse in Le Monde plaatste de historicus Guy Sorman het optreden van Macron in een traditie van voorkeur voor almacht en despotisme in Frankrijk. Denk aan Napoleon en De Gaulle, die als redders des vaderlands erg veel macht kregen toevertrouwd. Macron begeeft zich op het pad van het despotisme, schrijft Sorman, met zijn aankondiging per decreet hervormingen te willen doorvoeren (‘alsof een parlement dat in zijn zak zit nog niet genoeg is voor hem’). En misschien is hij een verlicht despoot, maar dat maakt de risico’s niet minder. ‘Het Franse presidentiële stelsel, de staatsvorm voor verlicht despotisme, is niet geschikt voor onze gefragmenteerde samenleving.’ Wat Sorman bedoelt is dat hervormingen waarover niet in het parlement is gedebatteerd, uiteindelijk in de straat ter discussie zullen worden gesteld. De straat staat hier voor: stakingen, onlusten, geweld.
Twee onderwerpen komen daarvoor bij uitstek in aanmerking. Ten eerste het plan om de noodtoestand (ingesteld na de aanslagen van november 2015, telkens verlengd en nu aflopend op 15 juli) te verheffen tot de nieuwe norm. Lees: overal waar onder de noodtoestand sprake was van ‘bijzondere bevoegdheden’ (inzake huiszoekingen, afluisteren, voorarrest etc.) wordt het woord ‘bijzondere’ doorgestreept, maar de bevoegdheden blijven dezelfde. Een deel van de controle op de opsporing verschuift van de rechterlijke macht naar de regering. Volgens Guy Sorman heeft Frankrijk zich weinig gelegen laten liggen aan de inzichten van Montesqieu, die alle macht wantrouwde en daarom de trias politica introduceerde.
Het tweede is de hervorming van het arbeidsrecht, waarvan Macron al tijdens de campagne aankondigde dat hij die per decreet zou doorvoeren. Parallel aan die binnenlandse hervorming, maakt de president zich sterk voor een verandering op Europees niveau. De detacheringsrichtlijn, die mogelijk maakt dat Oost-Europese werknemers op dezelfde vrachtwagens rijden en op dezelfde bouwsteigers staan als hun Franse (of Nederlandse) collega’s maar voor veel minder geld, moet drastisch worden aangepast. Macron is niet de eerste die dat zegt, en extremisten Le Pen en Melenchon zaten tijdens de campagne op hetzelfde spoor. Maar hij zal het moeten doen. 
Een herziening van de richtlijn was al in behandeling voordat Macron aantrad. De onderhandelingen verlopen moeizaam doordat de landen uit het Oosten er natuurlijk niet aan willen. ‘Maar we boeken wel vooruitgang’ zegt rapporteur Morin-Chartier (van Les Républicains). Zij wil hetzelfde als Macron, maar is beducht dat hij te snel zal willen gaan, waardoor haar moeizaam behaalde successen verloren zullen gaan. Macron, op zijn beurt, wil succes op dit vlak kunnen gebruiken als breekijzer voor zijn binnenlandse hervormingen.
Na twee maanden in het zadel heeft Macron het momentum zeker nog niet verloren. De opkomst bij de verkiezingen was laag maar de meerderheid die hij kreeg was ruim, evenals die in het parlement. Dat zijn kabinet binnen de kortste keren vier ministers moest lozen wegens mogelijke betrokkenheid bij affaires, heeft zijn aanzien niet gedeerd. En op zijn eerste Eurotop werd Macron onthaald als een fenomeen, meer dan als de laatste wisseling van de wacht. De zucht van verlichting dat president Hollande, die zo graag ‘normaal’ wilde zijn, van het toneel is verdwenen, is nog steeds hoorbaar van Parijs tot Brussel. Maar van ‘normaal’ naar Jupiter is een grote stap.

Emmanuel Macron: van ‘normaal’ naar Jupiter

<div class="lead">
Macron wordt president van Frankrijk en blij veert Europa op. Maar er is nog niets gewonnen, na deze krankzinnige campagne, stelt Pieter van den Blink.
</div>
Over het turbulente Franse verkiezingsproces dat met de overwinning van Macron een voorlopige apotheose kreeg, valt zoveel te mitsen en te maren, dat het wellicht het beste is om positief te beginnen. Die apotheose gisteravond (nog niet definitief, de parlementsverkiezingen komen volgende maand) was een mix van presidentiële plecht en volksfeest. Op de binnenplaats van het Louvre werden de standbeelden van steen en van brons en van marmer die daar al eeuwen staan, omspoeld door een menigte van allerlei kleur en komaf. Zo oud als die standbeelden, zo jong was het publiek. Het black, blanc, beur leek terug van weggeweest.
De nieuwe president liep op de klanken van de Hymne à la Joie in zijn eentje de hele cour Napoleon over en hield een toespraak waarover ook weer een hoop te monkelen valt ,maar die tenminste eindigde met het woord amour. Waarna tot laat in de avond de metro blije Fransen bleef aanvoeren, die wapperend met vlaggetjes bovengronds kwamen, zingend ‘on a gagné, on a gagné’.
<h4>Valt mee toch?</h4>
Er is nog niets gewonnen. Er is tijdens deze campagne zelfs veel verloren gegaan. Ik beleefde het moment van de uitslag, die door de peilingen vrij zuiver was voorspeld, met een dame die hier in hartje Parijs op Le Pen had gestemd, en per volmacht ook nog een keer namens haar geëxpatrieerde dochter. Ze maakte van haar teleurstelling geen geheim. Later op de avond dronk ik een glas met een door de wol geverfde Frankrijk-watcher die &#8216;onder de 35% alles acceptabel&#8217; vond wat de score van het Front National betrof. Het werd 33,94%. Valt mee toch?
<q class="pull-left">Ik zeg dat ik een macaron wil eten, ter ere van Macron. Hij doet het gevraagde in een duur papieren zakje, reikt het aan en zegt: alstublieft, van mij.</q>Dat is een ingrijpende klimaatverandering ten opzichte van 2002, toen de kans op een extreemrechtse president (toen een veel kleinere kans dan nu) het land in een staat van shock bracht. Maar die inconvenient truth deed voor één avond aan de schoonheid van een blije menigte niks af. En wie de menigte niet vertrouwt, neem ik even mee naar een chique patisserie nabij het Place de la Bastille, op zondagavond gewoon geopend, verkiezingen of niet. In het klinisch witte interieur liggen zoetigheden uitgestald als diamanten bij een juwelier. Achter de toonbank staat een vrolijke jongeman van een jaar of dertig, zijn huid de kleur van pure chocola. Ik zeg dat ik een macaron wil eten, ter ere van Macron. Hij doet het gevraagde in een duur papieren zakje, reikt het aan en zegt: alstublieft, van mij. Al zo lang dreigt de valse vrede die heerst in dit land om te vallen, dreigt de formele noodtoestand te veranderen in een reële toestand van nood, dat zulke momenten zeer zeldzaam zijn geworden.
Verliezer Marine le Pen kwam direct nadat de uitslag bekend was geworden met een summiere en voor haar doen op fluistertoon uitgesproken verklaring. Het agressieve geraaskal uit het televisiedebat met Macron bleef achterwege. Dat was zo slecht gevallen, ook bij haar eigen achterban, dat ze nu niet anders kon dan kiezen voor kort en niet krachtig. Zij kondigde aan dat ze zich vanaf vandaag zou richten op de parlementsverkiezingen, en werd later gefilmd terwijl ze ergens in blauw licht aan het dansen was. Een deel van de Franse pers had geen toegang gekregen tot het etablissement in het twaalfde arrondissement van Parijs waar zij de uitslag had afgewacht. Van de journalisten die wel binnen waren werden er enkelen, onder wie een Nederlandse cameraploeg ,de deur uitgezet.
<h4>Operatie ont-diabolisering geslaagd</h4>
Was de score van gisteren haar hoogtepunt, heeft ze al haar kruit verschoten en wordt het tijd voor een wisseling van de wacht? Of zal ze er over vijf jaar weer staan, in de hoop de gestage groei van haar partij dan alsnog om te zetten in een overwinning? Vooralsnog zijn er geen tekenen dat zij denkt aan opstappen. Ze heeft, afgezien van het televisiedebat, een sterke campagne gevoerd. Waarin overigens de namen Le Pen en Front National amper voorkwamen. Haar posters toonden slechts haar gezicht en haar voornaam. Operatie ont-diabolisering geslaagd.
Wat een campagne is dit geweest! Omgeven door de dreiging van geweld, uiteindelijk beperkt gebleven tot één dode en één in brand gestoken politieman. Gehouden in een land met een krankzinnig hoge werkloosheid (10%, tegenover 4,7% in Engeland, 3,9% in Duitsland) en een schrijnende kloof tussen have’s en have not’s. Met als inzet het presidentiële ambt dat impopulairder is dan ooit. In een tijd dat populisme, fake news en hacks van kandidaten het dagelijkse nieuws bepalen. Twee weken geleden werd al vastgesteld dat het team van Macron werd gehackt, vrijdagavond stond ineens 9 gigabyte aan interne informatie over zijn campagne online. Al verdween die als een natte voetzoeker in cyberspace zonder het verloop van de verkiezingen te beïnvloeden.
<h4>Unidentified Political Object</h4>
Het had allemaal heel anders kunnen lopen en veel kan nog steeds anders lopen. Op het wereldtoneel zal Macrons overwinning positief worden ontvangen, de beurzen zullen, net als na de eerste ronde, tevreden opveren en wereldwijd zullen de media schematisch berichten dat de strijd tussen hoop en angst, tussen open en gesloten, tussen vooruit en achteruit is beslist in het voordeel van de eerste. En zo is het ook. Maar intern is Frankrijk nu niet ineens op orde. De jongste president uit de geschiedenis, omgeven door zijn team van leeftijdsgenoten, zal het onmogelijke moeten waarmaken. ‘Ik zal u dienen met liefde’ beloofde hij gisteravond. Hij leek zelf nog het meest ontroerd.
&#8216;Kandidaat Plexiglas&#8217; heeft Le Pen hem genoemd. Een Amerikaanse krant zag in hem een &#8216;Unidentified Political Object&#8217;. Maar zoals hij daar stond deed hij de bijnaam die hij in eigen gelederen kreeg, het meeste eer aan: ‘ambitie met hertenogen’. Expliciet richtte hij zich tot degenen die alleen maar op hem hadden gestemd ‘om de Republiek te redden’ en op de kiezers van Le Pen. Maar alle goede intenties ten spijt, moet het land dan wel ontvankelijk zijn voor die liefde. Hij zei niets over het kwart van de Fransen dat helemaal niet heeft gestemd.
Via zijn hervormingen zal Macron de Praffs moeten bereiken, die nieuwe sociologische term voor de plus rien à faire, plus rien à foutre (de afhakers, die niet meer in het systeem geloven en er niks meer mee te maken willen hebben).
<q class="pull-left">‘Ik beloof u niks wat ik niet waar kan maken’ zei hij beleefd.</q>Hij zal met argumenten tegenover de retoriek van zijn tegenstanders moeten komen. Dat hij dat kan, maar ook hoe moeilijk het is, bleek vorige week. Macron bezocht een met sluiting bedreigde fabriek van Whirlpool. Woedende werknemers stonden hem op te wachten onder de rook van brandende autobanden. ‘Ik beloof u niks wat ik niet waar kan maken’ zei hij beleefd. Ook Le Pen verscheen ten tonele en zei: ‘De fabriek blijft open, dat beloof ik u.’ Macron werd uitgejouwd, met Le Pen wilden ze op de foto. Die fabriek zal vast sluiten, de productie wordt verplaatst naar een land waar arbeidskracht goedkoper is. Le Pen zal inkoppen dat als zij president was geweest… en Macron zal het moeten uitleggen. De vakbonden hebben niet unaniem opgeroepen om hem te steunen tegenover Le Pen. Op 1 mei leidde dat tot een theater van verschillende, elkaar vermijdende optochten door Parijs. Vijftien jaar geleden, toen vader Jean-Marie Le Pen de tweede ronde had gehaald, was die viering van de Dag van de Arbeid het moment waarop alle gelederen zich sloten en anderhalf miljoen Fransen de straat op gingen, ook al was Le Pen’s tegenstander Jacques Chirac niet geliefd bij de vakbonden.
Beleefdheid en kalmte zal Macron moeten behouden, en het ‘vleugje Sarkozy’ dat Arnaud Leparmentier van Le Monde in hem ziet, zal hij moeten beteugelen. De enigszins megalomane setting van gisteravond doet vermoeden dat daar nog wel wat werk te doen is. Al moet gezegd dat het goed uitpakte: het Louvre, het grootste stenen symbool van het Ancien Régime in het hele land, werd de plaats van samenkomst voor het nieuwe, jonge Frankrijk.
Meer dan ooit heeft Frankrijk zich in deze verkiezingen een raadsel betoond. In elk debat en in elk commentaar ging het over ‘les gens’, de mensen, ‘la vraie France’, het echte Frankrijk, en natuurlijk ‘le peuple’, het volk. Het deel van les gens dat naar de stembus ging, rekende af met de traditionele partijen van links en van rechts, en daarmee met een heel politiek systeem. De gens die niet stemden bekrachtigden daarmee die afrekening. Maar wat wil la vraie France daarvoor in de plaats? Hoe ver is le peuple bereid om te gaan? Welk parlement zal het tegenover Macron zetten? Alle kansen liggen open. Dat is al heel wat.
<div class="info-box">
Meer Vrij Nederland? <a href="https://www.vn.nl/service/vrij-nederland-nieuwsbrief/" target="_blank">Neem de nieuwsbrief</a>.
</div>

Frankrijk is niet ineens op orde met de overwinning van Macron

<div class="lead">
De Fransen hebben gekozen: Emmanuel Macron en Marine Le Pen gaan door naar de volgende ronde. Dit is geen afstraffing, dit is revolutie, stelt Pieter van den Blink. Kiezen de Fransen voor een open of een gesloten samenleving?
</div>
Een open of een gesloten samenleving, dat wordt de inzet voor het eindspel van de Franse verkiezingen. Het wordt ook een vergelijking met twee onbekenden, nu de traditionele partijen het toneel hebben moeten verlaten om plaats te maken voor twee partijen die nog nooit regeringsmacht hebben gehad. Sterker nog: de partij met de grootste kans op de eindoverwinning is nog maar een jaar oud. Emmanuel Macron en Marine Le Pen, ze hebben allebei blauwe ogen maar het Franse volk zal geen moeite hebben om ze uit elkaar te houden, zo diametraal tegengesteld zijn hun beider visies op de samenleving.
In De open samenleving en haar vijanden, het standaardwerk van Karl Popper, schrijft hij dat een verkiezingsuitslag niet de wens van het volk voor de toekomst weergeeft, maar haar visie op het recente verleden. Wie de verkiezingen wint is niet degene die het sterkst inspireert of het meeste vertrouwen inboezemt, maar degene die het duidelijkst uitdraagt waarom dat wat achter ons ligt goed of fout was.
Maar je hoefde geen Karl Popper te zijn, de afgelopen maanden, om in te zien dat het Franse volk deze verkiezingen benaderde vanuit een brede en intense afkeer van de zittende macht en bij uitbreiding het hele politieke systeem. In het Franse geval is dat het bijna zestig jaar oude presidentiële systeem, bekend als de Vijfde Republiek. De twee traditionele partijen, links de PS en rechts Les Républicains, behaalden samen nog geen kwart van de stemmen. Dat is geen afstraffing, dat is revolutie.
<h4>De guillotine</h4>
Dat traditioneel links na vijf jaar Hollande een score ging behalen waar zelfs Lodewijk Asscher niet jaloers op hoefde te zijn, stond vast. Niet eerder was een zittende president zo impopulair als François Hollande, niet eerder zag een zittende president af van een tweede kandidatuur.
Maar de guillotine die gisteren is gevallen, raakt evengoed traditioneel rechts als links. De twee majeure politieke stromingen die het land de afgelopen decennia afwisselend hebben geregeerd, doen niet mee aan de tweede ronde. Hun rol is niet helemaal uitgespeeld want na de presidentsverkiezingen moet er ook een nieuw parlement komen en daarin zullen zij zeker gewicht in de schaal leggen. Maar toch is dat het nieuws van deze uitslag. Dag wereld van gisteren, hallo toekomst. Wint Emmanuel Macron de tweede ronde, en daar geven de peilingen hem nu 62 % kans op, dan wordt het een open toekomst, optimistisch en pro-Europees. In zijn sterke overwinningsspeech gisteravond gebruikte hij drie keer het woord Europa, hij had het zelfs over “het Europa dat ons beschermt”. Dat is in de context van deze campagne ongeveer even dapper als met een keppeltje en pijpenkrullen door een salafistische wijk gaan wandelen. Voor de andere kandidaten geldt Europa in het beste geval als iets wat er nu eenmaal is, maar waar je zeker geen kiezers mee wint.
<q class="pull-left">In zijn sterke overwinningsspeech gisteravond gebruikte Macron drie keer het woord Europa, hij had het zelfs over “het Europa dat ons beschermt”</q>Wordt het toch Marine Le Pen, en die kans bestaat nog steeds, dan sluit de toekomst van Frankrijk zich af van Europa. Naast de euro wordt de Franse franc heringevoerd, de Europese vlaggen verdwijnen uit overheidsgebouwen en er komt een referendum over een Frexit. Op dit moment is die kans niet groter dan 38 %. In elk van de negen presidentsverkiezingen die sinds de invoering van het tweerondensysteem zijn gehouden, werd degene die in de eerste ronde de meeste stemmen had, ook de winnaar in de tweede ronde.
<h3>Aanslag of onlusten</h3>
Maar tussen nu en de tweede ronde, op 7 mei, kan nog veel gebeuren. Geweld sluimert in de straten van Frankrijk. Het kan komen als terroristische aanslag of in de vorm van massale onlusten in de wijken, zoals in 2005. En niet in de laatste plaats: van de kant van de politie. Elke vorm zal, als hij zich voordoet, een andere dynamiek in gang zetten. Beide kandidaten zullen daar dan op moeten reageren, en het is ook op zulke momenten dat de kiezer z’n mening vormt. Macron en Le Pen hebben samen ongeveer 45 % van de stemmen vergaard in de eerste ronde. Die andere 55% kan in theorie nog van alles doen.
Het geweld deed z’n intrede ook tijdens de eerste ronde. Op dinsdag verijdelde de politie een op handen zijnde aanslag met de arrestatie van twee mannen in Marseille. Donderdagavond werd een gardien de la paix doodgeschoten op de Champs Elysées. Het was bijzonder hoe kalm alle kandidaten, behalve Le Pen, eronder bleven. De kaart van de angst werd niet gespeeld, voorbeeldig gedrag wel tentoongespreid. François Fillon, de kandidaat van klassiek rechts, weigerde een kogelvrij vest te dragen tijdens bijeenkomsten. De politie had hem dat met klem aangeraden toen duidelijk was geworden dat het duistere duo in Marseille het op hem gemunt zou hebben. Een fait divers volgens Fillon, dat de campagne niet mocht beïnvloeden.
<q class="pull-left">Het was bijzonder hoe kalm alle kandidaten, behalve Le Pen, onder de aanslag bleven. De kaart van de angst werd niet gespeeld, voorbeeldig gedrag wel tentoongespreid.</q>Macron weerhield zich zelfs van de ferme taal die van politici verwacht wordt als het volk gevaar loopt, en legde op de ene na de andere zender geduldig uit waarom het echt geen zin zou hebben om alle mogelijk geradicaliseerden preventief op te sluiten.
<h4>Vlammetjes uit de vuurmond van de kalasjnikov</h4>
De media daarentegen, sloegen op tilt. Met als dieptepunt, wat mij betreft, de computer-animatiefilmpjes waarmee vrijdag de journaals van zowel de commerciële als de publieke omroep openden. Als in een videogame zag je de auto van de terrorist de Champs Elysées oprijden om halt te houden naast het busje van de Garde de la paix. Met Playmobil-achtige bewegingen en vlammetjes uit de vuurmond van de kalasjnikov voltrok zich de moord. Op TF1 had de terrorist eerst nog even gepraat met zijn slachtoffer, volgens France 2 had hij meteen geschoten. Je vraagt je af: wat doet het ertoe?
Interessanter was het beeld van de vrijdagochtend, een stralende dag in Parijs, toen de Champs Elysées vanaf de vroege ochtend weer even stampvol waren als altijd. Van de Arc de Triomphe naar de plaats van de aanslag was maar een paar stappen, en zo sloegen veel toeristen twee vliegen in één klap.
Dit zijn verkiezingen in een noodtoestand, en dan zie je rare dingen. De politie, geregeld schuldig aan excessief geweld, werd weer toegeklapt op straat. Hoe kandidaten, media en publiek zullen reageren op een eventuele volgende klap, en met welk gevolg voor de uitslag, valt onmogelijk te zeggen. Dat er vele bommen gemaakt worden, kalasjnikovs doorgeladen en trouw gezworen aan het kalifaat, lijkt wel zeker.
<h5>De meest presidentiabele wenkbrauwen</h5>
Verdere factoren die de voorspelde winst van Macron in de tweede ronde minder zeker zouden kunnen maken: de radicaal-linkse Jean-Luc Mélenchon, die verrassend omhoog schoot in de laatste weken, wilde na de uitslag gisteravond zijn achterban niet oproepen om op Macron te stemmen. Een van zijn aanhangers zei op televisie dat het onmogelijk was om te kiezen tussen het kapitalisme (Macron) en het fascisme (Le Pen). De ongeveer 19 % die in de eerste ronde op Mélenchon heeft gestemd, kan dus roet in het eten gooien.
<q class="pull-left">Een van Mélenchons aanhangers zei op televisie dat het onmogelijk was om te kiezen tussen het kapitalisme (Macron) en het fascisme (Le Pen)</q>Dat risico is minder groot bij de Fillonstemmers (20%), want de man met de meest presidentiabele wenkbrauwen riep wel onomwonden op om ‘een dam op te werpen tegen het Front National’ en dus Macron te stemmen. ‘Dat zal ik dus doen’ zei Fillon. Een mevrouw die op hem had gestemd en die later op avond werd geïnterviewd, zou dat advies naast zich neerleggen en blanco stemmen in de tweede ronde. Dus ook die stemmen zijn nog niet allemaal gewonnen voor Macron.
<h4>De onzekere factor van het televisiedebat</h4>
De tweede ronde valt in een lang weekend (8 mei is Bevrijdingsdag) en dat betekent dat mensen mogelijk niet stemmen omdat ze weg zijn. De FN-stemmers echter, gelden als honkvast en gemotiveerd. Ook dat banale feit kan van invloed zijn.
En er is de onzekere factor van een televisiedebat tussen de twee kandidaten. In 2002, toen de oude Le Pen tot ieders verbijstering in de tweede ronde was doorgedrongen, kon zijn opponent Chirac eenvoudig weigeren om met hem in debat te gaan op televisie. Als dochter Marine nu Macron uitdaagt tot een debat, zal hij dat onmogelijk naast zich neer kunnen leggen.
Toen Emmanuel Macron zondagavond na de uitslag ten tonele verscheen en met een grote grijns een ovatie in ontvangst nam, kreeg ik twee berichten van Nederlandse Frankrijk-watchers. ‘Dat haar, dat kunnen ze toch alleen daar’, luidde de eerste. Een terechte observatie; hoezeer Macron ook de totale vernieuwing predikt, zijn kapsel is zeer traditioneel. (Maar laten we er geen punt van maken, indachtig de affaire rond de kapper die president Hollande maandelijks naar het Élysée liet komen, voor tienduizend euro per maand). Het tweede bericht was een vraag: Hoe voelt Frankrijk zich nu?
<h5>Omgekeerde gordijnbonus?</h5>
Tja. Over welk Frankrijk heb je het? De opiniepeilers voelen zich goed in elk geval. Mondiaal staat hun vak in een slecht blaadje sinds de miskleunen omtrent de Brexit en Trump, maar hier zaten ze er bovenop. Toen Mélenchon rond half tien gisteravond weigerde iets te zeggen zolang het ministerie van Binnenlandse Zaken de uitslag nog niet had bevestigd, was onderzoeksbureau Ipsos niet bang om hem direct krachtig van repliek te dienen: dit was de uitslag, daar hoefde hij niet meer aan te twijfelen. De gevreesde ‘gordijnbonus’ voor Le Pen (kiezers zeggen dat ze niet op haar stemmen maar eenmaal in het hokje doen ze het wel) heeft zich niet voorgedaan. NRC-correspondent Peter Vermaas maakte op Twitter gewag van iets wat wel het omgekeerde leek: in Châteauroux had hij na drie dagen kiezers interviewen de indruk gekregen dat ‘iedereen Le Pen stemde’. Wat blijkt: ze eindigt er met 18,5% op de vierde plaats, ver achter Macron.
In het Le Pen kamp zijn de gevoelens gemengd. De tweede ronde is bereikt, 7,29 miljoen Fransen hebben op haar gestemd. Dat is minder dan de 28 à 30% die de peilingen haar in maart nog gaven. Maar het is wel een voortzetting van de groei: bij de vorige presidentsverkiezingen in 2012 stemden 6,42 miljoen Fransen op haar. In de regionale verkiezingen van 2015 vergaarde het Front National 6,8 miljoen. Haar vader Jean-Marie behaalde vijftien jaar geleden de tweede ronde op basis van 4,8 miljoen stemmen, in de tweede kreeg hij er nog 721 duizend bij. De rest van de kiezers stemden, al dan niet ‘met de wasknijper op de neus’ op Jacques Chirac.
In de gelederen van Macron overheerst de spanning over de euforie. De grootste fout die hij de komende veertien dagen kan maken, is te denken dat de kat al in het bakkie is. Een bijkomstige emotie zou dankbaarheid kunnen zijn tegenover François Bayrou, de Pechtold van Frankrijk, die zelf af zag van een kandidatuur – het zou zijn vierde zijn geweest – om Macron te steunen. Als hij wel in de race was gestapt, had hij Macron stemmen kunnen afnemen, en zaten we nu mogelijk met een andere uitslag.
Hoe dan ook: het is zo ver. Frankrijk gaat veranderen. Eindelijk.
<div class="info-box">
Meer politiek? Neem <a href="https://www.vn.nl/service/vrij-nederland-nieuwsbrief/" target="_blank">de nieuwsbrief van Vrij Nederland</a>.
</div>

Frankrijk gaat veranderen. Eindelijk.

<div class="lead">
Ze heeft overwicht in het debat, Frankrijk verkeert in een drievoudige crisis, de campagne speelt op de man, de opkomst zal laag zijn: allemaal factoren die Marine Le Pen in de kaart spelen, zegt de Franse historicus Christophe de Voogd.
<div class="figure--left">
<figure id="post-351597 media-351597" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/03/devoogd.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/03/devoogd-320x357.jpg 320w" alt="" /><figcaption>Foto: nonfiction.fr</figcaption></figure>
</div>
</div>
Tussen Marine Le Pen en haar vader Jean-Marie bestaan vele verschillen, maar er is één belangrijke overeenkomst: beiden zijn briljante debaters. ‘Ik zou niet graag tegenover haar staan in een verkiezingsdebat,’ zegt Christophe de Voogd, ‘ze kent every trick in the box.’ 
De Voogd, wiens naam verwijst naar zijn Nederlandse voorouders, is historicus aan de prestigieuze Sciences Po en verbonden aan de liberale denktank Fondapol. Deze week verscheen zijn boekje Réformer: quel discours pour convaincre?, waarin hij probeert om de Franse impasse (‘de ware exeption française is dat wij het laatste westerse land zijn dat de verzorgingsstaat nog niet heeft hervormd’) te doorbreken.
De Voogd doceert politieke retorica, dus hij weet waarover hij spreekt als hij de flux de bouche van de familie Le Pen beoordeelt.
<h3>Ernstig beschadigde oud-premier</h3>
De Fransen kiezen hun president in twee rondes. Voor de eerste ronde op 23 april hebben niet minder dan zestien kandidaten zich gemeld. De tweede ronde gaat veertien dagen later tussen de twee die in de eerste ronde de meeste stemmen hebben gehaald. Als een kandidaat in de eerste ronde al een absolute meerderheid behaalt, is er geen tweede ronde.
Het is nu vijftien jaar geleden dat, geheel tegen de verwachting in, Jean-Marie Le Pen de tweede ronde van de presidentsverkiezingen haalde. Dit keer zou het juist een grote verrassing zijn als zijn dochter Marine niet in die tweede ronde komt.
Haar overwicht in het debat is een van de factoren die ervoor zorgen dat De Voogd vraagtekens plaatst bij de voorspellingen dat Le Pen het vervolgens zal afleggen tegen haar laatste tegenstander. Dat zal met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid François Fillon of Emmanuel Macron zijn. Fillon is een door beschuldigingen van zelfverrijking ernstig beschadigde oud-premier met een conservatief programma, Macron een nog geen veertigjarige wonderboy die zonder uitgesproken standpunten surft op een aura van vernieuwing.
<h3>Drie crises tegelijk</h3>
De peilingen, voor wat ze nog waard zijn na de missers in het recente verleden (Brexit, Trump), tonen vooralsnog een uiteindelijke winst voor Fillon of Macron tegenover Le Pen. Maar de achterstand van Le Pen wordt met de week kleiner. ‘Drie maanden geleden was het nog ondenkbaar dat Le Pen in het Élysée zou komen, een maand geleden was het mogelijk, en nu… Een aantal belangrijke factoren werkt op dit moment in het voordeel van Le Pen, zonder dat ze daar zelf veel voor hoeft te doen,’ constateert De Voogd, aan de telefoon vanuit Parijs. ‘Frankrijk maakt op dit moment drie crises tegelijk door. Een economische crisis, een veiligheidscrisis en een identiteitscrisis. De staatsschuld is enorm, de werkloosheid is hoog. Het gevoel van onveiligheid is groot; niet alleen door de aanslagen in Parijs, Nice en elders in het land, maar ook door de wekelijkse berichten van arrestaties en verijdelde pogingen tot terreur. De identiteitscrisis, ten slotte, is de meest herkenbare voor Nederland, want die speelt bij jullie ook: het gevoel dat grote groepen nieuwkomers het land doen veranderen, waardoor de oude bewoners zich niet meer thuis voelen. De angst die deze crises teweegbrengen en de onvrede over hoe de overheid ermee omgaat, drijft de kiezer richting het Front National.’
<q class="pull-left">Die identiteitscrisis speelt bij jullie ook: het gevoel dat grote groepen nieuwkomers het land doen veranderen.</q>
<h3>144 presidentiële beloften</h3>
Ook de manier waarop de verkiezingscampagne tot nu toe verloopt, is gunstig voor Le Pen. De Voogd: ‘Vanuit mijn werk beijver ik me voor een goed gebruik van de retorica, dat wil zeggen de kracht van argumentatie. Maar in deze campagne valt er wat dat betreft weinig te halen. Het is puur ad hominem, verdachtmakingen, stoten onder de gordel. Aan de campagnes van Clinton en Trump hebben we kunnen zien dat het mogelijk is dat het zo tot het einde toe doorgaat. Een inhoudelijk debat zou bijvoorbeeld kunnen blootleggen dat Le Pens plan om Frankrijk uit de Europese Unie te halen, economisch totale onzin is.’
Het Front National heeft het verkiezingsprogramma de vorm gegeven van ‘144 presidentiële beloften’. De eerste daarvan is het houden van een referendum over uittreding uit de unie. Belofte 93 is om alle Europese vlaggen te verwijderen uit Franse overheidsgebouwen.
<q class="pull-left">Deze campagne is puur ad hominem, verdachtmakingen, stoten onder de gordel.</q>
<h3>Oppervlakkige, nerveuze campagne</h3>
Dat het in de Franse campagne zo op de man gaat en niet over de inhoud, verwijt De Voogd niet alleen de kandidaten, maar ook de pers. ‘Het ontbreekt aan kritische vragen doordat er ook bij de journalisten te weinig economische kennis is. De goede Nederlandse gewoonte om partijprogramma’s te laten doorrekenen door de Rekenkamer, bestaat in Frankrijk niet. De programma’s van de socialistische kandidaat Benoît Hamon en de linksradicale Jean-Luc Mélenchon bevatten net zulke economische luchtfietserij als dat van Marine Le Pen. Maar ze komen ermee weg.’
Die oppervlakkige, nerveuze campagne taxeert De Voogd als een potentieel voordeel voor Marine Le Pen. ‘Dat leidt tot een teneur van het-interesseert-me-allemaal-geen-reet bij de kiezer. En veel Fransen geloven nog dat Le Pen toch nooit zal winnen. De kans op een lage opkomst is daardoor groot. En hoe lager de opkomst, hoe beter voor haar, want de FN-stemmers zullen niet thuisblijven.’
<q class="pull-left">Hoe lager de opkomst, hoe beter voor Le Pen, want de Front National-stemmers zullen niet thuisblijven.</q>
<h3>Nuttige idioten</h3>
Een andere groep die Le Pen onbedoeld in de kaart speelt, wordt gevormd door wat De Voogd noemt ‘de nuttige idioten’. ‘Nuttig vanuit het perspectief van Le Pen. Het zijn degenen die haar diaboliseren, die geen onderscheid maken tussen haar en haar racistische vader, die zich overgeven aan een reductio ad Hitlerum van het hele Front National. Dat is een ernstige denkfout. Marine Le Pen is nationalistisch, populistisch, xenofobisch zelfs, maar niet racistisch – ook al telt de partij nog steeds veel racistische leden. Dat is een van de belangrijke verschillen met haar vader, met wie ze onder andere om die reden gebrouilleerd is. Marine Le Pen zet Fransen af tegenover buitenlanders, maar een Fransman kan voor haar zwart, bruin of geel zijn. Het is voor een debater als zij een makkelijk inkoppertje om die diabolisering om te zetten in een slachtoffer-imago, hetgeen weer extra stemmen oplevert.’
<q class="pull-left">Marine Le Pen is nationalistisch, populistisch, xenofobisch zelfs, maar niet racistisch.</q>
De nuttige idioten par excellence zijn degenen die recentelijk FN-aanhangers hebben aangevallen in Nantes. ‘Fransen houden van orde op straat en een onbelemmerd democratisch debat. Die rellen hadden eigenlijk niet eens kunnen plaatsvinden, gezien de nog steeds geldende noodtoestand in het land. Zelfs mensen die nooit op Le Pen zouden stemmen, verafschuwen dit geweld. Als dergelijke incidenten in omvang en aantal toenemen, wordt de populariteit van het Front National alleen maar groter. Vooral in de rangen van de politie, die veel aanhangers van het Front National telt. Uiteindelijk kan die confrontatie ook een factor worden in de verkiezingen .’
<h3>De handen vol aan het Front</h3>
De historicus De Voogd kan niet nalaten erop te wijzen dat een sterk Front National lange tijd was wat traditioneel links Frankrijk wilde. ‘Die strategie had Mitterrand ontwikkeld. Hoe meer rechts de handen vol zou hebben aan het Front, des te groter de kans voor links om te winnen. Maar zo werkt het niet meer. De rol van de socialisten is in deze verkiezingen al volstrekt uitgespeeld, maar als Fillon en Macron zich teveel met elkaar gaan bezighouden vanuit de gedachte dat één van hen Le Pen dan wel makkelijk zal verslaan in de tweede ronde, dan vergissen ze zich.’
Met nog een kleine twee maanden te gaan tot de eerste ronde, voorziet De Voogd één scenario waarbij de overwinning Le Pen helemaal niet meer kan ontgaan. ‘Als er vóór de verkiezingen nog een aanslag plaatsvindt, valt haar law and order- en “Verdediging van Frankrijk en de Fransen”-programma op z’n plaats. Macron, met zijn “softe” voorstellen op het gebied van veiligheid en immigratie, zou dan weinig kans meer maken tegenover haar. Fillon, als oud-premier en uitgesprokene vijand van de radicale islam, misschien iets meer, maar hij zou weer veel linkse stemmen missen.’
<q class="pull-left">Als Fillon en Macron zich teveel met elkaar gaan bezighouden omdat één van hen Le Pen wel zal verslaan in de tweede ronde, dan vergissen ze zich.</q>
<h3>Glorieuze bloeitijd</h3>
Ook zonder aanslag heeft Macron al een paar uitspraken gedaan die hem kwetsbaar maken voor Le Pens retorische vuurkracht. Op een grote partijbijeenkomst in Lyon zei de jonge branie: ‘Er bestaat geen Franse cultuur, er is een cultuur in Frankrijk.’ Zo kosmopolitisch als hij het bedoeld zal hebben, zo oikofobisch kwam het over. In Algiers noemde hij het koloniale verleden van Frankrijk een misdaad tegen de menselijkheid. Ook dat is gefundenes Fressen voor het Front National, waar datzelfde verleden wordt beschouwd als de glorieuze bloeitijd van Frankrijk. ‘Achter Marine Le Pen staat Florian Philippot, een strateeg met politieke ervaring en retorisch talent, die overigens een links verleden heeft. Macron heeft wel communicatieadviseurs maar geen politieke theoreticus die hem bijstaat.’
De centristische tenor François Bayrou, die al drie keer kandidaat was voor het presidentschap, heeft afgezien van een vierde poging en zich in plaats daarvan achter Macron geschaard. ‘Op papier is dat goed voor Macron en een logische combinatie. Allebei willen boven de scheiding rechts/links staan: Bayrou is de man van het humanistische centrum en Macron – dat is altijd zo handig als ik het aan Nederlanders moet uitleggen – die is gewoon D66. Maar het probleem schuilt in hun ego’s. Het persoonlijke weegt soms zwaarder dan het ideologische, zeker in Frankrijk. En François Bayrou heeft het niet in zich om de tweede viool te spelen. Nu al corrigeert hij soms wat Macron zegt. Daar toont zich de zwakte van hun tandem.’
Het is zo’n amalgaam van factoren ten gunste van Le Pen dat De Voogd met een Franse uitdrukking het universum aanroept. ‘Toutes les planètes s’alignent pour qu’elle gagne.’ De sterren staan gunstig voor Le Pen, zeggen wij. Aan een duistere hemel.
<div class="info-box">
Op 27 maart neemt Christophe de Voogd deel aan de grote thema-avond over de Franse verkiezingen in De Balie te Amsterdam. Meer informatie en kaarten bij <a href="http://www.debalie.nl/agenda/podium/een-nieuw-frankrijk/e_9782764/p_11768334/" target="_blank">De Balie</a>.
</div>

‘Als er vóór de verkiezingen nog een aanslag plaatsvindt, kan de overwinning Le Pen niet meer ontgaan’

<div class="lead">
De onafhankelijke Franse presidentskandidaat Emmanuel Macron maakt opeens kans de jongste president ooit te worden. Maar wie is hij? En zal hij standhouden, nu de tegenkrachten op stoom komen?
</div>
Wie is Emmanuel Macron? De 39-jarige &#8216;Mr Rockstar&#8217; heeft vooralsnog zo’n dun politiek profiel, dat de vraag beter kan luiden: wie wordt Macron?
Hoe zal hij zich gedragen in de komende maanden, als de Franse verkiezingscampagne verder op stoom komt? En wat kunnen we verwachten indien Macron, na de eerste ronde op 23 april, in de tweede ronde belandt? Niet alleen de peilingen, ook het gezonde verstand voorspelt dat die kans groot is. En dan rest de vraag: wat zal er gebeuren als Macron werkelijk de nieuwe president van Frankrijk wordt, de jongste die het land ooit heeft gehad?
Dat deze jeugdige ex-bankier zonder politieke thuisbasis en zonder ooit te zijn verkozen, een grote kanshebber in de presidentsverkiezingen is geworden, hoeft geen raadsel te zijn. Het is de uitkomst van een aantal factoren, die niet allemaal met zijn persoonlijke charisma te maken hebben, hoewel dat zeker een rol speelt. Verdeeldheid op links, crisis op rechts, een electoraat op drift en een sfeer in het land van tout est possible. In Frankrijk is het nu zo dat belangrijke media als Mediapart het volk oproepen om een voorbeeld te nemen aan de Roemenen en massaal de straat op te gaan om ‘haar burgerlijke verantwoordelijkheid te nemen’. En oud-premier en kandidaat voor het hoogste ambt François Fillon overtreft Richard Nixons I’n not a crook met de bewering: “Ik heb er wat langer over gedaan dan goed is om de ontwikkelingen in de samenleving te begrijpen, maar ik heb de wet niet overtreden.’ Zie daar de schuivende panelen waar Emmanuel Macron tussendoor kan komen.
<h3>Van onderop hervormen</h3>
Generaties lang roepen Franse politici nu al dat zij de politiek willen veranderen, de impasse willen doorbreken, echte hervormingen willen doorvoeren, een nieuwe republiek willen uitroepen, een einde kunnen maken aan dit en een begin zullen maken met dat. Er is niets van terecht gekomen wat met het blote oog waarneembaar is. Macron denkt dat hij de magische hendel heeft gevonden: het land moet niet vanuit de paleizen van de macht maar van onderop, vanaf de straat worden hervormd.
<q class="pull-left">Ooit studeerde hij filosofie, aangevuld met een foutloos parcours door de Franse elitescholen.</q>Macron omschrijft zichzelf als &#8216;niet links en niet rechts&#8217;. Maar hoe niet links of niet rechts, blijft nog even in het midden, want een echt programma heeft hij nog niet gepresenteerd. Dat komt eind februari, begin maart. Tot dan toe moeten we het doen met zijn losse programmatische uitlatingen in de media en een gelikte website met leuke videootjes. Waarom zou je je haasten als de zaak zo voor de wind gaat?
Wat weten we wel van Emmanuel Macron? Ooit studeerde hij filosofie, aangevuld met een foutloos parcours door de Franse elitescholen. Hij werkte voor de Franse overheid, de Banque de Rothschild, vervolgens als adviseur van president Hollande en tenslotte twee jaar als diens minister van Economische zaken. Toen stapte hij op om zijn eigen politieke beweging op te richten, En Marche! Dat is nu een halfjaar geleden.
Afgelopen weekend wist hij tienduizend man op de been te brengen in Lyon, tegen wie hij zei dat de nieuwe generatie Fransen &#8216;zin moet hebben om miljardair te worden&#8217;. Niet miljonair, maar miljardair. Alle waanzinnig gave landen nog aan toe! Tegelijkertijd wil hij de 35-urige werkweek in stand houden, meer staatssteun geven aan bedrijven en met nog niet nader uitgewerkte fiscale ingrepen de minimuminkomens helpen. De helft van zijn fractie in de Assemblée Nationale (het Franse parlement, dat ook opnieuw wordt gekozen) moet vrouw zijn. Toen bleek dat ondanks dat expliciet uitgesproken voornemen maar weinig vrouwen zich meldden voor een zetel, uitte Macron via de sociale media een krachtige waarschuwing: die 50/50 moet er komen, anders was En Marche! gedoemd om net zo te worden als de heersende politieke klasse waartegen zij ageert. En Europa? In zijn anderhalf uur durende betoog in Lyon zei hij er weinig over, behalve dat de Frans-Duitse banden moeten worden aangehaald. Een paar maanden geleden opperde hij eens de mogelijkheid voor een pan-Europees referendum over de toekomst van de Unie.
<h3>&#8216;Mogelijk een geheim agent&#8217;</h3>
Maar voordat zijn plannen werkelijkheid kunnen worden, zal hij het hoofd koel moeten weten te houden nu een groot apparaat van boven- en ondergrondse tegenkrachten zich in werking zet om hem op weg naar het Élysée zo hard mogelijk te laten struikelen. Marine Le Pen, waarschijnlijk zijn rivaal in de tweede ronde, suggereerde dat Macron ‘onder de invloed’ staat van de Frans-Israëlische telecom-magnaat Patrick Drahi, tevens eigenaar van een trits Franse media, waaronder het linkse dagblad Libération.
<q class="pull-right">Tegelijk met deze antisemitische insinuaties zijn er de hints naar een ‘niet traditionele seksuele voorkeur’.</q>De Engelstalige spreekbuis van het Russische gezag, Sputnik, kwam met het bericht dat Macron ‘mogelijk een geheim agent van de VS is, die lobbyt voor de banken’. Tegelijk met deze antisemitische insinuaties zijn er de hints naar een ‘niet traditionele seksuele voorkeur’. In de woorden van de Franse parlementariër Nicolas Dhuicq (van Les Républicains, de partij van Fillon): &#8216;Macron heeft een lobby van zeer bemiddelde homo’s achter zich.&#8217; Een andere Russische krant, Izvestia, heeft aangekondigd eind deze week met kompromat over Macron te komen.
Onder die toenemende druk moet Macrons stijl zo authentiek mogelijk blijven. Voor hem geen mediatraining. Zijn woordvoerders zijn geen gevallen journalisten of communicatiestrategen, maar ondernemers uit de achterban. Dat zijn eerste optreden als presidentskandidaat in het acht uur-journaal – in Frankrijk is dat een serieus programma en een vuurproef voor elke politicus van betekenis – nogal stroef verliep, heeft hem niet van die gedachte af gebracht.
<h3>Stigmatiseren als homo</h3>
En dan zijn vrouw. Dat Brigitte Trogneux twintig jaar ouder is dan Emmanuel Macron, met wie zij in 2007 in het huwelijk trad – ze was zijn lerares geweest in Amiens – is een feit. En zoals dat gaat met feiten wordt het pas met betekenis geladen door degene die het gebruikt. Het niet geringe leeftijdsverschil geldt als teken aan de wand voor Macrons dubbelleven, in de ogen van degenen die hem, als leefden we in de jaren dertig van de vorige eeuw, stigmatiseren als homo. Met of zonder communicatieadviseurs pareerde Macron maandagavond in Parijs dergelijke praktijken met het altijd sterke wapen van de humor. In één adem knipoogde hij naar links en naar rechts, met een daverende lach door het theaterzaaltje achter het Gare Montparnasse tot gevolg. ‘Brigitte en ik zijn dag en nacht bij elkaar, gelukkig heb ik haar er nooit voor betaald. Zij zou niet weten hoe ik een dubbelleven moest leiden, tenzij het mijn hologram is dat er plotseling vandoor gaat.&#8217;
De betaling verwijst naar Penelopegate, het schandaal waar oud-premier en kandidaat voor rechts François Fillon nu in ten onder gaat, het hologram naar een stunt van Jean-Luc Mélenchon, de kandidaat van radicaal-links, die een hologram van zichzelf gebruikte om op meerdere plaatsen tegelijk campagne te kunnen voeren.
Le Pen (ook zij ligt onder vuur, vanwege drie ton aan ongerechtvaardigde uitgaven in het europarlement) en Macron zijn nu geheel op elkaar gericht, alsof het al een feit is dat zij in die tweede ronde tegenover elkaar zullen staan. (Dat is het niet, bijvoorbeeld omdat van de mensen die nu zeggen op Macron te zullen stemmen, de helft aangeeft nog niet zeker te zijn van zijn keuze. Bij Le Pen is dat slechts één op de vijf.) Macron noemt zijn strijd met Le Pen die van progressief tegen conservatief. Le Pen heeft het liever over mondialist versus patriot.
<div class="info-box">
Pieter van den Blink is oud-correspondent in Frankrijk en neemt op 27 maart deel aan <a href="http://www.debalie.nl/agenda/podium/franse-verkiezingen%3a-een-nieuw-frankrijk/e_9782764/p_11768334/" target="_blank">een debat in De Balie</a> over de Franse verkiezingen, met o.a. Adriaan van Dis.
</div>
<div class="info-box">
Meer over internationale politiek? Volg <a href="https://www.vn.nl/service/vrij-nederland-nieuwsbrief/" target="_blank">de nieuwsbrief van Vrij Nederland</a>.
</div>

Deze ‘Mr Rockstar’ wordt misschien wel de nieuwe Franse president

<div class="lead">
In haar gepassioneerde essay Ik kom in opstand, dus wij zijn. Nieuw licht op verzet onderzoekt Eva Rovers recente Twitter-revoltes. Voor een échte revolutie blijkt meer nodig dan een hashtag, betoogt ze.
</div>
Een kleine handleiding voor het verzet, die zou nog van pas kunnen komen. Dezer dagen moet je op alles voorbereid zijn. Eva Rovers toont met haar essay Ik kom in opstand, dus wij zijn. Nieuw licht op verzet dat zij snakt naar een geslaagde revolte. Na schuinsmarcheerder Boudewijn Büch, wiens biografie zij schreef, onderzoekt zij in dit essay de regelrechte weigeraar, de opstandeling, degene die ‘hartstochtelijk leven’ verkiest boven een fysieke of ‘mentale zelfmoord’. Het zijn termen van Albert Camus, aan wie zij ook haar titel ontleent. ‘Ik kom in opstand, dus wij zijn’ schreef de Franse schrijver-filosoof aan het slot van het eerste deel van l’homme revolté (1951). (Om er overigens aan toe te voegen: ‘en wij zijn alleen’).
<h3>Essay passionel</h3>
Je hebt het essay met voorbedachten rade, en je hebt het essay passionel. De latere Nobelprijs-laureaat Camus wist beide vormen te combineren, Rovers’ tekst zit duidelijk in de tweede categorie. In elke zin lees je haar verbijstering, haar woede ook, om ‘de absurditeit van het bestaan’ waar Camus als enige juiste levenshouding de opstand tegenover wilde zetten. En zoals Camus in filosofische bewoordingen ageerde tegen de excessen van het communisme, vloeit haar betoog over van een beschouwend begin naar een bevlogen betoog tegen de verstikkende deken van het neoliberalisme, de enige ideologie die het alom beleden einde van de geschiedenis lijkt te hebben overleefd (de waanbeelden der fundamentalisten buiten beschouwing gelaten). En het ergste is, schrijft Rovers, dat we niet eens meer beseffen dat het een ideologie is. ‘Het is de ultieme realisatie van Goebbels’ befaamde uitspraak: “Het geheim van propaganda is mensen zodanig te doordringen van de gewenste ideeën, dat zij niet beseffen dat zij er überhaupt van doordrongen zijn.” (…) De ideologie getrouw consumeren wij ons een slag in de rondte en denken oprecht dat we daar gelukkig van worden.’
<q class="pull-right">In elke zin lees je haar verbijstering, haar woede ook, om &#8220;de absurditeit van het bestaan&#8221;.</q>
<h3>Revolutie 2.0</h3>
Haar intense verontwaardiging over de status quo geeft Rovers’ essay kracht en geloofwaardigheid. Ingewikkelder ligt het met haar analyse van de #-revolutie, ook wel ‘revolutie 2.0’ genoemd. Die termen verwijzen naar een aantal opstanden, te beginnen met die in Iran in 2009 na de verkiezing van Mahmoud Ahmadinejad tot president. De omwenteling in Egypte in 2011, de Occupy-beweging en de Turkse ‘Gezi-park-protesten’ zijn andere voorbeelden die Rovers noemt. Bij elk van deze bewegingen speelden sociale media een grote rol. ‘Een enkele Facebook-post of hashtag lijkt voldoende om dictators af te zetten en diepgewortelde misstanden te veranderen,’ omschrijft Rovers de teneur in de dagen dat het Tahrirplein in Caïro volstroomde met digitaal opgetrommelde opstandelingen.
Drijvende kracht achter de Facebook-pagina die het Egyptische volk op de been bracht, was Wael Ghonim, destijds een rijzende ster binnen Googles marketingafdeling in het Midden-Oosten. Mede dankzij hem werd dictator Mubarak door het volk ontvolgd. Maar het kreeg er Al-Sisi voor in de plaats en de profielfoto van Egypte veranderde amper. Rovers citeert Ghonim: ‘Ik zei ooit dat wanneer je een land wilt bevrijden, je niets anders nodig hebt dan een website. Ik had ongelijk.’
<h3>Kort door de bocht</h3>
Die frustratie en teleurstelling over het mislukken van de Arabische lente bepalen vervolgens Rovers’ blik op de mogelijkheden van een #-revolutie. Dat de Arabische lente is mislukt, valt helaas niet te ontkennen. Toch denk ik dat Rovers een te korte lijn trekt tussen het gebruikte middel en de uitkomst. Veel van de ‘revoluties 2.0’ zijn mislukt, schrijft zij, ‘terwijl je met de mogelijkheden van sociale media toch eclatante successen zou verwachten’.
<q class="pull-left">Rovers citeert Ghonim: &#8216;Ik zei ooit dat wanneer je een land wilt bevrijden, je niets anders nodig hebt dan een website. Ik had ongelijk.&#8217;</q>
Dat is haast nog korter door de bocht dan een gemiddelde Trump-tweet. Bijvoorbeeld het gegeven dat de opstandelingen in de Arabische wereld en in Turkije het leger tegenover zich vonden, dat per definitie het geweld niet schuwt. Of dat machthebbers, zolang ze er nog zitten, in staat zijn de sociale media en desgewenst het hele internet gewoon uit te zetten. Rovers ziet die repressie wel, maar zij legt een verband met de manier waarop de opstanden waren georganiseerd. ‘De veelgeprezen Twitter-revolutie bleek toch geen Revolutie 2.0.’
Ik zie dat verband niet. Eclatant succes is alleen te verwachten als de ene partij sterker is dan de andere. Dat wil zeggen getalsmatig, organisatorisch en fysiek sterker. Rovers besteedt aan die derde factor de minste aandacht, terwijl die nog altijd de belangrijkste is. Onze werkelijkheid kan nog zo gedigitaliseerd en virtueel zijn, met een hashtag begin je niks tegen de geheime dienst, de gevangenis en de hondenbrigade.
<h3>Driestappenplan</h3>
Over de eerste twee aspecten van overmacht – het getalsmatige en het organisatorische – zegt Rovers veel behartigenswaardigs. Wie nog wel eens droomt van in opstand komen – de enige manier volgens Camus waarop de mens zichzelf kan verwezenlijken – kan er zijn voordeel mee doen. In haar geschiedenis in vogelvlucht van geslaagde en gesneefde opstanden, maakt Rovers onderscheid tussen ‘vele stemmen’ versus ‘eenstemmigheid’, tussen de snelheid waarmee mensen zich bij een beweging aansluiten en onderling communiceren versus de overtuiging en verbondenheid waarmee ze dat doen. Wrang maar onontkoombaar is de conclusie dat consensus méér is dan een hashtag. Terecht constateert Rovers dat ‘het bij recente protesten vaak ontbreekt aan één duidelijke boodschap’. Zij wijst, met Camus, op de noodzaak van een driestappenplan.
<ol>
<li>Doe eerst goed zelfonderzoek, voel de verontwaardiging.</li>
<li>Zoek dan in levenden lijve contact met gelijkgestemden en vergewis u ervan dat allen hetzelfde voelen en het eens zijn over het doel van de opstand.</li>
<li>Trek dán pas naar de Dam, beste opstandige lezer.</li>
</ol>
<h3>Een eigen radiozender</h3>
Rovers vergelijkt de #-revoluties met de Amerikaanse burgerrechtenbeweging uit de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw. Mocht zij zich verder ontwikkelen als theoretica van de opstand, dan zou het interessant zijn om ook de Amsterdamse kraakbeweging uit de jaren tachtig als casus te nemen. Dat was een heuse opstand tegen het plaatselijk en nationaal gezag (&#8216;Geen woning, geen kroning&#8217;), en het zou interessant zijn om te weten waar Rovers die plaatst. Die krakers hadden een sterke band, met hun honden en hanenkammen woonden ze vaak samen onder een (gekraakt) dak, en de solidariteit tussen de diverse kraakpanden was groot: zodra ergens een ontruiming dreigde, kwamen de bewoners van andere panden helpen verdedigen.
<q class="pull-left">Wrang maar onontkoombaar is de conclusie dat consensus méér is dan een hashtag.</q>
Hun doelen waren helder: het voorkomen van sloop ten behoeve van de metrolijn en een halt aan de speculatie met leegstaande panden. De kraakbeweging had nog geen hashtag, maar wel een eigen radiozender (Radio de Vrije Keizer), en kon voor het overige rekenen op de loyale berichtgeving van de publieke Radio Stad Amsterdam. Toch kwam er wel een kroning en geen woning. Hoe ziet zij dat?
<h3>Cyber-jihad</h3>
Maar er is een grotere omissie in Rovers’ inventarisatie van opstanden. Het voorbeeld bij uitstek van een opstand die voor een zeer groot deel via de sociale media tot stand komt en die nochtans aan een succesvolle opmars bezig is, lijkt mij IS. Onthoofdingsvideo’s circuleren mondiaal en brengen ‘strijders’ in beweging om naar het front te trekken of om elders aanslagen te plegen. Het kalifaat leunt zwaar op deze mobilisatie via de cyber-jihad. De ‘absurditeit van het bestaan’, om met Camus te spreken, kent vele vormen.
<div class="info-box">
Eva Rovers, <a href="https://www.vn.nl/product/kom-opstand-dus-eva-rovers/" target="_blank">Ik kom in opstand dus wij zijn. Nieuw licht op verzet.</a> Ambo | Anthos. 84p., € 10,-
</div>

Met alleen de hashtag #revolutie kom je er niet

<div class="lead">
Het lijkt er op dat het François Fillon wordt, die de strijd om Frankrijk zal moeten winnen van de olifant in de kamer: Marine Le Pen en haar FN. Maar hoe bereikt een conservatieve katholiek met zijn kasteelheer-fatsoen &#8216;haar&#8217; gewone man?
</div>
Marine Le Pen. De vraag werd niet gesteld, haar naam viel niet eens.
Het eerste interview van François Fillon als kandidaat van rechts in de presidentsverkiezingen, had woord voor woord kunnen plaatsvinden in de aanloop van de verkiezingen van 2012, die van 2007 of zelfs die van 2002. Fillon mocht vertellen dat hij de Fransen wil verenigen en het land hervormen, zoals Chirac, Sarkozy, Hollande en vele presidentskandidaten in het verleden de Fransen wilden verenigen en het land hervormen. Geen woord waaruit je kon opmaken dat het dit keer anders is. Echt anders. Niet alleen omdat het land zwaar verdeeld is in plaats van verenigd, of omdat er nog steeds voor geen meter is hervormd. Vooruit, een halve meter. Maar omdat Frankrijk is getraumatiseerd door het ongekende geweld van de aanslagen op eigen grondgebied. En omdat het Front National groter, sterker en gevaarlijker is dan ooit.
<q class="pull-left">De meeste Fransen François zullen Fillon nu in de eerste plaats zien als degene die het moet opnemen tegen háár. Tegen Marine Le Pen.</q>
‘Hoe gaat u de Fransen overtuigen om niet op Marine Le Pen te stemmen maar op u?’ ‘Wat doet u in de confrontatie met extreem-rechts populisme?’ Die vragen zullen Fillon zeker nog gesteld worden, je mag hopen dat hij zelf ermee opstaat en naar bed gaat. Maar het is een raar, veeg teken dat het tv-journaal van de publieke omroep er geen been in zag om de eerste keer dat hij zich na zijn overwinning liet interviewen, de olifant gewoon in de kamer te laten staan. Alsof het maar een klein olifantje is en we rustig kunnen blijven mompelen: zo erg is het nu ook weer niet. Toch zullen de meeste Fransen François Fillon nu in de eerste plaats zien als degene die het moet opnemen tegen háár. Tegen Marine Le Pen, om niet te zeggen: tegen de tijdgeest. Een tijd van angst en verwarring, waarin links geen vuist kan maken, gematigdheid een zonde lijkt en iedereen snakt naar grote veranderingen. Omstandigheden waar de retoriek van het Front National op gevormd is. Kan Fillon daar een eigen verhaal tegenover zetten? Met zijn verrassende overwinning van de primaire komt de vraag: is hij de beste voor die tweestrijd?
Om die vraag te kunnen beantwoorden is het goed om die overwinning eerst even van wat franje te ontdoen. De primaire bracht ruim 4,3 miljoen stemmers op de been voor de tweede ronde (die ging tussen Fillon en Juppé, nadat Sarkozy onverwacht al in de eerste ronde was gesneefd). Tweederde koos Fillon. Dat lijken imposante cijfers, maar ze stellen niets voor: uit onderzoek na eerdere voorverkiezingen blijkt dat alleen hoger opgeleiden zich ervoor interesseren. Afgelopen zondag waren het bovendien voor een groot deel generatiegenoten van de 62-jarige Fillon die op hem stemden, woonachtig in de rijkste delen van het land. Uit een analyse van Le Monde blijkt dat het verschil in opkomst tussen de kiesdistricten loopt langs de scheidslijnen tussen arm en rijk, meer dan tussen links of rechts. Met andere woorden: Fillon heeft wel de voorverkiezing gewonnen maar nog niemand voor zich gewonnen.
Het risico bij de komende verkiezingen zit ‘m in het aantal kiezers die zichzelf niet als extreem-rechts beschouwen, laat staan een partijkaart van het FN op zak hebben, maar die Marine Le Pen de overwinning wel gunnen, zo zeer hopen zij op een nederlaag van de gevestigde orde.
Het electoraat waar het FN zijn stemmen vandaan haalt is jonger, armer en lager opgeleid dan degenen die nu op Fillon zijn komen stemmen. Dat andere electoraat heeft niet meegedaan, ook al was de voorverkiezing open voor iedereen die bereid was twee euro te betalen en een handtekening te plaatsen bij de zin ‘Ik deel de republikeinse waarden van rechts en het midden, en ik steun een wisseling van de wacht met het doel Frankrijk er weer bovenop te krijgen&#8217;. Die frase vraagt om een tweede kanttekening bij Fillons overwinning. De schijn die hier wordt gewekt dat ‘rechts en het midden’ samen een blok vormen, is onterecht. Het is nog onduidelijk wat de komende maanden de rol zal zijn van Emanuel Macron, de jonge hemelbestormer en gedeserteerde minister die kiezers van links maar ook van rechts aanspreekt. En François Bayrou, een soort Alexander Pechtold van de Franse politiek en al meerdere malen kandidaat voor het presidentschap, houdt de mogelijkheid open dat hij nog in de race stapt. Misschien dat hij zich door Fillon laat paaien om ervan af te zien, maar als hij het doet betekent dat verdeeldheid van de krachten die samen een barrage tegen het FN moeten vormen, zoals dat in Frankrijk heet. Rechts lijkt nu als een blok achter Fillon te staan, maar het risico van een schisma is niet denkbeeldig.
<figure id="post-345317 media-345317" class="align-center"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/11/HH-60469001.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/11/HH-60469001-320x246.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/11/HH-60469001-640x491.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/11/HH-60469001-1280x982.jpg 1280w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/11/HH-60469001-1920x1474.jpg 1920w" alt="" /><figcaption>François Bayrou. SEVGI/SIPA/HH</figcaption></figure>
Hoe dan ook, met die twee kanttekeningen – een overwinning als een wassen neus en geen zekerheid dat de gelederen op rechts nu gesloten zijn – wordt François Fillon de kandidaat voor rechts. Naar alle waarschijnlijkheid komt hij in de tweede ronde tegenover Marine Le Pen, en kiest Frankrijk op 7 mei aanstaande tussen hem en haar.
En links dan, dat op dit moment de macht in handen heeft? Daar is de verdeeldheid totaal. Een half dozijn kandidaten maakt zich op voor de voorverkiezing in januari. (Ook open voor iedereen, goedkoper dan die van rechts: 1 euro). Het Élysée leeft in een eigen waarheidsbubbel die op het hele internet zijn gelijke niet kent. President Hollande heeft nog geen beslissing genomen over zijn kandidatuur, maar liet deze week doorschemeren dat hij “ertoe neigt om het doen”, ook al staat hij afgrondelijk laag in de peilingen en heeft hij met zijn bizarre ontboezemingen in Un president ne devrait pas dire ca, een boek dat als een boemerang door het politieke wereldje gaat, zelfs zijn meest getrouwe vazallen van zich vervreemd. De kans dat uit die chaos een linkse presidentskandidaat voortkomt die over vijf maanden de tweede ronde haalt, is uiterst klein. Vandaar dat ook elke linkse kiezer met enige realiteitszin nu François Fillon extra nauwkeurig de maat zal nemen.
<q class="pull-left">Wie is hij? Hij oogt als de waardigheid zelve, je zou zo een tweedehands kasteeltje van hem kopen.</q>
Wie is hij? Hij oogt als de waardigheid zelve, je zou zo een tweedehands kasteeltje van hem kopen. Zijn uiterlijk is dat van de ideale schoonzoon op leeftijd, precies het midden tussen de branie van Sarkozy en het ietwat pastorale van Juppé. Fillon is de zoon van een notaris en een onderwijzeres, het kan niet anders of hij heeft altijd met zijn handjes boven de dekens geslapen. In 2009 mocht hij met zijn gezin de paus ontmoeten, en die zag dat het goed was. Want achter Fillons oer-Franse façade gaat een conservatief katholiek karakter schuil. En dat wordt belangrijk in deze verkiezingscampagne. Vergeet het Frankrijk dat de scheiding tussen kerk en staat zo hoog in het vaandel had staan, bereid u voor op een Balkenende-achtige inzet van de christelijke normen en waarden en campagnebijeenkomsten die worden afgesloten met het Onze Vader.
Tot 2015 was Fillons programma vooral gericht op economie. Het zijn de aanslagen in Frankrijk geweest, in combinatie met een bezoek aan de christelijke gemeenschap in Irak, die ervoor zorgden dat zijn discours breder werd. Hij verklaarde dat ‘Frankrijk een probleem heeft met de islam’ en publiceerde in september een pamflet getiteld Het islamitisch totalitarisme overwinnen, geschreven in de ontzetting over de aanslag in Nice, op de nationale feestdag 14 juli. Sindsdien wil hij ‘de Franse identiteit’ beschermen, en de Franse identiteit is voor hem nadrukkelijk een christelijke identiteit. Net als zijn grote voorbeeld Margaret Thatcher combineert Fillon patriottisme met conservatisme. Hij verdedigt de familie als hoeksteen van de samenleving, en is tegenstander van de Loi Taubira, de zwaar bevochten wet die sinds 2013 het homohuwelijk in Frankrijk regelt. Het recht van homo-echtparen om een kind te adopteren wil Fillon uit die wet halen. Ook is Fillon geen voorstander van abortus, al heeft hij van die opvatting nooit politiek werk gemaakt.
<q class="pull-right">Bereid u voor op een Balkenende-achtige inzet van de christelijke normen en waarden en campagnebijeenkomsten die worden afgesloten met het Onze Vader.</q>
Is hij met deze eigenschappen de beste kandidaat tegenover Marine Le Pen? Ja, want hij vist in haar vijver. Voorbij zijn de dagen dat het Front National viste in de vijver van de traditionele partijen, nu moet het andersom zijn. Ja, want zijn kasteelheer-fatsoen kan aangenaam contrasteren met het plurkige van de Le Pen clan. Dat is vooral van belang voor de kiezers die op lokaal niveau zonder aarzelen FN stemmen maar bij landelijke verkiezingen toch twee keer nadenken. De grens, de barrage die vroeger bestond tussen de traditionele partijen en het Front, is poreus geworden. Kiezers gaan heen en weer.
Fillon heeft een gigantische politieke ervaring, als minister en als premier. Die zet hij in tegenover de onervarenheid van Le Pen in landelijk bestuur. Dat kan twee kanten op werken: het kan vertrouwen wekken of het kan hem plaatsen in de hoek van de gevestigde orde, in de negatieve zin des woords.
Zijn grootste zwakte tegenover Marine Le Pen is dat hij de kleine man in Frankrijk niet aanspreekt. De olifant in de kamer tijdens zijn eerste interview klapperde met zijn oren en zwaaide met zijn slurf toen Fillon krampachtig probeerde uit te leggen dat hij de sociale zekerheid van de zwakkeren in de samenleving niet zou aantasten. Zijn hervormingsprogramma is daar niet helder over. Tegenover het populisme van Le Pen stelt François Fillon het dogma van Antiono Gramsci dat elke politieke overwinning een ideologische overwinning moet zijn. We zullen zien.

François Fillon v.s. Marine Le Pen: de kasteelheer tegen het populisme

<div class="lead">
&#8216;Oude journalist&#8217; Pieter van den Blink vroeg &#8216;treitervlogger&#8217; Ismael Ilgun bij de presentatie van zijn essay over de journalistiek in tijden van internet. Het kwam er niet van. Nu spreken ze elkaar in een eethuis in Zaandam. Is de journalistieke kloof te overbruggen?
</div>
‘Cool’.
Meer heb ik niet van hem gehoord, maar ik heb het opgevat als een ja op mijn voorstel om koffie te drinken. Twijfel slaat snel om in ergernis als ik op de afgesproken tijd stuit op stilte en leegte. Net als ik onverrichter zake huiswaarts wil keren, krijg ik een berichtje van hem. Verslapen. Vijf minuten later zit ik alsnog in een geanimeerd gesprek over de toekomst van de journalistiek verwikkeld met Ismael Ilgun, beter bekend als de ‘treitervlogger’ uit Zaandam.
De journalistiek staat bol van de nieuwe ontwikkelingen. Die krijgen niet allemaal evenveel aandacht als Ilgun. Wat niet wil zeggen dat wat hij doet ook de meeste aandacht verdient (zie daar reeds een onvolkomenheid in de huidige journalistiek) maar interessant is het wel.
Ilgun filmt met een klein cameraatje zijn leven, zijn buurt, zijn vrienden. Dat leven is ongestructureerd, de buurt saai, de vrienden zijn niet allemaal lieve jongens. In de video’s (vlogs, van video + weblog) helpt soms iemand een oud vrouwtje met haar boodschappen, soms zwaait iemand met een boksbeugel, je ziet een kapperszaak in een garagebox, een snackbar en veel auto-interieurs. Er gebeurt vaker niets dan iets.
Enkele fragmenten uit de uren vlogmateriaal waarin wel dingen gebeuren, zijn inmiddels ook in andere media te zien geweest: de vrienden van Ilgun slaan iemand van zijn fiets af, iemand danst op een politieauto, Ilgun zelf jent een agent of heeft een heftige welles-nietes met een plaatselijk raadslid.
Die vlogs waren voor mij aanleiding om, uiteraard zonder alles goed te keuren wat er in gebeurt, Ismael Ilgun uit te nodigen voor een debat bij de presentatie van mijn essay The Medium Kills the Message. Dat boekje gaat over journalistiek in tijden van internet.
Heeft wat Ilgun doet iets met journalistiek te maken?
Dat is de vraag, daar wilde ik het met hem over hebben. Bij DWDD had hij op de vraag &#8216;Dus jij bent journalist in Zaandam?&#8217; in elk geval geantwoord: &#8216;Zo is het.&#8217; Dat hij daarna nog van alles zei wat de eenvoud van die drie woordjes omzette in een raadsel, gaf des te meer voeding aan mijn nieuwsgierigheid.
Hij aanvaardde de uitnodiging.
Maar later zegde hij af. Zijn ontmoetingen tot nu toe met ons van de media, deden hem vrezen dat het slecht voor hem zou zijn om naar de Rode Hoed te komen. Toen hij, na een telefoongesprek met mij, terugkwam op zijn afzegging en we dus konden rekenen op zijn komst, verdomde de Rode Hoed krampachtig om hem nog binnen te laten.
De avond afblazen zou betekenen het publiek schofferen en het relletje zou de inhoud van mijn boekje gaan overschaduwen. Gedoe dus. Dat kwam het debat, en mijn plezier in de boekpresentatie, niet ten goede. Ik heb, geloof ik, het publiek wel kunnen uitleggen wat er was gebeurd, maar zou Ilgun het ook begrijpen? Vandaar deze afspraak om samen een kop koffie te drinken.
<h5>Trump op Instagram gezien</h5>
Het wordt een kop thee. Lekkere, Turkse thee in een eethuis, niet naast de Volmar (de achtergrond in veel van Ilguns vlogs) maar naast de Albert Heijn in Poelenburg, Zaandam.
Hij heeft een open gezicht en een rustige stem. Aan zijn lichaam en de bewegingen die hij maakt, zie ik hoe jong hij nog is. Negentien, ik vijftig, we maakten er wat grappen over. En dan over Trump. Heeft hij zich misschien verslapen omdat hij de hele nacht de verkiezingen had gevolgd? Nee, hij is naar België geweest. Dat Trump de winnaar is, heeft hij op Instagram gezien. Ik op NOS.nl., en de livestream van de overwinningsspeech via de International New York Times.
Zit hier nou de oude journalistiek tegenover de nieuwe journalistiek? Of beter gezegd, naast elkaar? Want Ilgun wil ons gesprek filmen, en zo komen we beter samen in beeld. De camera, niet groter dan een pakje sigaretten, plaatst hij op de verwarming, de lens ondersteund door een omgekeerde aluminium bak, zo een waarin aan de andere kant van de ruimte de döner kebabs worden verkocht.
Het valt me op dat hij geen onderscheid maakt tussen journalistiek en entertainment. Hij vindt dat de inhoud van zijn vlogs &#8216;artistieke vrijheid&#8217; genieten. Waarop ik zeg dat de journalistiek zich altijd aan de feiten moet houden. Voor mij is dat evident. Maar Ilgun zegt: waarom? Want niet één van de media die naar aanleiding van de vlogs naar Zaandam zijn gekomen, heeft zich gehouden aan de feiten zoals hij ze ziet.
<q class="pull-right">Voor hem is het geloofwaardig als iemand recht voor z’n raap zijn eigen verhaal brengt.</q>Mijn cheval de bataille in The Medium Kills the Message is de geloofwaardigheid van de journalistiek. Geloofwaardigheid die bereikt wordt door inachtneming van enkele vuistregels: feit en verzinsel niet vermengen, hoor en wederhoor toepassen, je bronnen respecteren, niet tendentieus berichten, dat werk. Ilgun is zeer geïnteresseerd in dat idee van geloofwaardigheid, maar hij ziet de weg er naartoe anders dan ik. Voor hem is het geloofwaardig als iemand recht voor z’n raap zijn eigen verhaal brengt.
<h5>Niet tutoyeren</h5>
Hier zitten we warempel van elkaar te leren. Boven het formica tafeltje in het Turkse eethuis in Zaandam hangt een grote poster, een zwart-wit foto van de Amsterdamse grachten, genomen op een steenworp afstand van mijn huis. En van de Rode Hoed. Onze werelden lijken zich naar elkaar toe te buigen.
Het lukt Ilgun niet om mij te tutoyeren. &#8216;Dat heb ik van mijn moeder geleerd,&#8217; zegt hij. &#8216;Als iemand ouder is dan jij, moet je altijd u zeggen. Ook als die persoon zegt dat hij het niet wil.&#8217; Wat wel lukt is om naar elkaar te luisteren. Tussen de journalistiek en het entertainment leggen we een brug: het gaat om verhalen vertellen. Dat is in beide gevallen het idee: dat je een verhaal vertelt op een manier dat het publiek het tot het einde toe volgt. &#8216;Exact,&#8217; zegt Ilgun.
<q class="pull-right">En Sophie Hilbrand, die ik een van de beste journalisten van ons land vind, is het niet zeer entertainend wat zij doet?</q>Misschien zit het zo: vertel je het verhaal omdat je vindt dat de wereld het moet weten, dan is het journalistiek. Vertel je het omdat jij zelf het kwijt wil, dan is het entertainment. Ook die werelden buigen zich naar elkaar toe. De manier waarop Powned te werk gaat, is dat journalistiek of entertainment? Subsidie krijgt de omroep als journalistiek medium, niet als act. En Sophie Hilbrand, die ik een van de beste journalisten van ons land vind, is het niet zeer entertainend wat zij doet? Niet alle entertainment is journalistiek, maar alle journalistiek is entertainment.
Ismael Ilgun vertelt dat hij rondloopt met een idee voor een reportage. Journalistiek gezien lijkt het mij interessant. Bij dat idee komt ook interviewtechniek kijken. &#8216;Daar wil ik nog beter in worden. Scherper. Zodat ik de realiteit beter kan laten zien,&#8217; zegt hij. En hij zit ermee wat hij zou moeten doen als de mensen die hij interviewt grove taal gebruiken in hun antwoorden. Want &#8216;er kijken ook veel kinderen naar de vlogs.&#8217; Kwesties waarin ik, de oude journalist in het eethuis, natuurlijk wel tips voor hem heb.
Wie weet wat er van komt.
<h5>Van elkaar verwijderd</h5>
Op weg terug naar Amsterdam hoor ik op de radio de berichtgeving over Trump naadloos overgaan in het Zwartepiet-nieuws. Twee onderwerpen die aantonen hoe ver de belevingswerelden van mensen die samen in hetzelfde land leven, van elkaar verwijderd en geïsoleerd kunnen raken. Ondanks of juist door de digitalisering die ieder van ons zo dicht bij alle informatie, meningen, stemmen, feiten en ideeën brengt als we maar willen. Kloven die de journalistiek niet heeft weten te dichten, misschien hier en daar wel groter heeft gemaakt.
<a data-ga-category="embedded-article" data-ga-action="clicked" data-ga-label="" href="https://www.vn.nl/zoals-men-vers-brood-wil-zo-wil-men-nog-steeds-betrouwbare-journalistiek/" class="article-embed article-embed--right">Lees ookZoals men vers brood wil, zo wil men nog steeds betrouwbare journalistiek28 oktober 2016</a>Ik ben blij met het gesprek dat ik net heb gehad. Ik heb het idee dat Ilgun het wel prettig vond dat ik hem serieus neem. Omgekeerd geldt hetzelfde: ik vind het prettig om door hem serieus genomen te worden.
Mijn hoop is dat journalisten en niet-journalisten kunnen samenwerken, elkaar uit het moeras trekken. De journalistiek moet uit het moeras van de hysterische elkaar napraterij. Verhalenvertellers als Ismael Ilgun moeten uit het moeras van het amateurisme en het geringe bereik. Ja toch? Blijf kijken.
<div class="info-box">
<a href="https://www.bol.com/nl/p/the-medium-kills-the-message/9200000057065562/" target="_blank">The Medium Kills the Message</a> van Pieter van den Blink is uitgegeven door Ambo/Anthos.
</div>

Samen uit het moeras: in gesprek met Ismael Ilgun, journalist

<div class="lead">
Net geen jaar na de aanslagen in Parijs poetst men de leuzen van Marianne, het Franse zusje van het Vrijheidsbeeld op het Place de la République. Weg &#8216;même pas peur&#8217;, ze is weer hagelwit. Maar het kwaad is nog niet uitgebannen.
</div>
Hagelwit, tot maagdelijke staat gerestaureerd is de sokkel van Marianne, de Franse zuster van het Vrijheidsbeeld, op het Place de la République. Met gloednieuwe kleine fonteintjes rondom, alsof die de tranen moeten wegspoelen die hier onlangs hebben gevloeid.
Direct na de aanslag op Charlie Hebdo werd dit plein het emotionele centrum van Parijs. Op 13 januari 2015 torende Marianne uit boven de allergrootste demonstratie in de geschiedenis van de Vijfde Republiek. Eigenlijk was het geen demonstratie, want niemand kon een kant op. Het was een poging aanwezig zijn met zovelen tegelijk, dat er voor het kwaad geen plaats meer over zou blijven.
<q class="pull-left">Het was een poging aanwezig zijn met zovelen tegelijk, dat er voor het kwaad geen plaats meer over zou blijven.</q>
Na de horror van 13 november vorig jaar stroomde het plein opnieuw elke avond vol. Waar nu die fonteintjes pruttelen, brandden toen duizenden waxinelichtjes. Op de sokkel werd iedere vierkante centimeter waar geen robuust brons reliëf zit, gebruikt voor uitingen van de rouw, de woede, de angst en de anti-angst. Die brons reliëfs verbeelden de grote momenten uit het Franse verleden. Daartussen drong zich nu het heden, in graffiti, op kleine briefjes en grote plakkaten. De namen van de doden. Fotootjes. Covers van Charlie Hebdo. Overal waren bloemen in gestoken. &#8216;Les clowns ne meurent jamais&#8217;, had iemand geschreven, clowns gaan nooit dood. &#8216;Même pas peur&#8217;, stond er heel vaak, terwijl iedereen bang was.
Ongeveer exact 48 uur na de bloedbaden in de Bataclan en op de terrassen, ontstond er paniek in de menigte op het Place de la République. Het is nooit duidelijk geworden wat de aanleiding was voor dat moment, waarop ineens iedereen riep: ‘Ze schieten, ze schieten!’ Iedereen stoof alle kanten op. Ik zag doodsangst in de ogen van mensen om mij heen, en zij hebben, denk ik, hetzelfde kunnen zien in de mijne.
Marianne werd toen gehuld in rokken van spandoeken. In grote witte druipletters stond er ook: &#8216;Tu ne tueras pas&#8217;, gij zult niet doden.
Parijzenaars wier huizen kennelijk te klein waren voor hun verdriet, kwamen hier om te huilen. Er waren er ook die zongen. Velen waren gewoon stil, of ongewoon. Maar dat huilen leek het langst te duren.
Het Place de la République is twee keer zo groot als de Dam in Amsterdam, het verkeer raast hier vier banen dik langs. Dit is altijd een lawaaiplein geweest: vroeger scheurde dat verkeer bijkans over Marianne’s tenen heen, als ze niet op die metershoge sokkel had gestaan. Altijd hoort zij lallende zwervers, en breakdancers met hun ghettoblasters, maar ook sirenes, vuurwerk, dweilorkesten, scanderende massa’s, en galmend versterkte toespraken. En elke keer is het laatste, oorverdovende woord voor de brigade zuigende, sproeiende, vegende schoonmakers in loeiende machines.
Het zal altijd een lawaaiplein blijven. Vlak na het gehuil in november vonden hier alweer ongelooflijk heftige gevechten plaats tussen de politie en de gewelddadige tak van Nuit Debout, een Occupy-achtig verzet tegen de zoveelste poging het Franse arbeidsrecht te hervormen.
Maar wie dat huilen in zijn oren heeft, raakt het niet meer kwijt. Het plein ziet er zo nieuw uit, bijna steriel. Toch is het kwaad niet uitgebannen. Wat een mooie dag is het, zei ik op een oktoberochtend tegen mijn buurvrouw hier. &#8216;Ja ja&#8217;, antwoordde ze prompt, &#8216;Ik kan niet ophouden er aan te denken. Precies hetzelfde weer als het vorig jaar was. Precies hetzelfde.&#8217;
Terwijl ik me sta af te vragen hoe dicht onder het oppervlakte iets kan zitten, komen twee jongemannen op me af. De een draagt een camera, de ander zit aan hem vast via het snoer van de microfoon in zijn hand. Ze willen weten wat ik vind van de komst van een islamitisch tv-station in Frankrijk. Ook dat is het Place de la République: de meest voor de hand liggende plaats om een vox pop op te nemen. Dat ik hier niet meer woon, vinden ze geen probleem, de camera draait al. Ik zeg: hoe meer goeie tv-zenders, hoe beter. Ik zeg: er bestaat in Frankrijk ook een katholieke zender, dus waarom geen islamitische. Ik zeg: als er maar geen opgelegde meningen worden verkondigd. Het gaat erin als koek. Ongevraagd vertellen ze me dat er zelfs geen buitenlandse financiering aan te pas komt.
<figure id="post-341834 media-341834" class="align-center">
<figure id="post-341834 media-341834" class="align-center"></figure>
</figure>
Over het nieuwe, gladde plaveisel fiets ik nog een langzaam rondje om Marianne heen. En denk: nee, niet goed: naar die islamitische zender gaan vast alleen moslims kijken. Is dat emancipatie of isolatie? Ik had moeten zeggen: steek je energie in het binnendringen van de gevestigde media, waar het overigens met de diversiteit niet zo heel slecht gesteld is. Maar ben ik dan tegen een niet eens met buitenlands geld gefinancierde islamitische zender? Nee. Ik ben tegen isolatie, tegen het uiteenvallen van de samenleving.
‘De gesluierde vrouw van vandaag zal de Marianne van morgen zijn’, filosofeert president Hollande in een recent verschenen boek, ‘als het lukt om voor haar – de gesluierde vrouw van vandaag – de omstandigheden te creëren waarin zij zich kan ontplooien, dan zal zij zich van haar sluier bevrijden en een Française worden, waarbij ze religieus kan blijven als ze dat wil, in staat om een ideaal te dragen. Het komt erop neer dat we de gok nemen dat die vrouw de vrijheid zal verkiezen boven de onderwerping. Dat die sluier voor haar een bescherming kan zijn, maar dat ze die morgen niet meer nodig zal hebben om verzekerd te zijn van haar plaats in de samenleving.’ De vraag is welke gok een vrouw zal nemen, die leest dat de president &#8216;gesluierd&#8217; tegenover &#8216;Française&#8217; plaatst.
Aan de bovenrand van Marianne’s opgefriste sokkel staat het devies van de Republiek: Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap. Niet in graffiti maar in tijdloos steen. Broederschap, valt me nu op, staat op de achterkant.
<div class="info-box">
Pieter van den Blink maakte begin dit jaar de documentaire <a href="http://programma.vara.nl/parijs" target="_blank">Parijs een lang jaar</a>, waarin onder andere beelden van de grote demonstratie van 13 januari 2015. De documentaire (duur: 50 minuten) werd 7 maart 2016 uitgezonden door de VARA en is <a href="http://programma.vara.nl/parijs" target="_blank">hier</a> te zien bij Uitzending Gemist.
</div>

Om de Marianne, daar waar de Fransen huilen

<div class="lead">
De tweedeling in de samenleving, je hoort en leest er veel over, maar zelden komt hij zo maar live op tv. Het gebeurde vrijdag bij DWDD, in een discussie met de Zaandamse &#8216;hoodvlogger&#8217; Ismail Ilgun.
</div>
In <a href="http://dewerelddraaitdoor.vara.nl/media/364836">DWDD</a> was vrijdagavond een discussie over ‘de media, en de rol van de media’, naar aanleiding van de Zaandamse hoodvloggers. Tussen oppervlogger Ismail Ilgun, Matthijs van Nieuwkerk en de andere gasten ontstond een gesprek, waaruit duidelijk werd dat de W van DWDD en de wereld van de vlogs twee parallelle universums zijn die elkaar hier voor het allereerst ontmoetten.
De vloggers waren eerder te gast in Pauw, een veelbesproken uitzending waarin zij als een soort 21ste eeuwse Blues Brothers allemaal hun zonnebril op hadden gehouden. Maar bij Pauw hadden twee werelden elkaar slechts geraakt, niet ontmoet. Dat gebeurde nu wel. En juist daardoor zagen we hoe eindeloos ver werelden van elkaar kunnen afdrijven, terwijl de een in een Amsterdamse studio niet veel anders doet dan de ander in de Zaandamse wijk Poelenburg: een camera richten op wie en wat er zo al voorbij komt in je eigen straatje.
Een paar fragmenten:
‘Dit is allemaal nieuw voor ons,’ zei Ilgun. ‘Ik kende Pauw niet, ik had nog nooit van zijn bestaan gehoord.’ Antwoord van Matthijs van Nieuwkerk: ‘Dat is niet zo erg, jij hoeft die wereld niet te kennen. Wij zien jullie wereld, en daar reageerde Nederland op.’
Alle lof voor DWDD voor het organiseren van deze ontmoeting, maar hier plaatst de gezellige presentator het Zaandam van Ilgun tegenover Nederland. De tweedeling in de samenleving, je hoort en leest er veel over, maar zelden komt hij zo maar live op tv.
In het vervolg van het gesprek kwam een andere scheidslijn aan de orde: wie is journalist en wie niet? Een andere gast aan tafel betoogde dat Ilgun de gebeurtenissen waar ‘Nederland op reageerde’ alleen had gefilmd, en zei: ‘Er zijn toch meer programma’s die dat doen.’ Dat is interessant omdat de vlogs hier als een programma werden gezien. Van Nieuwkerk had juist fel betoogd: ‘Wij vinden het schandalig als iemand van zijn fiets wordt getrokken. Wij vinden het heel raar als iemand op een politieauto staat te dansen. (…) Hij is toch één van die jongens, hij is toch geen journalist?’
&#8211; ‘Hoezo? Hij is toch niet degene die iemand van z’n fiets trekt, hij is toch niet de jongen die de klap geeft? Hij is aan het filmen.’
&#8211; ‘Nee, maar we hebben de indruk dat dat één grote groep is.’
Eindelijk neemt Ilgun weer zelf het woord, zodat de discussie niet langer over zijn hoofd wordt gevoerd. (Overigens zie ik voor dat leipe hoofd een grote toekomst, Ilgun is de nieuwe Ali B, Top Notch gaat hem heel groot maken). Hij legt uit dat hij gewoon filmt wat hij ziet gebeuren.
‘Dus jij bent een journalist in Zaandam?’ vroeg Van Nieuwkerk op bijna retorische toon.
‘Zo is het,’ antwoordde de ‘straatterrorist’ aka (in de woorden van onze minister-president) ‘tuig van de richel’. Maar zo was het toch niet, bleek uit het vervolg van zijn antwoord: ‘Ik ben gewoon een jongen met een camera en that’s it. Ik ben gewoon in de groep, ik zeg tegen niemand wat ze moeten doen, ik forceer ook niks, ik trek gewoon die camera en ik film gewoon. Dat is gewoon puur realiteit.’
Een andere gast die zichzelf definieert als ‘blanke Vinex-jongen’ weet ook niet of hij nu tegenover een journalist of een relschopper zit. ‘Jij bent zo’n belangrijke spil, jij vangt alle klappen, terwijl je alleen maar filmt.’ Spil of waarnemer of allebei? Of zijn misschien de categorieën van het ene universum niet van toepassing in het andere?
Toende wilde hij aan Ilgun een vraag stellen, ‘waar ik niet per se achter sta maar wat ik wel interessant vind om te weten. Als je in Nederland een maatschappij hebt waarin allochtone jongeren zo vaak er van langs krijgen in de media, is er dan geen moment geweest dat je dacht, dit moet ik even niet laten zien aan de buitenwereld, ten behoeve van de naam van de allochtone Nederlander.’ Met andere woorden: doen jullie in jullie universum ook aan politieke correctheid? Antwoord van Ilgun: ‘Ik kan wel positiviteit of negativiteit erin zetten, maar het is eerder gewoon realiteit. Snap je?’
Prachtig antwoord!
Eén ding snap ik in elk geval: er bestaat geen duidelijk onderscheid meer tussen wie journalist is en wie niet. De felle toon is geen teken van zekerheid maar van verwarring. Maar de teloorgang van dat onderscheid is minder belangrijk dan de opkomst van een andere scheidslijn: die tussen de werelden die langs elkaar heen leven en samen geen samenleving meer vormen. Meer van zulke ontmoetingen zijn nodig. De Wereld Vlogt Door!
<div class="info-box">
Over de verschuivende grenzen van het begrip ‘journalist’ en andere effecten van digitalisering gaat Pieter van den Blinks essay The Medium Kills the Message, dat eind oktober verschijnt in de serie Nieuw licht bij Ambo Anthos. Op 2 november gaat hij erover in discussie met Ernst-Jan Pfauth van De Correspondent in de Rode Hoed.
</div>

DWDD + hoodvlogger = gespleten samenleving

<div class="lead">
Vandaag werd bekend dat oud-premier Piet de Jong vorige week is overleden. In 2010 sprak hij met VN over zijn premierschap, de gevaren van bezuinigen op defensie en zijn weerstand tegen regeren met de PVV.
</div>
Toen Piet de Jong op het verkiezingscongres van het CDA in april Wouter Bos de mantel had uitgeveegd omdat de PvdA-leider het kabinet had laten vallen en aldus ‘het schip van staat laten stranden’, werd de inmiddels vijfennegentigjarige oud-premier prompt belaagd door de media. In zijn Haagse appartement kwamen wel vijftig interviewaanvragen binnen, sommige van zendgemachtigden waar hij nog nooit van had gehoord. De Jong hield alle verzoeken af: ‘Ik hou niet van publiciteit.’ Inmiddels is zijn partij bij de verkiezingen bijna de helft van haar zetels kwijtgeraakt, en zitten de christen-democraten toch weer aan de onderhandelingstafel om te praten over de vorming van een nieuw kabinet. Uiteindelijk besloot De Jong – na enig aandringen – over één onderwerp te willen praten: het premierschap. Hoe gaf hij als oud-onderzeebootcommandant leiding aan een kabinet in woelige tijden? Hoe hield hij zijn ploeg en het land bij elkaar?
<h5> Oude zeerover</h5>
 In 1967 werd Piet de Jong minister-president van het eerste naoorlogse kabinet dat ongeschonden de vier jaar zou volmaken. De coalitie bestond uit de VVD en de christelijke partijen die later het CDA zouden vormen: ARP, CHU en De Jongs eigen KVP. Aan het eind van die periode was De Jong de populairste politicus in het land. Een verklaring heeft hij daar niet voor, of het zou moeten zijn dat hij bij de marine had geleerd om op een gezaghebbende manier snel beslissingen te nemen. ‘In de opleiding tot adelborst werd je geleerd om de leiding te nemen. Als je op een schip zit en er dreigt een aanvaring, ga je ook niet eerst eens even overleggen, dan grijp je in.’
Hij wordt de meest onderschatte premier sinds de oorlog genoemd, en tijdens de huidige formatie riepen politiek commentatoren om een nieuwe man ‘van het kaliber Piet de Jong’. Uit welk hout hij gesneden was, liet De Jong al zien toen hij tijdens de Duitse inval in de meidagen van 1940 met een lekkende, onafgebouwde onderzeeboot overstak naar Engeland. Zes jaar lang vocht hij in de onderzeedienst, van de Noorse kust tot de Golf van Bengalen. Vervolgens was hij onder andere adjudant van de minister van Marine, adjudant van koningin Juliana en commandant op een fregat en een onderzeebootjager. Totdat hij in 1959 tot zijn eigen stomme verbazing gevraagd werd als staatssecretaris van de Marine, en in 1963 als minister van Defensie. ‘Ik geloof dat men dacht: die oude zeerover heeft misschien geen draad verstand van politiek, maar je moet wel voorzichtig met hem zijn.’
Je kunt een marineman wel van de zee halen maar de zee niet uit de marineman. Uit alle vergelijkingen met en verwijzingen naar het leven op zee waarmee De Jong zijn verhaal doorspekt, blijkt dat hij zich bevoorrecht voelt ten opzichte van wie het leven alleen vanaf de vaste wal kent. Eigenlijk praat hij liever over zijn onderzeeboot de O-24 of de zeldzame grasgroene flits van de ondergaande zon boven de oceaan dan over zijn leven in de politiek. ‘Als u me door zou snijden, vindt u eerst de zee en dan pas de politiek. Ik bén eigenlijk niet van de politiek.’
<h5>Een beetje lawaai</h5>
Toen Piet de Jong aan zijn premierschap begon, schreef een van de dagbladen dat er van zo’n militair op sociaal gebied niets te verwachten viel: daar had-ie geen verstand van. ‘Het was duidelijk dat die journalist geen flauw idee had van de echte gang van zaken op zee. Dat is ook niet zo gek: ik heb in al mijn jaren op zee niet één journalist gezien. Op zo’n schip met honderd tot tweehonderd man heb je een doorsnee van de hele bevolking aan boord, uit stad en land, arm en rijk, uit alle soorten families. Al het nieuws uit Nederland werd uitvoerig besproken op de brug, in de longroom, in de verblijven van de bemanning. Dat heb ik jarenlang meegemaakt. Ik had het gevoel dat ik daardoor beter wist wat er in het land leefde dan menig Kamerlid.’
U was premier in een tijd van grote maatschappelijke onrust in Nederland: provo, de Maagdenhuisbezetting. Hoe ging u daarmee om? 
‘Dat heeft me nooit uit mijn slaap gehouden. De jonge generatie moest zich uiten. Ik dacht: hun vaders konden tijdens de bezetting geen kant op, die lopen rond vol complexen. Die jongens moesten een beetje lawaai maken, dat begreep ik best.’
De Amsterdamse burgemeester Van Hall had dat begrip niet, en stuurde de politie erop af, terwijl De Jong de zaken liever liet betijen. ‘Hij was een uitstekend burgemeester, maar hij begreep de moderne tijd niet meer. Zeker drie, vier keer heb ik tegen hem gezegd: man neem nou ontslag, je bent heel lang burgemeester geweest, je kan met toeters en bellen weg. Geen punt, iedereen zal het begrijpen. Maar hij wou niet. Toen moest ik hem wel ontslaan. Vreselijk vond ik dat.’ Zelf probeerde De Jong het anders te doen. Na het Maagdenhuis was er nog de bezetting van de Nachtwachtzaal van het Rijksmuseum. ‘Iedereen riep: ontruimen! Maar ik dacht: dan krijg je een rel. Ik zei: zorg dat er geen stoelen of banken staan, dan gaan ze vanzelf wel weer weg. Want je kan een tijd staan of op de grond liggen, maar dan word je vanzelf doodmoe. En zo ging het. Dat zijn van die simpele trucs. Ik heb nooit een nacht wakker gelegen van de rellen in Amsterdam.’
In het kabinet hield De Jong de verhoudingen ‘vrij formeel’. Dat betekende: op tijd beginnen met de ministerraad. ‘Cals, mijn voorganger, had een academisch kwartiertje. Maar ik ben vanaf het begin stipt op tijd begonnen. En ik hield niet van drankjes, gewoon koffie, thee en water. Ik wilde een beetje discipline en structuur. Ik hield ook niet van die avondvergaderingen. Ik hield om vijf, zes uur op met vergaderen. Dan moest het klaar zijn. Ik had een vaste methode als een wetsontwerp besproken moest worden. De verantwoordelijke minister kreeg het woord, dan kon hij het inleiden, dan één ronde van opmerkingen en bezwaren, dan kon hij antwoorden, nog een ronde, en dan moest het klaar zijn. Dan dicteerde ik meteen de beslissing.’
<q class="pull-right">Het is een enórm voordeel als je de ochtendbladen niet leest.</q>
<h5>Kronkels</h5>
Als premier kreeg De Jong te maken met de groeiende invloed van de media. Hij was degene die de wekelijkse persconferentie na de ministerraad instelde. ‘We zaten toch niet in een geheime club?’ En hij was degene die als eerste televisiecamera’s toeliet tot de Tweede Kamer. ‘Als het rode lampje aanging, zag je iedereen gauw zijn krant dichtvouwen en zijn jasje dichttrekken en aandachtig gaan zitten luisteren.’
Maar zelf heeft hij zich altijd weinig van de media aangetrokken. ‘Het kon mij niets schelen wat de kranten schreven. Ik had dezelfde secretaresse als Drees. Die streepte in alle kranten de belangrijke passages aan, dat deed ze heel goed. Maar na een paar maanden dacht ik: tja, ik hoef dat niet te lezen. Het is een enórm voordeel als je de ochtendbladen niet leest. Daardoor had ik tijd om studieboeken over economie te lezen, want daar had ik aanvankelijk weinig verstand van. En de “Kronkels” van Carmiggelt. Die ben ik altijd blijven lezen.’
Vond u het premierschap een zwaar ambt? 
‘Eerlijk gezegd vond ik het zwaarder om minister van Defensie te zijn. Als premier heb je te maken met veel beslissingen die eigenlijk al genomen zijn. Je krijgt alleen de dingen op je bord die aangebrand zijn. Daar moet je rustig over nadenken, en vervolgens zeggen: zo doen we het. Je moet niets voor je uit schuiven. Je kunt voors en tegens heel lang tegen elkaar afwegen, maar uiteindelijk komt het toch aan op je geweten. Daar moet je naar luisteren. En je moet zelf voldoende rust nemen. Ik werkte tot ’s avonds een uur of elf, half twaalf. Dan ging ik wandelen en daarna in mijn etui. ’s Ochtends stond ik om acht uur op, met het nieuws. Daartussen sliep ik als een baby. Er waren ministers die nota’s mee naar bed namen. Ben je gek zeg, dan ga je ervan dromen! Als ik in bed nog iets las dan was het een detectiveroman, iets leuks, maar geen politiek.’
Een onjuiste vertaling van een Engelse uitdrukking drukt naar de mening van De Jong nog steeds een verkeerd stempel op zijn regeerstijl. Toen de fractievoorzitters van KVP, ARP en CHU begonnen met de toenadering die tot de oprichting van het CDA zou leiden, zei De Jong: ga je gang, I’ll run the shop in the meantime. ‘In zo’n verband betekent dat: dan bestuur ik het land verder wel. Maar zij maakten ervan: hij past op de winkel. Daar moest ik wel om lachen.’
Werd het woord ‘poldermodel’ in uw tijd al gebruikt? 
‘Nee. Dat heb ik pas later gehoord. Ik vind het eigenlijk een verkeerd begrip. Er hangt een sfeer aan van rondmodderen en niet opschieten. Het klinkt verstikkend. Je kunt van alles bedenken, maar niet polder. Noem het dan: overlegmodel.’
Toch heeft u zo’n compromiskabinet geleid. 
‘Het gaat om de keuze van je mensen. Het belangrijkste vond ik niet dat iemand zijn zaken kent – dat is natuurlijk een voorwaarde – maar dat-ie een eerlijke, betrouwbare vent is. Ik had met elk van de ministerskandidaten een diepgaand gesprek, en aan het eind daarvan stelde ik mijzelf de vraag: zou ik deze man in tijd van oorlog aan boord willen hebben? Als het ja was, dan werd hij het en als het nee was dan werd hij het niet. Ik had vier verschillende partijen in mijn kabinet maar ik verloor helemaal uit het oog wie van welke partij was. Zo zou het moeten zijn.’
Door de versplintering van het politieke landschap lijkt het steeds moeilijker om een stabiel kabinet te formeren. Was het voor u moeilijk om de boel bij elkaar te houden? 
‘Omdat publiciteit me helemaal niet interesseerde, was ik er zogezegd immuun voor. Dat scheelt. Als er onenigheid was tussen twee departementen, dan vroeg ik die ministers voor de lunch en luisterde ik aandachtig. Als je eerst de een laat uitpraten en dan de ander, dan tekent zich heel vaak een compromis af. Daartoe besloten we dan. Dat liet ik hén dan naar buiten brengen. Dat had drie grote voordelen. Het is beter voor het gezag van een minister ten opzichte van zijn ambtenaren als hij zélf met een nieuwe beslissing komt. Het is beter voor een minister in de pers. En ikzelf bleef buiten schot. In het kabinet heb ik nooit moeilijkheden gehad. Ik zie met dankbaarheid terug op jarenlange samenwerking met uitstekende ministers en staatssecretarissen en zeer toegewijde ambtenaren. Ons kabinet komt nog steeds elke maand samen met wie er in het land is, om te lunchen. Dat doen we al sinds 1971. We zijn goede vrienden geworden.’
Hoe was uw omgang met de oppositie? 
‘In die tijd was Joop den Uyl oppositieleider. Ik kende hem goed, omdat we samen in het kabinet- Cals hadden gezeten. Het kon hard gaan, als we met zijn tweeën waren. Toen ik mariniers naar Willemstad stuurde bij de rellen in 1969 zei hij: jij verdomde koloniaal. Hij was echt boos, hij had een soort fysieke afkeer van alles wat militair was. Ik antwoordde dat hij een gezegend man was omdat hij aan het hoofd stond van een stel vredelievende socialisten, maar dat ik te maken had met de echte wereld. En het werd weer rustig in Willemstad. Wij gingen met groot respect met elkaar om. Alleen over zulke dingen hadden we flinke onenigheid.’
Die afkeer voor alles wat militair is, bespeurt Piet de Jong nog steeds bij de sociaal-democraten. ‘Ik ben het in veel opzichten best eens met de PvdA. Alleen wat betreft Defensie zitten ze er helemaal naast. Ze willen altijd maar bezuinigen op Defensie. Dat kan tot grote problemen leiden.’
Wat bedoelt u daarmee? 
‘Europa is nu veruit het zwakste continent. Rusland, India, China, Japan, zelfs de Koreanen zijn sterker. Er zijn grote economische belangen aan de orde. Als je de geschiedenis maar een klein beetje hebt bestudeerd, dan weet je dat er moeilijkheden komen.’
Wat voor moeilijkheden? 
‘Militaire conflicten. Dat gaat komen. Een ongewapend land vráágt erom bezet te worden. Sommige partijen, en de PvdA is daar één van, die kunnen niet verder vooruitkijken dan de komende verkiezingen. Maar de veiligheid van het land moet je over tien, vijftien jaar bekijken. Europa is verdeeld en niet gewapend. Dat is vragen om moeilijkheden. Niets is zo gevaarlijk als een ongewapend en onverdedigd land.’
Bent u het ermee eens dat er nu een gedoogkabinet met de PVV wordt geformeerd? 
‘Daar heb ik moeite mee. De godsdienstvrijheid en de rechtsstaat moeten recht overeind staan. Dat is voor mij essentieel. In 1934 ben ik naar de Oost, naar Indië gegaan. Drie jaar heb ik daar gevaren, met alle soorten gelovigen aan boord: mohammedanen, katholieken, protestanten. Mijn Ambonese seiner was streng gereformeerd. We zaten dicht op elkaar in een kleine ruimte, in de hitte. Al die jaren is er nooit één onvertogen woord gevallen. Dat kan alleen als je eerbied hebt voor elkaars overtuiging. Als je zegt: jullie deugen niet, zoals Geert Wilders doet, dan escaleert het, en gaat het van kwaad tot erger. Je moet elkaar respecteren. Daarom zeg ik: zolang de punten van de godsdienstvrijheid en de rechtsstaat niet zeker zijn, moet de PVV wat mij betreft maar in zijn eentje doormarcheren. Daar doe ik niet aan mee.’

Piet de Jong, kapitein in woelige tijden

<div class="lead">
Beelden van vluchtelingen, bang, verdrietig, wanhopig, op sterven na dood: het doet ons inmiddels weinig meer. Bekijk &#8216;The Journey&#8217;, de documentairereeks van The New Yorker. Dan krijgen we de empathie weer op peil.
</div>
‘Als de boot zinkt, zwem dan weg van de anderen.’
‘Waarom?”
‘De meesten kunnen niet zwemmen, ze zullen proberen zich aan je vast te klampen.’
Net voordat ik dit hoorde in deel 1 van <a href="http://www.newyorker.com/news/news-desk/the-journey-from-syria-part-one" target="_blank">The Journey</a> waren wij nieuwsconsumenten geconfronteerd met een beeld dat in al z’n horror de iconische opvolger leek van dat van de dode Aylan op het strand: dat van een kapseizende boot op volle zee, mensen die in paniek te water raken. De Aylan op de foto van weleer, die was al niet meer Aylan, slechts een dood kinderlichaam. De opvarenden op de kapseizende boot waren nog in leven, alleen niet langer op weg naar Europa maar Aylan achterna.
<q class="pull-left">Met onze gekapseisde empathie maken we ons op voor een lange zomer, vluchtelingenseizoen bij uitstek.</q>
Een nieuwe discussie over iconische beeld, over het hele verhaal in één foto, bleef uit. Myrthe Hilkens zette de foto op Twitter en schreef ‘We zijn er al aan gewend hè’. Uit het stilzwijgen dat volgde blijkt haar gelijk. Niet alleen aan de beelden zijn we gewend, ook aan de gewenning en de weeklacht daarover. Met onze gekapseisde empathie maken we ons op voor een lange zomer, vluchtelingenseizoen bij uitstek.
Toch moet u naar The Journey kijken, misschien wordt de empathie weer vlot getrokken. Het door de onvolprezen Laura Poitras gecoproduceerde zesluik is mooi gefilmd, de vluchtelingen zijn frisse, jonge mensen: Aboud is hipstercool, Fadwa en haar twee dochtertjes zijn mooi en slim. Iedereen is behangen met oorbellen, tatoeages en mobieltjes, festivalpubliek.
<figure id="post-328435 media-328435" class="align-center"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/05/Schermafbeelding-2016-05-31-om-15.18.36.png" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/05/Schermafbeelding-2016-05-31-om-15.18.36-320x181.png 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/05/Schermafbeelding-2016-05-31-om-15.18.36-640x363.png 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/05/Schermafbeelding-2016-05-31-om-15.18.36-1280x725.png 1280w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/05/Schermafbeelding-2016-05-31-om-15.18.36-1920x1088.png 1920w" alt="" /></figure>
<figure id="post-328433 media-328433" class="align-center"></figure>
<figure id="post-328434 media-328434" class="align-center"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/05/Schermafbeelding-2016-05-31-om-15.19.09.png" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/05/Schermafbeelding-2016-05-31-om-15.19.09-320x176.png 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/05/Schermafbeelding-2016-05-31-om-15.19.09-640x352.png 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/05/Schermafbeelding-2016-05-31-om-15.19.09-1280x703.png 1280w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/05/Schermafbeelding-2016-05-31-om-15.19.09-1920x1055.png 1920w" alt="" /><figcaption>Stills uit &#8216;The Journey&#8217;, The New Yorker, 2016</figcaption></figure>
Sommige beelden zijn door de vluchtelingen zelf gemaakt, een heel enkele keer zit er wat archiefmateriaal tussendoor maar het meeste is kalm in ogenschouw genomen door filmer Matthew Cassel, die niet alleen de hele reis van Turkije naar Nederland (voor Aboud) en Zweden (voor Fadwa en haar dochters) mee maakte, maar ook naar Damascus ging om Aboud’s achtergebleven vrouw Christine te filmen.
Met een groep van ongeveer honderd zielen gaat het te voet door Macedonië. Onderweg is er af en toe gelegenheid voor een praatje tegen de camera. Eerst denk je dat Fadwa’s dochter haar zin niet afmaakt als ze, gezeten op de schouders van Aboud, vertelt over Syrië: ‘ze wilden de auto hebben en een van ons’. Maar ze zegt het nog eens: ‘een van ons’. Wie ‘ze’ zijn doet er dan niet zo toe. Een man krijgt de vraag of hij de tiendaagse voettocht werkelijk gaat maken op de slippers die hij aan heeft. Antwoord: ja, en met een kogel in mijn been. De avondvierdaagse sfeer slaat snel om in de groep, een oude man wordt achtergelaten in de berm als hij te zwak is geworden om de groep bij te houden.
In deel 6, Nederland. Spoiler alert zou je tegen de vluchtelingen willen roepen. Wijzelf hoeven dat deel niet te zien, we kennen het al. Edwin ‘Utrecht’ Wagensveld en zijn Pegida, Geert Wilders. Wat in dat deel ook opvalt is dat het licht hier heel anders is dan op de Balkan.
<figure id="post-328436 media-328436" class="align-center"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/05/Schermafbeelding-2016-05-31-om-15.14.52.png" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/05/Schermafbeelding-2016-05-31-om-15.14.52-320x174.png 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/05/Schermafbeelding-2016-05-31-om-15.14.52-640x348.png 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/05/Schermafbeelding-2016-05-31-om-15.14.52-1280x696.png 1280w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/05/Schermafbeelding-2016-05-31-om-15.14.52-1920x1044.png 1920w" alt="" /><figcaption>Still uit &#8216;The Journey&#8217;, deel 6, The New Yorker, 2016</figcaption></figure>
<div class="info-box">
<a href="http://www.newyorker.com/news/news-desk/the-journey-from-syria-part-one" target="_blank">Bekijk de film hier.</a>
</div>