Het complot aan de macht

Columns van de week

Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

Een sociaal bewogen eenling
Max Lerk, op 9 maart op eenentachtigjarige leeftijd overleden, was een enthousiast en gewaardeerd hoofd-opleidingen van een kunstmestfabriek, maar scheen nog meer voldoening te beleven aan zijn werk als vrijwilliger voor Unicef, vakbondsbestuurder, tuinier, dichter, schrijver, bladenmaker, kunstschilder, etser, vorser naar familiestambomen en verzamelaar van postzegels. Met het verzamelen van sigarenbandjes was hij na zijn jonge jaren gestopt, maar als postzegelverzamelaar had hij niet alleen prijzen gewonnen, voordrachten gehouden en artikelen geschreven, maar ook nieuwe verzamelgebieden ontgonnen. Zoals zijn boek De postgeschiedenis van Maarsbergen, dat bijna af is. Het is een sociaal-economische geschiedenis van zijn (voormalige) woonplaats aan de hand van poststukken, stempels, postzegels en enveloppen. Ze vertellen veel over groei en bloei, wel en wee van het dorp. Max was een sociaal bewogen man, zette zich in voor lokale en regionale verenigingen, was altijd gehaast en toonde zich soms ongeduldig. Ondanks alle bezigheden bleef hij de eenling die het liefst op zichzelf was of met zijn vrouw Corry op pad ging.
Max Lerk werd op 8 juli 1931 geboren in het Groningse Bedum, waar zijn vader, een Fries uit Leeuwarden, als laborant op de zuivelfabriek werkte. Aan zijn jonge jaren had Max goede herinneringen, maar op 10 mei 1940, zou hij later schrijven, veranderde alles. Plotseling was overal angst en onzekerheid. Toch gebeurde er in die eerste maanden niet veel &#8216;onheilspellends&#8217;, het leven ging gewoon door, totdat zijn moeder ziek werd en stierf. Max was tien jaar, er kwamen huishoudsters met wie hij niet op kon schieten en op een dag vertelde zijn vader dat er twee mensen kwamen logeren. Ze mochten er met niemand over praten. Hij en zijn jongere broer hebben het ook nooit gedaan. Het was een Joods echtpaar. Max heeft hen zelden gezien; ze zaten in een klein logeerkamertje, de deur was altijd op slot. En plotseling waren de logés weg. Het was te gevaarlijk geworden. Even later, bij een razzia, raakten zij zwaar gewond, ze stierven in Auschwitz. 
Een uitbundige jongen is Max nooit geworden, hij had het moeilijk op school, de hbs wilde niet lukken en op zijn zestiende ging hij naar de lagere tuinbouwschool in Paterswolde, daarna in Aalsmeer; &#8216;s avonds verdiepte hij zich in de postzegels. Hij moest in dienst en kwam, sterk en gezond, bij de mariniers, maar werd niet uitgezonden omdat zijn vader ernstig ziek was. Op verlof in Bedum ontmoette hij een meisje uit Rotterdam, Corry met wie hij zou trouwen. Na zijn diensttijd zocht hij werk bij Corry in Rotterdam, hij werd jongste tuinman op de gemeentelijke kwekerij. Corry&#8217;s ouders boden hem een kamer aan. &#8216;Ze vertrouwden ons, lieten ons &#8216;s avonds alleen, maar we hebben dat vertrouwen nooit beschaamd.&#8217; Max wilde alsnog zijn hbs-diploma halen, nam een baantje op een bank en &#8216;dacht dat ik doodging&#8217;. Corry&#8217;s ouders zeiden: &#8216;Als we van één loon met zijn drieën kunnen eten, lukt het ook met zijn vieren. Ga maar studeren.&#8217; 
In 1958, na acht jaar verloving, haalde Max zijn staatsexamen hbs, ze trouwden en kregen een eigen huis in Spijkenisse. Hij kreeg een administratieve baan bij scheepsbouwer Verolme in Pernis, was actief bij de Metaalwerkersbond en studeerde MO Nederlands, maar zakte voor zijn examen. Hij zocht ander werk en werd bij de Unie van Kunstmestfabrieken in Utrecht belast met personeelsopleidingen. Hij ging in de avonduren sociale pedagogiek studeren en raakte via Corry betrokken bij Unicef. Hij deed de administratie en ging zelfs met briefkaarten langs de huizen. Bij een nieuwe bedrijfsfusie verloor hij, net te jong voor vervroegd pensioen, zijn baan. Het kwam hard aan, hij had drie kinderen. 
Met succes ging hij opleidingsprogramma&#8217;s ontwerpen voor bedrijven en wierp zich met nog meer passie op zijn hobby&#8217;s. Ze verhuisden van Maarsbergen naar een huis in Maarn, verborgen in de bossen. Hij kweekte planten, schreef gedichten over de natuur, maakte etsen van dorpen en bomen, ontwikkelde tijdschriften als De Rooie Rug voor de plaatselijke PvdA en verzorgde Corry toen haar gezondheid achteruitging. Hij ging graag op vakantie in Groningen en Drenthe, later in Duitsland. Ook maakten ze een keer een tocht langs de bruggen die waren afgebeeld op Franse postzegels. Uniceflanden kenden zij alleen van de foto&#8217;s en brochures, ze hoefden er niet heen. Max en Corry, bijgenaamd meneer en mevrouw Unicef, konden hun tijd beter gebruiken.
Dit was de laatste aflevering van de rubriek ‘Uit het leven’

peter brusse

Uit het leven

De ingetogen mecenas
Ruurt Hazewinkel, op 26 maart op 82-jarige leeftijd overleden, was oud-directeur van het Nieuwsblad van het Noorden, een krantenman in hart en nieren; gedreven en opvliegend van aard, maar alom geliefd en gerespecteerd bij zijn personeel. Hij verzamelde kunst, was een mecenas, schonk vele miljoenen aan musea, kunstinstellingen en hulpbehoevenden en toen hij, altijd bescheiden en ingetogen, na zijn pensionering eindelijk eens een mooie auto (een jaguar) wilde kopen, vroeg de dealer: &#8216;Mijnheer, kunt u zich dit wel permitteren?&#8217;
Hij werd op 30 maart 1929 geboren in Groningen waar zijn grootvader, afkomstig uit een geslacht van zeevaarders, een drukkerij was begonnen. De grootvader, die ook Ruurt heette, kocht in 1886 het Nieuwsblad van het Noorden, een nieuwe krant in gewone taal voor gewone mensen. De gegoede burgerij zei het Nieuwsblad niet te lezen, maar te kopen voor het dienstmeisje. Al in 1903 kon grootvader Ruurt aan het Zuiderdiep een monumentaal krantengebouw neerzetten, gedurfd in vooruitstrevende jugendstil; het grensde aan de achtertuin van de villa waar het gezin woonde. Zelf schreef grootvader Ruurt niet, maar tot zijn drieëntachtigste hield hij alle touwtjes in handen; híj bepaalde wat wel en niet in de krant kwam. Hij werd opgevolgd door twee zonen, Jan en Nico. Hun zonen, Ruurt en Frans, namen als derde generatie in de jaren zestig het bedrijf over. Van kinds af aan speelden zij tussen de papierrollen op de drukkerij &#8211; wat strikt verboden was &#8211; en wisten ze dat zij de Hazewinkel-dynastie zouden voortzetten. Ruurt ging naar de Grafische School in Amsterdam, daarna werkte hij als leerling-journalist bij het Algemeen Handelsblad, Het Algemeen Dagblad en de Haagsche Courant, waar hij zijn toekomstige echtgenote ontmoette, de redactiesecretaresse Rien Beringer die op het conservatorium piano had gestudeerd en schilderde. Toen het tijd werd om terug te gaan naar Groningen, nam Rien les op de kunstacademie Minerva en werd lid van De Ploeg. Ruurt begon als directie-assistent en redacteur foto en vormgeving. Hij kon intens genieten van een mooie krant, Rien plaagde hem dan met: &#8216;Je kijkt alleen maar, je leest hem niet eens.&#8217; Dat was niet waar, hij las alles, wond zich op over fouten alsof het hem persoonlijk trof. Beter om dan uit de buurt te blijven. Eens zou hij een servies op de grond hebben gesmeten, maar dat ontkende hij: &#8216;Dat zou ik zonde hebben gevonden.&#8217; Meneer Ruurt, klein en dapper, deed de redactie en de productie, meneer Frans, lang en lenig, de commercie. Ruurt was meestal als eerste (om tien over acht) op de krant. In alles was hij precies, de persen mochten geen minuut te laat gaan draaien. Maar als er groot nieuws was werden zij even stopgezet; voor extra edities. Ruurt had eigenlijk ook hoofdredacteur willen zijn. Hij zei eens dat als hij geen krantenman zou zijn geworden hij producent of regisseur had willen zijn van een film-, televisie- of theaterproductie; achter de schermen, nooit zelf op het podium.
Rien en hij woonden op een boerderij in Paterswolde; het liefst zat hij in Riens atelier. Ze hadden geen kinderen en Ruurt zag het als zijn plicht om het fortuin dat hij met de uitgeverij (&#8216;en met goed beleggen&#8217;) had verdiend, terug te geven aan de samenleving. Bij het eeuwfeest van de krant in 1988 gingen Ruurt en Frans met pensioen en lanceerden het Hazewinkelfonds voor mensen in nood die geen uitkering kregen. Tien jaar later, in 1998, richtten Ruurt en Rien de Stichting Beringer Hazewinkel op om de &#8216;schone kunsten&#8217; in de regio, Groningen en Drenthe, te steunen. In het Groninger Museum financierde de Stichting het Prentenkabinet en het Ploegpaviljoen. Als Ruurt ergens in geloofde, schreef hij spontaan en ongevraagd &#8216;uit eigen zak&#8217; een cheque uit, soms wel van een ton, zoals een nog altijd verbaasde curator eens overkwam. Hij steunde de restauratie van het station van Groningen en schonk een miljoen voor hersenonderzoek aan het academisch ziekenhuis.
In 2002 werd het Nieuwsblad, ondergebracht bij de NDC mediagroep, Dagblad van het Noorden. Het deed pijn, maar als nuchtere Groninger zei Ruurt: &#8216;Familiebedrijven zijn er niet voor de eeuwigheid.&#8217; Er was nog altijd de reddingsboot Kapiteins Hazewinkel, vernoemd naar zijn zeevarende voorvaderen, minstens 99 kapiteins. Die boot, geschonken aan de Nederlandse Redding Maatschappij, &#8216;vond ik misschien wel het leukst&#8217;, zei hij. Vanaf de Kapiteins Hazewinkel wordt zijn as uitgestrooid.
Suggesties voor deze rubriek? Mail naar uithetleven@vn.nl

Weerbarstige eenling
Wouter Douma, op 22 maart op drieëntachtigjarige leeftijd overleden, was een Wageningse socioloog die zich in zijn beginperiode verdiepte in de verandering van het gezin in agrarische gebieden. Voor mensen op zoek naar een levenspartner schreef hij Wie past bij wie. De afgelopen jaren vond hij inspiratie in het leven van de eerste christenen. Hijzelf noemde zich een humanistisch christen die zich vooral in de sociale traditie van zijn gereformeerde kerk thuis voelde. In de roerige jaren zestig had hij het rebelse studentenblad Belhamel opgericht en namens Progressief Personeel zat hij tijden als enig gekozen lid in het behoudzuchtige hogeschoolbestuur. Hij pleitte voor democratisering en kreeg het zwaar te verduren. Op zoek naar afstand en rust fotografeerde hij wolkenluchten, bestudeerde de sterren en werd eens tijdens een wandeling net niet getroffen door neerstortende stukken meteoriet. Hij las sciencefiction, gefascineerd als hij was door de vraag hoe samenlevingen er in de toekomst uit zullen zien. Hij leefde sober en vond soms bij een tweedehandswinkel een mooi jasje. Een zekere mate van weerbarstige eigenwijsheid kon hem niet worden ontzegd. Bij zijn crematie werd hij dominant en bescheiden genoemd. 
Wouter Hugo Douma werd op 2 mei 1928 in Maastricht geboren. Zijn vader, afkomstig uit Friesland, had er als meubel- en instrumentenmaker werk gevonden bij het Rijkslandbouwproefstation. Het gezin woonde in een protestantse enclave. Toen Wouter vier jaar was, werd zijn vader amanuensis op de Landbouwhogeschool in Wageningen, afdeling veeteelt. Daar, te midden van de bossen, de weilanden en het water, ontstond Wouters liefde voor de natuur. Hij en zijn jongere broer waren altijd buiten, ze haalden veel kattenkwaad uit en als ze het te bont maakten, sloeg hun moeder hen met de dikke stok waarmee zij de was in de wastobbe roerde. Toen de stok op zijn billen brak, was hij niet meer bang voor zijn moeder. Wouter bleek een leergierig jongetje te zijn, las de krant en mocht, tot verbazing van zijn ouders, naar het gymnasium. Zij kozen voor het openbaar lyceum. Als gereformeerde jongen uit een eenvoudig milieu had Wouter het niet altijd makkelijk tussen de vrijzinnige en niet-gelovige kinderen van goede stand. De oorlog maakte diepe indruk. De dochter van de schooldirecteur was lid van de Hitlerjugend, bij de buren zaten Joodse onderduikers en een buurjongen die als SS&#8217;er naar het oostfront ging, dreigde Wouters vader aan te geven omdat hij naar Radio Oranje luisterde. Zowel in 1940 als 1944 werd heel Wageningen geëvacueerd. De eerste keer tijdens de gevechten rond de Grebbeberg, per rijnaak richting Rotterdam, de tweede keer moest iedereen maar ergens een onderkomen vinden. Wouter kwam met zijn ouders en broer terecht bij een boerengezin in Barneveld, ze kregen het kippenhok. 
Na de bevrijding was Wouter op school actief in de debatingclub; Indië was een fel discussiepunt. Hij had sociologie in Utrecht willen studeren, het bleek te duur en hij koos voor agrarische economie in Wageningen. Hij studeerde cum laude af en werd docent. Op een bijeenkomst van Jeugd en Evangelie ontmoette hij zijn toekomstige vrouw Janneke, dochter van een hervormd predikant. Dat was niet zo best, zo&#8217;n gereformeerde jongen. Maar het is goed gekomen. Wouter stapte van de ARP over naar de PvdA, demonstreerde tegen Vietnam en kruisraketten en knokte op de hogeschool voor bestuurlijke vernieuwing. Bij de bezetting van de hogeschool in 1980 was hij het enige lid van het bestuur met wie de studenten wilden onderhandelen. Toen de zaak uit de hand dreigde te lopen, steunde Wouter &#8211; onder protest &#8211; het besluit om de ME in te roepen. Dat hebben de studenten hem niet gauw vergeven, en hij heeft er diep onder geleden. Wouter bleef een weerbarstige eenling. Hij hield van tuinieren, houthakken en vuurtje stoken. Van boze buren trok hij zich weinig aan. Hij zette zich in voor het landelijk oecumenisch arbeidspastoraat Disk en volgde vol bewondering het werk van zijn vrouw bij het tot stand brengen van de Protestantse Kerk in Nederland. Hij genoot van zijn kinderen en kleinkinderen en was verontwaardigd over de &#8216;veel te dure&#8217; verbouwing van de Gereformeerde Bevrijdingskerk in Wageningen. Pas nog bracht hij een bezoek aan het tentenkamp Occupy in Rotterdam. Hij hield van eenvoud en regelmaat. Elke avond voor het slapen gaan dronk hij een glaasje vieux met honing op heet water.
Suggesties voor deze rubriek? Mail naar uithetleven@vn.nl

Klokkenluider van de Nieuwmarkt
Auke Bijlsma, op 26 maart op vijfenzestigjarige leeftijd overleden, was een bevlogen actievoerder tijdens de Nieuwmarktrellen in de jaren zeventig uit protest tegen de aanleg van de metro. Later werd hij een weerbarstig PvdA-raadslid die met pijn en moeite toch voor de Noord/Zuidlijn koos, ook al voorspelde hij &#8216;veel gedoe&#8217;.
Al jaren kwakkelde hij met zijn gezondheid en dat was de reden dat hij als jonge bioloog niet naar Indonesië was gegaan op zoek naar de sporen van de met uitsterven bedreigde Javaanse tijger. Auke was bang niet meer lang te zullen leven en het leek hem nuttiger zijn laatste jaren te vechten voor een andere bedreigde soort: de Nieuwmarktbuurt. Hij werd de inspirerende kracht van de Aktiegroep Nieuwmarkt en wapende zich tegen de sloop van honderden historische panden. &#8216;De megalomane PvdA-regenten&#8217; bleven weigeren te luisteren naar alternatieve oplossingen, en ten einde raad organiseerde Auke kraakacties. Als de huisbazen met knokploegen zouden komen, zouden de krakers terugslaan, zei hij, &#8216;oog om oog, tand om tand&#8217;.
De actievoerders verloren de strijd, grote delen van de buurt werden gesloopt, maar Auke gaf niet op en zette zich vol idealisme in voor de herbouw van de buurt zoals de bewoners het zelf wilden. En dat lukte. Er kwam een Auke Bijlsma-prijs voor de mooiste geveltuin, hij haalde de gierzwaluw terug, introduceerde verwarmde bushokjes en liet zich in 1994 overreden om gemeenteraadslid te worden voor de PvdA, de partij die hij al die jaren had bestreden. Hij bleef twaalf jaar, werd het langstzittende raadslid en won door zijn kennis en charisma groot gezag, maar gaf toe wel eens dwingend en overheersend over te komen; die koppigheid, zei hij, kwam van zijn moeder. Hij voelde zich Amsterdammer, maar in de kroeg zong hij uit volle borst het Friese volkslied. Wethouder Lodewijk Asscher noemde hem een Friese eik.
Auke Bijlsma werd op 5 september 1946 geboren in Sexbierum, als oudste van zeven kinderen in een gereformeerd gezin. Zijn vader had timmerman willen worden, maar moest al jong gaan werken bij een boer. Van hem erfde Auke de liefde voor de natuur. Met vriendjes zocht hij vogelnesten, niet om de eieren te pakken, maar om de nesten te beschermen. Hij woonde vlak bij de Waddenzee, klom in zomer en winter de dijk op, keek over de zee en kreeg &#8216;een mateloos gevoel van vrijheid&#8217;. Hij kon er nog altijd de tranen van in de ogen krijgen. Auke was slecht ter been, maar in het water was hij sterk en vliegensvlug; hij is zelfs wel eens van Den Helder naar Texel gezwommen.
Op de mulo blonk hij uit en de hoofdonderwijzer zei tegen zijn ouders: die jongen moet naar de hbs. Op zijn zeventiende deed hij eindexamen en hij ging biologie studeren aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Samen met vrienden organiseerde hij in het Tropenmuseum een driedaags wetenschappelijk congres voor biologen over het milieu in ontwikkelingslanden, het eerste in zijn soort. Hij woonde in de Nieuwmarktbuurt en raakte geleidelijk aan betrokken bij de protesten, als wetenschapper. Hij wees op de noodzaak van gedegen milieu- en bodemonderzoek; daarmee weerlegde hij de vaak ondoordachte argumenten van de gemeente.
In 1990 stierf Aukes grote liefde, Petra van Luyn, die hij als advocaat voor krakers had leren kennen; een verlies dat hij nooit helemaal te boven is gekomen. Zij was zijn medestrijder en haar levensmotto, &#8216;De aarde moet je mooier achterlaten dan je haar aantrof&#8217;, werd ook het zijne. Zo vloeiden zijn politieke activiteiten samen met zijn werk als milieubioloog bij de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek, en later als adviseur voor milieu en klimaat bij de Europese Commissie. Zijn grote specialiteit werd zeeonderzoek. In de politiek bleef hij wetenschapper, hij baseerde zijn argumenten altijd op studie, feiten en onderzoek, maar soms had hij in zijn onstuimig optimisme moeite om hoofd- en bijzaken uit elkaar te houden. Elk Oudjaar luidde hij de oudste, uit 1511 daterende kerkklok van Amsterdam. Het is een klok van de Zuiderkerk, de kerk van de Nieuwmarktbuurt. Auke was, gaf hij vrolijk toe, een beetje bijgelovig. Als hij die kleine klok niet luidde, dacht hij, kwam het in het nieuwe jaar niet goed met Amsterdam.
Suggesties voor deze rubriek? Mail naar uithetleven@vn.nl

Verslaving als geschenk
Dees Postma, op 12 maart op negenenzeventigjarige leeftijd overleden, was een advocaat die aan drank ten onder dreigde te gaan. Hij liet zich opnemen in de Jellinek Kliniek en werd er vijf jaar later directeur. Sindsdien richtte hij zelfhulpgroepen op en een nachtopvang voor (veelal verslaafde) daklozen. Mensen in nood mochten hem dag en nacht bellen, het leven beschouwde hij als een ontdekkingsreis vol avonturen, verslaving noemde hij een geschenk. Het motto van zijn weblog verslavingalsgeschenk.nl luidde &#8216;zonder stront geen mest&#8217;. 
Met een enkel woord kon hij eenzame tobbers weer moed geven. Pas nog liep hij over de gracht en aaide een hond die tegen hem op sprong. &#8216;Ach meneer,&#8217; verzuchtte de eigenaresse, &#8216;die hond is zo veranderd.&#8217; Hij keek de dame aan en zei: &#8216;Maar misschien bent u veranderd.&#8217; En prompt vertelde zij haar droeve verhaal; stralend namen ze afscheid, ja ze zou er iets aan doen. Van een afstand hield hij een oogje in het zeil, hij bleef een heer van stand.
Doederus Boëtius Witsius Postma werd op 9 oktober 1932 in Rotterdam geboren. Zijn ouders &#8211; vader was ook advocaat &#8211; hadden de beroemde architect Oud gevraagd een huis aan de plas in Hillegersberg te bouwen. De zolder was ingericht als Montessorischooltje voor kinderen uit de buurt. Al jong zat Dees op het water, thuis werd poëzie gelezen.
Aan deze idyllische jeugd maakte het bombardement op Rotterdam een gruwelijk eind, Dees voelde zich ontredderd, hij viel en kwam met bloedvergiftiging in het ziekenhuis. Toen hij twee weken later naar huis mocht, zei een buurjongetje: &#8216;Het zal wel moeilijk zijn om zonder vader te leven.&#8217; Zo hoorde Dees dat zijn vader met zijn motorfiets was verongelukt. Zijn moeder, zei hij vaak, had hem door de oorlog heen geholpen, zijn vader is hij altijd blijven missen. 
Op een dag nam zijn moeder hem mee naar het Maasstation. Van achter een hek zagen zij hoe Joden in een goederentrein werden gegooid. &#8216;Kijken en nooit vergeten,&#8217; zei ze. Na de bevrijding ging hij, broodmager en ondervoed, naar het Montessori Lyceum, waar het hem, overgevoelig als hij was, niet lukte om een voldoende voor Duits te halen. Hij kwam vervroegd in militaire dienst en studeerde rechten in Leiden; hij was lid van Minerva en deed veel aan sport. Hij bokste, speelde toneel, zeilde en werd roeikampioen lichtgewicht. Op de kermis vocht hij met de beer. Een week later verscheurde die beer een matroos.
Dees trouwde en werd een succesvol advocaat. Hij dronk, en beleefde vreemde avonturen. Op een vroege ochtend kwam een fanfare hem in de tuin wekken, zoals de avond tevoren in de kroeg was afgesproken. Hij verwaarloosde zijn werk; van de ene dag op de ander besloot hij naar de Amsterdamse Jellinek Kliniek te gaan. De kuur was zo abrupt dat hij een delirium kreeg en in een isoleercel in de Valeriuskliniek werd opgesloten. Hij behield er de allerbeste herinneringen aan, had met de psychiatrische patiënten veel plezier. 
Terug in de maatschappij werd hij directeur van het Grafisch Exportcentrum, reisde naar het Midden-Oosten en Oost-Europa, spannend en vaak bizar, zei hij. Maar zijn hart lag bij de verslaafden. 
Zijn benoeming tot directeur van de Jellinek Kliniek leidde tot protesten van bestuursleden die kennelijk weinig vertrouwen hadden in hun eigen therapie, later betuigden zij hun spijt.
Dees werd de bezielende kracht van zelfhulpgroepen waar zowel bankiers als zwervers hun verhaal vertelden. Hij bood veiligheid en begrip, maar bleef zelf kalm op de achtergrond. Wel kon hij intens genieten als de bus op hem bleef wachten en de chauffeur tegen de passagiers zei: &#8216;Even wachten op die meneer, aan hem heb ik mijn leven te danken. Ik sta al twintig jaar droog.&#8217; 
Hij leefde simpel, was een goede, soms wat excentrieke vader, bleef bevriend met zijn twee voormalige echtgenotes en vond eindelijk rust bij zijn derde vrouw, tv-maker Eveline van Dijck. Kort voor zijn dood speelde hij nog mee in een toneelstuk. 
Toen een arts hem vroeg of hij het gevoel had de grip op het leven te verliezen, antwoordde hij haar met zijn ontwapenende blauwe ogen: &#8216;Maar dokter, ik heb nooit het gevoel gehad dat ik ook maar enige grip had op mijn leven en de loop der gebeurtenissen.&#8217; Hij was een gelukkig mens.

Suggesties voor deze rubriek?Mail naar uithetleven@vn.nl

Op zoek naar kennis en kunst
Manuel Goldschmidt, op 7 maart op vijfentachtigjarige leeftijd overleden, was onderduiker, dichter en uitgever van het Duitstalige literaire tijdschrift Castrum Peregrini, vernoemd naar het magistrale pand aan de Amsterdamse Herengracht waar een literaire vriendenkring van gelijkgestemden, vooral jonge Duitse vluchtelingen, de oorlogsontberingen geestelijk wist te doorstaan met het dagelijks lezen, schrijven en voordragen van gedichten. &#8216;Een geschiedenis die met geen enkel ander oorlogsverhaal is te vergelijken,&#8217; schreef Lisette Lewin in haar Het clandestiene boek 1940-1945. Op dit adres had de kunstenares Gisèle van Waterschoot van der Gracht, die later met burgemeester d&#8217;Ailly trouwde, een etage gehuurd. Ze was bevriend met de Duitse dichter Wolfgang Frommel die bij haar mocht onderduiken, samen met diens jonge vrienden. In Castrum Peregrini, &#8216;de Burcht&#8217;, gold de regel dat als iemand het in die benauwde ruimte niet langer uithield, hij moest roepen: &#8216;Nu gaan we lezen&#8217;. En dan ging iedereen in een kring zitten en lazen ze een moeilijk gedicht van Goethe, Hölderlin of de Nederlandse Tachtigers, &#8216;en binnen een half uur zat iedereen te discussiëren en voelden we ons vrij&#8217;. Manuel zou vele jaren later zeggen: &#8216;Het was de tijd van mijn leven. Ik maakte kennis met poëzie en literatuur. In die wereld leef ik nog steeds.&#8217; Hij is op de Herengracht blijven wonen samen met Wolfgang Frommel, als twee bannelingen en bewakers van de Duitse cultuur. Hij sprak Nederlands met zo&#8217;n zwaar Duits accent dat menigeen niet kon geloven dat hij al vóór de oorlog zijn vaderland had verlaten.
Manuel Rudolf Goldschmidt werd op 8 oktober 1926 in Berlijn geboren. Zijn vader, curator aan het Bode Museum voor Renaissancekunst, was Joods, zijn moeder Pools. Hij kreeg een verlicht humanistische opvoeding, maar ging wel naar een Joodse school, waar hij zich als half-Jood altijd een beetje buitengesloten voelde; op de sabbat moest hij bij vriendjes thuis het licht aan- en uitdoen. In 1939 vertrok zijn moeder met haar twee zonen, Manuel en de oudere Peter, naar Nederland; zij bracht hen naar de Quaker-school Eerde in Ommen, waar verscheidene Joodse vluchtelingen zaten. De razzia&#8217;s begonnen, maar de schoolleiding vertrouwde de Duitsers en weigerde de Joodse leerlingen te laten onderduiken. De naar Nederland gevluchte Duitse dichter Wolfgang Frommel, die in Bergen kennis had gemaakt met Gisèle van Waterschoot van der Gracht en dichters als Adriaan Roland Holst en Albert Verwey, gaf lezingen op Eerde en besloot na een felle woordenwisseling een paar Joodse jongens mee te nemen naar Amsterdam. Hij koos jongens met gevoel voor poëzie, onder wie Manuel en Peter Goldschmidt; Peter zou later een gevierd architect worden. Vrijwel alle andere Joodse leerlingen zijn vanuit Eerde op transport gezet en in Auschwitz om het leven gebracht. Omdat Manuel en Peter half-Joods waren, liepen zij in het begin geen groot gevaar; zij waren veel en vaak op de Burcht, maar woonden bij hun moeder die op verschillende adressen verbleef. Manuel ging nog even naar school in Baarn. Maar met het nijpender worden van de situatie voelden zij zich veiliger op de Burcht, waar soms wel tien leeftijdgenoten waren. Ze sliepen op matrassen op de vloer. Bij het opstaan deden zij, volgens goed Duits gebruik, gymnastiek- en ademhalingsoefeningen. Zij aten gezamenlijk en in de hongerwinter stelde Wolfgang Frommel, met zijn neiging tot ascese en mystiek, voor om te gaan vasten, zo zou je meer controle over jezelf krijgen. Maar dat was de hongerige knapen iets te veel gevraagd; trouw ging de beeldschone Manuel (blauwe ogen, zwarte haren) een pannetje eten halen bij de gaarkeuken. 
Na de oorlog sloegen de jongens de vleugels uit. Wolfgang en Manuel richtten het tijdschrift Castrum Peregrini op, gewijd aan de dichter Stefan George die met zijn mythologische verzen een zuivere, nieuwe wereld schiep van vriendschap en platonische liefde. Wolfgang Frommel (1902-1986) was de charismatische inspirator, het blad had over de gehele wereld abonnees. Toen Frommel ouder werd, volgde Manuel hem op. Zij reisden veel, waren soms een half jaar weg, op zoek naar kennis en wetenschap. In 1998 nam Manuel afscheid. De nieuwe directeur Michael Defuster heeft sindsdien de ramen en deuren van de Pelgrimsburcht opengegooid, hij richt zich op de actualiteit en spreekt liefdevol over zijn voorganger Manuel die aan iemands gezicht &#8211; diens slapen! &#8211; kon zien of hij een muzisch mens was.
Suggesties voor deze rubriek? Mail naar uithetleven@vn.nl

Moedig, blij, bevlogen
Tineke Strobos, op 27 februari op eenen-negentigjarige leeftijd in Rye bij New York overleden, was een moedig en blij mens. Zij was een bevlogen psychiater, zette zich in voor daklozen, wierf fondsen voor Obama, haalde vuil op in een armenwijk in Harlem en hield ontroerend laconieke toespraken over oorlog en verzet. 
In de Amerikaanse media, van The New York Times tot de plaatselijke krant, is zij uitvoerig herdacht, vooral om haar rol tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zij en haar moeder boden onderdak aan meer dan honderd voornamelijk Joodse onderduikers in hun woning aan de Nieuwezijds Voorburgwal 282 in Amsterdam. Ze vervalste voedselbonnen en persoonsbewijzen die ze helaas vaak eerst uit jassen van vreemden had moeten halen. Een beroepszakkenroller had haar de kneepjes van het vak geleerd. 
Ze werd negen keer gearresteerd; één keer werd ze tijdens een verhoor zo hard tegen een muur gekwakt dat ze bewusteloos raakte. Toen haar Joodse vriend Bram Pais, de latere assistent en biograaf van Einstein, was opgepakt en in het huis van bewaring wachtte op transport naar Westerbork, stapte zij &#8211; beeldschoon, zelfverzekerd en vloeiend Duits sprekend &#8211; naar de commandant. Die pakte de telefoon en beval Brams vrijlating. Acht keer deed de Gestapo thuis een inval, nooit hebben ze iemand gevonden, een mol op het politiebureau waarschuwde steeds dat er bezoek kwam. De onderduikers, nooit meer dan vier of vijf, konden altijd ontsnappen. 
Eén keer verscheen de politie onaangekondigd. Paniek. Het bleek de zedenpolitie te zijn. Jongens op de school achter het huis hadden haar bloot voor het raam zien staan. &#8216;Er viel ook veel te lachen.&#8217; 
Zij werd op 19 mei 1920 in Amsterdam geboren en vernoemd naar Tine, de vrouw van Multatuli. Tines vader, Fons Büchter, was zakenman. Haar moeder, Marie Schotte, was afkomstig uit een ietwat anarchistisch atheïstisch-socialistisch milieu. Grootvader Schotte was bevriend met de socialistenleider Nieuwenhuis, nam bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog Belgische vluchtelingen in huis en stond in 1918 naast Troelstra, toen die (tevergeefs) de revolutie uitriep. 
Tinekes ouders waren in Nederlands-Indië getrouwd, zij in het zwart, hij in het wit. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog kon haar vader met een marineschip terug naar Nederland, Marie bleef achter in Japan, leerde Japans spreken en raakte bevriend met een Russische Jood. Een maand na terugkeer in Amsterdam werd Tineke geboren. Fons toonde begrip, voor Tineke speelde de kwestie nooit een rol. Ze woonden tijdens haar lagereschooltijd in Keulen. Terug in Amsterdam ging zij naar het Montessori Lyceum, dat haar ouders hadden helpen oprichten. Hun huwelijk hield geen stand, Tineke bleef bij haar moeder. Zij ging medicijnen studeren, maar de universiteit werd gesloten toen de studenten weigerden de loyaliteitsverklaring te tekenen. 
Vanaf de eerste oorlogsdagen waren er onderduikers in huis, meestal kort. Het grote pand met zijn gangen, trappen en vernuftige schuilplaatsen was vooral een doorgangshuis voor vakbondsleiders, wetenschappers, kunstenaars die Tineke portretteerden &#8211; bekenden maar vooral onbekenden van wie Tineke nooit de naam heeft geweten. &#8216;We deden wat we moesten doen.&#8217; 
Tijdens de oorlogsjaren bleef Tineke studeren: &#8216;Soms moet je aan jezelf denken, anders word je gek.&#8217; Na de bevrijding studeerde ze psychiatrie in Londen, bij Anna Freud. In 1951 vertrok zij met haar eerste man, student neurologie Robert Strobos, met een beurs naar New York. Ze zijn er gebleven en kregen drie kinderen. Tineke hetrouwde met een econoom bij de Verenigde Naties. Zij vestigde zich als kinderpsychiater en specialiseerde zich in angstsyndromen. Pas toen zij over de zestig was, kon zij over de oorlog en de angsten van toen praten. Ze deed vrijwilligerswerk in achterbuurten, ving opnieuw vluchtelingen op, begon een tehuis op voor uitbehandelde, dakloze psychiatrische patiënten, steunde kunstenaars en ging op haar negenentachtigste met pensioen. Ze kreeg hoge Israëlische en Amerikaanse onderscheidingen. 
Een paar keer is ze terug geweest in Amsterdam. Toen de nieuwe bewoners van nummer 282 haar aanboden te komen logeren, aarzelde zij niet. Zij kende nog alle verhalen, alle geheime plekken, mooie en slechte momenten. Ook vond ze nog een beeld dat een onderduiker van haar had gemaakt.
Suggesties voor deze rubriek? Mail naar uithetleven@vn.nl

Jan de jongen, stille dromer
Jan Carmiggelt, op 23 februari op achtenzestigjarige leeftijd overleden, was een gelouterd journalist en radiomaker, een huismus, leider van het veteranenvoetbalelftal SC Buitenveldert 3 en bevlogen directeur van het Theo Thijssen Museum. Hij hield van geordende chaos en was een stille dromer; sommigen meenden zelfs dat hij een beetje leek op Thijssens Kees de jongen, &#8216;die alles zou kunnen nu hij eenmaal begonnen was&#8217;. Anderen bewonderden de manier waarop hij Kees&#8217; beroemde zwembadpas kon demonstreren: &#8216;voorover gaan lopen, net of je telkens viel en dan maar met je armen zwaaien, heen en weer&#8217;. Elke keer weer schoten hem bij het lezen van Kees de jongen de tranen in de ogen. 
Als eindredacteur bij RTV Noord-Holland bracht hij rust en duidelijkheid en was hij een inspirerend mentor voor jonge journalisten, onder wie ook even de huidige burgemeester van Rotterdam Aboutaleb. En hij kon luisteren, zonder daarna zelf te moeten gloriëren. Zijn charme werd geprezen, hij was geliefd, maar wie er in zijn radioprogramma, zijn elftal met beroemdheden als Frits Barend en Matthijs van Nieuwkerk, of zijn museum met de pet naar gooide, kon rekenen op een vileine opmerking. Hij hield van de kroeg, maar eigenlijk was hij het liefst thuis bij zijn vrouw Wicky en de twee dochters. Daar was alles binnen handbereik: boeken, muziek, films, spelletjes, wijn en alle sport op televisie. Toen een bevriend literator hem eens vroeg wat hem het gelukkigst maakte, antwoordde hij: een mooi doelpunt. En Jan speelde luchtgitaar.
Johannes Simon Carmiggelt werd op 19 november 1943 geboren, twee maanden nadat zijn vader, die ook Jan heette, in het concentratiekamp Vught was overleden. Jan sr., briljant econoom en jazzmuzikant, zat in het verzet, hij en zijn vrouw Loes hadden Joodse onderduikers in huis, ze werden verraden. Samen met zijn vrienden, Willem Drees en Jan Tinbergen, de latere Nobelprijswinnaar, werkte hij aan een politiek-economische blauwdruk voor na de oorlog. Toen Loes hoorde dat haar man was overleden, sloot zij zich op en was na drie dagen volledig grijs. De kleine Jan kreeg zijn vaders broer, Simon Carmiggelt, als voogd. Jan heeft zijn beroemde oom altijd bewonderd, kende veel van diens Kronkels vanbuiten, maar toch was er iets vreemds. Na de oorlog ontmoette Jans moeder een andere man, Wim Jungmann, met wie zij in 1947 trouwde. Jan heeft hem altijd onvoorwaardelijk als zijn vader beschouwd. Maar de Carmiggeltclan had bezwaren. Bij familiediners moest Wim in een andere kamer eten. 
Het gezin woonde in Bilthoven, waar Jan naar de Kees Boeke School ging, voetbalde en toneel speelde. Na de HBS wilde Jan naar de toneelschool, maar hij werd afgewezen. Als militair zou hij in Vught moeten opkomen, waar zijn vader in het kamp was gestorven. Loes, overtuigd pacifiste, heeft hemel en aarde bewogen om dat te voorkomen. Binnen een paar maanden werd Jan alsnog afgekeurd. Oom Simon hielp hem aan een baan bij Het Vrije Volk, en als verslaggever in Arnhem ontmoette hij Wicky. Hij wist het meteen: zij was het. Jan stapte over naar de omroep, eerst bij de VARA in Hilversum, daarna als pionier bij Radio Stad en RTV Noord-Holland. Amsterdam werd zijn grote liefde. Op vakanties ging het gezin naar Italië en Griekenland, Jan zette de tent op en als Wicky met de kinderen kerken, tempels en musea bekeek, zat Jan onder een boom te lezen. Op een keer ging hij met zijn vriend Jan Meng naar Frankrijk, de Tour de France zoefde voorbij en de twee waren diep ontroerd, ze hielden het niet droog, zo mooi was het. Samen met zijn jongere halfbroer, journalist Bart Jungmann, schreef Jan, na het vinden van Wims dagboek, een prachtig kleinood over hun ouders. Dat schrijven viel Jan niet mee, de grote roman bleef uit, wel kreeg hij een rol in de film Kees de jongen. Het worstelen met het leven was Jan liever dan het najagen van ambities. Hij was een tevreden mens. Soms dacht hij net als Kees de jongen zijn overleden vader op straat te zien, de vader die hij nooit had gekend. Maar, net als Kees, wist hij dat het niet waar was.
Suggesties voor deze rubriek? Mail naar uithetleven@vn.nl

Altijd zocht hij het extreme
Jan Lensen, op 9 februari op zeventigjarige leeftijd overleden, was een modegoeroe, oud-marinier, voormalig waterpoloër en een enfant terrible dat uit het leven haalde wat er uit te halen was. Gewoon doen kon hij niet, normaal bestond niet, altijd zocht hij het extreme. Hij was het stralend middelpunt van een exclusieve verzameling vrienden &#8211; kunstenaars, ontwerpers, ondernemers, artsen, juristen &#8211; met wie hij spontaan het vliegtuig nam naar een ver restaurant, cafés en nachtclubs bezocht of gastvrij ontving aan de stamtafel, met koffie, wijn of iets sterkers, in zijn vermaarde winkel in de Utrechtsestraat in Amsterdam. 
Door omstandigheden gedwongen, zoals dat heet, woonde hij sinds kort boven de zaak. In een opslagruimte had hij een bed neergezet, maar bij gebrek aan badruimte ging hij elke ochtend douchen in het Amstel Hotel, met zijn vriendin bleef hij er overnachten. Hij bleef benijdenswaardig jong van geest, dacht niet aan pensioen, vertegenwoordigde dure merken in de Benelux en pakte de dames in zijn zaak in met: &#8216;Schat, dit is het helemaal, toen ik deze jurk inkocht dacht ik meteen aan jou.&#8217; Hij zou gezonder moeten leven, stoppen met roken, minder drinken, en geen foie gras als dessert of kippenpootjes uit de automaat. Maar stoppen lag niet in zijn aard, zijn motto was: stoppen met stoppen. Doorgaan.
Johannes Hendricus Wilhelmus Lensen werd op 30 januari 1942 in Velzen geboren in een katholiek gezin. Hij groeide op in Amsterdam, waar zijn vader in de Kalverstraat een befaamde banketbakkerszaak had, ook de koningin kocht er haar bonbons. Jan was een belhamel die het liefst langs de grachten zwierf. Op school wilde het niet lukken, maar hij had een hart van goud en was een vroom misdienaar. Zijn moeder stierf jong, met zijn vader had hij het moeilijk en veilig voelde hij zich eigenlijk alleen bij tante Annie, de hoofdverkoopster die hij tot haar dood op hoge leeftijd in het verzorgingshuis trouw is blijven bezoeken en verwennen. 
Jan hield van het Amsterdamse levenslied, hij kende alle smartenlappen van buiten en zong ze uit volle borst op straat of in het café. Militaire dienst bleek een uitkomst. Groot en sterk kwam hij bij de mariniers, hij werd uitgezonden naar Nieuw-Guinea, beschouwde het als een spannend avontuur en de meisjes waren lief en mooi. Aan gezag kon hij zich moeilijk onderwerpen, hij botste met officieren en werd zelfs veroordeeld tot water en brood in het cachot. &#8216;De zon brandde op het golfplaten dak,&#8217; vertelde hij, &#8216;een oven, om te stikken.&#8217; Vlak voor terugkeer naar Nederland werd zijn maatje naast hem op patrouille doodgeschoten. Elk jaar op 4 mei bezocht Jan zijn graf in Rotterdam.
Ziek kwam Jan thuis, hij wist niet wat hij moest gaan doen. De afzwaaipremie, bedoeld als startkapitaal, joeg hij er in een weekend doorheen. Dankzij zijn vader kon Jan, vermaard waterpolospeler, terecht op de sportafdeling van V&#038;D. Lang hield hij het er niet uit. Na allerlei omzwervingen kwam hij bij Euro Fashion, kreeg het label Equipe onder zijn beheer, bleef er ruim tien jaar, trouwde, verhuisde naar een echte stolpboerderij in Broek in Waterland en begon met zijn vrouw Annemiek het label Waterland Affairs. Sterren als Frank Boeijen en Hans Dulfer behoorden tot de vaste klanten. De zaken gingen uitstekend, Jan liet vrienden royaal, te royaal wellicht, delen in het succes, de feesten en legendarische presentaties. Maar na goede tijden kwamen slechte tijden. Ook aan het huwelijk kwam, na dertig jaar, een eind. 
Jan opende in de Utrechtsestraat een winkel die meteen de aandacht trok. Het paste bij hem een goede omzet ogenblikkelijk met vrienden en vriendinnen te vieren. Fiscus en crediteuren hadden daar soms moeite mee. Hij reed in grote Amerikaanse MDV&#8217;s voorzien van alle gemakken, maar zat ook als eerste in Amsterdam op een Brompton-vouwfiets, wat voor zo&#8217;n beer van een vent zeer opvallend was. Hij had een oog voor wat trendy zou worden, maar als de trend werd gezet had hij er alweer genoeg van. Hij stond midden in de wereld, maar bleef altijd alleen. 
Op de rouwkaart stond vrij naar Manke Nelis: &#8216;Onze lieve Jan Lensen is doodgegaan / hij liet het leven iedere dag knallen / zijn rikketik is doodstil blijven staan / en nu is hij ons voorgoed ontvallen. &#8230;In ieder geval voor goed naar de maan.&#8217;
Suggesties voor deze rubriek? Mail naar uithetleven@vn.nl

Communist in hart en nieren
Jan Vlietman, op 8 januari op 92-jarige leeftijd overleden, was een van de laatste levende Februaristakers, verzetsstrijder en nog altijd communist in hart en nieren; een bevlogen vakbondsman met de warme stem van de volksredenaar en de handen van de Dokwerker zelf &#8211; kolenschoppen waren het. Ondanks alle naoorlogse teleurstellingen en tegenslagen heeft hij de strijd nooit kunnen opgegeven, hij bleef knokken voor een communistische heilstaat; op herdenkingsbijeenkomsten, bij de onthulling van het Kindermonument en de Gerben Wagenaarbrug, en natuurlijk de begrafenissen van kameraden. Op scholen waarschuwde hij de jeugd voor de nog altijd aanwezige gevaren van antisemitisme, racisme en fascisme. Ome Jan, zeggen vrienden, was een gouden man, &#8216;iedereen was gek op hem, maar soms werd je gek van hem&#8217;. Tijdens verjaardagen &#8211; voor zover hij ze niet vergeten had &#8211; ging het binnen vijf minuten alleen nog over communisme en de oorlog, uitsluitend over dingen die ertoe deden. Bloemen behoorde je niet te kopen, dat was handel en maakte de mens niet beter; geld mocht je alleen uitgeven aan nuttige zaken, aan iets wat de arbeider sterker en vrij maakte. Hij leefde uiterst sober, maar hield van wijn en vooral van port. Hij had er verstand van, tijdens de oorlog werkte hij in de wijnkelder van Albert Heijn in Zaandam. 
Jan Vlietman werd op 23 maart 1919 geboren in Amsterdam-Noord in een groot evangelisch luthers gezin. Zijn vader was marktkoopman en &#8216;al jong had ik oog voor wat er om mij heen gebeurde. Rijk en arm, gruwelijk.&#8217; Ook Jan droeg kleren van de steun, &#8216;dat zag je van verre&#8217;. Hij at in gaarkeukens. Die schande is hem altijd bijgebleven. In de crisistijd kreeg hij werk bij de Draka Kabelfabriek, maar hij werd ontslagen om zijn communistische sympathieën. Aangemoedigd door zijn vader las hij veel; soms moest hij stiekem voor hem de Tribune, het blad van de communisten, kopen. Tantes van Jan waren Jehova&#8217;s getuigen en gooiden Jan herhaaldelijk het huis uit. De echte bekering tot het communisme kwam via Corrie, zijn latere vrouw. Haar vader was baggeraar en in geheim lid van de CPN. Bij Corrie thuis hoorde Jan, al in de jaren dertig, over Hitlers concentratiekampen. 
Door toeval kon Jan terecht bij een wijnhandelaar en in 1939 stapte hij over naar de wijnafdeling van Albert Heijn. Op 25 februari 1941 legden, vooral op initiatief van CPN&#8217;ers, arbeiders in Amsterdam massaal het werk neer uit protest tegen de deportatie van Joden. Overal in stad werden pamfletten &#8216;Staakt staakt staakt&#8217; verspreid. Jan wist ze aan de pont in Noord te bemachtigen en nam ze mee naar Zaandam. Daar riep hij met vertrouwde kameraden arbeiders op het voorbeeld van Amsterdam te volgen. Directeur Jan Heijn kwam vragen wat er gaande was, hij liet de stakers hun gang gaan. Na Albert Heijn werden andere bedrijven platgelegd. 
Jan kwam in het verzet, zowel het politiek verzet (het drukken en verspreiden van illegale bladen) als het gewapend verzet. Als lid van de Speciale Brigade moest hij beslissen over overvallen en liquidaties van verraders. Jan gaf opdrachten die vanwege de grote risico&#8217;s hoofdzakelijk door ongetrouwde mannen werden uitgevoerd. Dag en nacht verkeerde hij in levensgevaar; toch stichtte hij vol vertrouwen een gezin, met drie zonen. Na de bevrijding spoorde hij SS&#8217;ers op en ging terug naar Albert Heijn. Hij droomde van één grote vakbeweging, de communistische Eenheidsvakcentrale (EVC), kwam in het hoofdbestuur, maar in de Koude Oorlog werden CPN en EVC gewantrouwd als handlangers van de vijand, de Sovjet-Unie. In 1958 werd Jan Vlietman met andere oud-verzetshelden als Gerben Wagenaar grof en hardhandig weggezuiverd uit de CPN. 
Ondanks de haat en verbittering bleef Jan geloven in de idealen. De Sovjet-Unie noemde hij &#8216;een lelijk kind, maar het is wel ons kindje&#8217;. Plichtsgetrouw nam hij zijn kinderen mee naar het Russisch Staatscircus en het Bolsjoi Ballet, op vakantie gingen ze in de caravan naar de concentratiekampen waar Joden en communisten waren vermoord. De ineenstorting van het communisme heeft hem diep geraakt, maar hij was niet kapot te krijgen. Ook komend weekend had hij in Zaandam en op het Jonas Daniël Meijerplein, met wat restte van die mooie, barse stem, willen zeggen dat de oorlog nog altijd niet voorbij is. Nee, de microfoon liet hij zich niet afnemen.
Suggesties voor deze rubriek? Mail naar uithetleven@vn.nl

Ambassadeur van de armen
Alwine barones de Vos van Steenwijk, op 24 januari op negentigjarige leeftijd op het familielandgoed in Wijhe overleden, was Nederlands eerste vrouwelijke diplomaat. Ze werkte op de ambassade in Bonn en Washington. In 1960, op de post Parijs, besloot zij haar verdere leven te wijden aan het bestrijden van armoede. &#8216;Hare Majesteit kan genoeg andere diplomaten vinden, maar de armen hebben ook diplomaten nodig die hun belangen behartigen.&#8217; En dat heeft zij gedaan. Jarenlang woonde zij te midden van de daklozen en verschoppelingen in een krottenwijk bij Parijs, maar zij ging ook, klein en frêle, in mantelpak, op bezoek bij de paus, de minister-president, de Raad van Europa en de Verenigde Naties om met &#8216;fluwelen duimschroef&#8217; te pleiten voor &#8216;haar mensen&#8217;. De laatste vijftien jaar was zij, samen met acteur, regisseur en scenarioschrijver Laurens Umans, de drijvende kracht achter een toneelgroep in Zwolle. De spelers zijn mensen die alle hoop hadden verloren en nu, met ontluikende eigenwaarde, hun levensverhaal durven te vertellen: de zwerver, de jonge moeder wier kind werd afgenomen, het tokkiegezin dat niet te eten had. Het waren haar kinderen voor wie zij door het vuur ging. 
Alwine Antoinette de Vos van Steenwijk werd op 22 juni 1921 in Noordwijk aan Zee geboren in een adellijk geslacht. Haar vader Jan Arend was de zoon van de vermaarde CHU-politicus en voorzitter van de Eerste Kamer Willem Lodewijk baron de Vos van Steenwijk. Haar moeder was Duitse en ook van edele komaf. Alwine, de derde van zes kinderen, kreeg samen met haar oudere zusjes thuis les. Vriendinnetjes hadden ze niet. Dagelijks maakten zij met de gouvernante lange wandelingen langs zee, ze bedachten spannende spelletjes en moesten &#8216;s ochtends stil zijn omdat hun vader tot twaalf uur sliep. Ze waren dol op hun moeder met wie ze veel zongen en pianospeelden. Op het gymnasium in Leiden zaten ze alle drie in dezelfde klas. Alwine herinnerde zich het stempellokaal voor werklozen, vlak bij school. Ze begreep het niet, niemand gaf uitleg; over deze zaken sprak je niet. De meisjes reden paard, tennisten, schaatsten, skieden en beklommen met hun moeder bergen in Zwitserland. Op haar zestiende haalde Alwine haar eindexamen, &#8216;niet omdat ik zo slim was, ik was te jong, ik had altijd samen met mijn oudere zusjes les gehad&#8217;. Van het uitbreken van de oorlog, mei 1940, is haar weinig bijgebleven. &#8216;Ik leefde in een droom, ik was smoorverliefd.&#8217; Haar vriend ging in het verzet, werd verraden en gefusilleerd. Een verlies dat zij pas overwon toen zij jaren later haar liefde aan de armen kon geven. In de oorlog begeleidde zij verzetsstrijders die uit Engelse vliegtuigen gedropt werden. Haar ouders brachten de oorlog door op het familielandgoed in Wijhe bij Zwolle. 
Na de bevrijding hielp Alwine met de repatriëring van vluchtelingen en ging ze rechten studeren. Marga Klompé, een vriendin van haar moeder en de eerste vrouwelijke minister, sprak over internationale organisaties en raadde Alwine aan diplomaat te worden. Alwine was ernstig en gedreven, maar de Dienst gaf haar niet de voldoening waarop ze had gehoopt. Op een dag las zij een krantenartikel over een pastoor, Père Joseph Wresinski, die even buiten Parijs onder de armsten van de armsten werkte. Hij had, verwijzend naar de derde wereld, de Vierde Wereld Beweging opgericht, de wereld van armoede en uitsluiting. Alwine zocht hem op en wist dat zij haar roeping had gevonden. Père Joseph beschouwde armoede als slavernij. Hij zei: &#8216;Kennis, kunst en spiritualiteit maken mensen vrij, brengen eigenwaarde en zelfvertrouwen.&#8217; Hij bouwde een kapel, richtte een koor op, begon een bibliotheek, organiseerde dansfeesten en vroeg schoonheidsspecialisten uitgeputte moeders weer mooi te maken. Alwine, Nederlands-hevormd gedoopt, werd katholiek, wierf fondsen, schreef boeken en gaf adviezen over Europees armoedebeleid. Na de dood van Père Joseph in 1988 volgde zij hem op als internationaal voorzitter van de Vierde Wereld Beweging. De afgelopen jaren woonde ze weer in Nederland, in de kleine boswachterswoning van het familielandgoed. Ze richtte de Joseph Wresinski Cultuur Stichting op, waaronder de toneelgroep valt, en was dag en nacht in touw. Ze was uiterst bescheiden, leed mee met alle verdriet en bleef zingen en dansen in &#8216;haar&#8217; armenkoor.
Suggesties voor deze rubriek?Mail naar uithetleven@vn.nl

Van edelsmid tot schrijfster
Riet Neerincx, op 12 januari op zesentachtigjarige leeftijd overleden, was een edelsmid, vormgever en conservator van het Gemeentemuseum Arnhem, die na haar pensioen een nieuw avontuur begon en ruim vijftig spannende routeboekjes schreef voor wereldfietsers, van Zuid-Afrika en Zimbabwe tot Bali en Vietnam, Cuba en Egypte. Ze kende alle vlooienmarkten van het land en kon nooit de verleiding weerstaan een bijzondere vaas, sigarettenkoker of pillendoos van de ondergang te redden. Alles werd zorgvuldig gearchiveerd in schriftjes die zij zelf had gemaakt van oude enveloppen, onbeschreven velletjes drukwerk en touwtjes die om een postpakket hadden gezeten. En op ieder voorwerp had zij ook weer een zelfgemaakte sticker geplakt met plaats en datum van aanschaf, prijs en verwijzing naar verdere informatie. Ja, aan alles zat een verhaal en dat vertelde ze met verve. Haar huis was meer dan een museum, het was een schatkamer waar zelfs de keukenkastjes waren volgestapeld met unieke kunststukken. Voor koken &#8211; op het oude fornuis van haar moeder &#8211; had ze weinig tijd, ze had zo veel beters te doen, want &#8216;zonder kunst is er niets aan&#8217;: concerten, ballet, musea en natuurlijk de sieraden die ze op zolder ontwierp en smeedde: minutieus, doordacht, eenvoudig, ambachtelijk en altijd draagbaar. Ze hield van kleurrijke kleding, tassen en hoeden, en iedere ochtend gaven de tai chi-oefeningen haar nieuwe energie.
Maria Anna Theresia Neerincx werd op 18 november 1925 in Arnhem geboren, als oudste in een gezin van zes kinderen. Haar vader was veehandelaar en had een slagerij. Op haar twaalfde won zij met een tekenwedstrijd een verfdoos die ze altijd is blijven gebruiken. Ze verslond de knutselpagina van Roomsche Jeugd, die werd samengesteld door Piet Marée en haar buurman, een horlogemaker die zilveren dubbeltjes uitzaagde en er broches van maakte. Riet leerde figuurzagen bij de Bond van het Groote Gezin en mocht bij de buurman koperen munten uitzagen. De buurman raadde haar aan, vertelde zij in een interview, om naar de kunstschool te gaan. Op haar vijftiende, voorjaar 1941, stapte ze met haar mulodiploma naar de kunstacademie; ze was te jong, had te weinig opleiding, maar ze werd aangenomen. Haar ouders had ze niets verteld, dat vond ze overbodig. Ze mocht een klas overslaan, maar van edelsmeden kwam niet veel, er was gebrek aan goud en zilver en na het bombardement op de gasfabriek was er geen gas meer om te solderen. 
Na de oorlog haalde ze de schade in. Ze studeerde in 1946 af, maar toen bleek dat alleen de Zilverschool in Schoonhoven nog het vakdiploma mocht afgeven. Het begeerde meesterteken kreeg ze niet, ze mocht zich niet als zilversmid vestigen. Dat heeft haar diep gekwetst. Uiteindelijk kreeg ze het meesterteken in 1964, na het winnen van twee prestigieuze prijzen. Boos en vastberaden was ze met tien pond op zak naar Londen gegaan, waar ze terecht kon op de prestigieuze St Martin&#8217;s School of Art and Design. Als au pair verdiende ze de kost bij een nicht van koningin Elizabeth. Aan haar zoontje Patrick, de latere beroemde fotograaf Patrick Lichfield, gaf zij de eerste fotolessen; fotografie had Riet als bijvak.
Na vier jaar weer terug bij haar ouders in Arnhem kon ze geen werk vinden en solliciteerde ze, ten einde raad, bij het Arnhems Gemeentemuseum als secretaresse. Ze is er tot haar pensioen gebleven. Haar inzet en enthousiasme werden beloond, op markten wist ze heel wat bijzondere stukken voor het museum voor een habbekrats te bemachtigen. Na vijftien jaar werd ze conservator kunstnijverheid en startte ze, ondanks verzet van directeur Pierre Janssen, de sieradencollectie. Riet gaf nooit op en toen ze eindelijk haar meesterteken kreeg, begon zij &#8211; in de avonduren &#8211; haar eigen atelier. Ze zat in talloze besturen van nationale en internationale verenigingen en toen zij met pensioen ging en zich volledig op het edelsmeden wilde concentreren, kwam ze op fietsvakantie in Maleisië Clara de Goede tegen, de directeur van Vlieg en Fiets. Met Clara, haar grote liefde &#8211; ze trouwden in 2006 &#8211; zwierf ze jaren door de wereld om fietsvakanties uit te stippelen, foto&#8217;s te maken en geen vlooienmarkt over te slaan. Een nieuw leven openbaarde zich en enthousiast deed zij weer mee aan grote sieradententoonstellingen. De laatste, in Den Bosch, eindigde drie dagen na haar overlijden. Omdat het museum gaat verhuizen was de titel: Say hello, wave good bye.
Suggesties voor deze rubriek? Mail naar uithetleven@vn.nl

Een knap eigenzinnige kerel
Ir. Arend Jan Voortman, op 2 januari op 81-jarige leeftijd in Ruurlo overleden, was een bevlogen wetenschapper en weerbarstig PvdA-Tweede Kamerlid dat in de jaren zeventig herhaaldelijk met zijn fractie overhoop lag. Hij was atoompacifist, wilde uit de NAVO, verzette zich tegen salarisverhoging voor de koningin en veroorzaakte een klein schandaal toen hij in de koudeoorlogsjaren geen felicitatietelegram naar de Sovjet-dissident Amalrik ondertekende omdat de &#8216;bedoelingen niet zuiver&#8217; waren. Maar boven al was hij de landbouwspecialist en woordvoerder die zijn partij verweet onvoldoende oog te hebben voor de noden van de kleine boer. &#8216;Men dacht: het zijn geen arbeiders, dus moeten het wel kapitalisten zijn.&#8217; Bij zijn vertrek uit de Kamer in 1981 zei hij: &#8216;Ik moet weg uit dit gekonkel, ik wil weer echt mens worden.&#8217; 
Zijn vaak eenzame strijd voor de belangen van het platteland, de natuur, het milieu en energie zette hij tot zijn dood onverdroten voort in zijn tijdschrift S pil, dat hij al in 1978 &#8216;uit frustratie&#8217; had opgericht. Hij ging tekeer tegen de klimaatgekte, de doemdenkers die beweren dat het opwarmen van de aarde vooral aan de mens te wijten is: &#8216;Als een milieuorganisatie roept dat het milieu naar de knoppen gaat, roept iedereen het na en gaat erachteraan lopen.&#8217; Wanhopig kon hij er van worden, van dat &#8216;aanmatigende waanidee dat de mens het aards klimaat kon bederven en dus zou kunnen en moeten herstellen.&#8217; 
Arend Jan Voortman werd op 22 september 1930 geboren in het Gelderse Gelselaar in een gezin van vijf kinderen. Zijn vader was boer en zat voor de PvdA in de gemeenteraad van Borculo. Als eerste in het gezin mocht Arend doorleren; hij deed eerst de mulo, daarna de hbs in Enschede, waar hij woonde bij een oom die tuinman was bij een rijke textielbaron. &#8216;Over alles had ik een mening,&#8217; vertelde hij in een interview. &#8216;Op mijn veertiende stuurde ik mijn eerste ingezonden brief naar de krant.&#8217; 
Arend en zijn grote broer Jan waren al jong politiek actief. Ze wonden zich op over de Indonesië-politiek, en &#8216;we zagen in ons kleine dorp de scherpe tegenstellingen tussen de &#8220;fienen&#8221; en de &#8220;grovven&#8221;&#8216;. Thuis waren ze &#8216;religieus gezien gematigd onverschillig&#8217; en dat leverde misprijzende blikken op. Hij richtte de plaatselijke voetbalclub op, hield van dieren en werd &#8216;de veedokter&#8217; genoemd omdat hij bij nacht en ontij de boeren kwam helpen als de koeien moesten kalveren. Maar hij werd geen boer en ook geen veearts: uit idealisme ging hij ter wille van de boerenstand agrarisch recht en sociologie studeren in Wageningen. &#8216;Daar werd in het dorp toen schande over gesproken: als je afwijkt van de norm, deug je niet. Fantastisch dat mijn vader mij heeft laten studeren.&#8217; 
Arend studeerde hard, veel en lang, speelde toneel, schreef de almanak voor de studentenvereniging Unitas en werd verliefd op een buurmeisje, Ineke van den Brink, die geografie studeerde in Utrecht. Ze trouwden en kregen twee dochters en een zoon. 
Zijn eerste baan, bij de Rijks Planologische Dienst, vond hij leerzaam, maar hij was blij toen hij terug kon gaan naar Wageningen als docent agrarische geschiedenis. 
Bij de oprichting van Nieuw Links in 1967 schreef hij een kaartje en hij werd, samen met Ineke, uitgenodigd voor de vergaderingen in Utrecht. &#8216;Heel gezellig, die pijprokende mannen en breiende vrouwen. Arend zei niet veel, maar als hij iets zei, was het raak,&#8217; zegt Ineke. Voor de PvdA kwam ze in de gemeenteraad en Arend kon de verleiding niet weerstaan om Kamerlid te worden, ook al moest Ineke toen vanwege de kinderen haar raadszetel opgeven. De jaren in Den Haag waren zwaar: &#8216;Ik ben een knap eigenzinnige kerel, ik wil niet per se dwars liggen, maar als het moet steek ik echt mijn vinger op.&#8217; 
Uiteindelijk voelde Arend zich meer wetenschapper dan politicus: tien jaar geleden verliet hij de partij, die Ineke al verlaten had. Teruggetrokken op een boerderij in Ruurlo hielden ze schapen en ganzen, zelfs even varkens. Arend legde de moestuin aan, maar het wieden liet hij liever aan Ineke over. Met volle inzet verzorgde hij de reclame en publiciteit voor de tuinconcerten op Kasteel Ruurlo, maar hij concentreerde zich vooral op zijn levenswerk, het tijdschrift Spil. In 2010 won hij de persprijs van de Universiteit Wageningen. Het allerlaatste nummer van Spil zal eind april verschijnen.
Suggesties voor deze rubriek?Mail naar uithetleven@vn.nl

Alma Mahler aan de Maas
Marianne Groen, op 31 december op zeventigjarige leeftijd overleden, was een Rotterdamse kunstenares die met haar stralende glimlach en ontwapenende schoonheid menig schrijver, schilder en muzikant in vervoering bracht. Om haar gingen plaatselijke helden met elkaar op de vuist. &#8216;Lachebekkie&#8217; werd ze wel genoemd, een dichter omschreef haar vol bewondering als &#8216;Alma Mahler aan de Maas&#8217;: &#8216;een kanjer, niet stuk te krijgen&#8217;. Jarenlang heeft zij geprobeerd de legendarische schrijver en dichter Cor Vaandrager, &#8216;de liefde van mijn leven&#8217;, voor de ondergang te behoeden. Die opdracht was zelfs haar te zwaar en is jammerlijk mislukt.
Aan durf en temperament ontbrak het haar niet. Toen een politieagent haar eens aanhield omdat zij door rood licht reed, ontstak zij in verontwaardigde woede en de agent barstte in snikken uit. Ze nam hem in haar armen en troostte hem als een moeder. Ze speelde piano, gitaar en viool, schilderde op de computer en bracht een cd uit onder de naam Grandmagreen.
Marianne Reiniera Groen werd op 30 april 1941 in Rotterdam geboren als oudste in een gezin van twee kinderen. Haar vader zat in het verzet; hij hielp Joden en zwarte muzikanten onderduiken. Haar moeder bracht in de kinderwagen wapens en illegale kranten rond. Als het te gevaarlijk werd, nam zij de kinderen mee naar haar ouders die in een prachtig huis vol kunst en antiek woonden. Na de bevrijding vertrok zij met een Britse officier naar Engeland. Marianne en haar broertje bleven bij hun vader. Hij hertrouwde en erfde van zijn vader een bloeiende winkel van Underwood-schrijfmachines op de Witte de Withstraat, maar Olivetti veroverde de markt en Mariannes vader, een groot jazzliefhebber, veranderde de winkel in een kroeg, Green&#8217;s Pride. Marianne was vaak bij de grootouders, speelde op de piano, kreeg tekenles van een buurvrouw en ging naar het gymnasium. Ze had moeite met Latijn en stapte over naar een particuliere meisjes-ulo.
Na haar eindexamen werd ze aangenomen op de kunstacademie, ze werkte hard en haalde alle tekenaktes. Ze was avontuurlijk en enthousiast. Toen de burgemeester in 1962 Rotterdammers vroeg om bij een Amerikaans vlootbezoek de manschappen met open armen te verwelkomen, deed ze dat, zegt haar zoon Marcus, &#8216;iets te letterlijk. Een marineofficier die na tien dagen naar de volgende haven vertrok, werd mijn vader.&#8217;
Mariannes vriend, de schilder Leendert Janzee, wilde geen schandaal, trouwde haar vol liefde en echtte de jonge Marcus. Erg solide bleek het huwelijk niet en toen Marianne vertrok, bleek ze zwanger te zijn, evenals Willeke van Ammelrooy die bij Leendert was ingetrokken en later met hem is getrouwd.
Marianne liet zich niet uit het lood slaan, trok van atelier naar atelier met Marcus en de nieuwe baby die ze naar zijn vader Leendert noemde, en ontmoette in een café de veelbelovende jonge dichter Vaandrager. Ze nam hem mee naar huis, ze waren verliefd en hij ging uit wandelen met de kinderwagen. Na een jaar kon ze zijn drugsgebruik niet meer verdragen. Ze kreeg een nieuwe vriend, kocht van een erfenis een groot huis in de keurige Rochussenstraat, zorgde voor de kinderen, nam hen mee naar musea en concerten en met elkaar maakten ze lange reizen naar Frankrijk. Intussen was Cor Vaandrager, getrouwd en gescheiden, opgenomen in een kliniek. Marianne zocht hem op en in 1980 mocht ze, inmiddels zelf ook zonder man, Cor als een armetierig kasplantje mee naar huis nemen. Ze probeerde hem weer aan het schrijven te krijgen; een jaar later kreeg hij de Anna Blaman Prijs en van het geld kocht hij zware drugs. Marianne liet zich meesleuren, deed haar best en zette hem ten slotte op straat. Ook zij wilde weg, ze verkocht haar huis, laadde haar spullen in een busje met aanhangwagen en ging zwerven door Zuid-Frankrijk. Haar eigen schilderijen zette ze bij het vuil. Marianne was ook even de weg kwijt. Ze kwam terug naar Rotterdam, vrienden ontfermden zich over haar, Marcus bleef haar steun en toeverlaat, haar zoon Leendert stierf en zij onderging operatie na operatie. Ze woonde in een voorbeeldig geordend huis en deed braaf boodschappen bij Albert Heijn. Ze bleef ontroerend belangstellend en vertelde laconiek dat ze het niet lang meer zou maken. Op de begrafenis merkte iemand op dat Remco Campert eens had gezegd: &#8216;De Rotterdamse kunstscene is een goudmijn voor schrijvers, een wonder dat er zo weinig gebruik van is gemaakt.&#8217;
Suggesties voor deze rubriek?Mail naar uithetleven@vn.nl

Moderne nomaden
Ellen Baarslag (48) en Sandra Polderman (45), op 8 januari op de weg van Cordoba naar Mendoza, midden-Argentinië, bij een verkeersongeluk om het leven gekomen, ontdekten de wereld op een tandem &#8211; een oranje tandem die zij Lien Masjien hadden genoemd en die de opvolgster was van de eveneens met de hand gebouwde Mien Masjien, die de duizenden kilometers lange tochten door bergen en woestijnen, in zinderende hitte en sneeuwstormen niet meer aankon. &#8216;San en Ellen,&#8217; zegt een vriend, &#8216;waren moderne nomaden die heel bewust en zorgvuldig voor dit bestaan hadden gekozen.&#8217; Fietsen was hun droom: andere culturen, andere mensen leren kennen, de natuur beleven in al zijn schoonheid en geweld; het afzien, de pijn, de stilte, de vrijheid, &#8216;dat euforische gevoel: we zijn op reis.&#8217; &#8216;s Ochtends bij de eerste zonnestralen reden ze weg, en dan zei Sandra &#8216;Puna&#8217; waarop Ellen antwoordde &#8216;Kaiki&#8217;, een vast ritueel: Puna Kaiki, de plaats in Nieuw-Zeeland, waar ze voor het eerst op een tandem waren gestapt, Sandra aan het stuur, Ellen de navigator achterop. Ze zochten grenzen op, keken, roken, luisterden, en &#8216;s avonds bij een glas wijn of bier mailden en twitterden ze naar vrienden en familie. Sandra, gek op elektronische snufjes, hield het blog bij over de afstanden, de belevenissen, de ontmoetingen in Australië, Cambodja, Chili, India. Als ze dan na een jaar terugkwamen om geld te verdienen voor de volgende reis, wilden ze weten hoe het ieder verging en namen ze Listo, de zwarte labrador, mee in de hondenkar achter de tandem. &#8216;Als die twee meiden de kamer binnenkwamen, werd de batterij automatisch opgeladen,&#8217; zegt Ellens broer.
Ellen en Sandra ontmoetten elkaar tijdens hun lerarenopleiding in Utrecht, Ellen deed Engels en Nederlands, Sandra gezondheidszorg en omgangskunde. Ze waren sportief en vol levenslust. Ellen was in Baarn geboren, op 23 mei 1963, als tweede in een gezin van vier kinderen. Haar vader was fotografisch laborant bij een technisch bedrijf. Toen Ellen veertien was, verhuisde het gezin naar Kiel-Windeweer, een turfstekersdorp in Groningen. Ze ging naar de havo in Hoogezand en was een verwoed zwemster, &#8216;s ochtends vroeg lag ze al in het water. Sandra, drie jaar jonger, werd op 16 februari 1966 in Leiden geboren als de jongste in een gezin van elf kinderen, haar vader was fietsenmaker. Ze ging naar het vwo &#8211; deed het op haar sloffen &#8211; en was een gedreven tafeltennisster. Ze trainde hard, liep dan nog een rondje van acht kilometer en wist ook nog de kroeg te vinden. Zij genoot van het studentenleven, hield van feesten, speelde cabaret en zoende Ellen voor het eerst bij de winkel Potten en Pannen op de Maliebaan. Ze hadden veroverende zelfspot, maar waren ook strijdlustig. Ze zaten in het bestuur van de jongerenafdeling van het COC en gaven voorlichting op scholen. En dat deden ze, zegt een vriend, met dwaze grappen en bittere ernst, &#8216;ongelofelijk, die combinatie&#8217;. Als koppel deden ze mee aan het Tros tv-spel Lingo en wonnen de eerste prijs, 16.000 gulden.
Het leraarschap bleek niet hun roeping. Ellen werd, met haar natuurlijk overwicht, sales manager, begon een eigen bedrijf en leidde verkoopteams op. Sandra werkte voor stichtingen in de psychiatrische en maatschappelijke zorg en werd ontwerper van websites. Hun eerste gezamenlijke vakantie was lekker lui op een Grieks strand, &#8216;yoghurt en cola, ik kwam kilo&#8217;s aan&#8217;, zei Sandra en ze besloten op de fiets een wereldreis te maken. Hun banen zegden ze op en ze bleven anderhalf jaar weg. In 1997 ontdekten ze de tandem, veel fijner dan ieder een fiets, omdat je alles samen doet. Ze trouwden een jaar later en gaven elkaar Mien Masjien als huwelijkscadeau. Reizen werd hun levensvervulling. Precies en nauwgezet, &#8216;op het mutsige af&#8217;, bereidden zij alles voor: de route, de tent, Sandra leerde sleutelen op een fietsenmakerskamp en Ellen vond altijd een plekje voor iets lekkers in de fietstas. Ze mediteerden en op 19 december vertrokken ze voor een reis van acht weken naar Argentinië, het land waar ze wel wilden wonen. Op zondag 8 januari waren ze weer opgewekt en vol vertrouwen opgestapt, ze koersten sierlijk en kordaat in de wind en werden geschept door een vrachtwagen, waarvan, meent de politie, de chauffeur, overmand door slaap, de macht over het stuur had verloren.
Suggesties voor deze rubriek?Mail naar uithetleven@vn.nl

Niet zeuren, lekker werken
Annemarie Eilers, op 17 december op achtenzeventigjarige leeftijd overleden, was een warm en blijmoedig kunstenares, verwoed en avontuurlijk reizigster en vooral levensgenieter. Ze hield van dansen en pianospelen, maar leefde voor haar schilderkunst. Het liefst trok ze eropuit met haar ezel, in weer en wind, ze trotseerde ontberingen, maar genoot ook van de luxe om vanuit de auto te schilderen. Ze werkte snel en vlug, wist meteen wat ze wilde en aarzelde niet over kleur of compositie. Haar tekeningen van circusartiesten en muzikanten getuigen, schreef een recensent, &#8216;van een bijna frivole lol, het kinderlijk plezier te vertellen over wat ze nu weer heeft meegemaakt&#8217;. Filosoferen, theoretiseren en tobben was niet aan haar besteed. Toen figuratieve kunstenaars het in de jaren zestig moeilijk kregen en hun werk uit musea werd geweerd, zei een vriend: &#8216;Er zijn twee soorten kunstenaars: de ene die lekker wil werken, de andere die wacht op een telefoontje van Sandberg (de toenmalige directeur van het Stedelijk Museum)&#8217;. Voor Annemarie was het duidelijk: lekker werken.
Ze werd op 6 januari 1933 in Amsterdam geboren. Vader Piet Eilers was architect en mede-eigenaar van de fameuze kunsthandel Van Wisselingh in Amsterdam; hij reisde met schilderijen van Breitner, Van Gogh, Renoir en Degas door Europa, Amerika en Canada. Haar moeder was de dochter van een Parijse uitgever. Ze was mee naar Amsterdam gegaan, maar het ging wat ver om ook nog Nederlands te leren. Toen Annemarie, die Popje werd genoemd, naar de kleuterschool ging, bleek zij de juffrouw niet te verstaan: thuis werd Frans gesproken. Het gezin was naar Laren verhuisd, waar nog een zusje, Lisette, kwam (zij werd de moeder van Beau van Erven Dorens). Laren was een dorp en Popjes moeder moest wennen. Men vond haar te mondain, ze gebruikte lippenstift en lakte haar nagels. Ook Popje kleedde zich altijd chique en verzorgd. Tijdens de oorlog zat haar vader thuis ondergedoken. Bij een razzia zag een officier hem in de dakgoot liggen, glimlachte en vertrok: er waren ook goede Duitsers. Na de oorlog mocht Annemarie in Engeland aansterken, maar ze verdwaalde op een uitje en Scotland Yard vond haar een week later bij een ander gezin. Op het Baarns Lyceum hield ze het niet lang uit en haar ouders stuurden haar naar het Lycée de Sèvres bij Parijs. Daarna naar een kostschool in Engeland, waar buitenlandse meisjes werden gepest; stuk voor stuk verdwenen ze, alleen Annemarie liet zich niet kennen. Leraren ontdekten haar talent voor piano­spelen en schilderen, wat zij thuis te midden van de Grote Meesters, de Monets en Pissarro&#8217;s, niet had gedurfd. Op haar negentiende kwam ze op de Rijksacademie, afdeling schilderen. Jan Wiegers werd haar grote leermeester. Nieuwsgierig ging ze naar de beeldhouwklas en zag tot haar grote schrik een mannelijk naaktmodel. Daar ontmoette ze Jan Wolkers, &#8216;die niet van meisjes af kon blijven&#8217; en Ek van Zanten, die in 1955 de Prix de Rome won. Ze trouwden, kregen een zoon, Ekkehard, en om haar man niet te storen, ging Popje als alleenstaande moeder in Hengelo badhanddoeken ontwerpen voor een textielfabriek. Maar toen Ek met de prijs naar Rome ging, reisde ze hem na. Geld was er niet en Annemarie verkocht er kattenbrood voor een vriend. Oma in Laren zou een paar maanden voor de baby zorgen. Twee jaar later, terug in Nederland, haalden zijn ouders hem op, met als verrassing een nieuw zusje: Marcella. Een paar jaar woonde het gezin in een atelierwoning op de Zomerdijkstraat in Amsterdam, en toen verhuisden ze naar een klein landhuis in Naarden. Ek en Popje werkten hard, ze kregen nog een zoon, Patrice, en tijdens de weekenden was het een komen en gaan van vrienden en kunstenaars.
Figuratieve kunst raakte uit de gratie, opdrachten bleven uit, en ook het huwelijk hield geen stand. Maar Annemarie hield vol, ging lesgeven, begon met een vriendin kunstgalerie Imago in Amsterdam, zette zich in voor de kunstuitleen en maakte avontuurlijke reizen. Als een leeuwin vocht zij voor haar zieke zoon Patrice die op tweeënveertigjarige leeftijd overleed. Geteisterd door reuma kon zij zich uiteindelijk alleen nog in een rolstoel verplaatsen. Zeuren of klagen deed ze nooit, zelfs niet als ze in de striemende regen op een dijk met al haar schilderspullen vast zat in de modder.
Suggesties voor deze rubriek?Mail naar uithetleven@vn.nl