Op zoek naar kennis en kunst

Manuel Goldschmidt, op 7 maart op vijfentachtigjarige leeftijd overleden, was onderduiker, dichter en uitgever van het Duitstalige literaire tijdschrift Castrum Peregrini, vernoemd naar het magistrale pand aan de Amsterdamse Herengracht waar een literaire vriendenkring van gelijkgestemden, vooral jonge Duitse vluchtelingen, de oorlogsontberingen geestelijk wist te doorstaan met het dagelijks lezen, schrijven en voordragen van gedichten. ‘Een geschiedenis die met geen enkel ander oorlogsverhaal is te vergelijken,’ schreef Lisette Lewin in haar Het clandestiene boek 1940-1945. Op dit adres had de kunstenares Gisèle van Waterschoot van der Gracht, die later met burgemeester d’Ailly trouwde, een etage gehuurd. Ze was bevriend met de Duitse dichter Wolfgang Frommel die bij haar mocht onderduiken, samen met diens jonge vrienden. In Castrum Peregrini, ‘de Burcht’, gold de regel dat als iemand het in die benauwde ruimte niet langer uithield, hij moest roepen:...