De democratie verdwijnt uit Brussel

Columns van de week

Hannah Prins, Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

Londen krijgt een nieuwe burgemeester, Sadiq Khan, en daarmee wordt een moslim de hoogste bestuurder van wat je gerust de hoofdstad van de wereld mag noemen. Dat moslim zijn is niet zijn enige beroep, Khan was ook een mensenrechtenadvocaat, parlementslid en staatssecretaris en bovendien is hij een geboren Londenaar, met een Pakistaanse achtergrond. Net zoals Ahmed Aboutaleb heeft hij zich in precies een generatie opgewerkt van een laaggeschoold migrantenmilieu tot de hoogste bestuurlijke kringen. Die sociologische reuzensprong, die eerder door autochtone babyboomers is gemaakt, wordt steeds uitzonderlijker. Khan zou wel eens een van de laatsten kunnen zijn van de glorieuze zelfverheffers. Daarmee behoort hij tot een uitstervend soort, als het symbool van een meritocratie die steeds opzichtiger hapert.
Ik was veel verheugder met zijn verkiezing dat ik had gedacht en dat komt weer door Boris Johnson, die sinds 2008 burgemeester van Londen was. Als niet-Brit heb ik die Johnson altijd met een wazig maar sympathiserend oog gevolgd, want de man kan spreken, boeken schrijven, en is in zijn verschijning de minst regenteske aller regenten. Ik begrijp nu pas dat die warrige, alle kanten op springende haardos van hem deel uitmaakte van een uitgekiende marketingstrategie, want in zijn jongere jaren droeg Boris gewoon een nette scheiding. Ook nonchalance vergt blijkbaar een mediatraining.
<h5>het vanzelfsprekende geluid van de elite</h5>
Maar Boris Johnson verloor definitief zijn onschuld toen hij zich opwond over president Obama, die zich, anders dan Johnson, verzet tegen een eventueel Brexit. Johnson schreef een column die verscheen op de dag dat Obama Londen aandeed, en daarin sprak hij over ‘de geërfde afkeer van de deels Keniaanse president voor het Britse rijk.’ Ik heb de zin een paar keer overgelezen, want zoveel vuigheid, je gelooft het niet. Je moet er Johnsons stem bijhoren, dat vanzelfsprekende geluid van een elite die het al generatieslang voor het zeggen heeft, en je weet dat hier in bekakte termen gewoon het N-woord van stal wordt gehaald als laatste en definitieve afrekening.
Ga maar na: inderdaad heeft Obama een Keniaanse vader, die vooral biologisch van zich heeft doen spreken, want bij leven muntte de man uit in afwezigheid. En ja, die vader zette zich in voor de onafhankelijkheid van Kenia, de voormalige Britse kolonie. Die strijd tegen het kolonialisme is onmogelijk te vangen onder het hoedje ‘afkeer van het Britse rijk’, omdat daarmee een politieke motivatie wordt verkleind tot een hekel aan haring: een toevallige smaakkwestie. Kennelijk is die verkeerde smaakkeuze ook nog eens doorgegeven aan de zoon, en dat moet wel genetisch zijn gebeurd, want aan opvoeding deed de vader niet.
<h5>Het grote complotdenken</h5>
En dan dat subtiele ‘deels Keniaanse’ over Obama, waarmee de Amerikaanse president weer wordt opgezadeld met de on-Amerikaanse insinuatie. De overtreffende trap is die waarmee Johnson het Britse kolonialisme vergoelijkt en elke aantekening daarbij afdoet als een merkwaardige gril van een eigenaardig soort mensen: dat zijn al diegenen die aan de verkeerde kant van de streep terechtkwamen binnen het Britse Rijk. De gekoloniseerden die hun plaats niet wilden kennen – dat zijn de gekkies. En die gekte geven ze ook nog eens door aan hun nageslacht.
Dit is de formule van Johnson, nu volledig uitgeschreven. Bedenk vooral ook dat dit racistische en koloniale bombardement nodig was om een verschil in opvatting over de EU te beslechten. Ik bedoel: hoeveel heeft het een met het ander te maken?
En ineens begrijp ik ook waarom die schijnbaar achteloze opmerking van Johnson mij zo heeft geraakt. Alle clichés over institutioneel en onbewust racisme, waartegen ik me verzet, worden hier bevestigd. Het grote complotdenken, waarin blanke machthebbers uiteindelijk eerst en vooral blank zijn, lijkt hier gelijk te krijgen. Je krijgt ongevraagd een inkijkje in het Britse establishment: het stinkt er.
Hoera dus voor Sadiq Khan.

Stephan Sanders

Boris Johnson bevestigt alle clichés over institutioneel racisme en kolonialisme

<div class="lead">
Mijn man woont inmiddels langer in Nederland dan in Suriname, zijn geboorteland. De eerste vierentwintig jaar van zijn leven waren Surinaams, en dat heeft ervoor gezorgd dat hij een heel reëel beeld heeft van het land in de tropen. Hij verheerlijkt het niet, en ook is er geen sprake van ressentiment of minachting. Het voordeel, vindt hij zelf, is dat hij opgroeide op een plek waar kleur niet de uitzondering was maar de regel. De president was gekleurd, de rechters, de bankdirecteur en de parlementariërs. Ja, en ook de vuilnismannen.
</div>
Ik geloof dat het met die vuilnismannen ook in Nederland wel snor zit qua diversiteit, maar in de hogere echelons, van wetenschap tot rechtspraak en politiek, is de bruine of zwarte mens de eenling. Dat moet iets met je doen, zeker als je niet hier geboren bent en geen tastbare herinneringen bewaart aan Suriname. Je ouders hebben Suriname achter zich gelaten, dit is jouw land, maar de kans is klein dat je een gekleurde hoogleraar treft, of in het minder glorieuze geval een zwarte officier van justitie.
Al die topposities, ook in het bedrijfsleven, zijn vaak in vanzelfsprekend blanke handen, alsof het ooit bij wet zo is afgesproken. Dat is niet zo, en er valt een lange verhandeling te houden over de verschillen in slavernijverleden en migratiegeschiedenis tussen bijvoorbeeld de Verenigde Staten en Nederland, maar de zwarte of gekleurde Nederlander die onbevangen om zich heen kijkt, ziet zichzelf niet veelvuldig terug in wat we zo fraai ‘voorbeeldfuncties’ noemen.
<blockquote>Je mocht geen verschil maken, maar ik deed het stiekem wel.</blockquote>
Van de weeromstuit zou zo iemand ertoe kunnen overgaan het Surinaamse of Antilliaanse leven te bewieroken, niet geplaagd door een teveel aan kennis of ervaring. Drie vakantieweken in de tropen zijn per definitie leuker dan drie regenachtige werkweken in een land waar je ook nog belasting moet betalen. En zo komt het dat Nederlanders van Surinaamse komaf, die enkel kunnen terugkijken op een Hollandse jeugd en Hollandse kappers die vroeger niet wisten wat ze met kroeshaar moesten beginnen (ik kan getuigen) zich veel ongeduldiger tonen dan de Surinamers die een groot deel van hun leven daar sleten. Dat ongeduld is voorstelbaar: de verkleuring van Nederland mag dan op straat wel een feit zijn, in de directiekamers zie je haar nauwelijks terug. Onze volksvertegenwoordigers zijn voor het overgrote deel blank (en man). Moet een zwarte kiezer dan per se op een zwarte parlementariër stemmen? Nee, maar de keus is nu zo miniem dat de verleiding groot kan zijn kleur belangrijker te vinden dan het ideeëngoed van de een of de ander. Dat en dat alleen verklaart de aantrekkingkracht van DENK. Het is niet vergezocht om de bestaande partijen achterstallig onderhoud te verwijten.
In mijn eigen jeugd wemelde het nu ook niet bepaald van bruin en zwart om me heen. Mijn zusje, de twee Indische pleegkinderen en daarna full stop. Ik wist niet beter, ik had blanke ouders, ik zag de verschillen maar vond ze niet onoverkomelijk. En toch: nu ik terugkijk, is er iets wat ik me realiseer, met een licht gevoel van gêne. Want kleurenblind was ik, maar kennelijk toch niet helemaal. Ik voelde me het meeste thuis bij kennissen en vrienden van mijn ouders die Joods waren – ook daar struikelde je niet over in Twente. Bij tante Henny – vaderjood, zoals dat racistisch heet – die zich bekeerde tot het jodendom. Voor mij waren zij net even anders dan de anderen, en op de een of andere manier voelde ik me bij hen instinctief op mijn gemak. Daarover sprak je niet, dat was not done, je mocht sowieso geen verschil maken, maar ik deed het stiekem wel.
Dat kleur vanzelfsprekender wordt in Nederland, ook in de ‘hoogste regionen’, zoals dat heet: dat is wat ik wens in mijn allerlaatste VN-column.

Dat kleur vanzelfsprekender wordt in Nederland: dat is wat ik wens in mijn allerlaatste VN-column

<div class="lead">
Stephan Sanders ontmoette Teju Cole een eerste keer, en Constance Eugenie van der Maesen een laatste. De les: gebakkelei zit echte vriendschap niet in de weg.
</div>
<h5 class="p_1">1. Op het eerste gezicht</h5>
Teju Cole is in the house – als je het een beetje vlot wilt zeggen: de Nigeriaans- Amerikaanse auteur van Open City, de roman waarin een flaneur à la Walter Benjamin figureert – maar nu uitdrukkelijk zwart; hij dwaalt meesterlijk door het eigentijdse New York. Er is een essaybundel van Cole in het Nederlands vertaald (Vertrouwde en vreemde dingen), hij gaat een lezing geven, en aan mij de eer hem te interviewen voor publiek.
<a data-ga-category="embedded-article" data-ga-action="clicked" data-ga-label="" href="https://www.vn.nl/teju-cole-vooral-witte-mensen-zijn-geinteresseerd-in-ras/" class="article-embed article-embed--right">Lees ookTeju Cole: ‘Vooral witte mensen zijn geïnteresseerd in ras’28 september 2016</a>
Ik ken zijn werk, hem niet, en wat me niet vaak overkomt: als ik naast hem loop, blijkt-ie kleiner dan ik. Daarom, en ook door de manier waarop hij zijn hoofd en lichaam beweegt en door zijn nadrukkelijkheid van spreken, moet ik even aan Anil Ramdas denken, vriend, schrijver, overleden.
Maar dit zal geen vertrouwdheid worden op het eerste gezicht. Cole is afwachtend, maar ontdooit tijdens het gesprek en praat, heel anders dan ik verwachtte, vooral over moderne componisten als Pierre Boulez en Bruno Maderna. Bij Brahms staart hij verliefderig voor zich uit.
De volgende dag is de lezing, maar eerst zal Cole een meesterklas geven waar ik niet bij kan zijn, en waarover ik later hoor dat er boze, zwarte Nederlanders zijn die vinden dat ik hun schrijver en boegbeeld niet behoor te interviewen, omdat ik niet radicaal of niet zwart genoeg ben of allebei.
<q class="pull-left">Mijn tweede ontmoeting met Cole is die met een gewaarschuwd man.</q>
Mijn tweede ontmoeting met Cole is die met een gewaarschuwd man. Hij is voorkomend – dat is het woord. Lezing over het masker van Koning Obalufon de Tweede, uit de Yorubu cultuur, ook Coles voorouderlijk huis. Dertiende-eeuws masker, hartverscheurend raak, hetzelfde niveau maar actueler dan Michelangelo; over racisme spreekt hij, over Europese hoogmoed, ook in artistieke zin, en de weigering de excellentie van de Ander te erkennen, de Afrikaan. Cole zelf is excellent, geciseleerde zinnen, hij belichaamt waarover hij praat. Daarna het gesprek: Boulez en Brahms komen nauwelijks aan bod, de inzet is nu politiek, het ingekankerde racisme, ook – of juist – in Nederland. Hij bedient zijn publiek, en het is die bediening die maakt dat ik niet meer spreek met Teju Cole, maar met een plurale vorm waarin vooral de achterban vertegenwoordigd is. Hij praat nu in commissie. Op het tweede gezicht wint het beleefde wantrouwen het tussen ons. Tussen mij en Zijn Meervoud.
<h5 class="p_1">2. Op het laatste gezicht</h5>
Ter herinnering aan Constance Eugenie van der Maesen, 1930-2016, die ik deze week begroef. Ik ken haar trouwens als Connie. Ze is de politicologie-docente die mij door die studie heeft getrokken, zo iemand die studenten hoogstpersoonlijk één voor één bezielt, vooral als die studenten dat omgekeerd ook een beetje bij haar doen. Ik vind dat fair. Ook is ze een hartstochtelijke socialist van de orthodoxe Castro-Cuba-lijn. U merkt, ik weiger nog even de verleden tijd te gebruiken.
Veel in het café gezeten, veel geruzie met haar over dat socialisme con-cha-cha-cha, ook nog een heuse brouille om die reden, maar het plotse besef bij haar en mij dat dit politieke verschil het niet waard is om de vriendschap te verloochenen. Een keer in het jaar spreken en drinken en bekvechten we bij, dit is een ritueel en het wordt gekoesterd. Ineens de rouwkaart in de bus, ze is natuurlijk weer zo’n compañero/camarada die nooit ziek mag zijn, niemand mag het weten, zijzelf ook niet, want De Strijd gaat vóór. 
Maar nooit heb ik met iemand anders gediscussieerd dan met haar en haar alleen. Ze spreekt niet namens Michael Bakoenin, of Emma Goldman, Che Guevara of Anton Constandse, we zijn en blijven lekker met ons tweeën bij al dat gebakkelei.
Dit is de les die ze me leert. Politiek is ongelooflijk belangrijk. Maar niet belangrijker dan Wij. Waren.

Sanders en Teju Cole, Stephan en Connie

<div class="lead">
Premier Mark Rutte weet de meest geharde tegenstanders te verzoenen. Dat is geen geringe kwaliteit, nu overal in Europa de tweepartijenregeringen wankelen en onwaarschijnlijke combinaties een noodzaak zijn.
</div>
Mocht Hillary Clinton tegen alle zorgwekkende verwachtingen in toch winnen van Trump, dan zou ze, vrezen zelfs haar medestanders, wel eens de meest geheimzinnige president uit de moderne geschiedenis kunnen worden. Persoonlijk denk ik dat ze nog een stevige kluif zal krijgen aan Kim Jong-un van Noord-Korea. Maar als je Clinton vergelijkt met premier Rutte, moet je toegeven dat het verschil in benaderbaarheid gigantisch is. Eigenlijk heeft Rutte vroeger nog met alle Nederlanders geknikkerd. Nooit eerder kende dit land een premier op wie de aanspreektitel ‘excellentie’ zo slecht van toepassing is. Dat is niet alleen maar winst, want de term excellentie wordt gedragen door ‘excellent’, en het zou jammer zijn als die belofte ook met het badwater is weggegooid.
Volkskrant-columnist Sheila Sitalsing schreef een moedig boek over onze premier, met de lapidaire titel: ‘Mark’. ‘Mar-rek’ was misschien nog treffender geweest. Moedig, want iedere journalist weet dat je zittende politici met de grootst mogelijke achterdocht moet bejegenen, en hen het beste kan beschouwen als voorlopige verdachten. Die mentaliteit van ‘ik-heb-jou-door-mannetje’ is afwezig in Sitalsings portret. Zij loopt daarom grote kans van naïviteit beschuldigd te worden, of zelfs van fangedrag.
<q class="pull-right">Zijn ‘Pleur op’ is op z’n best een gaffe, op z’n slechtst een populistische uitglijer.</q>
Maar Sitalsing is geen populist, en dus ook geen salonpopulist, die politici per definitie weghoont. Zij laat zien waarom het niet eenvoudig is een hartgrondige hekel te koesteren jegens de mens Rutte. In het verleden waren er politici die met even veel passie werden aanbeden als gehaat (Den Uyl, Fortuyn) en je had minister Van Agt, die in linkse kring absoluut abject gevonden moest worden. Maar dat hele scala aan emoties is niet van toepassing op Rutte. Zelfs politieke tegenstanders moeten mompelend toegeven dat hij ‘gewoon een aardige vent’ is. En benaderbaar, tot in het krankzinnige. De stroom van sms’jes moet inmiddels een brede rivier vormen.
Ook hebben we nooit een premier gehad die zich zo vrijmoedig uitliet over de dagelijkse bezigheden binnenshuis. Rutte werkte voordien bij Unilever, en die liefde is nog niet over: ‘Kampioen met stip is voor mij Cif, vroeger Jif. Daar ben ik dol op. En Robijn. En allesreiniger voor de ramen. (…) En er gaat niks boven de geur van Glorix. Met een scheutje Glorix heb ik het gevoel dat alles heerlijk schoon is.’
Geen vrouwelijke premier zou zich zo’n Huishoudelijk Hooglied kunnen permitteren, want te stereotype. Geen homoseksuele premier, want te karikaturaal. In die zin heeft de blanke heteroseksuele man wel degelijk de grootste uitingsvrijheid; dit soort uitspraken maken hem hooguit prettig excentriek. En natuurlijk heeft zo’n man geen partner nodig.
Sitalsing gaat niet voorbij aan de PVV-gedoogsteun waarvoor Rutte uiteindelijk koos; ook niet aan het ‘comfort’ dat Wilders telkens maar weer geboden moest worden, ook als dat betekende dat zijn eigen bewindslieden door het stof moesten kruipen. Het Polenmeldpunt van de PVV – Rutte waagt zich niet aan kritiek. ‘Omdat ik het onverstandig vind om als er belletje wordt getrokken, daar meteen met zijn allen bovenop te springen.’
Enfin, die terughoudendheid heeft Rutte laten varen met zijn uitspraak in Zomergasten: ‘Pleur op.’ Naar huis? Naar ‘je eigen land?’ Het is op z’n best een gaffe, op z’n slechtst een populistische uitglijer.
Eén kwaliteit steekt er bij Rutte bovenuit: hij is de Mensenvanger, vrij naar het sprookje van Hamelen. De meest geharde tegenstanders weet hij te verzoenen, en de onwaarschijnlijkste gedoogsteun te organiseren. Dat is geen geringe kwaliteit, zeker niet nu overal in Europa de tweepartijenregeringen wankelen en onwaarschijnlijke combinaties een noodzaak zijn.
En dan is er nog Ruttes grote verhaal, of beter gezegd; het gebrek daaraan. Hij hoeft geen vaderfiguur te worden – alsjeblieft. Maar als het gaat over bijvoorbeeld de nieuwe etnische verhoudingen in dit land, kan hij niet de afwezige oom blijven spelen.

Eigenlijk heeft Rutte vroeger nog met alle Nederlanders geknikkerd

<div class="lead">
Trump wil warme betrekkingen met Poetins Rusland, en zijn aanhangers veroordelen het niet. Dag, wereldbeeld.
</div>
Ik zie de foto en ben verbijsterd. Ik weet dat ‘verbijstering’ aan zware inflatie onderhevig is, maar hoe zeg je anders dat het wereldbeeld waar je met heug en meug aan vasthield ineens, toen je even niet oplette, obsoleet is geworden?
Beschrijving van de foto: we zien een jonge vrouw in Plymouth, New Hampshire, op een verkiezingsbijeenkomst. Ze lacht veel tanden bloot, en dat is allemaal nog vertrouwd Amerikaans. Op haar T-shirt staat op borsthoogte: TRUMP. Haar buste levert de man aan op een plateautje. Een jaar geleden zou ik nog gezworen hebben dat Amerikanen Trump nooit als Republikeinse kandidaat zouden kiezen, gewoon op face value. Je kijkt naar dat gezicht en weet genoeg.
Maar de Amerikanen deden dat wel, en onder de naam Trump op het T-shirt van die jonge vrouw staat nog een naam: ‘Putin’. Het is reclame voor het duo ‘Trump/Putin’. De Russische president als een T-shirt idool op een Amerikaanse, Republikeinse bijeenkomst. En de jonge draagster is geen ordeverstoorder, ze staat daar heel senang te wezen tussen andere Trump-aanhangers.
Het duizelt me. Het is de leeftijd. Leg ik uit.
In mijn wereldbeeld was het zo geregeld dat een Amerikaans politicus – ook als hij zeer liberal was – zich nooit, maar dan ook nooit aan een Russisch politicus zou verbinden.
Dat was vroeger vanwege het communisme, en dat zou nu nog steeds gelden, dacht ik, want deze Poetin mag zich dan geen communist meer noemen, hij komt wel voort uit het oude communistische machtsapparaat, en wel het meest gehate deel: de KGB. De Amerikaanse politicus die zich met zo’n man associeert, pleegt politieke zelfmoord. Dacht ik. Stotter.
<q class="pull-left">Die Koude Oorlog en de Blokken – het zit er bij me ingebakken.</q>Trump is heel lovend over Poetin: ‘Qua leiderschap krijgt hij een tien’. Hij wil warme betrekkingen met Poetins Rusland. Hij schakelt zijn vriend Poetin zelfs in om Hillary Clinton te compromitteren, met door Rusland gehackte mails. En de Republikeinen van ‘America First’ vinden het geen reden de man meteen voor het gerecht te slepen. 
Ik hap naar adem.
Nu over die leeftijd van mij: gisteren had ik een gesprek met een jongeman uit Duitsland. Hij sprak trouwhartig over ‘onze generatie’, maar ikzelf zag toch vooral een leeftijdsverschil van zo’n dertig jaar in zijn voordeel. Als je zelf 25 bent, is iedereen boven de 35 gewoon even oud. Hij had in Berlijn gewoond, ik ook kort, vertelde ik, ‘toen de Muur er nog stond.’ Nu schrok hij even, en merkte dat hij wel heel genereus was geweest met ‘onze generatie’.
Die Koude Oorlog en de Blokken – het zit er bij me ingebakken. Het communisme mag zijn afgeschaft, maar het gebrek aan daadwerkelijke democratie en vrije pers heeft toch zonder moeite doorgang gevonden. Zie Rusland. Zie Turkije. Zie Egypte. De autocratie, niet met het menselijke maar met het gebotoxte gezicht. Zie Poetin. Zie Trump. 
En er is nog een overeenkomst tussen die twee. Ik lees net het verhaal van Peter Pomerantsev, de auteur van Niets is waar en alles is mogelijk, die van binnenuit heeft meegemaakt hoe de Russische politiek en de media een onontwarbare kluwen zijn geworden.
Poetin en Trump zijn beiden de waarheid voorbij. Ze zijn ‘postfactisch’. Ze vinden het niet erg op een leugen betrapt te worden. Ze vinden dat wel lekker, zelfs. Poetin houdt met een stalen gezicht vol dat er geen Russische soldaten in Oekraïne waren, terwijl de medailleregen al is geweest. Voor Trump is Obama nog steeds een moslim die in Kenia is geboren. Politici hebben vaker gelogen, maar dit doorzichtige, genotvolle liegen is nieuw. 
Pomerantsev spreekt van een ‘laat-postmodernistisch relativisme’, dat via de academische wereld in de jaren tachtig als gezonken cultuurgoed nu in de monden van de machthebbers is beland.
Trump/Putin als setje. Dag wereldbeeld.

Trump looft Poetin. Ik hap naar adem

<div class="lead">
Stephan Sanders verheugde zich op een woest vrijgezellenpartijtje. Maar als zijn partner op vakantie is loopt alles prompt in het honderd.
</div>
Ik ben een ‘achterblijver’, of zelfs een compleet ‘thuisfront’, zo noemt de reisorganisatie dat. Man is een week naar Italië, en ze bellen mij als het goed mis gaat. Gelukkig geen telefoontje. Maar wat vies tegenvalt voor de achterblijvende partij, is dat de gedroomde vrijgezellenvrijheid voor een weekje meer last dan lust oplevert.
Ik kan nu rustig één vaatdoekje gebruiken, zonder dat ik op mijn vingers word gekeken en uitgelegd krijg welke specifieke doek voor dat ene nauw omschreven doel bestemd is. Maar zo gaat dat als je lang bij elkaar bent: ik spreek mezelf toe, ik ben inmiddels zo geconditioneerd dat ik die doekjes allemaal uit elkaar houd, alsof ik straks lof zal oogsten van een niet-aanwezige Moeder.
Ik heb in mijn leven een paar keer samengewoond, maar nooit zolang als met deze man, en de wirwar aan hebbelijkheden en gewoontes die je met elkaar opbouwt staan er wat verweesd bij als die Ander niet meedoet. Hij gaat later naar bed dan ik, maar nu is mijn ijkpunt verdwenen en stommel ik onbestemd de nacht in. Ik ben degene die boodschappen haalt en kookt in huis. Daar is het de hele week niet van gekomen, want voor iets meer geld ga je naar die wat aanstellerige Marqt en warmt op. Kant en klare salade. Een fles wijn helemaal voor jezelf.
<q class="pull-right">Ben je eindelijk aan elkaar gewend, begint het gejengel dat je je ‘onthand’ voelt in je eentje.</q>
Verschrikkelijk veel moeite kost het om aan elkaar te wennen, en als dat dan een beetje lukt, begint het gejengel dat je je ‘onthand’ voelt in je eentje. Het is me vaker opgevallen: man gaat weg, en op dat moment verlies ik prompt alles. Huissleutels, bankpasje, fietsketting. Is dit een tamelijk doorzichtige manier om duidelijk te maken dat ik mijn status van achterblijver niet accepteer? Zo’n bankpas kan je weer aanvragen, gedoe, maar gelukkig heb ik nog een creditcard en omdat ze bij Marqt zo deftig zijn dat ze geen geld accepteren, sta ik met mijn veel te dure overbodige boodschappen bij een apparaat dat het niet doet. Dit is geen overlevingspakket. En toch zegt de man met baard die achter me staat: ‘Moet ik het even voor je afrekenen, dan geef ik je mijn rekeningnummer.’ En alsof het niets kost en wij nog samen hebben geknikkerd, wordt de zaak beklonken.
Er is op zaterdagmiddag in Amsterdam één Rabo-vestiging waar ze onwillige creditcards opnieuw activeren – want dat is volgens de telefonische medewerker het probleem. Ik race, ik ben hijgend net op tijd, ik zie nu toch ook de lol van dat alleen gaan en alleen staan en zelf alle sores overwinnen.
Blij naar huis, maar dan het volgende probleem: onderweg sleutels verloren. De weg nauwgezet terugfietsen, lange weg, bijna-botsingen, want vooral naar de grond staren heeft zo zijn nadelen. Nu begin ik mezelf zielig te vinden, het zelfmedelijden steekt zijn verongelijkte kop op – en ineens lijkt alles samen te spannen omdat ik ook Overal Alleen Voor Sta.
Dit is zo grotesk, dat ik zelf moet glimlachen om de dreinende peuter die ik zomaar even op de planken zet. Buren van de reservesleutels zijn niet thuis, dan het café maar in, en dat is geen goeie plek voor weifelmoedige mannen die twijfelen aan eigen kunnen.
Van het café krijg ik tenslotte een stuk plastic mee, mijn espadrilles zijn niet gemaakt op Amsterdamse stortregens, en ten slotte is er toch iemand thuis die me binnenpiept. Althans, in het trappenhuis. Want de huissleutel is bij de andere buurman die voor onbepaalde tijd met vakantie is.
Ik rol mijzelf op in mijn jasje dat aan het begin van de dag nog roomkleurig was en houdt de wacht voor de deur van het huis, waar zich nu een woest vrijgezellenpartijtje moest afspelen.

Man is een week op vakantie en prompt loopt alles in het honderd

<div class="lead">
Stephan Sanders vraagt om twee hoeraatjes, eentje voor zijn huwelijk en eentje voor dat wijze besluit van de Franse Hoge Raad. &#8216;Toen mannen met mannen en vrouwen met vrouwen mochten trouwen, zagen velen in Frankrijk daar ook een provocatie in.&#8217;
</div>
Afgelopen vrijdag waren mijn man en ik elf jaar getrouwd. Ja, dank u. En diezelfde dag werd bekend dat het hoogste Franse rechtsorgaan, le Conseil d’État, het zogenaamde ‘boerkiniverbod’ verwerpt, zoals dat in het Zuid-Franse Villeneuve-Loubet werd gehandhaafd. Ik vraag om twee hoeraatjes, eentje voor mijn huwelijk en eentje voor dat wijze besluit van de Franse Hoge Raad.
De openstelling van het burgerlijk huwelijk voor personen van hetzelfde geslacht, zoals wij dat sinds 2001 kennen, lijkt op het eerste gezicht een lekker progressief besluit, meer vrijheid voor nog meer mensen, terwijl het niet-mogen-verbieden van de boerkini allerminst een triomfboog symboliseert voor de vrijheid van de vrouw. Ik had gedacht het hele boerkini-onderwerp maar eens links te laten liggen, maar de uitspraak van de Hoge Raad heeft de kwestie teruggebracht tot haar essentie. In hoeverre mag de staat zich bemoeien met de persoonlijke vrijheid van de burger? We praten hier over de ‘negatieve vrijheid’, zoals geformuleerd door de filosoof Isaiah Berlin, als ‘de afwezigheid van dwang door anderen’. John Stuart Mill, de negentiende-eeuwse filosoof, zei het nog pregnanter. Hier is het ‘schadebeginsel’ in het geding: alles mag zolang een ander er geen schade van ondervindt.
Nu wordt die ‘boerkini’ door sommige mensen aan de Franse zuidkust opgevat als een provocatie. Dit weinig verhullende kledingsstuk van duidelijk islamitische origine herinnert hen aan de slachtpartij in Nice van 14 juli jongstleden: 86 doden. Aan al die islamitische terreuraanslagen op Franse bodem. Zij zeggen dus ‘schade’ te ondervinden door het signaleren van de boerkini.
De formule werkt als volgt: boerkini=provocatie=terrorisme. Dat is werkelijk teveel eer voor dat gedrochtelijke gewaad. Bovendien: toen mannen met mannen en vrouwen met vrouwen mochten trouwen, zagen velen daar ook een provocatie in. Binnen West-Europa werd die strijd in Frankrijk het hevigst gevoerd: het homohuwelijk zou een ‘karikatuur’ maken van het traditionele instituut. Het zou dan om een ‘provocatie’ gaan. Nog maar drie jaar is in Frankrijk het huwelijk ‘opengesteld.’
<q class="pull-right">Voordat ik de boerkini-in-actie had gezien, meende ik nog dat je bijvoorbeeld wapens onder zo’n gevaarte kon verbergen.</q>Maar ik ben niet met mijn man getrouwd om wie dan ook te ‘provoceren’, ik wilde zijn echtgenoot worden; een recht dat ook voor alle heteroseksuelen geldt. Ik weet niet wat ze doen met nonnen en duikers aan het zuid-Franse strand, of met geheel geklede psoriasispatiënten, of met lichaamsverlegen mannen als wijlen mijn vriend Anil Ramdas, die alleen in vol ornaat het water betrad; het punt is dat de Staat hier niets te zoeken heeft. Als niet-moslim komt die boerkini-look me niet erg bevrijdend voor, maar het ligt voor de hand dat de draagsters maar één ding willen: zwemmen. Daar is geen hoofdprijs weggelegd voor het feminisme, en dat is ook niet verplicht.
Voordat ik de boerkini-in-actie had gezien, meende ik nog dat je bijvoorbeeld wapens onder zo’n gevaarte kon verbergen. Nu ik de gelijkenis heb opgemerkt met de wet T-shirt contest, zeer populair op campings, is dat probleem van openbare orde komen te vervallen.
Het beste antwoord op de boerkini kwam een kleine maand eerder, toen in Iran mannen ertoe overgingen geheel gesluierd selfies te maken, met aan hun zijde een vrouw of vriendin met onbedekt haar. Ook ik denk bij de zwaar gesluierde moslima op het strand: en wat doet die off showende sportschoolman in dat kekke broekje achter je: het zal toch niet je echtgenoot zijn? (Ja.) Dat men daar in moslimkring zich nog vaak het hoofd over moge breken.
Maar de situatie is nu zo: in Iran dwingen politieagenten met geweer vrouwen zich te bedekken, terwijl diezelfde dienders in Zuid-Frankrijk vrouwen dwingen zich te ontkleden. Iedereen met ook maar een beetje hart voor de liberale rechtsstaat voelt dat dit wringt. Erger dan die boerkini.

De formule boerkini=provocatie=terrorisme is werkelijk teveel eer voor dat gedrochtelijke gewaad

<div class="lead">
Stephan Sanders was haast vergeten hoe het is om eindeloos onderweg te zijn. Maar als hij werkzaamheden aan de A1 trotseert voor een verjaardagsbezoek, steekt dat oude reisgevoel de kop op. &#8216;Het gebrek aan bereikbaarheid heeft er voor gezorgd dat onze felicitaties gewicht krijgen.&#8217;
</div>
Het is geen cryptische boodschap. NRC Handelsblad <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2016/08/19/flevoland-wordt-beter-bereikbaar-maar-de-komende-dagen-nog-niet-3872896-a1517181" target="_blank">meldt</a>: ‘Amsterdammers kunnen hun bezoekje aan vrienden of familie in Almere dit weekend beter uitstellen. Zowel de wegen als het spoor zijn goeddeels afgesloten wegens werkzaamheden.’
Het is ‘dit weekend’ als ik het lees, ik ben een Amsterdammer, de tocht voert vandaag per echtgenoot en auto naar Almere, en het komt niet in ons op om ‘het bezoekje’ uit te stellen, want de zoon van vrienden wordt achttien, en dat is een leeftijd waarover je sentimenteel moet doen. Een dag later omhelzen telt niet. Hier jongen, pak aan, ik ken je al van toen je nog zó was.
Dat werd een interessante omweg naar Almere, via Utrecht en Amersfoort met allemaal langzaam rijdend verkeer, kleine files die zich oplossen en dan 4 kilometer verder toch weer opduiken, met telkens die kaart van Nederland voor ogen: hier Amsterdam, daar Almere, en we hanteren vandaag een lusvormige aanpak, alsof Almere een stier is die we van achteren met een lasso moeten overmeesteren. De reis duurt drie keer zo lang als normaal, onderweg krijg ik een licht diligence-gevoel. Herinneringen aan strandvakanties met moeder, vriendin en vijf (!) kinderen, ergens in de jaren zestig van Twente naar Zeeland in een deux-chevauxtje, waarmee wij een hele dag bezig waren om de plaats van bestemming te bereiken. Maar dan had je ook wat: dan was je in Thailand, heel ver weg, over rivieren, met pontjes en om de haverklap plaspauzes.
Ineens, op weg naar Almere, komt dat oude, bijna vergeten reisgevoel terug. Het liefst was ik op de achterbank gekropen om de bijbehorende misselijkheid te voelen. Als we uiteindelijk de tuin met daarin de jarige betreden, stijgt er licht gejuich op: ‘Jullie hebben het gehaald!’ Er zijn wat gasten gestrand, ze bellen vanuit de file en krijgen alternatieve routes voorgelegd. Dit is het gratis avonturenweekend dat Rijkswaterstaat en ProRail ons bezorgen, en we waren het bijna verleerd, de omweg, het improvisatietalent. En omdat er toch niets te doen valt in zo’n langzaam rijdende auto, zie je hoe heel Nederland voortdurend op de schop wordt genomen: nieuwe spoorbrug, viaduct, tunnel in dit land dat toeleeft naar zijn volgende verbouwing.
<q class="pull-right">We waren het bijna verleerd, de omweg, het improvisatietalent.</q>En nu er een beetje moeite is gedaan, zijn de gelukwensen aan de jarige minder vrijblijvend. Het gebrek aan bereikbaarheid heeft er voor gezorgd dat onze felicitaties gewicht krijgen. En dat staat haaks op de 24-uurs online economie, waar van alles gedeeld kan en moet worden, maar wat? Zelf heb ik het idee dat er misschien twee gedachten per etmaal zijn waar ik anderen mee mag storen. Maar ieder moment van de dag alles en iedereen onder handbereik, je moet wel over een enorm conversatietalent of navenante bewustzijnstroom beschikken om zoiets waar te kunnen maken. Communicatie is beslist een heilige graal, maar wat wordt er dan over en weer verteld? Het is toch niet zo dat er sinds vijftien jaar heel veel betere verhalen de wereld in zijn gekomen? Ik heb nooit begrepen wat er allemaal gedeeld kan worden zonder dat de ontvangende partij gek wordt van de onnutte feiten die hem als een zwerm muggen achterna zitten.
Altijddurende bereikbaarheid en communicatie leiden tot conflictoplossing – dat is het idee.
Maar nee. Dit is het alledaagse probleem dat me al jaren dwars zit. Het speelt letterlijk bij mij om de hoek. Daar woont een man, en die groet mij niet. Ik eerst wel en toen voor straf ook niet. Het kost zoveel energie om iemand telkens niet te groeten, kan ik u vertellen.
Misschien is hij een homofobe, racistische fascist – gedag zal ik zeggen. Dit niet zozeer omdat ik met buurman wil ‘communiceren’. Ik wil iets afkopen, met die groet. Want beleefdheid kost minder tijd.

ProRail en Rijkswaterstaat gaven ons een gratis avonturenweekend

<div class="lead">
Toen Stephan Sanders een kind was kende Europa echt andere landen. Veertig jaar later en op vakantie daagt het hem: tijdens zijn leven is zoiets als een Europees volk ontstaan.
</div>
En als we de zomer, en de vakantiereizen die daarbij horen, nu eens zouden zien als een officieus, Europees plebisciet. Het onnadrukkelijke stemmen, niet meteen met de voeten, maar wel per trein, vliegtuig, auto.
Toen ik een kind was, kende Europa echt andere landen. Ze spraken daar de lokale taal, en met heel veel mazzel vond je iemand die het Duits, Frans of Engels machtig was. Niet alleen spraken de Italianen en Portugezen anders, ze leken ook andere menstypen die op de gekste uren juist wel of niet mochten eten of koffie met melk drinken. Heel zware straffen stonden op overtreding van die mores – zo zwaar dat ze niet eens konden beginnen uit te leggen wat en hoe precies.
Veertig jaar later reis ik weer door (een deel van) Europa, zoals zoveel andere Europeanen nu ook doen, en het daagt mij: op dit continent zijn de mensen naar elkaar toe gegroeid. Dat is jammer voor de antropologische diversiteit en nog zowat, maar terwijl we de laatste maanden Europa keer op keer dood hebben verklaard (Brexit, Oekraïne-referendum, vluchtelingencrisis), is het lijk er beter aan toe dan ooit.
Ik zie het nu met ogen die een stuk ouder zijn: tijdens mijn leven is zoiets als een Europees volk ontstaan; het is nog in wording, maar veertig jaar geleden bestond het niet. Ja, wat diplomaten, visionaire politici, succesvolle zakenmensen en heel deftige lui die drie maanden naar Cannes gingen of naar Cascais. Maar ‘de gewone mensen’ deden daar toen niet aan mee. En nu struikel je, vooral bij de jongeren, over het Algemeen Europese Type, dat niet met de ogen knippert als het Engels spreekt, en dat trouwens heel goed weet hoe het er in Amsterdam of Kopenhagen aan toegaat. Frans-Engels, Spaans-Engels, Zwitsers-Engels: de lingua franca is Europees Engels met een onbeschaamd accent.
<q class="pull-left">Ik ben ontroerd als een Italiaan van hoogstens 20 mij uitlegt hoe de metro werkt in Valencia.</q> Nu zit ik in Valencia met een Nederlandse man die lang in Londen heeft gewerkt. Hij zegt dat hij er echt een paar dagen ziek van was, van die Brexit, want een deel van zijn werkbare leven heeft hij praktisch in die Europese samenwerking gestoken. Ook dit Spaanse buitenland, dat voor hem alweer bekender is dan de Achterhoek, heeft hij zich eigen gemaakt. Hij zegt: ‘We have to speak up’, en met die ‘wij’ bedoelt hij dan de mensen die wel degelijk de voordelen zien van die Europese samenwerking. Stelling nemen, duidelijker onze positie kenbaar maken. Maar het gemene aan de Europese zaak – het lijkt wat dat betreft op democratie –: heel hard voor Europa zijn, is alsof je ernstig zegt: ‘Ik ben voor de vrede.’ Het staat suf. Het lijkt niet ambitieus. De ‘nee’-stem heeft de veranderingsgezindheid gekaapt, daar durven mensen met passie voor uit te komen.
Hier in Spanje is dat net een beetje anders, omdat niet de Tweede Wereldoorlog, maar de tijd na Franco de scheidslijn is. Mensen hebben nog weet van de beperkingen en isolatie. Ze herinneren zich dat er een alternatief bestond voor dat Europese project, waar volop de ‘eigen volksaard’ sprak en de wereld buiten de grenzen meteen een boze wereld was. De meeste mensen koesteren dat verleden niet – en ik druk mij mild uit.
Dat routineuze gebruik van democratie, van Europa, waarbij niet gejuicht wordt maar gewoon geleefd – ik wilde dat het voldoende was. Ik ben verbaasd en ook ontroerd (het is de leeftijd) als een Italiaanse jongen van hooguit twintig mij in detail uitlegt hoe de metro werkt in Valencia. Deze wijsheid haalt hij uit zijn smartphone die ik niet bezit. Maar dat volkomen collegiale, hij de buurjongen van iets verderop uit de straat. Iets verderop uit Europa.
Aanschouw dit gewoonste aller wonderen. En verblijdt U.

Terwijl we Europa dood hebben verklaard, is het lijk er beter aan toe dan ooit

<div class="lead">
Een opiniestuk in &#8216;De Volkskrant&#8217; waarschuwt homo&#8217;s niet op te schuiven naar conservatief-rechts. Beangstigend, vindt Stephan Sanders, die neiging elke minderheid tot uniformiteit te dwingen.
</div>
Een blijde boodschap breng ik u: de homo is (ook) een mens. Die deur stond al open, maar met liefde trap ik ’m nog eens in. Ik las een <a href="http://www.volkskrant.nl/opinie/bang-vlucht-niet-in-homonationalisme~a4351219/" target="_blank">mal stuk</a> in de Volkskrant, onder de kop: ‘Bang? Vlucht niet in homonationalisme’. Auteurs Schneiders en Weeda maken zich sterk voor de LHBT-gemeenschap, zoals dat heet, maar maken zich ook zorgen, want ‘sommigen’ van die gemeenschap van homo’s en lesbo’s en anderen hebben een politieke voorkeur die ‘van progressief links naar conservatief rechts’ verschuift. Hear, hear. Homo zijn en zomaar van politieke mening veranderen, denken dat je onbekommerd conservatief kan worden, of zelfs ‘rechts’.
Er zou interessant politicologisch onderzoek te doen zijn of homo’s in bijvoorbeeld westerse landen ‘rechtser’ zijn gaan ‘voelen’ of stemmen in pakweg de afgelopen vijftien jaar. Dat wordt nog reuze ingewikkeld om uit te zoeken, en ik wacht benieuwd de uitkomsten af. Maar de auteurs klinken als moeders die op voorhand – nee, niet boos zijn, maar wel heel erg teleurgesteld. Blijkbaar is er een politieke voorkeur die bij de homo hoort, en dat is de ‘progressief-linkse’. Andere mensen, die geen deel uitmaken van die ‘LHBT-gemeenschap’ mogen nationalistisch-rechts zijn en conservatief, maar zoveel vrijheid wordt de homo niet gegund. Die lui moeten niet denken dat echt alle mensenrechten op hen van toepassing zijn.
Nu dreigt dus het gevaar van ‘homo-nationalisme’. Ik wist niet eens dat het bestond, en begrijp ook niet wat de auteurs bedoelen. Is er dan een beweging die eist dat Nederland aansluiting zoekt bij Mykonos, om daar de homo-staat uit te roepen? Mij onbekend. Nationalisme: dat is de wens de sociaal-culturele natie, die het liefst etnisch homogeen is, te laten samenvallen met de staat. Eenheid voor alles. Maar in dat opzicht valt het juist toe te juichen dat die homo’s er zoveel verschillende politieke voorkeuren op na houden: het lijkt wel echt pluralisme. In een en dezelfde beweging wordt dus een probleem gesignaleerd (het opkomend homo-nationalisme) en ontkracht.
<q class="pull-right">Kennelijk is diversiteit een speeltje dat je niet in handen kunt geven van minderheden, want daar komen maar ongelukken van.</q>
Hardnekkig is de neiging van woordvoerders van allerhande minderheidsgroepen om hun kudde tot uniformiteit te dwingen. Dit is de Goede Turk, de Echte Homo, de Bewuste Zwarte et cetera. Kennelijk is diversiteit een speeltje dat je niet in handen kunt geven van minderheden, want daar komen maar ongelukken van. Het blijde nieuws: de homo is een mens, niet beter of slechter dan zijn hetero-collega. Dat hoeft de homo ook niet te zijn. En de homo die PVV stemt, wordt niet minder homo. Hij wordt in mijn ogen alleen iemand die stemt op een partij die ik ten zeerste wantrouw.
Nog een onbegrijpelijk citaat uit dat Volkskrant-stuk: ‘…angst is een onvoorspelbare motor voor een stem, ook als je jezelf als een politiek lichaam beschouwt en niet in de eerste plaats als homoseksueel.’ En dan het volgende: ‘Seksualiteit is niet langer een privé-aangelegenheid meer wanneer het overleven van een hele gemeenschap ervan afhangt.’
Dit is gemeen, want dit laatste citaat heb ik geparafraseerd en is van iemand anders. Van Heinrich Himmler, die in 1937 zei: ‘Seksualiteit is niet langer een privé-aangelegenheid wanneer het overleven van een volk ervan afhangt.’
Ik zou, als ik Schneiders en Weeda was, maar heel voorzichtig zijn met dat ‘politieke lichaam’ dat zij zo bewonderen. Het lichaam en de seks zijn privé, dat is juist de politieke zaak. Een van de afgrijselijke raadselen van de geschiedenis is nog steeds hoe dat kosmopolitisch-liberale Berlijn van de jaren twintig in een handomdraai kon veranderen in een stad zonder homo’s. Na 1933 zou je zweren dat ze er nooit waren geweest.
Want dat was Himmlers conclusie: ‘Seksualiteit is niet langer een privé-aangelegenheid.(…) Het is van het grootste belang dat wij hen [homo’s] uitroeien.’

Waarom zou een homo niet rechts of nationalistisch mogen zijn?

<div class="lead">
Met z’n tienen vlaggen is een feestje. Maar met 20.000 Turkse vlaggen een Duitse binnenstad bezetten om Turkse perikelen?
</div>
Dat Turkse vlagvertoon, juist in Turkije zelf, verbaast me als Nederlander. Het lijkt wel of Turken telkens vergeten in welk land ze wonen, en om de paar meter gerustgesteld moeten worden door de krimpende maan en de ster tegen die knalrode achtergrond. Aha, nog steeds bij onszelf.
Nederland is niet zo van het vlaggen, je moet Turkije wat dat betreft eerder met Amerika vergelijken: ook daar wordt niet op een metertje vlag meer of minder gekeken. Grote landen hebben een opzichtige strik nodig om ze bij elkaar te houden.
Minder onschuldig wordt het wanneer massa’s Turken met vlag en al uitrukken in West-Europese steden, om duidelijk te maken… ja, wat eigenlijk? Dat ze in Keulen zijn, maar hun hart voor eeuwig verblijft in Istanboel? Dat Keulen onderdeel is van het Turkse rijk? Dat het daarvan moet komen?
<q class="pull-right">Al die rode vlagen: ik denk niet dat je het hart van de Nederlander ermee wint.</q>
Geen mens zal zich storen als bij een internationaal voetbalevenement het winnende land even vlagt, een middagje euforie. Maar het lijkt een gewoonte te worden om de Turkse politieke strijd uit te vechten in Duitsland of Nederland, zo’n stadsplein dat uniform rood kleurt. Het is een woeste voorspelling, maar ik denk niet dat je het hart van de gemiddelde Nederlander ermee wint.
Na de aanslag op de luchthaven van Istanboel, eind juni, ging een aantal Nederlandse gemeentes ertoe over de Turkse vlag halfstok te hangen. Een sympathiek, solidair gebaar. Maar nu de binnenlandse Turkse politiek zo eindeloos buiten haar eigen oevers treedt en er in alle Europese landen afrekeningen en intimidaties gemeld worden, verliest dat vlaggen alle jool.
Die poging tot een coup, het is niet niks, en natuurlijk volgen Turkse Nederlanders het nieuws op de voet. Het pijnlijke is: dat nieuws is zeer Turks, zeer eenzijdig en er zijn bijna geen onafhankelijke bronnen over. Wat opvalt: de enorme daadkracht waarmee Erdogan nu optreedt, duizenden hier ontslagen, tienduizenden daar, zonder dat er een min of meer sluitende analyse volgt van wat er tijdens die coupnacht gebeurd is. Erdogan eist nu dat hij zijn voetvolk, dat inmiddels toch echt geëmigreerd is – al sinds een generatie of drie – per straalverbinding kan toespreken in Keulen, en handelt dus alsof Noordrijn-Westfalen een Turkse provincie is. Een juiste beslissing van het Duitse constitutionele hof om dat niet toe te staan. Eerder al wilde Erdogan Duitse parlementsleden van Turkse komaf een bloedtest laten ondergaan, want ‘velen zeggen dat het Turken zijn, maar wat voor Turken?’. ‘Hun bloed moet in het laboratorium worden onderzocht,’ voegde de president eraan toe, want dan zou blijken dat echt Turks bloed natuurlijk nooit voor erkenning van de Armeense genocide kan stemmen. Alsof de hardware van een stemcomputer op zuiver bloed draait.
<q class="pull-right">Erdogan doet alsof Noordrijn-Westfalen een Turkse provincie is.</q>
In Keulen zullen de Erdogan-aanhangers met zeer velen zijn. Maar er zijn ook nog wat tegendemonstraties van extreem links en -rechts, zodat de finesses van Erdogans politiek kunnen worden uitgevochten aan de voet van de Keulse Dom. Stad hermetisch afgesloten. Uiteraard hebben Turks-Duitse burgers demonstratierecht, maar zou er bij die initiatiefnemers niemand zijn geweest die dacht: we maken ons hiermee niet erg geliefd?
Ik bedoel: met z’n tienen vlaggen is een feestje. Maar met 20.000 Turkse vlaggen een Duitse binnenstad bezet houden, vanwege strikt Turkse perikelen waar alle andere inwoners en migranten niet meteen een boodschap aan hebben&#8230;
En als nu de derde, of misschien zelfs de vierde generatie zich met die Turkse vlag tooit, komt er dan nooit een moment dat zo iemand denkt: ik ben in Duitsland geboren, mijn zoon is in Duitsland geboren, ik heb hier mijn vrouw ontmoet. Net een babysitter geregeld. En niets van dit reële dagelijkse leven komt tot uiting in die Turkse vlag?
Burgers die ervoor kiezen een vlaggenstok te zijn, ik snap het niet.

Waarom spelen burgers zo graag voor vlaggenstok?

<div class="lead">
Er zal geleefd moeten worden – nee, niet of er niets aan de hand is, maar juist nu er wel iets aan de hand is.
</div>
Het begon een zelfgebouwde traditie te worden: de Amsterdamse homobotentocht stond eraan te komen, en dan schreef ik een stukje tegen de onverdraaglijke leegheid van die homobotentocht. Hoezo moest mijn seksualiteit ‘gevierd’ worden voor de ogen van huisvaders en aanleunmoeders die dan goedkeurend konden knikken? Maar dat stukje schrijf ik dit jaar niet, want liever een lege botentocht dan een stad die van al haar homo’s is ontdaan. De dagelijksheid staat onder druk; niet alleen, maar toch voornamelijk door de terroristische aanslagen. De mooiste filmtitel aller tijden is toch wel die van Rainer Werner Fassbinder: Angst essen Seele auf, en zelden is de werking van de angst zo kernachtig onder woorden gebracht. De ziel wordt opgegeten – je weet het, je ziet het gebeuren en staat er toch werkeloos bij. Angst paralyseert, en laat je vervolgens vluchten, met die aangevreten ziel bloedend op je rug. ‘Niet schieten.’ Maar je bent al aangeschoten.
<q class="pull-right">Liever met een boa in de hand op die volgeladen boot met bijbehorende klote-muziek, dan de nagelbijtende stilte van de angst.</q>
Het is wonderlijk hoe groot de invloed kan zijn van een zeer minieme minderheid – die van de aanslagplegers. Getalsmatig stelt het niks voor, en zou er hoofdelijk over gestemd worden, de winst was ruim aan de lieve vrede. Maar omdat in principe iedereen slachtoffer kan worden, al is die kans nog zo klein, probeert elk individu voor zichzelf een vluchtroute te verzinnen. Ik zal niet meer winkelen, zeker niet in Joodse winkels, en ook niet naar het theater gaan, en mijd met name Zuid-Duitse shoppingcentra, alsmede elk openbaar strand, museum, pretpark, sportfestijn, elke bus, trein – trouwens: vliegen is er zelf om vragen –, elke boulevard, elke homogelegenheid en voor alle zekerheid elke gelegenheid.
Er is kortom geen uitweg die honderd procent zekerheid biedt, behalve jezelf bij voorbaat dood verklaren. Want tweemaal dood, dat gaat niet.
Dus zal er geleefd moeten worden – nee, niet of er niets aan de hand is, maar juist nu er wel iets aan de hand is. Mij kan het niet bekoren, maar liever met een boa in de hand op die volgeladen boot met bijbehorende keiharde klote-muziek, dan de nagelbijtende stilte van de angst.
Ondertussen zijn er ‘morele revoluties’ die bijna ongemerkt plaatsvinden geheel zonder het aplomb van een aanslag. De filosoof Kwame Anthony Appiah schreef er een mooi boek over, The Honor Code, en probeert het ondergrondse traject in kaart te brengen waarlangs die morele omwentelingen tot stand komen.
Als we nu lezen over slavenhandel en slavernij is praktisch de universele reactie: ‘What were we thinking? Hoe hebben we dat al die jaren gewoon kunnen vinden?’ Ja hoor, u mag ook aan Piet/Zwarte Piet denken, omdat het een voorbeeld is van een morele revolutie die zich onder onze ogen afspeelt. En het gekke is: ineens raak je van iets overtuigd – ‘dit kan echt niet meer’ – zonder dat het alleen een kwestie is van steekhoudende argumenten. De mogelijkheid om de weg terug af te leggen, is ook verdwenen; Zwarte Piet is aanstootgevend, je snapt ineens niet meer hoe je het ooit anders hebt kunnen zien.
Het zogenaamde ‘homohuwelijk’: vijfentwintig jaar geleden vond ik het zelf een bespottelijk idee. Het valt me tegenwoordig op wanneer partijtjes uitsluitend bevolkt worden door blanken – ben ik jaren stralend aan voorbijgegaan. Die toegenomen gevoeligheid is morele winst. Soms moet je je knopen tellen.
Dit is mijn laatste wapenfeit: sinds kort bloeit er een voorzichtige vriendschap op tussen een jongeman van 27 en mijzelf. Er is dat leeftijdsverschil, en ook een seksueel verschil, want hij warmt zich aan vrouwen. Maar nu dit: toen ik hem vroeg of hij het ingewikkeld vond, zo’n vriendschap met een homo, keek hij me oprecht vragend en niet-begrijpend aan. Hij had de mogelijkheid nog niet overwogen.
Ik noem het: een morele revolutie.

Waarom ik de homobotentocht dit jaar wel omarm

<div class="lead">
Stephan Sanders kent de methode: je kiest iemand die weinig van je verschilt, om dan duidelijk te maken waarom deze pseudo-broeder juist het gevaarlijkst is. Want migranten moeten één kudde blijven, die zich letterlijk als stemvee gedraagt.
</div>
Grote woorden, je moet er voorzichtig mee zijn, maar ik heb er zin in, dit keer. DENK, de club van Özturk en Kuzu (en ja, van Sylvana Simons) doet aan sociale lynching. Aan schandpaalpolitiek. Nederlandse Kamerleden met een niet-westerse achtergrond lopen tegenwoordig niet alleen het gevaar bedreigd te worden door extreem rechts, maar ook door Nederlandse Turken van dezelfde gezindte. Die Kamerleden van niet-westerse komaf bezitten Nederlandse paspoorten, maar dat schijnt het erger te maken. En dat hebben we te danken aan de club die zichzelf tooit met de naam ‘emancipatiebeweging voor assertieve Nieuwe Nederlanders’.
Eat that, Orwell.
DENK denkt in onderdanen, zoals Erdogan doet, niet in individuele burgers. Je bent Turks, dus bestaat er geen genocide op de Armeniërs. Je bent Nederlands-Turks, dus bestaat er geen genocide…. Iedereen met dezelfde achtergrond die er toch anders over denkt is een VERRADER. DENK moet het hebben van de HOOFDLETTERS, net als de schandaalbladen.
Nederlands-Turkse Kamerleden die het waagden zich uit te spreken vóór erkenning van die genocide zijn de klos. Stemgedrag gefilmd en daarna met wat knip- en plakwerk, zoals Kamervoorzitter Arib terecht sneerde, op internet gegooid. Prooi voor de wilde dieren. De slechte Turk, de ‘nepper’, de ‘huismoslim’. Executie in eigen kring. En straks natuurlijk van niets weten, als zo’n man of vrouw bedreigd wordt. Schone handen, vingers fijn gemanicuurd. Ik noem het: uitlokking. Wat is er gebeurd met de befaamde zin uit de Nederlandse grondwet, waarin staat dat Kamerleden stemmen ‘zonder last of ruggespraak’? In 1983 is die ‘ruggespraak’ geschrapt, omdat het leek alsof Kamerleden niet met hun partij mochten overleggen. Maar dat ‘stemmen zonder last’ staat er nog steeds. Uiteindelijk is de individuele afweging van ieder Kamerlid grondwettelijk gegarandeerd. Maar niet als het aan DENK ligt. DENK weet een internetmeute te mobiliseren om die ‘last’ aanzienlijk te verzwaren. Het is ernstiger dan u denkt. Het is transnationale intimidatie die de witte vlag van het multiculturalisme heeft gehesen. Ahmed Aboutaleb en Ahmed Marcouch zijn de favoriete bêtes noires van deze zogenaamde emancipatiebeweging. Voorwaar, twee mensen die de grootst mogelijke bedreiging vormen voor multicultureel Nederland.
De tactiek is beproefd en bekend. Ik kwam laatst een speech tegen van een aanhanger van de Nation of Islam, de radicale zwarte beweging waar ooit Malcolm X aan gelieerd was, en die ook nog een tijdje onder leiding stond van de volmaakt krankzinnige Louis Farrakhan.
Deze Nation-mijnheer wist zijn Afro-Amerikaanse gehoor te verzekeren dat de grootste vijand van het zwarte ras (ja, zo spreken ze) ‘the mulatto’ was. De meng- of dubbelbloed. De zwart-wit variant. Ik.
Alles kwam voorbij: de vijand in eigen gelederen, de ongezonde huidskleur, de collaboratie met de Witman en ook de onuitroeibare bi-raciale neiging tot homoseksualiteit. Die toespraak had met één, twee aanpassingen zo in Berlijn afgestoken kunnen worden in de jaren dertig. Ook het applaus was voorbeeldig.
Dat is de methode: je kiest iemand die ogenschijnlijk niet veel van je verschilt (de Jood, de gemengde, de Turk met een andere mening), om vervolgens duidelijk te maken waarom deze pseudo-broeder juist het gevaarlijkst is. Want migranten moeten uiteraard één kudde blijven, die zich letterlijk als stemvee gedraagt. En de cowboys die dat stemvee bijeen gaan drijven, zijn Öztürk en Kuzu (en Sylvana Simons).
Dat wordt nog wat: die onafhankelijke Surinaams creoolse dames, zij aan zij met de mannetjesputters van Erdogan, die niet graag zien dat vrouwen opzichtig lachen in het openbaar, want dat is on-islamitisch. Ik hoor die zwarte lach nu al opborrelen, van heel diep uit de onderbuik.
Daarom is het zo belangrijk dat er EENHEID heerst bij DENK, en dat elke dissident wordt GE-OUT. DENK heeft het voorwerk gedaan. U mag het nu AFMAKEN.

DENK doet aan sociale lynching. Aan schandpaalpolitiek.

<div class="lead">
Stephan Sanders wist het niet, maar tweederde van Camerons kabinetsleden waren kostschoolkinderen. Mannen zonder empathie en met de emotionele intelligentie van een zevenjarig kind.
</div>
Nederland kent een elite van likmevestje. Er is genoeg privékapitaal in dit land, maar cultureel zijn de grenzen losjes, en ons onderwijs moet het stellen zonder een exclusieve elite-opleiding, die zonen – en vooruit, een enkele dochter – van de aanzienlijke families verzekeren van een even goede positie als pappa al had.
Achttien jaar zijn ze, en dan pas gaan ze naar de universiteit en erger nog: dan pas komen ze in aanraking met de wereld van de corpora. Tegen die tijd zijn die wezens al goeddeels gevormd, ze hebben seksuele ervaring opgedaan, de verschrikkelijke neiging tot een ‘eigen mening’ is tot wasdom gekomen, en de ontgroeningen, inmiddels verworden tot een zondags fuifje, vermogen ook niet meer de noodzakelijke correcties aan te brengen.
Nee, dan Groot-Brittannië. David Cameron was zeven(!) toen hij uit huis werd gestuurd naar een privékostschool. Daarna keurig door naar Oxford, waar Cameron, net als Boris Johnson, lid werd van de zogeheten Bullingdon Club, een gezelschap van rijke, jonge heren die het als hun plicht zagen copieuze banketten aan te richten in restaurants, waarvan het interieur vervolgens met man en macht werd vernield. Waarna een enkeling verveeld zijn chequeboek trok.
Kijk, daar wordt een elite gekweekt, dan kan je spreken van vormende jaren.
In de Britse krant The Guardian <a href="https://www.theguardian.com/education/2014/jun/09/boarding-schools-bad-leaders-politicians-bullies-bumblers">las ik</a> een artikel van Nick Duffell, psychotherapeut, oud-leraar aan een boarding school en zelf van jongs af aan ook een boarder (een kostschooljongen) geweest. Zo’n 25 jaar behandelt hij nu kostschooljongens, die inmiddels ruimschoots kostschoolmannen zijn.
Ten eerste weten ze niet hoe ze met vrouwen moeten omgaan, hun scholen en clubs waren all male, en op z’n best vinden ze vrouwen interessant, maar meestal blijven het toch zeer exotische wezens, met wie je ineens geacht wordt te trouwen. Tel daarbij op de ambivalente band met de moeder: die heeft ze op zevenjarige leeftijd weggestuurd van huis, die vond het kennelijk niet de moeite om de zoon zelf op te voeden. Resultaat: een heel realistisch en beproefd vrouwbeeld.
Ten tweede: Duffell ziet als een van de meest opvallende karaktertrekken van de boarder dat zo iemand veel competenter lijkt dan hij in werkelijkheid is. Jongens-onder-elkaar doen wedstrijdjes, de sterkste en stoerste wint, dus je moet altijd bluffen en snoeven, net doen alsof alles onder controle is, terwijl achter dat kundige masker, zegt Duffell, vaak niets meer te vinden is dan een radeloze leegte. Zie ook: boarder Tony Blair.
Ten derde: de kostschooljongen mag geen zelfmedelijden voelen. Hij is weliswaar als kind alleen de grote wereld ingestuurd, maar deze actieve verwaarlozing is nu juist een teken van zijn privilege. Een beetje school kost al snel zo’n 35.000 euro per jaar, en het is dus een voorrecht dat jij als kind losgesneden wordt van vader, moeder en verdere familie: het voorrecht van de verlating, die ook nog eens ‘heel veel centjes’ heeft gekost. Dus niet zeuren: jij bent niet zielig, per definitie niet, en de anderen zijn je concurrenten, met wie je zo vroeg mogelijk strategische allianties dient te sluiten.
Gevolg: deze mannen hebben nauwelijks of geen empathie, een emotionele intelligentie van een zevenjarig kind, maar wel een kind dat zich vanzelfsprekend dient te ontwikkelen tot een leider. In de bankenwereld, de advocatuur, de rechtspraak en natuurlijk ook in de politiek.
Ik wist het niet, maar tweederde van Camerons kabinetsleden waren kostschoolkinderen. Dat is nog eens een elite die zichzelf weet te reproduceren.
En we kunnen er Shakespeare bij halen, Macbeth, de drie heksen en de moord op koning Duncan. Maar denk bij die Brexit-klucht ook eens aan de kostschooltraditie: jongetjes, vermomd als mannen, die heel gemene spelletjes spelen. For the fun of it. 

P.S. Ook Nigel Farage was een kostschooljongen.

In de Brexit-klucht spelen kostschooljongetjes de hoofdrol

<div class="lead">
Boris Johnson deed een magistrale gok, die hem nu de gedoodverfde nieuwe Britse premier maakt. Wat ongelooflijk egomaan om een heel volk te gebruiken als persoonlijk vehikel voor je carrière.
</div>
Hoe zei Winston Churchill het ook al weer, op 13 mei 1940:
‘Hoewel ik ernstige bezwaren heb tegen nazi-Duitsland, en de expansiedrift van het Rijk met lede ogen aanzie, lijkt het me toch het verstandigst te vertrouwen op onze Britse autonomie en te rekenen op de immuniteit van dit grootse eiland.’
Nee, zo zei de oud-premier het niet. Hij toonde zich onverzettelijk toen Hitler zijn zogenaamd vredesvoorstellen deed, en hield op 13 mei 1940 de beroemde rede waarin hij stelde: ‘I have nothing to offer but blood, toil, tears and sweat. We have before us an ordeal of the most grievous kind…’. Daarmee was de oorlog met nazi-Duitsland een feit en begon die vijf jaar durende ‘ordeal’.
Het is niet goed voorstelbaar dat Churchill op dat moment nog een andere speech in zijn achterzak had zitten waarin hij zou pleiten voor appeasement en afzijdigheid. Ik bedoel: de man vond echt iets, hij was ervan overtuigd dat hij de juiste koers voer, hoe verschrikkelijk de prijs ook was die het land en de burgers moesten betalen.
Inmiddels is Churchill uitgegroeid tot de politieke held van de twintigste eeuw en probeert iedere politicus, van welke richting dan ook, zich te verzekeren van ‘de geest van Winston’. Dat Boris Johnson, de oud-burgemeester van Londen en belangrijkste promotor van de Leave-campagne, ook dekking zoekt bij Churchill, valt te begrijpen. Maar anders dan zijn grote voorbeeld is Johnson een man met twee tongen. Tot aan maart dit jaar twijfelde hij of hij nu voor of tegen een Brexit was. Dat kan betekenen dat iemand niet lichtvaardig een beslissing neemt en eerst alle mogelijkheden wil onderzoeken voordat hij tot een besluit komt. Het kan ook betekenen dat zo iemand een windvaan is die wacht uit welke hoek de wind waait om zich vervolgens precies in die hoek te positioneren.
In het geval Johnson is mogelijkheid twee een reële optie. Uiteindelijk publiceerde hij <a href="http://www.telegraph.co.uk/opinion/2016/03/16/boris-johnson-exclusive-there-is-only-one-way-to-get-the-change/" target="_blank">een column</a> in The Daily Telegraph waarin hij zich scherp uitsprak voor de breuk met de EU. Maar hij had voor de zekerheid ook een andere column geschreven, die nooit gepubliceerd zou worden. Daarin stelde hij ‘ondanks zijn bezwaren tegen de koers van de EU’ onvervaard achter zijn (conservatieve) partij en zijn premier te staan. Tot slot riep hij de Britten op in de EU te blijven.
Windgevoeligheid is geen slechte eigenschap voor een politicus, maar wanneer iemand bij zo’n belangrijke kwestie tegelijkertijd twee diametraal verschillende standpunten kan verdedigen, is de verdenking van persoonlijk opportunisme niet vergezocht. Johnson wil premier worden, en zijn oude corpsvriend Cameron moest dus weg. De Brexit is het middel om dit doel te bereiken. En dus verscheen na lang aarzelen de anti-EU-column in de krant, en bleef de pro-variant in de lade van Johnson. Een magistrale gok, die Johnson nu tot de gedoodverfde nieuwe man maakt, maar ook: wat ongelooflijk egomaan om een heel volk te gebruiken als persoonlijk vehikel voor je carrière.
Juist als je de bezwaren van de meerderheid van de Britten serieus wilt nemen, verdienen die critici een woordvoerder die oprecht gelooft in wat hij namens hen verkondigt. Die bezwaren komen neer op drie punten: immigratie, immigratie en immigratie. Het idee dat ‘good old Britain’ onherkenbaar is veranderd, en wel ten kwade; dat Londen zichzelf wel kan aanprijzen als de meest kosmopolitische stad ter wereld, maar dat voor veel Britten daarin juist hun grootste schrikbeeld zit vervat. Hun luidruchtige bede ‘laat ons niet worden zoals Londen’ lijkt nu te worden verhoord.
De uitvoerder van dat nieuwe anti-idee wordt waarschijnlijk… de oud-burgemeester van Londen, die zich om veel dingen heeft bekommerd, maar nooit om het multiculturele, kosmopolitische en über-kapitalistische karakter van de hoofdstad.

Bezorgde Britten verdienen beter dan dit pure opportunisme

<div class="lead">
De diepste haat keert zich tegen mensen die ogenschijnlijk tot jouw kudde behoren, maar zich geniepig aan het gezag daarvan onttrekken. Eerst moeten ze monddood, dan verdwijnen.
</div>
Dan heb je eindelijk een eigen kring gevormd, die hecht is en stevig en die de talloze vijanden om je heen kan weerstaan (vijanden van het geloof, racistische, politieke vijanden), duikt vervolgens de meest geniepige vijand op. De vijand in eigen gelederen. De vijand die op het eerste gezicht ook moslim is, ‘mens van kleur’, Brits, een gewoon Turks of Indonesisch staatsburger; de vijand die lijkt op één van de jouwen, maar die uiteindelijk tot het verkeerde kamp behoort.
Een kleine week geleden werd het eethuisje van Ibu Saeni in Serang, Indonesië door politiemensen bestormd. Alle etenswaar werd in beslag genomen. Vastenmaand, ramadan, en dan geeft het geen pas openlijk voedsel uit te stallen. De burgemeester van Serang wilde laten zien wat een betrouwbare en diep gelovige bestuurder hij is; hij liet de ontruiming dan ook filmen, zodat zijn burgers geen moment zouden twijfelen aan zijn hoogstaande moraal en daadkracht. De actie was live te volgen op de tv, en wat de kijkers onbedoeld ook zagen, behalve manhaftige politie die illegale nasi goreng confisqueerde, was de 53-jarige eigenaresse Saeni, die achterbleef in haar vernielde warung. Een huilende vrouw die nu geen bron van inkomsten meer had – dat was toch niet de opsteker die men er van had verwacht. Er werd schande van gesproken, korangeleerden bogen zich over het geval, er werd spontaan geld ingezameld voor het slachtoffer en de vicepresident van Indonesië stelde vast dat er geen wet bestaat die mensen verbiedt tijdens de vastenmaand eten te verkopen: ‘Waar moeten anders al die mensen die niet vasten gaan eten?’
Een pragmatische vraag, die door scherpslijpers niet snel gesteld zal worden. Want de mensen die niet vasten, zijn geen goede moslims. Die moet je wegdenken uit het straatbeeld, wegdenken uit het reële leven, simpelweg omdat ze er niet horen te zijn. En zijn ze er toch, dan is dat jammer voor de feiten en dienen die feiten zich verdekt op te stellen.
Istanboel, nog korter geleden: in een platenwinkel komen fans van de Engelse rockband Radiohead bijeen om een nieuwe release te vieren. Er wordt bier gedronken ‘in besloten kring’ zoals dat heet, maar het is ook ramadan, en dan verschijnen er twintig mannen, die flessen kapotslaan op de hoofden van de muziekfans om ze aan hun religieuze verplichtingen te herinneren. Je kunt moeilijk zeggen dat de bierdrinkers de openbare eerbaarheid schenden, de platenwinkel is zo’n lekker alternatieve, kelderachtige ruimte. Maar de gedachte alleen al dat ergens mannen zich aan alcohol tegoed doen, gewone Turkse mannen met Turkse paspoorten die weten wat er van ze wordt verwacht, maakt de razernij nog groter. Britse toeristen, oké, maar Turken die niet geloven? Turken, die van binnenuit dit ene ondeelbare lichaam van de Turkse natie een alcoholvergiftiging bezorgen?
Thomas Mair, de moordenaar van Jo Cox, stelde zich voor als: ‘Mijn naam is dood aan de verraders, vrijheid voor Groot-Brittannië.’ Geen God, deze keer, maar evengoed: nietsontziend. Het lastige blijft dat Jo Cox ook zeer Brits was. Ik geloof niet dat ze enig pertinent bezwaar had tegen vrijheid, al hoorde ze dan tot de zogenaamde ‘Blijvers’.
Wat de uitslag ook is van het referendum, de grote lijn is deze: er zijn dus mensen die ogenschijnlijk tot jouw kudde behoren, maar zich geniepig aan het gezag daarvan onttrekken. Eerst zijn het tegenstanders, dan worden het vijanden.
Ze hoeven niet per se dood, maar monddood is fase één: je wilt ze niet langer meer horen, lezen of gepubliceerd zien.
Fase twee: ze moeten uitgegumd, weggepoetst, opgelost worden als een vlek. 
Droomfase drie: er is niets meer van te zien, er is nooit een vlek geweest.