Het complot aan de macht

Columns van de week

Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

Harry Mulisch. De tijd zelf. De Bezige Bij, 158 p. € 17,90
***
door Lisa Kuitert
Nagelaten werk
Pas met de dood van een schrijver wordt het ernst met het lezen, schreef Harry Mulisch in 1961. Nu hijzelf niet meer onder ons is, maken Marita Mathijsen en Arnold Heumakers werk van deze bewering. Een intrigerend drieluik, getiteld De tijd zelf, is daarvan het resultaat. De basis zijn nagelaten fragmenten van Mulisch. Die zijn kort maar wel echt Mulisch. Bestaat er wel een &#8216;nu&#8217;, als het moment waarop je het woord uitspreekt al verleden tijd is, zo vraagt onze Homerus zich af. De toelichting van Mathijsen laat zien hoe en wanneer de fragmenten geschreven moeten zijn, met Mulisch&#8217; dagboek als bron. De toelichting leest als een kort verhaal omdat Mathijsen ook haar eigen ervaringen (ze leest de meester op zijn sterfbed voor!) erin heeft verwerkt. Ook komen we te weten hoe het kan dat Mulisch zélf de opdracht aan Tonio van der Heijden voorin bepaalde: &#8216;Een groet van de dode aan de dode&#8217;. Heumakers geeft in een essay blijk van grondige kennis van Mulisch&#8217; oeuvre. Interessant boek, maar een beetje weinig tekst voor 158 pagina&#8217;s.
Paolo Sorrentino. Iedereen heeft gelijk. Lebowski, vertaling Etta Maris, 352 p., € 19,95
****
door David Duijnmayer
Roman
Iedereen heeft gelijk is het schrijversdebuut van de Italiaanse filmregisseur Paolo Sorrentino. Hoofdpersoon en ik-figuur Tony P. (&#8216;iemand die door mensen die graag etiketjes plakken een &#8220;nachtclubzanger&#8221; wordt genoemd&#8217;) vertelt in een aanstekelijke aaneenschakeling van nu eens opgewekte, dan weer cynische monologen over zijn leven als zanger, over zijn ontmoeting met Sinatra, over kopstukken van de maffia, over zijn vrouw en over andere vrouwen, over zijn cocaïnegebruik, over het leven in Italië, het leven in Brazilië en over het leven in het algemeen.
Er valt veel lovends over Iedereen heeft gelijk te zeggen, maar Sorrentino is eerst en vooral stilist, een vormgever die de rauwe Italiaanse werkelijkheid gebruikt als grondstof voor zijn kunst. De wandtegeltjeswijsheden in zijn monologen zijn talrijk: &#8216;Het bestaan moet snel worden afgelegd. En wel slippend door de bochten.&#8217; Of deze: &#8216;Uiteindelijk is het leven een fabelachtige kutzooi. En waar moeten wij ons op concentreren? Op die kutzooi? Of op het fabelachtige?&#8217;
Chuck Palahniuk. Snuff. De Geus, vertaling Inge Pieters, 220 p., € 15,-
***
door David Duijnmayer
Roman
Terwijl zijn nieuwste boek Damned net is verschenen, moe-ten Nederlandse Palahniuk-lief-hebbers het nog even doen met het nu pas in vertaling versche-nen Snuff uit 2008. Chuck Palah-niuk, doorgebroken na de verfil-ming van zijn debuutroman Fight Club, staat bekend om een overdaad aan seks en geweld in zijn romans, en zijn neiging tot choqueren. Dat doet hem wel tekort, want wie zo veel vaart weet te stoppen in een roman die zich geheel op de set van een pornofilm afspeelt, heeft veel in zijn mars. Snuff biedt een zwartgallig en ranzig inkijkje in de porno-industrie, maar is vooral indrukwekkend door Palahniuks vermogen een plot te creëren op de vierkante millimeter: van niet meer dan vijf personages in het decor van een strak georganiseerde gangbang weet hij verrassend veel te maken. Met ook nog een goede dosis (soms wat flauwe) humor en triviale Hollywood- en pornoweetjes .
Elle van Rijn. De dag waarop ik Johannes Klein doodreed. Anthos, 224 p., € 18,95
**
door Anne Versloot
Roman
Schuldgevoel, (familie-) geheimen, verlangens, het noodlot &#8211; het zit allemaal in de vierde roman van Van Rijn. Hoe het afloopt, is in de titel al dui-delijk. Maar eer het zover is, onthullen de drie ik-figuren álles over kinderboekenschrijfster Vanessa, corporate bedrijfsbal John en diens tienjarige zoon Johan. En dat valt niet mee. Wat een misère. Wat een getob. Wat een narigheid. Denk je alles gehad te hebben, doet Van Rijn er nog een schepje bovenop. &#8216;Ik had hem niet no-dig. Ik had slechts wat zaad nodig. Snel en agres-sief zaad. [&#8230;] Vandaag nog.&#8217; Alle verhaallijnen &#8211; én een mooie verrassing &#8211; komen uiteindelijk netjes bij elkaar. Misschien geen Grote Literatuur, maar wel een roman die lekker wegleest. Al moet je wel tot aan je nek door de drek.
Eef Lanoye. Sterrenogen. De Arbeiderspers, 143 p., € 16,50
**
door Marte Kaan
Roman
Schrijven over seks is moeilijk. In Sterrenogen doet de Belgische Eef Lanoye een poging. Gebrek aan vindingrijkheid kun je Lanoye niet verwijten: een flink deel van het spectrum aan seksuele mogelijkheden wordt verkend, van sadomasochisme en aanranding tot seks met dieren en vreemden op fetisjfeesten. Hier en daar wordt een psychologisch motief gesuggereerd, maar in de meeste verhalen lijken de personages vooral te worden gedreven door pure lust. Niks mis mee, ware het niet dat werkelijk alles beschreven wordt. &#8216;Porno is per definitie saai,&#8217; zegt Lanoye zelf. Zij wil wel directheid, maar dan in &#8216;mooie taal&#8217;. Mooie taal heeft soms meer te maken met de woorden die je niet, dan die je wel gebruikt. En daar slaat Lanoye de plank mis.
Kopano Matlwa. Gedane zaken. Ailantus, vert. Lidwien Biekmann, 207 p., € 18,95
****
door Eva Gerrits
Roman
Nadat pupillen van een Zuid-Afrikaanse eliteschool voor zwarte kinderen zijn betrapt bij een seks-experiment, wordt de blanke priester Bill gestuurd om orde op zaken stellen. De zwarte schooldirectrice Mohumagadi herkent hem van vroeger, toen ze stiekem verliefd waren. Het weerzien is op zijn zachtst ongemakkelijk en Mohumagadi&#8217;s rancune over wat de zwarte Afrikaan door de witte mens is aangedaan, neemt steeds verstikkender vormen aan, tot de onbuigzame directrice barst. Gefrustreerd slachtofferschap en oververhitte post-apartheidsambities zijn zware thema&#8217;s, maar Gedane zaken klinkt vitaal en hilarisch, en in een paar pagina&#8217;s doorgrondt de jonge Kopano Matlwa (1985) haar personages en de achtergronden bij haar verhaal beter dan menige gearriveerde auteur in een hele roman. Enige minpunten zijn het voorspelbaar onvoorspelbare einde en het feit dat Gedane zaken (neem bijvoorbeeld de titel) een boek met zo&#8217;n duidelijke boodschap is: &#8216;Zelfs Mohumagadi wist dat we op een bepaald moment moeten stoppen met haten.&#8217;
Talitha Stevenson. Verdwijnen. Signatuur, vertaling Anne Jongeling, 352 p., € 19,95
***
door Eva Gerrits
Roman
Charlie en Leila zijn getrouwd en leiden een yuppenleven in Londen, waar alleen Charlie van geniet. Leila voelt zich er steeds meer van vervreemd. Ze verdwijnt uit haar oude leven en raakt betrokken bij een opvanghuis voor kinderen. Maar helemaal verdwijnen gaat niet &#8211; om zichzelf terug te vinden moet ze haar verleden onder ogen zien. Wie dit een tuttige uitdrukking vindt, kan Verdwijnen beter overslaan; liefhebbers van closure-achtige verhalen over emotionele worstelingen en mensen die ergens mee in het reine moeten zien te komen (en dat uiteindelijk ook dóén) zonder dat het al teveel schuurt, kunnen hun hart ophalen. De financiële crisis dient als &#8216;groter verhaal&#8217;, met het opvanghuis en de maatschappelijk betrokken jeugdwerkers als (voor de hand liggend) contrast. Hoe vaak de crisis ook wordt aangestipt en hoe dof de ellende van de ontspoorde jongeren ook is, het blijft bijzaak: de dringendste vraag is of hij haar terugkrijgt.
Craig Thompson. Habibi. Oog &#038; Blik/De Bezige Bij, 672 p., € 34,90
***
door Peter Breedveld
Strip
Habibi van Craig Thompson speelt zich af in een Arabische fantasiewereld, waar de nostalgische, sprookjesachtige idylle van 1001 Nacht ruw wordt verstoord door modernistische pijpleidingen en een gigantische afvalberg, die het landschap in rap tempo verzwelgen. De bewoners van een sultanaat leven in een open riool, waar schoon water een schaars goed is, omdat de sultan zich de nabijgelegen rivier heeft toegeëigend voor eigen gebruik.
In deze hel is de ontluikende liefde tussen hoofdpersonen Zam en Dodola natuurlijk gedoemd om in de kiem te worden gesmoord, want ook seks is verworden tot een ordinair ruilmiddel en een symbool van onderdrukking. Geen zinderende zinnelijkheid in dit oriëntalistische sprookje, maar onvervalst calvinistische schuld en schaamte.
Visueel een uitzinnig festijn, inhoudelijk een sombere donderpreek, bijna zevenhonderd pagina&#8217;s dik, maar verteld in een moordend tempo, vol spectaculaire actiescènes. Het moralisme ligt er veel te dik bovenop, maar Thompsons kracht als verhalenverteller maakt dat helemaal goed.
Lucebert. Unica. De Bezige Bij, € 99,-
****
door Lisa Kuitert
Poëzie
Lucebert kennen we als dichter en als kunstenaar, en dat hij veel van boeken hield staat inmiddels ook vast. Maar dat hij ze zelf máákte, dat is andere koek. Zeker acht unieke privé-uitgaven, met eigen poëzie en beeldend werk, fabriceerde hij rond 1950. De Bezige Bij brengt er nu zeven in een facsimile editie, ingeleid door Suzanna Héman en Piet Gerbrandy. De achtste is als illustratie opgenomen bij de inleiding. In de voor Lucebert woelige jaren 1949-1951 woonde de dichter in huis bij Bert Schierbeek. Hij kreeg een relatie met diens vrouw Frieda Koch, aan wie menig boekje is opgedragen. &#8216;Mijn heupgewei verheugt zich&#8217; dichtte hij voor haar. De facsimile&#8217;s bevatten veel ongepubliceerd werk en hebben de vorm zoals Lucebert ze maakte, inclusief de vegen, het plakkertje op de rug, het soms wat grauwe papier. Het geheel zit in een cassette die amper in de boekenkast past. Liever dan dat, zou je ze willen uitstallen. Het zijn schitterende boeken, want de term &#8216;unica&#8217; is vanaf nu niet meer bruikbaar voor dit werk.
F. Starik. Een steek diep. Nieuw Amsterdam, 256 p., € 16,95
****
door Bouke Vlierhuis
Poëzie
Dichter F. Starik zorgt dat er bij eenzame uitvaarten (uitvaarten waar geen familie bij kan of wil zijn) in Amsterdam een dichter aanwezig is met een speciaal voor de gelegenheid gemaakt gedicht. Na afloop brengt hij verslag uit op het eenzame uitvaartweblog. In 2005 verscheen een selectie van deze verslagen in De eenzame uitvaart. Zes jaar en tientallen uitvaarten later is er Een steek diep. Dit boek bevat gedichten van Starik zelf maar ook van Eva Gerlach, Neeltje Maria Min, Menno Wigman en andere topdichters, ingebed in trieste maar fascinerende inkijkjes in het leven aan de zelfkant. Stariks ironische en geestige stijl houdt de verslagen luchtig maar kan de grote emotionele betrokkenheid van de dichter niet verhullen.
Non-fictie
Annerieke Goudappel. Vagebond. Atlas, 160 p., € 22,95
door Ibrahim Selman
Reizen 
In haar reisverhaal Vagebond stelt Annerieke Goudappel zich ten doel de wegen van de soefi&#8217;s te doorgronden, na te gaan hoe zij de geestelijke ruimte betreden. In de woestijnstad El Oued in Algerije gaat ze dat uitproberen, tijdens een internationale conferentie van de soefi&#8217;s, waar ze als hoge gast wordt ontvangen door de hoogste soefi, de sjeik. Ze wordt welhaast op handen gedragen. Goudappels interesse voor soefisme is aangewakkerd door lezing van de Amerikaan Paul Bowles (1910-1999) en de Zwitserse Isabelle Eberhardt (1877-1904). Haar bewondering voor deze twee schrijvers, die hun leven en werk aan Noord-Afrikaanse culturen en dito religies hebben besteed, domineert gelukkig het boek. Voor de rest blijft ze vooral een sceptische toekijker. De spirituele wereld van de soefi&#8217;s blijft voor haar, en daarmee voor ons, ondoorgrondelijk.
Joe Sacco. Gaza 1956. Atlas, 432 p., € 29,95
door Peter Breedveld
Strip
Tijdens de Suezcrisis in 1956, toen Israëlische troepen korte tijd de door Egypte bestuurde Gazastrook bezetten, vonden twee in de vergetelheid geraakte massamoorden plaats. In de steden Khan Yunus en Rafah werden vaders, zoons en echtgenoten door de Israëlische troepen uit hun huizen gehaald, op een rij gezet en zonder pardon doodgeschoten. In Rafah werden de mannen verzameld op een schoolplein, met knuppels geslagen en urenlang geterroriseerd. Striptekenaar Joe Sacco brengt deze twee tragedies, op basis van ooggetuigenverslagen, in zijn nieuwe boek Gaza 1956 intens in beeld. Je kunt de paniek van de Palestijnen voelen, hun angst ruiken. De sardonische humor en Sacco&#8217;s relativisme houden de boel verteerbaar. Qua beeldritme, verteltempo en sfeertekeningen is hij in dit boek op de top van zijn kunnen. Dit leest als een getekende film.

Lisa Kuitert

Marte Kaan

Peter Breedveld

David Duijnmayer

Fictie

Erik Menkveld. Het grote zwijgen. Van Oorschot, 387 p., € 20,-
***1/2
door Marjolijn Pouw
Roman
Erik Menkvelds romandebuut over de vriendschap tussen de componisten Diepenbrock en Vermeulen is een waagstuk. In de karakterisering van hun liefdesleven probeert hij hun muzikale opvatting te vangen. Of hij ze daarmee recht doet kan ik niet beoordelen (is hun overspel verzonnen?) maar je kunt eruit afleiden hoe bepalend Menkveld het verschil in houding voor hun muzikale ontwikkeling acht. &#8216;Dat Diepenbrock nooit werkelijk is doorgebroken, is voor een belangrijk deel aan zijn eigen gebrek aan daadkracht en gerichtheid op het verleden te wijten,&#8217; vindt Vermeulen. &#8216;En voor het overige spelen zijn houding in de oorlog en Mengelberg er natuurlijk een belangrijke rol in.&#8217; De afstandelijke, passieve Diepenbrock is in de negentiende eeuw blijven steken, de geëngageerde, felle Vermeulen heeft zich voluit in het leven en op de vraagstukken van zijn tijd gestort. De beschrijving van hun vriendschap is het beste deel van het boek, die van hun liefdesleven lijkt uit een damesroman.
Lawrence Hill. Het negerboek. Ailantus, vertaling Ine Willems, 477 p, € 19,95
***
door Hans van den Bergh
Roman
De oorspronkelijke titel uit 2007 luidde The book of negroes, een licht provocerende naam voor een kwaadwillende lezer. Maar het originele boek dat zo heette heeft in de achttiende eeuw echt bestaan en was een nauwkeurig bijgehouden register van alle in South Carolina geïmporteerde zwarte slaven.
Auteur Lawrence Hill is een Canadese mensenrechtenactivist die de gruwelen van de slavenhandel heeft willen vangen in de vorm van een roman. Als hoofdpersoon koos hij een Afrikaans meisje van dertien dat omstreeks 1758 dicht bij het huidige Mali wordt gevangengenomen door zwarte slavendrijvers. Wij volgen haar op haar mars naar de kust, op haar overtocht naar de Zuidelijke Staten en uiteindelijk naar Londen in 1802 waar de tegenstanders van de slavernij (abolitionisten) haar voor hun campagne inzetten.
Want ondanks de verschrikkingen die zij continu meemaakt is zij een toonbeeld van wat zwarte slaven met veel geluk, intelligentie en hard werken konden bereiken. Ze spreekt tenslotte wel zes talen, is volleerd vroedvrouw en letterlijk iedereen is even dol op haar.
Ik betwijfel of het zin heeft zoveel (onwaarschijnlijke) fictie los te laten op een historisch zo beladen onderwerp. Maar Hill heeft zijn huiswerk dubbel en dwars gedaan. Elk detail is gebaseerd op grondige documentenstudie. Daarmee is zijn boek nog geen meeslepende roman geworden. De vertaling (door Ine Willems) is zeer verzorgd, maar bij de uitgeverij zullen ze toch ooit een corrector in dienst moeten nemen die alle weggevallen letters (en woorden) weer in kan voegen.
Sherwood Anderson. Winesburg, Ohio. Van Oorschot, vertaling Nele Ysebaert, 196 p., € 20,-
****
door David Duijnmayer
Klassieker
Winesburg, Ohio van Sherwood Anderson, oorspronkelijk verschenen in 1919, is door uitgeverij Van Oorschot voorzien van een nieuwe, uiterst leesbare vertaling. Anderson (1876-1941) staat te boek als een inspiratiebron voor met name Amerikaanse schrijvers, maar Winesburg, Ohio is een kleine eeuw na verschijnen niet alleen literair-historisch interessant.
Als roman is het een soort pars pro toto: het bestaat uit een serie portretten van individuele dorpsbewoners, en met die individuele levens komt ook het plattelandsdorp zelf tot leven en toont Anderson ons het Amerika van eind negentiende, begin twintigste eeuw. Anderson was bovendien een van de eersten die inzagen dat vrijwel elk leven &#8211; hoe onbeduidend het zich ook laat aanzien &#8211; stof kan bieden voor een verhaal, en tegelijkertijd laat hij zien hoezeer al die verhalen op elkaar lijken. Door de bank genomen zijn Andersons personages namelijk allemaal gelijk: ofwel jong en vol van hun eigen grootse plannen, ofwel oud en gedesillusioneerd.
Mensje van Keulen. De verhalen. Atlas, 512 p., € 21,95
****
door Anne Versloot
Verhalen
De personages van Mensje van Keulen &#8211; die dit jaar haar veertigjarige schrijversjubileum viert &#8211; mogen er zijn. De vader die met z&#8217;n windbuks op de knijpers van de waslijn schiet of de vrouw die een net geëuthanaseerde hond in de pedaalemmer laat glijden. Ze lijken zo weggelopen uit de Tales of the Unexpected van Roald Dahl. Vreemde vogels. Met kolossale voeten, een bochel, of gewoon een dikke kont. Maar nergens gaat Mensje van Keulen over the top. Haar tante Do of meneer Veldjes zijn weliswaar wat raar, maar o zo menselijk. Ze zouden zomaar bij je om de hoek kunnen wonen, ja, zelfs bij je in de straat. Haar puike korte &#8211; en vooral onvoorspelbare &#8211; verhalen zijn nu gebundeld. Waarin maar weer eens opvalt hoe weinig woorden ze nodig heeft. &#8216;&#8221;Leendert, wil je nog een nootje?&#8221; vroeg ze en rammelde met een schaal. &#8220;Ik heb m&#8217;n tanden niet in,&#8221; zei hij. &#8220;Dan haal ik ze wel even,&#8221; zei ze en zette de schaal op het bed.&#8217;
Tim Davys. Amberville. De Arbeiderspers, vertaling Erica Weeda, 319 p., € 19,95
****
door Hans van den Bergh
Roman
In Amerika is Amberville van Tim Davys door de kritiek met klaroenstoten onthaald. Hier heb ik er nog niet veel over vernomen, maar onalledaags is het boek zeker. Over (het pseudoniem van) de schrijver is bijvoorbeeld niets bekend en het genre is bij mijn weten nooit eerder beoefend. De roman speelt in een sinistere parallelwereld waarin alle personages pluchen beesten zijn &#8211; &#8216;knuffels&#8217; &#8211; die overigens een zeer herkenbare maatschappij in stand houden.
Het is dan ook een mooie vondst om het befaamde schilderij Nighthawks van Edward Hopper op de omslag te zetten, maar dan bevolkt met speelgoedbeesten. Hoe komen een beer en een konijn echter aan pluchen nageslacht? En vooral: wie bepaalt wanneer ze zo versleten zijn dat ze op de dodenlijst worden gezet? Dit zijn de grimmige vragen die Eric Beer en zijn trawanten moeten oplossen; fundamentele ethische vragen worden daarbij niet geschuwd. Zo groeit een komische fabel uit tot een knuffel-thriller. Als er een pluchen Gouden Strop bestond, verdiende Tim Davys hem.

Hans van den Bergh

Marjolijn Pouw

fictie

Alfred Birney. Rivier de Brantas. In de Knipscheer, 106 p., € 16,50
**
door Marjolijn Pouw
Roman
Alfred Birneys dromerige Rivier de Brantas vormt een drieluik met zijn novellen Rivier de Lossie en Rivier de IJssel. Ze behandelen de ontheemding van mensen die zijn losgerukt uit hun vaderland. Hier gaat een man van Chinees-Indische afkomst op zoek naar zijn wortels en raakt verstrikt in het koloniale verleden. Bij het uitroepen van de republiek Indonesië repatrieerde zijn vader naar Nederland en liet zijn familie achter. Zijn moeder heeft haar in Nederland geboren kleinzoon nooit ontmoet, maar zou bij het zien van een foto hebben gezegd: &#8216;Hij zal later het kruis van de familie dragen.&#8217; Wat bedoelde ze daarmee? Rust er een vloek op, zoals de vader beweert? Heft zijn zoon die op door in het moederland de vereiste begrafenisrituelen voor zijn rondspokende grootmoeder te volvoeren? Birney suggereert het, maar het blijft duister, zoals zoveel in dit boek. De schrijver heeft de kunst van het weglaten te ver doorgevoerd.
Mario Vargas Llosa. De droom van de Ier. Meulenhoff, vertaling Aline Glastra van Loon, 400 p., € 19,95
****
door Aart van Zoest
Roman
Een indrukwekkende vie romancée over Roger Casement. Deze Ier werd in zijn jonge jaren Brits consul in de Belgische Congo, constateerde er de misdadige kant van het koloniaal bedrijf en meldde het bij het Foreign Office. Hij werd er beroemd door, als strijder voor rechten van de mens. Dat bleef hij toen hij later in het Peruaanse deel van het Amazonegebied de eveneens misdadige uitbuiting van de indianen aantrof. Vargas Llosa beschrijft het met een overdaad aan namen en feiten, historisch authentiek. Dan komt de Ier Casement er toe om de Britse politiek ten aanzien van Ierland ook als koloniaal te beschouwen; hij koestert zo&#8217;n haat tegen de Britten dat hij tijdens de Eerste Wereldoorlog geweren van de Duitsers aanneemt, die in Ierland tegen de Britten kunnen worden gebruikt. Hij wordt gepakt en als landverrader tot de strop veroordeeld. Zijn homoseksualiteit heeft bij de veroordeling een rol gespeeld.
Yolanda Entius. Het kabinet van de familie Staal. Cossee, 222 p., € 18,90
**
door Marjolijn Pouw
Young adult
In huize Staal is plezier alleen mogelijk bij afwezigheid van de huistiran, vader Kobe. Aan het slot is Mees &#8211; door wier ogen de lezer de geschiedenis van de familie beziet &#8211; de dertig gepasseerd, maar ze is dan nog even gebeten op haar ouders als toen. Wat wil je ook met zo&#8217;n bekrompen vader, zo&#8217;n onderworpen moeder, zo&#8217;n volgzame zus, een andere, opstandige zus die krankzinnig wordt en een zich aan de meisjes vergrijpende buurman? Bij zo&#8217;n jeugd moet Mees&#8217; carrière als beeldend kunstenaar wel mislukken. Na tien jaar stilzwijgen zoekt ze haar ouders weer op. Heeft vader Kobe haar aan de wiegendood gestorven broertje vermoord en zich aan haar zusje vergrepen? Het zou Mees niets verbazen, mij laat het koud.
Esther Freud. Een kwestie van geluk. De Bezige Bij, vertaling Ineke Lenting, 352 p., € 19,90
*1/2
door Marte Kaan
Roman
&#8216;Het is niet eerlijk en zorg dat je op tijd bent.&#8217; Zo luidt het advies van acteur Michael Simkins aan jonge collega&#8217;s. Esther Freud koos het als motto voor haar zevende roman Een kwestie van geluk waarin ze de lotgevallen van een stel studenten aan een toneelacademie beschrijft. Er is een mollig meisje, een echte hunk, een valse homoseksueel, een ravissante schone. Tijdens audities moeten liedjes worden geblaft, het opnemen van een seksscène is ontluisterend onsexy, en je krijgt spijt wanneer je het kleine agentschap dat zo veel voor je gedaan heeft, inruilt voor een bureau met meer allure. Een opeenstapeling van clichés dus, met zo nu en dan geestige observaties die opvallend genoeg vooral te vinden zijn in de scènes over ouderschap. Daar komt de vileine opmerkingsgave waar Freud om bekendstaat iets beter uit de verf, al is het beeld van een kind dat een koekje op iemands goede pak uitspuugt vlak voor een belangrijke afspraak niet bijster origineel. Zo treffend als het motto wordt de roman nergens.
Arjen Lubach. Magnus. Podium, 320 p., € 18,50
***
door David Duijnmayer
Roman
Bij multitalenten als Arjen Lubach &#8211; theatermaker, cabaretier, muzikant, televisiepresentator, radio-dj, interviewer, toneel- en scriptschrijver &#8211; ben ik altijd op mijn hoede. In veel gevallen is het aan een roman te merken dat het schrijven van proza geen core business is. Zo niet bij Arjen Lubach: met zijn derde en beste roman bewijst hij dat hij eerst en vooral romancier is.
Magnus is een knappe roman, met een prettig stuiterende plot die af en toe rare bochten maakt, maar nooit ontspoort. Lubach schetst een melancholiek tijdsbeeld voor wie opgroeide in de jaren negentig, speelt met ideeën over tijd en eindigheid, en werpt de vraag op naar de mogelijkheid om het lot in eigen hand te nemen. En voor wie desondanks diepgang mist, heeft hij zijn woordje al klaar: &#8216;De verdieping zit in structuur, in het vormen van gedachten, in absurdisme, in taal, in humor.&#8217;
Antje Visser. De vrijwilligster. Arbeiderspers, 255 p., € 16,95
***
door Eva Gerrits
Roman
Studente sociologie Willemijn geeft Nederlandse les aan de Turkse importbruid Nuray. Ze worden vrienden en Willemijn raakt steeds meer betrokken bij Nuray en haar man Mustafa en hun geld- en inburgeringsproblemen. Als zij uiteindelijk hun huis kwijtraken, zit ook Willemijn met de gebakken peren. Het debuut De vrijwilligster is multicultureel drama met uitvergrote personages: Willemijn is slim genoeg voor haar studie maar veel te naïef en idealistisch voor manipulator en klaploper Mustafa; Nuray is intelligent, lief en gedienstig: een lam dat wel heel duidelijk voor de slachtbank is voorbestemd. Maar het werkt, in combinatie met de sobere stijl (eerst stroef, gaandeweg zekerder), dialogen-met-accentje (Mustafa: &#8216;Sjow, hard gewerkt hoor&#8217;) en herkenbare observaties van studente Willemijn. De gruwel van het gedoemde leven van de importbruid is invoelbaar. Het einde is beklemmend.
K. Schippers. Tellen en wegen. Querido, 84 p., €18,95
****
door Rob Schouten
Poëzie
Het is alweer vijftien jaar geleden dat K. Schippers een dichtbundel publiceerde en het is waar, je moet ook geen overdosis van zijn poëzie nemen want dan slijt het plezier in zijn speelse gedachten. Maar de nieuwe bundel Tellen en wegen is meer dan welkom. K. Schippers heeft iets van een concretist die onder het motto &#8216;Alles bedelt om betekenis&#8217; de dingen graag de maat neemt. Er staan gedichten als vanouds in, zoals het typografische geval van het gloeiend hete kopje thee dat je gauw op de grond zet, of de observatie rond de suikerkorrels onder in het potje die bij elke vulling maar blijven liggen. Maar de laatste jaren duikt er in zijn langere gedichten toch opeens ook een psychologisch wezen op, dat bijvoorbeeld vrede probeert te vinden met zaken die zijn kwijtgeraakt, of zich afvraagt wat er zonder mens aan de werkelijkheid is: &#8216;Zonder jou zouden het licht, de ruimte en de gebouwen / voor niets hebben gewerkt.&#8217; Prachtige, prikkelende gedachten allemaal, die we de afgelopen jaren een beetje gemist hebben.
Hester Knibbe. Het hebben van schaduw. De Arbeiderspers, 68 p., € 18,95
***1/2
door Rob Schouten
Poëzie
Hester Knibbe debuteerde in 1982 en publiceerde inmiddels zo&#8217;n tien dichtbundels. Een gestaag groeiend oeuvre, zonder uitspattingen en inzinkingen. Klassieke gedichten over tijd en verlies, mooi verwoord. Kalm en geconcentreerd zoekt ze haar weg door het bestaan, zonder overigens in te dutten, getuige de iPhone die ze in haar jongste bundel Het hebben van schaduw haar dode zoon toedenkt. Maar vooral gaat dit toch over het midden des levens, met zijn nieuwe eisen en verwachtingen. Een vrouw kijkt in de spiegel en moet zich letterlijk &#8216;herzien&#8217;, &#8216;op een dag is op wie je verliefd werd verdwenen&#8217;, en anderzijds, het bermbloempje dat wordt opgemerkt raakt niet voor niets verwelkt. Haar beelden zijn strak en sterk, zoals dit voor het geheimzinnige, onbegrijpelijke Japan als &#8216;een soort raam op poten&#8217;. Keurig en beheerst allemaal maar je voelt waar die beheersing toe dient want &#8216;Wat je niet in de hand hebt is het hevigst&#8217;.

Aart van Zoest

Rob Schouten

Chris Rippen. Hier gebeurt niets. De Geus, 256 p., € 19,90
**1/2
door Anne Versloot
Roman
Voor Gouden Strop-winnaar Chris Rippen (met Playback in 1991) even geen moord en doodslag meer. Hij komt nu met een roman. Een echte Rippen want: dwingend geschreven en op zachte toon verteld. Het vierluik &#8211; waarin hoofdpersoon Wolter Greve steeds jonger en gereformeerder wordt &#8211; begint wat stroef, maar algauw komt de vaart erin. Wolter heeft net op z&#8217;n 56ste een tia gehad &#8211; &#8216;een modeterm, vroeger kregen de mensen nog een ordentelijke beroerte of een attaque&#8217; &#8211; en blikt terug op zijn leven waarin aanvankelijk niets gebeurt. Dat maakt hij later meer dan goed door zijn vrouw te bedriegen en zijn collega&#8217;s in de steek te laten. Maar je hoopt op iets veel ergers want dit is wel zo&#8217;n über-nette man. Zet &#8216;m op, Wolter, go get &#8217;em, tiger, wil je hem wel toeschreeuwen. Maar Rippen heeft iets heel anders voor zijn lezers in petto: een indrukwekkend ontroerende slotscène. Zo eentje die nog lang in je hoofd blijft rondzingen.
Assaf Gavron. Hydromania. Ailantus, 288 p., € 19,95
****
door Hans van den Bergh
Roman
Om eens met een pluim voor de vertaling te beginnen: Hilde Pach heeft deze Israëlische roman in vlekkeloos Nederlands weergegeven. Dat was geen eenvoudige klus, want Hydromania van Assaf Gavron (1968) speelt over ongeveer een halve eeuw in het Midden-Oosten met alles wat dat aan nieuwe woorden en gewijzigde begrippen inhoudt.
In het ineengeschrompelde Israël (hoofdstad Caesarea) heerst grote droogte, temeer daar de Palestijnen een flink deel van de huidige staat hebben bezet, compleet met Jeruzalem en het Meer van Galilea. Tegen die achtergrond ontspint zich een thrillerachtige intrige van pioniers die tegen het watergebrek strijden en tegen de macht van de wereldwijde waterconcerns. Gavron is een behendig verteller die zijn ingewikkelde expositiegegevens bijna onopgemerkt uitserveert. Ook speelt hij graag met listige, kleine taalgrappen: de namen van zijn personages zijn bijvoorbeeld bijna allemaal aanduidingen voor water in zeer uiteenlopende talen: Vatten, Voda, Shui et cetera.
Ook voor niet-hydromanen een intrigerende &#8216;ecoroman&#8217;.
Janwillem Slort. Terwijl jij slaapt. Prometheus, 176 p., € 17,95
*
door David Duijnmayer
Roman
Janwillem Slort is toneelschrijver en bewerkte een toneelstuk dat hij in 2007 schreef tot de gelijknamige roman Terwijl jij slaapt. Dat klinkt wat gemakzuchtig, en het resultaat is er naar. Een dertigjarige acteur krijgt een rol in een toneelstuk over het nachtleven en prostitutie, en in opdracht van zijn regisseur verlaat hij zijn comfortzone om zich te verliezen in &#8216;het schaduwbestaan op de Amsterdamse Wallen&#8217;. Slort streeft opzichtig naar een duister en mysterieus sfeertje door wat wazige personages op te laten draven en door vrijwel identieke teksten in de mond van verschillende personages te leggen, maar het sorteert niet het gewenste effect. Slort kan niet bogen op een erg oorspronkelijke schrijfstijl en verliest zich regelmatig in clichématig geneuzel: gespuis &#8216;schuimt de straten af&#8217;, als er op een raam geklopt wordt, gebeurt dat natuurlijk &#8216;dwingend&#8217;, angst &#8216;bekruipt hem&#8217; en andere gevoelens zijn bij voorkeur &#8216;sluimerend&#8217;. Opdat u niet vergeet dat het allemaal razend spannend is, daar op de Wallen.
Stefan Kiesbye. Een meisje van hiernaast. De Arbeiderspers, vertaling Gerrit Bussink, 145 p., € 14,95
****
door Aart van Zoest
Roman
Een provincieplaatsje in het noorden van Duitsland, tien jaar vóór de hereniging. Afstotelijke plekken, zoals de sloperij van afgedankte auto&#8217;s, zoals het slachthuis. Het leven van de volwassen bewoners &#8211; kleinburgers, arbeiders &#8211; vertoont ook al weinig schoonheid. Bier en buiken. De jeugd is verdeeld in twee jeugd-bendes, ieder aan een kant van het voetbalveld, de jonkies hebben fietsen, de al wat ouderen brommers. Het groepsdenken van de pubers impliceert allerlei mogelijke schendingen van de collectieve eer. Seksueel contact met een &#8216;meisje van hiernaast&#8217; is aanleiding tot zeer sadistische, gedetailleerd beschreven, wraakacties. Kiesbye beheerst een perfecte stijl en verteltechniek. Veel gruwelijks beschrijft hij precies en toch laat hij ook nog veel aan de verbeelding over. Hij bezorgt daarmee de lezers een reis die via Dom en Lelijk leidt naar Weerzinwekkend. Een illusieloze blik in de Duitse ziel? Op Deutschlandfunk is het zo geformuleerd, vermeldt de omslag. Onzin uiteraard. Maar tot nadenken stemt het wel.
Boris O. Dittrich. Moord en Brand. Nieuw Amsterdam, 416 p., € 19,95
**
door Marjolijn Pouw
Literaire thriller
Zou Boris Dittrich in paranormale krachten geloven? De mensen die hij in zijn romandebuut Moord en brand opvoert, doen dat wel. In het boek treedt een Amerikaans-Indisch medium naar voren, dat de onopgeloste moord op een bekende politicus alsnog moet ophelderen. Haar in trance gegeven aanwijzingen stemmen inderdaad met het gebeurde overeen, maar de aanwezigen weten dat dan nog niet. De moordenaar, die er ook bij is, weet het echter wel. Het optreden van het medium katalyseert zijn in Srebrenica opgelopen posttraumatische stressstoornis en maakt een sadistische moordmachine van deze geïsoleerde man.
Het boek geeft weliswaar een mooi beeld van de ijdele benepenheid van politici en hun pogingen om in de pers op te vallen, maar Boris Dittrich verprutst het uiteindelijk doordat hij te veel wil vertellen. Om de lezer de laatste momenten van zijn politicus te laten meebeleven, voert hij hem, ofschoon hij al dood is, levend op. Onze prediker laat in zijn politiek correcte zedenschets helaas weinig aan het toeval over.
Rob Schouten. Vuil goed. Arbeiderspers, 224 p., € 21,95
****1/2
door Bouke Vlierhuis
poëzie Rob Schouten is een dichter die zijn esthetiek laag bij de grond zoekt, in de bagger van het menselijk onvermogen. Hij doet dat in een unieke stijl waarbij hij die bagger, de chaos en de afzichtelijke poel van lichaamssappen die ons lichaam is, niet alleen beschrijft maar ook iconisch gestalte geeft in zijn teksten.
Zijn zinsbouw, de opbouw van zijn beelden en de structuur van zijn gedichten zijn bewust slordig en onaf.
Gemeenplaatsen en vunzige grappen krijgen een even prominente plaats als prachtige dichtregels. Ook het opgezwollen dichtersego krijgt regelmatig ruim baan en het vrouwelijk geslachtsorgaan duikt, onder vele namen, iedere paar pagina&#8217;s op.
Dat levert soms flauwe, overbodige gedichten op. Vuil goed, een selectie uit zijn tien dichtbundels, is daardoor bij tijd en wijlen moeilijk te pruimen.
Maar regelmatig ook toont Schouten, zeker in het latere werk, dat hij wel degelijk een magistraal dichter is.

Roman
In De vrouw met de sleutel introduceert Vonne van der Meer al snel een klassiek mysterie: de bejaarde Jaap heeft een demente vrouw die af en toe een weekend thuis is. Hoofdpersonage Nettie komt bij hem thuis en ontdekt daar twee dingen. Eén: in de wasmand ligt een sexy, kanten nachthemd. Twee: Jaap heeft nagelstriemen op zijn rug.
Heeft de oude snoeper een geheime minnares? Of heeft zijn vrouw ondanks de Alzheimer haar passie niet verloren? En die krassen op zijn rug, zijn dat striemen van opwinding of uit zelfverdediging? Heeft Jaap zijn demente vrouw verkracht? Of is hij soms een travestiet die aan automutilatie doet? We kunnen er niks aan doen, we willen het weten. Maar Jaap en zijn krassen komen in het boek niet meer terug. En mocht de lezer denken dat dit tegen de regels van de vertelkunst indruist, dan kan hij voor zijn nieuwsgierigheid rekenen op een stevige reprimande van de schrijfster: &#8216;Als hij de voorkeur gaf aan verhalen waarin alles werd voorgekauwd, hadden we een probleem.&#8217;
Regelmatig laat Van der Meer bij monde van haar personages merken wat goede literatuur is, en vooral ook wat niet. Als ze leest, wil ze bijvoorbeeld niet om de andere zin hoeven denken: &#8216;wat knap, alsof ik naar een turnwedstrijd kijk waar tienjarige spinnetjes zichzelf achterwaarts dubbelvouwen. Je moet het maar kunnen: in die ene zin niet alleen je al te barokke collega-schrijvers terechtwijzen, maar ook in één moeite door laten zien hoe het wel moet.
Van der Meer komt ermee weg, na vijfentwintig jaar schrijverschap. Ze viert dat jubileum met een feestje voor haar meest dierbaren: het korte verhaal en de roman. De vrouw met de sleutel (een verhalenbundel verpakt als roman of een roman gevuld met korte verhalen) kan namelijk gelezen worden als een lofzang op het vertellen. Dat zit zo: weduwe Nettie (59) moet voor het eerst in haar leven zelf de kost verdienen. Omdat zij geen enkele werkervaring heeft, kiest zij voor het enige dat ze goed kan: voorlezen en mensen in bed stoppen. Via een contactadvertentie bouwt ze een kleine klantenkring op van eenzame mensen die haar betalen voor een momentje geborgenheid &#8211; &#8216;een gat in de markt&#8217; volgens Nettie.
Deze op het oog simpele vondst opent een wereld aan verhalen: de verhalen die Nettie voorleest, de levensverhalen van haar verschillende klanten, het verhaal van Nettie zelf dat ertussendoor slingert. Van der Meer kent de regels voor een goed verhaal, past ze toe, lapt ze waar nodig aan haar laars &#8211; de bekraste rug die geen vervolg krijgt &#8211; en becommentarieert ze terloops. Haar grootste verdienste is daarbij dat ze de verschillende verhalen steeds weet in te bedden in het grotere geheel, waardoor ze zichzelf ontstijgen. Het verhaal in het verhaal is bij Van der Meer nooit alleen maar een vormgrapje, een literaire matroesjka. Het is een mogelijkheid om het verhaal, doordat we de context kennen waarin het ontstaat of wordt voorgelezen, aan kracht te doen winnen.
***1/2 Vonne van der Meer, ‘De vrouw met de sleutel’, Contact, 220 p., € 18,95

Geborgenheid te huur

Roman
in Marion Bloems nieuwste roman vertelt een succesvol acteur, terugkijkend op zijn leven, over zijn grote liefde Etna. Hij richt zich daarbij tot een kind dat hij bij haar verwekte, maar nooit heeft gekend. Een schuldbekentenis van een vader die nooit een vader heeft kunnen zijn, maar dan wel een biecht doorspekt met seks. Want in Meer dan mannelijk is een man testosteron, een vrouw oestrogeen, en betekent terugkijken op je leven vooral terugkijken op je seksleven.
De viriliteit van haar mannelijke hoofdpersoon wordt door Bloem dan ook behoorlijk dik aangezet; hij is het vleesgeworden cliché dat een man niets anders doet dan zijn pik achterna lopen. Iedere vrouw die in zijn verhaal ter sprake komt, wordt onherroepelijk gevolgd door een bijzin in de trant van &#8216;…met wie ik af en toe stevig had liggen foezelen&#8217;, en een vrouw hoeft maar naar hem te kijken of tegen hem te praten of zijn &#8216;gereedschap&#8217; staat alweer fier overeind. Het sperma dat hij produceert is uiteraard overvloedig en van exquise kwaliteit, zoals blijkt als hij bekent dat hij &#8216;ooit literflessen kon vullen met een prachtige roomwitte geleiachtige substantie waar pornofotografen hun vingers bij zouden aflikken als ze die fonteinen (…) hadden mogen vastleggen&#8217;.
Het &#8216;mannelijke&#8217; uit de titel moet daarom in eerste instantie puur biologisch begrepen worden: de verteller is &#8216;meer dan mannelijk&#8217; in de zin dat hij een gekwadrateerde testosteronbom is, die zijn lul niet alleen achterna loopt, maar ook voortdurend ter sprake brengt. En om niet elke pagina opnieuw hetzelfde woord te hoeven gebruiken, is Bloem scheutig met synoniemen, zodat we behalve op veel pikken en lullen ook getrakteerd worden op penis, piemel, piem, piel, piet, pief, vent, lid, geslachtsdeel, jongeheer, gereedschap, kameraad en (beste) vriend &#8211; ik kan er een paar gemist hebben.
Tot zover de kennismaking met de meer dan mannelijke hoofdpersoon. Wat wil Bloem met dat karikatuur? Lustopwekkende literatuur is het in elk geval niet. Kunnen de eerste puberale seksscènes in het boek nog wel bekoren, in de loop van het boek werken ze in toenemende mate afstompend. Dat Bloem het leven van haar hoofdpersoon reduceert tot diens seksleven, is misschien vooral bedoeld om te contrasteren met de nadagen van de acteur, waarin hij zijn viriliteit compleet verliest. Als hij chemisch gecastreerd wordt in verband met de behandeling van prostaatkanker, moet hij ontmand door het leven &#8211; een echo van zijn vaders lot. Hier kan een tweede betekenis van de titel in gevonden worden: wat blijft er over als een man zijn mannelijkheid verliest; wat is hij behalve testosteron?
Niet veel, lijkt het voorgaande te impliceren. Anderzijds blijkt de man pas bij gebrek aan libido in staat te zijn om helder zijn leven te overzien en keuzes te maken die je hem als lezer al veel eerder had willen zien maken. Die tragiek van gemiste kansen is wat dit boek de moeite waard maakt, niet de lofzang op de lust die Bloem er mogelijk van wilde maken.
*** Marion Bloem, ‘Meer dan mannelijk’, Prometheus, 336 p.,€ 17,95

Piel, piet, pief

Michel Houellebecq. De kaart en het gebied. De Arbeiderspers, 400 p., vertaling Martin de Haan, € 19,95
*****
door Nausicaa Marbe
Roman
De kaart en het gebied vertelt de levensgeschiedenis van de elckerlyk Jed Martin, een kluizenaar die uitgroeit tot puissant rijk en beroemd schilder. Houellebecq schetst via zijn wedervaren een blauwdruk van het Frankrijk van de jaren 2040, als de roman eindigt. Weg is het post-9/11-fatalisme, in handen van nieuwe, francofiele migranten is Frankrijk van industrieland verworden tot succesland van toerisme en ecologische landbouw, alle krimpgebieden bevolkt door gastvrije kapitalisten. Niet alleen in essayerende passages duikt Houellebecq op, hij wurmt zich ook als personage in het hart van de roman, als Jed bij hem aanklopt voor een catalogusvoorwoord. Depressief, altijd kachel, in pyjama, onwelriekend, ten prooi aan eczeem. Fenomenaal steekt Houellebecq hier de draak met zijn mediabeeld. Even makkelijk schrijft hij zichzelf er ook uit, via een onheilspellende cliffhanger. Deze Houellebecq-roman is verrassend optimistisch: de mens kan het leven in haast boeddhistische schoonheid ondergaan. Ook het waardenvaste Frankrijk komt tot inkeer: de xenofobe boer wordt verdreven door de vrolijke kosmopoliet. Zo schiep Houellebecq de rijke topografie van de anti-Weltschmerz.
Joseph O&#8217;Connor. Volgspot. Anthos, 250 p., vertaling Harm Damsma en Niek Miedema, € 19,95
****
door Hans van den Bergh
Roman
In O&#8217;Connors jongste roman Volgspot (Ghost Light) dwaalt een bejaarde, aan de drank verslingerde actrice door Londen, die zichzelf &#8211; goeddeels volgens de techniek van de &#8216;stream of consciousness&#8217; (innerlijke monoloog) &#8211; het verhaal vertelt van haar gepassioneerde jeugdliefde voor de Ierse dramaschrijver J.M. Synge. Ook zij is een Ierse en heet bovendien Molly, dus de verwijzing naar het laatste hoofdstuk van Joyce&#8217; Ulysses is onontkoombaar. Maar net als Joyce experimenteert O&#8217;Connor nog met een hele serie andere vertelwijzen: de ik-vertelling, toneelscènes, de jij-verteltrant, brieven, dialogen, enorme tijdsprongen en semibiografische elementen. In grote lijnen is de geschiedenis waar gebeurd, maar de meeste details heeft de auteur naar zijn hand gezet als een lofzang op een (overigens onvervulbare) absolute liefde, de schoonheid van het Ierse land en de meeslepende taalrijkdom van het lijdzame maar altijd verder fantaserende Ierse volk. De technische hoogstandjes zouden niet altijd nodig zijn geweest, maar de geniale, voortbruisende woordenstroom is een eindeloze verrukking. Sommige passages zou je uit je hoofd willen leren om ze voorgoed met je mee te dragen.
Sacha Sperling. Ik, voor eeuwig. Meulenhoff, 192 p., vertaling Kiki Coumans, € 18,95
**
door Marjolijn Pouw
Roman
Waarom maken mensen kinderen als ze die alleen maar verwaarlozen? De veertienjarige Sacha Winter snuift, drinkt, blowt, steelt, pijpt en voert geen klap uit op school, maar zijn artistieke moeder is te veel met zichzelf bezig om dat in de gaten te hebben. Zijn orthodox-joodse vader laat hem ook maar tobben, net als zijn vriendjes en de leraren van zijn prestigieuze middelbare school. Als Sacha&#8217;s kwade genius en grote liefde, de iets oudere Augustin, hem verlaat, eclipseert deze hedendaagse Franse Narcissus &#8216;in het melkwegstelsel&#8217; en schrijft zijn memoires. &#8216;Sacha is slechts een dromer, zijn kat heet Chimaera en ook dat is een leugen,&#8217; zo eindigt dit opgefokte, humorloze boekje. Probeert de als fatale jongen op het kaft poserende Sperling (18) Bonjour Tristesse over te doen, Françoise Sagans schandaalsucces uit 1954? Wonderlijk dat zulke puberromans hier vertaald worden, terwijl we al zo&#8217;n vrolijke overdaad van eigen bodem hebben.
Chris Adrian. Het kinderziekenhuis. Ailantus, 592 p., vertaling Leen Van Den Broucke, An de Greef en Marijke Versluys, € 29,95
***
door David Duijnmayer
Roman
Chris Adrian werd door The New Yorker benoemd tot een van Amerika&#8217;s beste schrijvers onder de veertig. Hij is kinderarts en studeerde theologie. In zijn tweede roman Het Kinderziekenhuis komen al deze specialismen bij elkaar. Een kinderziekenhuis is het enige gebouw ter wereld dat een apocalyptische zondvloed weerstaat. Met horten en stoten evolueert het ziekenhuis tot een op zichzelf staande samenleving, waarbij de overheersende aanwezigheid van engelen en de verrichting van een wonder hier en daar mooi contrasteert met het medisch-wetenschappelijke taalgebruik dat wordt gebezigd. Een ambitieuze, goed geschreven, humoristische en magische roman, die misschien zelfs wel meesterlijk had kunnen zijn als Adrian zich iets meer had weten te beheersen.
Li Kunwu en P. Otié. China deel 1: De tijd van de vader. Oog &#038; Blik/De Bezige Bij, vertaling Ernst van den Hemel, 248 p., € 19,90
****1/2
door Peter Breedveld
Strip
Een van de indrukwekkendste gebeurtenissen in de moderne wereldgeschiedenis is de Chinese Culturele Revolutie. Daarbij overspoelden woedende horden jonge Chinezen, de Rode Brigades, het land in een strijd tegen alles wat aan het &#8216;feodale&#8217; China of decadente Westen herinnerde. Individuen, gezinnen, hele dorpsgemeenschappen werden tot vijand van de revolutie verklaard en kapotgemaakt. Tekenaar Li Kunwu laat in het schokkend openhartige boek De tijd van de vader, het eerste deel van de nieuwe reeks China, zien hoe hij als dader was betrokken bij die verschrikkingen. Het is een adembenemende helletocht en Kunwu is een fantastische tekenaar. Met zijn expressieve, vette lijnen en volgepropte plaatjes weet hij de onontkoombare dreiging van de razende massa, de claustrofobische angstaanjagendheid daarvan, perfect over te brengen. De belettering van dit stripboek is afschuwelijk. De uitgevers volstaan met een priegelig fabriekslettertje, dat ontzettende afbreuk doet aan de compositie van Kunwu&#8217;s pagina&#8217;s.
Jenny Valentine. Het dubbelleven van Cassiel Roadnight. Moon, vertaling Jenny de Jonge, 239 p., € 16,95, 14+
****1/2
door Joukje Akveld
Jeugdroman
Nog voor het young-adultgenre in Nederland explodeerde en elke uitgeverij z&#8217;n eigen jongerenlijn begon, was er de Engelse Jenny Valentine, auteur van weldadig goed geschreven plot-driven jeugdromans. Het dubbelleven van Cassiel Roadnight is een Valentine pur sang met als motor weer een opmerkelijk uitgangspunt. De zestienjarige Chaps heeft geen familie, kent z&#8217;n eigen identiteit niet en voelt zich niemand. Als de mensen in hem de sinds twee jaar vermiste Cassiel Roadnight denken te herkennen, ontkent hij dat niet. Chaps wordt een leven in gekatapulteerd dat niet het zijne is. Op achtbaansnelheid duikt de lezer een bizarre reeks verwikkelingen in die Valentine op de laatste pagina als altijd vaardig aan elkaar punnikt. Met zinnen die verpletteren door hun eenvoud en een personage dat ontroert in z&#8217;n afgrondelijke eenzaamheid. Oorspronkelijk en verbijsterend goed, deze nieuwe Valentine.

Joukje Akveld

Nausicaa Marbe

Philip Snijder. Retour Palermo. Mouria, 192 p., € 17,50
**
door Marte Kaan
Roman
Philip Snijder heeft de neiging de tijd te nemen bij zijn schrijven, vertelde hij op de radio. Om te ontdekken wat voor moois er schuilt in de gedetailleerde beschrijvingen. Een beproefd procédé, vermits je laat staan wat ook daadwerkelijk mooi is. Dat is in de roman Retour Palermo, Snijders tweede boek, niet het geval. Het verhaal: een man gaat op zoek naar het bronzen beeld van zijn overleden Italiaanse jeugdvriend, een bekende journalist. Via flashbacks wordt de geschiedenis van de vriendschap geschetst. Crux: een vrouw. Prima plot. Interessante thematiek: de rol van vriendschap in de wordingsgeschiedenis van een man. Maar het is bij vlagen uiterst onbeholpen opgeschreven. Zo zendt iemand een glimlach die tot in de verste punten van haar krullenbos lijkt door te stralen, doet hitte het land en de lucht sidderen van de koorts en ontlokken voorzichtige bewegingen tijdens een vrijpartij luide, honende geluiden aan luchtbedden.
Silvia Avallone. Staal. De Bezige Bij, vertaling Manon Smits, 360 p., € 19,90
*
door Hans van den Bergh
Roman
In Italië diende zich vorig jaar een nieuwe bestsellerschrijfster aan: Silvia Avallone. Zij was zesentwintig en afgestudeerd filosoof toen haar eerste roman Staal (Acciaio) verscheen. Twee tienermeisjes zitten aanlokkelijk in de zon. Plaats van handeling: een naargeestige industriële buitenwijk van Piombino, tegenover het betoverende eiland Elba. Tussen die twee polen voltrekt zich het zieke, uitzichtloze bestaan van de huurkazernebewoners. De mannen werken in de verkommerde staalfabriek, zuipen en snuiven, doen louche zaken en zitten achter meiden in minieme badpakjes aan die het verleiden al jong als levensdoel zien. De beide dertienjarige hoofdpersonen hunkeren naar een zinvol leven gesymboliseerd door het eiland aan de horizon.
De schrijfster manifesteert zich als een typische grrrl: de mannen zijn bij haar slappe, zinnelijke nietsnutten, alleen de meisjes hebben enig besef van liefde of solidariteit. De toon van het boek past zich aan die meidencultuur aan (&#8216;Er was geen klojo op de hele kutplaneet die iets om haar gaf.&#8217;).
De masculiene behoefte aan een heldere compositie wordt vermeden. Steeds verspringende emoties vormen de hoofdschotel van het ademloos uitdijende relaas. Het is de ideale roman voor &#8216;gendertheoretici&#8217;: vrouwenliteratuur is de verhoopte revolutie in de romankunst.
Hanna Bervoets. Lieve Céline. L.J. Veen, 206 p., € 16,95
***1/2
door David Duijnmayer
Roman
Lieve Céline, de tweede roman van Hanna Bervoets, gaat over een Céline Dion-fan die brieven aan haar idool schrijft. Vandaar de titel. Maar laat u vooral niet afschrikken als u niet van Céline Dion houdt, want Lieve Céline gaat niet echt over Céline Dion en ook niet echt over de wondere wereld van het fan zijn &#8211; hoewel dat laatste wel als decor functioneert.
Lieve Céline gaat over Brooke, een zwakbegaafd meisje uit Amsterdam-Noord dat het op eigen kracht niet redt in de samenleving. Haar moeder, zus en zwager hebben het goed met haar voor, maar Bervoets toont op overtuigende wijze de tekortkomingen van goede bedoelingen. Ze heeft talent voor tragikomisch schrijven: haar personages en haar beschrijvingen van het sociaal zwakke milieu waar Brooke uit voortkomt zijn onderhoudend, maar ook uitermate treurig. En die treurigheid wint uiteindelijk: Bervoets stuurt de lezer met zachte doch dwingende hand richting de tragedie, weg van de al te gemakkelijke komedie die een roman over een Céline Dion-fan zou kunnen zijn.
Martijn Simons. Zomerslaap. De Bezige Bij, 142 p., € 16,90
*
door Marjolijn Pouw
Roman
Zomerslaap is een adolescentieroman en precies wat je daarvan kunt verwachten. Simons beschrijft hoe een jongen na zijn eindexamen in een impasse raakt. In plaats van zich voor te bereiden op zijn studie in de grote stad heeft deze plattelandsjongere een slaperige depressie. Het volwassen leven lokt hem niet. Zijn ouders gaan ondanks hun pas gevierde zilveren bruiloft uit elkaar, zijn grootmoeder ligt op sterven en zijn grote liefde houdt hem op afstand omdat haar vader het al met zijn moeder doet. De verhouding tussen de jongen en zijn moeder doet denken aan Oek de Jongs Opwaaiende zomerjurken, de door hem opgerichte Vereniging voor Goede Smaak aan Reves Werther Nieland, het geflirt van de jeugd in de bosjes aan Franca Treurs Dorsvloer vol confetti en al die andere jeugdromans. Maar wat is dit debuut braaf en saai, er komt geen enkele verrassende gedachte in dat zo keurig beschreven jongenshoofd op.
Anne Vegter. Eiland berg gletsjer. Querido, 71 p, € 17,95
****
door Rob Schouten
Poëzie
In twintig jaar vier bundels met vaak maar een handjevol gedichten, en toch is Anne Vegter onverwisselbaar aanwezig met haar ontregelende grammatica en thematiek. Ze is altijd talig en lichamelijk tegelijk geweest, maar in Eiland berg gletsjer komt er iets bij. Nog altijd wel veel seks en leven en dood, maar de ondertonen zijn ernstiger geworden, en krijgen in het titelgedicht en de cyclus &#8216;Dochter&#8217; zelfs iets bijbels. De stijl is minder springerig maar wat bedachtzamer geworden. Het doet haar gedichten geen kwaad, integendeel. Wat vroeger soms wonderlijk bleef zweven en hupsen komt nu langzaam op aarde. Gevolg: indrukwekkende oden en litanieën over het leven en de liefde, met vreugde en twijfel ineen: &#8216;man ik kon je wel pijpen van plezier. Luister je eigenlijk nog.&#8217; Ongetwijfeld heeft die nieuwe toon iets met rijping en ouder worden te maken. Als een gezicht dat mooier wordt door rimpels: &#8216;je leeftijd scrubt je familievachtje&#8217;.

Marian Donner. Lily. Prometheus, 240 p., € 17,95
**
door David Duijnmayer
Roman
Marian Donner werkte als telefoniste voor een escortbureau en deed daar inspiratie op voor haar tweede roman, Lily, die zich afspeelt in de wereld van betaalde seks. &#8216;Ik ben de hele wereld,&#8217; zegt prostituee Lily al vroeg in het boek (en later nog een paar keer). De hint is duidelijk: Lily staat model voor hoe het met de wereld is gesteld. En dat is niet zo heel best, want Lily is een vadsige en schaamteloze hoer die zich door haar klanten op alle mogelijke manieren laat gebruiken als ze maar genoeg geld neerleggen. Kapitalisme viert hoogtij, alles draait om het lichaam en om spullen, er bestaan geen grote ideeën of idealen meer &#8211; erg nieuw is het allemaal niet wat Donner ons voorschotelt. Ze is derhalve weinig origineel in haar maatschappelijke analyses, maar daar staat tegenover dat ze grappig en beeldend schrijft over de Amsterdamse hoerenwereld.
Jonas Jonasson. De 100-jarige man die uit het raam klom en verdween. Signatuur, 358 p., €19,95
***
door Marjolijn Pouw
Roman
Allan Karlsson klimt op zijn honderdste verjaardag uit het raam van zijn Malmköpingse bejaardentehuis en neemt de benen. Wat volgt is even onverwacht als wat er in zijn werkzame leven gebeurde. In een terugblik zien we hoe deze buitenstaander door zijn handigheid met springstoffen op de meest uiteenlopende plaatsen terechtkwam. Karlsson maakte bommen voor Franco, Truman en Chiang Kai-shek, tafelde met De Gaulle, Kim Il Sung en Mao, en zet telkens de omgeving naar zijn hand. Slecht is deze scepticus niet, hij weigerde voor Hitler of Stalin te werken. Het boek toont hoe van alle narcotica idealisme het meeste onheil aanricht &#8211; vooral communisten, maar ook de gelovigen van de Zweedse verzorgingsstaat krijgen er stevig van langs. Jonasson is een meester in slapstick, maar gaat vaak over de top.
Jennifer Egan. A Visit from the Goon Squad. Knopf, 274 p., €23,99
****
door Kathy Mathys
Roman
Jennifer Egan overtreft zichzelf met dit boek dat de grenzen van het romangenre opzoekt, zonder te verzanden in gekunsteld experiment. Meer nog, dit boek slokt je op met zijn schitterende verhaallijnen, hartverscheurende personages en wijde vertakkingen. Goon Squad laat zich nauwelijks samenvatten, al hebben bijna alle spelers een link met de muziekindustrie. In elk hoofdstuk gooit Egan een nieuw personage in de arena, dat er binnen de kortste keren in slaagt de lezer te begeesteren. De oudste hoofdstukken spelen in het hippietijdperk, in een San Francisco vol drugsdoden, de meest recente in een futuristisch New York. Sommige personages ontmoet je als jonge belofte en, tien hoofdstukken later, als verpieterd wrak. Egans centrale thema is de tijd: wat richt die aan in een mensenlichaam, in een leven? Het resultaat is somber, donkerkomisch en verbluffend.

Kathy Mathys

Willem Jardin. Negen raven. Meulenhoff, 143 p., € 17,95
****
door David Duijnmayer
Verhalen
Na zijn debuutroman Mono-grafie van de mond komt Willem Jardin nu met een verhalenbundel. Een gelukkige keuze, want het genre zit hem als gegoten. Negen raven is een bont gezelschap van vertellingen die variëren in lengte, plaats, tijd, stijl en structuur &#8211; een prestatie op zich. Sommige verhalen zijn traditioneel afgerond, in andere gevallen heeft Jardin er een handje van belangrijke vragen onbeantwoord te laten, wat het prettige effect heeft dat de lezer nu en dan flink aan het werk wordt gezet. In &#8216;Schepper&#8217; speelt Jardin nog een betrekkelijk luchtig existentialistisch spelletje dat aanzet tot rationele contemplatie, maar vaker schrijft hij onbestemde, onheilspellende verhalen die op een meer intuïtief niveau inwerken &#8211; met &#8216;Glorietijd&#8217; als meest geslaagde voorbeeld. Schrijverij die de verbeelding prikkelt en het verstand uitdaagt.
Uwem Akpan. Zeg dat je bij hen hoort. Brandaan, vert. Dorienke de Vries, 363 p., € 22,50
****
door Aart van Zoest
Verhalen
Vijf verhalen van de meesterlijke Nigeriaanse Jezuïet Uwem Akpan zijn in Zeg dat je bij hen hoort vertaald. Wie naar Afrika gaat moet ze lezen om de drijfveren tot handelen daar beter te begrijpen. Wie niet gaat, moet Uwem lezen om zich nog eens te realiseren dat Afrika literatuur te bieden heeft. Akpan geeft kinderen een centrale plaats in zijn verhalen. Een achtjarige jongen is de ik-verteller in de evocatie van wat op een kerstdiner moet lijken in een gezin aan de uiterste ondergrens van de maatschappij. Schaars geld voor eten komt binnen door bedelarij. En vooral ook door wat het zusje van twaalf weet te verdienen, door zich te prostitueren. Ellende en gewelddadigheid. Vooral via de dialogen zeer levensecht. Impliciete aanklacht, gebaseerd op mededogen.
Yiyun Li. Gouden jongen, meisje van smaragd. Atlas, vert. Liedwien Biekmann, 240 p., € 19,95
**1/2
door Marte Kaan
Verhalen
&#8216;Een indringend verslag van een veranderende wereld.&#8217; Zo wordt de nieuwe verhalenbundel Gouden jongen, meisje van smaragd van Yiyun Li (1972, Beijng), in de markt gezet. Daarmee wordt Li, die sinds 1996 in Amerika woont, een soort verslaggever die de onbegrijpelijke Chinese realiteit inzichtelijk maakt. Dit doet Li, die eerder een bekroonde verhalenbundel en een geslaagde roman schreef, als schrijfster te kort. De verhalen spelen grotendeels in het moderne China en draaien om universele thema&#8217;s als eenzaamheid en het onvermogen wezenlijk contact te maken. Thema&#8217;s die uiteraard goed tot hun recht komen in hedendaags China, maar die tegelijkertijd raken aan het universele menselijke tekort. In het titelverhaal, waarin een bijzondere oplossing wordt gevonden voor een stel homoseksuele personages, is Li op haar sterkst. Dit originele verhaal verenigt zowel de universele behoefte aan contact als het Chinese taboe op afwijkende seksualiteit. Storend zijn de soms wat uitleggerige wijsheden, zoals &#8216;de liefde voor je eigen kind maakt alle andere mensen tot mogelijke vijanden&#8217;.
Marlen Haushofer. Wij doden Stella. Van Gennep, vert. Ria van Hengel, 71 p., € 9,90
*****
door Aart van Zoest
Klassieker
Een volmaakte novelle uit 1958. Je leest alsof je luistert naar een vrouw die zich zonder enige terughoudendheid uitspreekt. Geen pathos of zelfbeklag. Over haar relatie met man en kinderen. En over de dood van Stella, een meisje van negentien dat bij het gezin was ondergebracht. De man, een versierder, kon ook van haar niet afblijven en wendde zich vervolgens, na zijn plezier, van haar af. Hij is, zoals zijn vrouw het uitdrukt, een &#8216;lokvogel&#8217;. Alles wat hij wil lukt hem. Probleemloos. Maar Stella voelde vernielde liefde en ging er aan ten onder. De kracht van deze tekst zit hem in de opbouw van de vertelling, de psychologische verfijning en de zeer adequate stijl. De tegenwoordige tijd in de titel maakt dubbele interpretatie mogelijk. Praesens historicum. Of metaforiek met algemene portee: zelfzuchtig handelen kan misdadig zijn.
Sela©. Op weg naar Zoar. Prometheus, 114 p., € 17,95
***
door Peter Breedveld
Roman
In Op weg naar Zoar van Sela© (Liesbeth Labeur) droomt het dertienjarige meisje Sela van een &#8216;refolutie&#8217;, een opstand van de laatste bevindelijk gereformeerden, die er de brui aan geven en uit het ontkerkelijkte Nederland wegtrekken, op weg naar Zoar, de bijbelse stad die werd gespaard toen Sodom en Gomorra werden vernietigd. Het boek twee keer gelezen. De eerste keer vond ik het oppervlakkig, maar het liet me niet los. Bij de tweede lezing kon ik Sela©&#8217;s flarderige manier van vertellen beter op waarde schatten, en haar minimalistische, suggestieve manier van tekenen. De kracht van Sela©&#8217;s werk zit hem in wat zij open laat, wat zij door haar lezers zelf laat invullen. Haar ouders hebben bijvoorbeeld geen gezicht, de wijk waarin zij woont, wordt met slechts een paar lijnen aangegeven. De personages praten in standaardfrasen. Hier kan iedereen zijn eigen ouders, zijn eigen wijk, zijn eigen zondagse rituelen invullen.
Theo Monkhorst. Vuil bloed. De Witte Uitgeverij, 156 p., € 14,90
**
door Anne Versloot
roman Je moet ervan houden, een boek dat bijna helemaal in de jij-vorm geschreven is. Theo Monkhorst, oud-VVD-raadslid in Den Haag, deed het gewoon. Zijn Louis Prins, een romanschrijver, kletst het hele boek door tegen zijn eigen creatie, hoofdpersoon Philip. &#8216;Toen ik aan jouw verhaal begon leefde ik in onschuld. Ik zou jou baren en je moeizame maar fascinerende tocht beschrijven.&#8217; Philip is zo lelijk als de nacht: uitpuilende ogen, knopneusje, een kort breed piemeltje en een mond als een vochtige zuignap. Ja, probeer dit boek dan nog maar eens in één ruk uit te lezen. Als je dan ook nog belandt in heksenprocessen in Salem in 1692 en virtuele schaakpartijen met Bobby Fischer denk je: nu is het genoeg. Toch leg je Vuil bloed niet weg. Monkhorst weet je nieuwsgierig te houden door zijn schrijver de regie over zijn personage te laten verliezen. In dit verder wat malle boek is dat mooi bedacht.

Philippe Claudel. Het onderzoek. De Bezige Bij, vertaling Manik Sarkar, 253 p., € 19,90
**
door Aart van Zoest
Roman.
De Onderzoeker komt per trein aan in de stad waar hij zijn onderzoek gaat uitvoeren. Eerst even uitrusten in een café. Hij vraagt om een grog. Zegt de Kelner: &#8216;Dat gaat niet.&#8217; Kan hij geen grog maken? &#8216;Natuurlijk wel. Maar het staat niet in de database en daarom kan de kassa het niet in rekening brengen.&#8217; Dat zet de toon. De Onderzoeker betreedt een wereld waar apparaten en informatica de baas zijn over mensen. De aandacht van Claudel gaat ditmaal uit naar de grijsheid van een samenleving. Zijn personages dragen geen namen, maar heten de Politieman, de Nachtportier, de Psycholoog. De Onderzoeker komt onderzoeken waarom in het grote Bedrijf in de Stad zo veel zelfmoorden worden gepleegd. Claudel wil een maatschappelijke waarschuwing geven; zijn boek is opgedragen aan &#8216;al degenen die nog komen, opdat zij niet de volgenden zijn&#8217;. De volgenden in een ontmenselijkte maatschappij. Hij maakte geen roman, maar een allegorie, waarin een pessimistisch nihilistische visie tot uitdrukking wordt gebracht. Aan het einde, in een confrontatie met de schepper van het Bedrijf, doemt impliciet de vraag op of zij die zelfmoord plegen eigenlijk niet een verzetsdaad plegen of althans gelijk hebben.
Bij het grijs van de mensen en hun belevenissen, komt het grijs van Claudels stijl. Langdradig. Erg veel opsommingen, vergelijkingen, flauwe zeugma&#8217;s. Zo wordt een boek dik.
Sophie van der Stap. En wat als dit liefde is. Prometheus, 254 p., € 17,95
*
door Dries Muus
Roman.
Er zijn mensen die af en toe met opzet een slecht boek lezen, ter ontspanning. Dat begrijp ik niet. Wat is er nou ontspannend aan een slecht boek? Ik vrees dat Sophie van der Stap haar indrukwekkende verkoopcijfers vooral te danken heeft aan lezers die graag &#8216;het verstand op nul zetten&#8217;. Het zal in elk geval niet door de aansprekende personages of de originele toon komen. De hoofdpersonen van En wat als dit liefde is zijn truttige vrouwen die hun triviale hersenspinsels aanzien voor filosofische overpeinzingen en hun belegen woordspelingen (&#8216;als puntje bij piemeltje komt&#8217;) voor scherpzinnigheden. Ze hebben geheimen, worstelen met hun liefdeslevens, roddelen over de bewoners van hun Parijse straat en zwijmelen over Parijs, bij voorkeur met een handvol Franse woordjes erdoorheen. De paar aardige observaties lijken vooral toevalstreffers. Sterk boek? Pas du tout. Gaat het goed verkopen? Sans aucun doute.
Arjen Mulder. De derde jongen. Arbeiderspers, 224 p., € 19,95
*
door David Duijnmayer
Roman.
Het romandebuut van essayist Arjen Mulder is losjes gebaseerd op het leven van Franz Jung, een Duitse schrijver (1888-1963). Mulder concentreert zich in De derde jongen op de opbouwjaren na de Tweede Wereldoorlog. In die periode woont Jung, die in het boek Franz Müll heet, enkele jaren in Italië. Mulders fictieve bijdrage aan dat leven bestaat eruit dat Müll betrokken raakt bij wat lokale dorpsintriges, hij een verstandelijk gehandicapte jongen adopteert en een ijstent begint op het strand.
En dat terwijl het leven van Jung/Müll op zichzelf zo spannend geweest moet zijn. Mulder doet op de raarste momenten onthullingen over het avontuurlijke verleden van Müll als revolutionair en over zijn kinderen, die dood zijn of door hem verlaten. Mulder weet helaas nog geen fractie van de bijbehorende spanning en emotie over te brengen. Een jammerlijke mislukking, deze poging om een vergeten schrijver tot leven te wekken.
Beate Teresa Hanika. Achter de stilte. Lemniscaat, 179 p., € 14,95, 12+
****
door Joukje Akveld
Kinderboek
Justines opa is een estheticus, maar niet als hij zijn kleindochter hard op de mond kust om haar te laten zien hoe dat nu gaat, met jongens. De rode wijn- en oude mannenlucht walmen van de bladzijdes van dit schokkende incestverhaal. Egoïstische ouders willen niet luisteren en oma verraadt haar kleinkind door haar op haar sterfbed te laten beloven niets te vertellen. Somberte alom in het debuut van voormalig Duits model Beate Teresa Hanika, maar net als het de dertienjarige Justine zwart voor de ogen wordt van ellende, verschijnt Klap &#8211; stoer, knap en verschrikkelijk volhardend. Hij moet en zal dat bozige meisje leren kennen. Prachtig hoe Hanika de kindervriendschap laat uitgroeien tot een prille tienerliefde. Oma in haar graf kan wel inpakken met haar belofte. In strak proza loodst Hanika de lezer naar een einde dat warempel best happy is.
Gideon Samson. Met je hoofd boven water. Leopold, 121 p., € 12,95, 8+
***1/2
door Joukje Akveld
Kinderboek
Met zijn tweede kinderboek Ziek greep Gideon Samson dit najaar naast de Gouden Griffel. Dat laat onverlet dat de vijfentwintigjarige schrijver nog altijd de jongste Zilveren Griffel-winnaar ooit is. In een noest tempo bouwt hij aan een oeuvre met korte zinnen, een hoge grapdichtheid en een verbluffend inzicht in de kinderziel. Gied heet het jochie dat in Met je hoofd boven water zijn zwemangst moet zien te overwinnen om zo&#8217;n beetje als laatste van de hele school zijn B-diploma te halen. De lijst trucs die hij tevoorschijn tovert om maar niet naar dat vermaledijde zwembad te hoeven is wat erg lang, maar daar staan mooie bezwerende gedachten en een dijk van een praktisch ingestelde moeder tegenover. Met als hoogtepunt een aantal verrukkelijke kinderoverpeinzingen. Over Jezus die over het water loopt: &#8216;Kon hij ook niet zwemmen?&#8217;

Dries Muus

René de Obaldia. De Graf Zeppelin of De lijdensweg van Emile. Coppens &#038; Frenks, 115 p., € 22,-
****
door Aart van Zoest
Roman 
Coppens &#038; Frenks brengt weer een Franse auteur van exotische herkomst onder de aandacht, die wat terzijde van de canon dezer dagen staat. René de Obaldia, in Hongkong geboren Panamees, werd Fransman en is nu lid van de Académie Française. Bekend van lichtvoetige toneelstukken en liedteksten; minder bekend van literair proza, zoals deze korte roman.
Dit werk toont zijn waarde. In haar nawoord schildert vertaalster Mirjam de Veth zijn essentiële kenmerken: absurde humor, speelse verbeelding, taalplezier. Daaronder is desondanks weemoed voelbaar, over de ellende van het menselijk tekort.
Hoofdpersoon Erik is een existentiële sukkel van het zuiverste water. Braaf, onbeduidend. Wanneer zijn vrouw zwanger geworden is, dringt haar zwellende buik hem naar een steeds nietiger plaats in bed. Als de kleine geboren is, wordt Erik praktisch geëlimineerd. Zijn aanleg voor waanzin is duidelijk. Het zich aan hem steeds opdringende, in de bioscoop ooit geziene beeld van de man in de brandende zeppelin die hem wenkt, maakt dat duidelijk. En dat doet ook de stijl van De Obaldia. Krankzinnige zeugma&#8217;s, ontwrichting van de semantische logica, in opsommingen, in evocaties, zijn tegelijk komisch en verontrustend. Zij zijn iconisch voor de onontkoombare geestelijke ontwrichting van Erik, fundamenteel een tragische antiheld.
Maria Stahlie. Scheerjongen. Prometheus, 231 p., € 17,95
***
door Dries Muus
Roman
Hoofdpersoon Aldo Rossi had familie kunnen zijn van John Fante&#8217;s Arturo Bandini. Aldo is een fantast, zijn verwachtingen zijn even hoog als onrealistisch, en zijn idealen steken ver uit boven die van zijn stijlloze generatiegenoten. Met andere woorden, Aldo Rossi is een puber met Italiaanse roots. In Scheerjongen volgen we Aldo zo&#8217;n twee jaar lang. Twee jaar vol grote en kleine familietragedies en ware liefdes die hem altijd zullen bijblijven. In ieder geval tot aan de volgende ware liefde. Stahlie laat zien dat ook eerder betreden paden meeslepende, vermakelijke boeken kunnen opleveren, als de toon en de personages maar goed getroffen zijn. Stahlie weet zich geloofwaardig te verplaatsen in de geest van een jongen van bijna vijftien. Alleen in de dialogen hapert het af en toe: meer schrijf- dan spreektaal. De prachtige laatste zin is er een om nog lang door je hoofd te laten spoken.
Kristien Hemmerechts. Gitte. De Geus, 319 p., € 19,90
****
door David Duijnmayer
Roman
Gitte, de gelijknamige hoofdpersoon uit de nieuwste roman van Kristien Hemmerechts, groeit op in een dorpje op de grens van België en Frankrijk. Met haar ouders en twee broers woont ze in een bos, net buiten een klein dorp, waar het gezin leeft met een eigen, familiegebonden variant op de erfzonde. Gitte&#8217;s overgrootvader, boswachter van beroep, is jaren geleden vermoord in het bos &#8211; een gebeurtenis die op ondenkbare manieren zijn schaduw werpt op het leven van Gitte.
Gitte cirkelt thematisch gezien vooral rond het onvermogen om aan je familieverleden te ontsnappen. Dat is weliswaar een bekend Hemmerechts-thema, maar Hemmerechts is geen one issue writer: de relatie tussen ouder en kind, de vrouwelijke seksualiteit, poëzie, religie en wat al niet meer komen samen in dit onberispelijk geschreven boek. Gitte is simpelweg een ijzersterke roman: ontroerend, intelligent en spannend tot op de laatste pagina.
Martin Walser. Angstbloesem. De Geus, 412 p., € 22,90
**
door Hans van den Bergh
roman De veteranenroman van Martin Walser (Angstblüte, 2006) toont zowel het stilistisch meesterschap van de 84-jarige auteur als diens versleten, onverschillige verteltechniek. De bejaarde Karl von Kahn is een beleggingsadviseur die naar zijn levensmotto &#8216;hogerop versnellen&#8217; zich nog eenmaal overgeeft aan zijn passie voor een veertig jaar jongere soapactrice. Hij is een meesterspeler op de beurs en weet als geen ander hoe je van veel geld meer geld kunt maken; het is hem eigenlijk alleen nog om het superieure, kunstzinnige, bijna religieuze spel te doen. In menselijke zaken is hij machteloos naïef en dus laat hij zich juist op zijn eigen gebied, de financiën, een poot uitdraaien door zijn beste vriend en door zijn nieuwe geliefde. Dit verhaal wordt traag en met zenuwslopende uitweidingen verteld zonder dat de menselijke tragiek enige aandacht krijgt. Wel strooit Walser kwistig met de parels van zijn subtiele formuleringen (glad vertaald door Gerrit Bussink) en zijn grandioze, messcherpe analyse van ons dolgedraaide kapitalistische systeem sleept de lezer mee als in een huiveringwekkende rodelbaan. Een bewerking die van de 412 pagina&#8217;s er 150 had geschrapt, zou een uitkomst zijn geweest.
Wim Brands. Neem me mee, zei de hond. Nieuw Amsterdam, 56 p., € 10,-
**
door Rob Schouten
Poëzie
De taal van Wim Brands de dichter is als die van Wim Brands de interviewer: helder, belangstellend, menselijk. Verhaaltjes in een notendop met vaak een subtiele pointe, zoals dit ultra-kortje: &#8216;Weg rennen/ kinderen/ altijd// wind mee.&#8217; Onder de oppervlakte schuilt soms iets wrangs, zoals bij de moeder die thee zet &#8216;ook voor de bezoekers/ die niet zullen komen&#8217; of de villabewoners: &#8216;Ze gingen elke avond uit in een stad/ die niet meer bestond&#8217;. Brands is een familiair dichter die zich verwant voelt aan wat hij ziet en meemaakt. Het aan Auden ontleende citaat &#8216;If equal affection cannot be,/ Let the more loving one be me&#8217; zegt veel. Misschien nog wel meer dan het afzonderlijke vers blijft die liefdevolle inslag hangen, dwars tegen alle ironische, afstandelijke of hermetische mode in. In gedichten die over een dakloze gaan, de vriendschap van een hond, een verdronken meisje, kortom over de schoonheid en het leed van deze wereld.
Joke van Leeuwen. Grijp de dag aan. Querido, 48 p., € 16,95
**1/2
door Rob Schouten
Poëzie
Zoals in Joke van Leeuwens werk voor jongeren onmiskenbaar volwassen sporen vallen aan te wijzen, zo heeft haar werk voor volwassenen soms jeugdige trekjes, bijvoorbeeld als ze het over &#8216;een men&#8217; heeft, de gemiddelde mens: &#8216;alles is doordeweeks, lauw in de schedel&#8217;. Over algemene mensen gaat het hier wel vaker: &#8216;die ene die aankomt dan of eerst voorbij&#8217;. Met die &#8216;anonieme&#8217;, daardoor licht vervreemdende aanpak herinnert haar werk aan dat van Toon Tellegen, ook schrijvend voor jr. en sr. Maar Van Leeuwen laat zich nog wat meer op klank en muzikaliteit drijven, soms tot op het onbegrijpelijke af. Op andere momenten toont ze zich dan weer onverhuld betrokken, zoals in &#8216;Landjepik&#8217;: &#8216;Hier Moet Ons Daar Zijn Want Dat Moet.&#8217; Over de onredelijke oorlogen dezer wereld. Onder al die originaliteit schuilt trouwens ook wel eens wat slaps: &#8216;dat we eerst/ dat jij begint te/ en dat ik dan/ dat ik dan zo&#8217;. Oké, die vergeten we.

Alex Boogers. De tijger en de kolibrie. Podium, 296 p., € 17,50
***
door David Duijnmayer
roman Evenals in zijn vier voorgaande boeken blijft Alex Boogers in De tijger en de kolibrie dicht bij wat hij kent, dus speelt ook deze roman zich af in een milieu vol Rotterdams arbeidsethos en vechtsportvolk. Op de eerste pagina wordt hoofdpersoon Robert Borghart wakker in het ziekenhuis met ernstige verwondingen en geheugenverlies, en in de gewonemannentaal die uitstekend past bij zijn thema&#8217;s en personages doet Boogers uit de doeken hoe dat zo is gekomen.
Robert blijkt een dertiger met baan, vrouw en kind, maar ook met een drang naar een avontuurlijker leven, wat zich uit in een buitenechtelijke affaire en criminele uitstapjes met zijn boksende jeugdvriend Jerry. Boogers stelt het huiselijk geluk lijnrecht tegenover de drang naar rauwe, masculiene spanning, en laat in zijn zorgvuldig gestructureerde vertelling zien dat de spagaat tussen beide desastreus kan uitpakken.
Milan Hulsing. Stad van klei. Oog &#038; Blik/De Bezige Bij, 144 p. in kleur, € 19,90
**
door Peter Breedveld
graphic novel Voor wie meer inzicht wil krijgen in het samenspel van krachten dat heeft geleid tot de huidige toestand in Egypte, is het niet zo gek Stad van klei te lezen. Het is Milan Hulsings verstripping van Mohamed El Bisaties roman Al-Khaldiya, die je kunt zien als een magisch-realistische allegorie over machthebbers die hun grip op de realiteit verliezen.
In Stad van klei int de Egyptische ambtenaar Salem de politiesalarissen van een stad, Khaldiya, die hij zelf heeft verzonnen. Het budget wordt groter naarmate de politie meer te doen krijgt, daarom verzint Salem de nodige subversieve activiteiten in de stad, die keihard moeten worden onderdrukt. De fictieve bewoners beginnen echter hun eigen leven te leiden, en uiteindelijk wordt Salem door zijn eigen personages geterroriseerd.
Hulsing zet een mooi, broeierig Egypte neer. Maar personages zijn moeilijk van elkaar te onderscheiden en gaandeweg duiken zomaar uit het niets nieuwe personages op en wordt er heen en weer geschakeld naar allerlei verschillende situaties, waardoor het allemaal erg moeilijk te volgen is.
Henk van Straten &#038; Martijn van der Linden. Alle vissen vonden olifant. Moon, 94 p., € 14,95, 7+
*
door Joukje Akveld
kinderboek Alle vissen vonden olifant is goed nieuws om verschillende redenen: neem alleen al die intrigerend maffe titel, of het magnifieke koloriet van de dierenillustraties van Martijn van der Linden (nieuw hoogtepunt in zijn oeuvre!), die soms dwars door de tekst heen lopen. En dan de laconieke grinnikzinnetjes van Henk van Straten. Verdwaald in zee verzucht een kikker: &#8216;Wat een hoop pech voor slechts één kikker.&#8217; Vrolijke, licht ontregelende dierenverhalen zijn het, gesitueerd in een wonderlijk klotsend zeelandschap waarin op een dag zomaar een olifant ronddobbert. Natuurlijk dringt de vergelijking met Toon Tellegen zich op: Van Straten schurkt soms wel erg dicht tegen de absurdistisch-filosofische gedachtenspinsels van diens beestenspul aan. Tegelijk hebben de verhalen over tobbende tonijnen en pruttelende papegaaivissen een aanstekelijk flauwekulgehalte dat de serieuzere Tellegen ontbeert. Dus ja, goed nieuws, dit maritieme beestenproza.
Ingrid Godon Is het nog ver? Querido, 36 p., € 14,95, 4+
***
door Joukje Akveld
kinderboek Vlaams tekentalent Ingrid Godon verzon een verhaal over een mannetje dat graag de wolken van dichtbij wil zien. Hij beklimt de hoogste boom alsof het een jakobsladder is. Over ambitie en verlangen gaat het, maar of kleuters dat snappen? Dat nergens staat wie aan het woord is, helpt ook niet. Gelukkig zullen ze zich makkelijk identificeren met het aandoenlijke heertje met z&#8217;n grote kleuterhoofd. De reuzenneus en mini-oogjes doen denken aan figuren van Joke van Leeuwen en botsen lekker met Disney&#8217;s wetten. Emoties zitten hier vooral in de houding. Grote contrasten ontbreken; in deze illustraties gaat het om de sfeer en met die sfeer zit het wel goed.
Rein Bloem. Lees dat en herlees dat. Perdu, samengesteld door Lucas Hüsgen, 270 p., € 24,95
****
door Bouke Vlierhuis
kritieken Rein Bloem (1932-2008), van 1962 tot 1987 criticus voor Vrij Nederland, staat bekend als de grote promotor van het werk van Hans Faverey. Maar een carrière van zo&#8217;n vijfendertig jaar als dichter, vertaler, criticus en filmer ophangen aan één oeuvre, dat is absurd. Lucas Hüsgen maakte voor Lees dat en herlees dat een selectie uit Bloems enorme nalatenschap met als doel een genuanceerd portret van hem te schilderen. Naast Hitchcock, Buster Keaton, Wallace Stevens, Lucebert, Mallarmé en Van Ostaijen komt dus ook de dichter bij wie je &#8216;het proces van het dichten zelf kan meemaken&#8217; vaak langs. Want dát was recenseren voor Bloem: meedoen. Telkens weer doet hij ontzettend veel moeite (&#8216;niet bang zijn voor overwerk&#8217;, luidt de ondertitel van een van de kritieken) om in het besproken werk te kruipen en als het ware mee te werken met de maker, teneinde de lezer te redden van &#8216;de mythe van moeilijk&#8217;.

Tomas Vanheste

Roman / Pia de Jong verrast met einde
Pia de Jong verraste in 2008 met haar debuut Lange dagen, een roman die omwille van de setting in Lapland vaak vergeleken werd met Hermans&#8217; Nooit meer slapen. Opvolger Dieptevrees speelt zich in Nederland af en draait om een tandarts die zijn jeugdtrauma&#8217;s heeft weggestopt achter een zeer gestructureerd bestaan. Opnieuw een verrassend boek, uiteindelijk.
Uiteindelijk, want zeker tot op de helft van dit boek heb ik moeten vechten tegen de neiging het weg te leggen. De Jong doet weinig moeite enige vorm van identificatie met de hoofdpersoon tot stand te brengen. Edmond Zwaen is vooral een stijve, antipathieke man die zijn leven dwangmatig heeft gestructureerd en alle risico&#8217;s mijdt. Een kinderloze, vrijgezelle tandarts die geniet van de sleur van zijn werk, wiens hobby&#8217;s bestaan uit zwemmen en oude medische handboeken. De Jong laat geen gebeurtenis onbenut om te benadrukken dat hij van zekerheid en structuur houdt. Zelfs masturberen doet hij volgens een strakke systematiek.
Edmond ontwikkelt warme gevoelens voor Roza, een toevallige patiënte die bij hem aanklopt voor een stel noodkronen. Als het veel te jonge, chaotische meisje dat in alles zijn tegenpool is, is zij de aangewezen persoon om zijn leven een beetje om te woelen. Het lijkt er dan ook lang op dat het boek vooral draait om de weinig spannende vraag of Edmond wel of niet zijn &#8216;dieptevrees&#8217; zal overwinnen; durft hij voor Roza zijn façade van ordentelijkheid te doorbreken? En ja, inderdaad begint Edmond vanaf het moment dat hij en Roza samenkomen menselijker trekjes te vertonen: hij begint zowaar vage tekenen van humor te vertonen en zijn verliefdheid maakt hem gepassioneerd en kwetsbaar.
Beetje bij beetje geeft De Jong echter ook prijs dat Dieptevrees helemaal niet draait om bovenstaande vraag. Via flashbacks komt de hechte relatie tussen Edmond en zijn zus Eline als hoofdthema bovendrijven. In die terugblikken neemt de liefde tussen broer en zus grootse vormen aan, verklaart de levensstijl van zijn ouders waarom Edmond zijn toevlucht heeft gezocht in orde en structuur, en blijkt dat Roza en Eline verdacht veel op elkaar lijken. En uiteindelijk gebeurt datgene wat je het hele boek lang ziet aankomen: Roza verdwijnt weer en er is niets wezenlijks veranderd. En toch komt het als een verrassing, die te danken is aan De Jongs gave om de lezer lang te laten denken dat Edmond een personage is dat zich zal ontwikkelen. Die lezer moet echter schoorvoetend toegeven dat Edmond zijn ontwikkeling al in een ver verleden heeft doorgemaakt en dat de bepalende vrouw in zijn leven hem allang heeft verlaten. Na zijn affaire met Roza kan dan alleen nog maar de treurige conclusie getrokken worden dat Edmond gedoemd is te blijven zoals hij is. Alleen onze blik op hem is veranderd.
*** Pia de Jong, ‘Dieptevrees’, Prometheus, 304 p., € 17,95

De bepalende vrouw

** Peter Theunynck. Karel van de Woestijne. Biografie. Meulenhoff Manteau, 540 p., € 34,95
door Hans Renders
Karel van de Woestijne (1878-1929) is een van die niet meer gelezen Vlaamse reuzen wier namen nog rondzingen. Zijn belangrijkste gedichten verschenen postuum in Wiekslag om de kim. Hij was dichter, romancier, criticus en journalist. Dat laatste kan tegenwoordig van alles betekenen, maar zijn journalistieke werk is herdrukt in vijftien dikke boekdelen. In de biografie die Peter Theunynck, zelf ook dichter, nu van hem publiceert, blijkt hoe felbegeerd de post &#8216;correspondent NRC&#8217; in België was. Van de Woestijne vervulde die functie met verve van 1906 tot aan zijn dood.
Theunynck heeft meer aandacht voor kunstenaars- en andere kringen dan voor het literaire werk van deze unieke vertegenwoordiger van het symbolisme in Vlaanderen. Dat is mooi, maar waarom dan niet wat meer aandacht voor zijn nog zeer leesbare sleutelroman De leemen torens
** Rupert Thomson. Dit feest heeft lang genoeg geduurd. Meulenhoff, vertaling Nicolette Hoekmeijer, 271 p., € 19,95
door David Duijnmayer
Na acht romans waagt de Brit Rupert Thomson zich aan zijn eerste autobiografische werk. Thomsons moeder overleed toen hij negen was, zijn vader twintig jaar later. Met zijn jongste broer Ralph had Thomson daarna vierentwintig jaar lang geen enkel contact. Genoeg aanleiding voor enige familiale reflectie. Centraal in het boek staan de maanden die volgen op de dood van zijn vader. Puntsgewijs en consciëntieus, haast met chirurgische precisie, ontleedt Thomson de familiegeschiedenis, in een ultieme poging grip te krijgen op het hoe en waarom van de breuk met zijn broer. Het resultaat is een integer en bedachtzaam boek, waarin Thomson &#8216;de hand in eigen boezem&#8217; niet schuwt, maar dat literair gezien niet tot zijn spannendste werk behoort.
**** Tommy Wieringa. Ga niet naar zee. De Bezige Bij, 288 p., € 18,50
door David Duijnmayer
bundelde in dit boek columnachtige, autobiografisch getinte verhalen die hij door de jaren heen schreef. Over Tommy in de polder, in het klooster, op het rugbyveld, op een voorlees-avond in een uithoek van het land. Glimpen uit zijn leven, waaruit een gefragmenteerd mens ontstaat.
De schrijver presenteert zichzelf als een man verscheurd tussen oerverlangens die hem doen lonken naar het doden van eksters met een katapult en een hardnekkige innerlijke beschaving die hem terugdrijft naar binnen, naar zijn kat, zijn kamerplant en zijn houtgestookte kachel. Zelf schrijft hij: &#8216;Hoe te leven, de eeuwige vraag. Pijlen afschieten vanaf de rug van een paard of seizoenen tellen van achter de dubbele beglazing.&#8217; Het laatste dus, tegen wil en dank. Maar waar het natuurlijk écht om gaat, dat zijn die scherpe observaties en puntgave zinnen.

Hans Renders

Non-fictie

**1/2 Ronald Giphart. Ijsland. Podium, 224 p., € 17,50
door Eva Gerrits
Sinds Ik omhels je met duizend armen (2000) heeft Giph het geschopt tot sidekick in een cabaretgezelschap. Hij heeft alleen steeds minder zin om mensen aan het lachen maken, want de baby van zijn vriendin ligt op de intensive care. IJsland, Gipharts derde over alter ego Giph, is ook een verhaal over gezworen vrienden, een filterloos meisje dat niet ordinair maar wel heel geil is, en over wat er écht belangrijk is in het leven. Giph schrijft dit alles in een brief; die kunstgreep maakt de toon zogenaamd persoonlijk. Dat past bij het doel: het scheppen van sfeertjes en bouwen van scènes rondom &#8216;momenten die ertoe doen&#8217;. In dat opzicht is IJsland effectief: sentimenteel, overdreven, en met &#8216;goeie grappen&#8217;.
*** Stéphane Audeguy. Wij, de anderen. Cossee, vertaling Tatjana Daan, 299 p., € 19,90
door Aart van Soest
Stéphane Audeguy laat ons in zijn caleidoscopische roman vooral meekijken en meeleven met fotograaf Pierre die naar Kenia afreist omdat zijn vader, die daar lang woonde, is gestorven. Pierre moet regelen wat er met het lichaam gaat gebeuren. Hij ontmoet blanke expats en de autochtonen met wie zijn vader bij voorkeur omging. Ook wordt er gekeken door de ogen van voorvaderlijke geesten, die over het land en zijn verleden veel informatiefs te melden hebben. Zo krijgt de roman soms een encyclopedisch karakter. Geen bezwaar, want Audeguy is een meesterverteller. Zijn stijl is snel, scherp, kort en krachtig. Audeguy vervlecht zijn aanklacht tegen kolonialisme en neokolonialisme met een apologie voor het er zijn van Afrika. Ook, gelukkig, met een voorzichtige liefdesgeschiedenis.
*1/2 Lewis Carroll &#038; Chiara Carrer. De wonderlijke droom van Alice. De Eenhoorn, vertaling Siska Goeminne, 44 p., € 19,95, 6+
door Joukje Akveld
The Nursery Alice is Lewis Carrolls eigen bewerking van zijn klassieker. Het is een mislukte adaptatie waarin de schrijver nadrukkelijk op de hurken gaat zitten en de lezer direct aanspreekt in irritante tussenzinnetjes (&#8216;Wel? Ben je weer goedgemutst?&#8217;). Met haar experimentele tekeningen voegt de Italiaanse illustratrice Chiara Carrer zich in een lange reeks Alice-tekenaars, onder wie natuurlijk John Tenniel, de eerste die zich aan het multi-interpretabele boek waagde en volgens velen nooit is overtroffen. Ook Carrer slaagt daar niet in. Haar collages van foto&#8217;s en illustraties in gemengde techniek zijn gekunsteld en afstandelijk en vormen een schril contrast met Carrolls tutteltoontje; het infantiele verhaal laat zich nauwelijks rijmen met de artificiële beelden. Wat de vraag oproept wat dit boek toevoegt aan de reeds bestaande Alice-bewerkingen.
*** Peter Manseau. De bibliotheek van onvervulde dromen. Signatuur, vert. Miebeth van Horn, 386 p., € 22,95
door Hans van den Bergh
De Amerikaan Manseau is de zoon van een priester en een non: geboren uit een conflict tussen geloof en orthodoxe regels, dus. Zijn jongste roman is een boek over groeiend ongeloof. Een joodse man en vrouw die menen dat het lot hen voor elkaar heeft bestemd, kunnen niet blijven vertrouwen op een God die hun levens zou hebben bestierd terwijl in Oost-Europa, Israël en de VS zo veel vervolging, pogroms en oorlog nodig waren om hen bij elkaar te brengen. Qua constructie gaat het om een dubbelroman, ingenieus vervlochten, over een Jiddische dichter en een ongelovige Amerikaan die zijn dagboeken vertaalt.
De stijl is soms al te bloemrijk en het toeval speelt een wel erg doortastende rol, maar de joodse cultuur in de diaspora komt tintelend tot leven in een dickensiaanse, complexe vertelling vol markante personages.
***1/2 Patricia Cornwell. Mortuarium. Sijthoff, vertaling Carla Benink, 432 p., € 19,95
door Anne Versloot
Alweer de achttiende Kay Scar-petta van Cornwell. In de laatste delen begon haar heldin steeds larmoyanter te worden, maar de schrijfster heeft de patholoog-anatoom nu nieuw leven ingeblazen. Het begint sterk: een man valt dood neer op het gras tijdens het uitlaten van zijn hazewindhond. Een dag later, in de koelcel van het mortuarium, begint hij plotseling te bloeden. Hij zal toch niet&#8230;? Maar er zijn geen aanwijzingen dat hij uit zijn witte bodybag wilde kruipen. Scarpetta ontdekt dat in zijn koptelefoon een microfoon en camera verborgen zitten en bekijkt de opnamen van zijn laatste levende minuten. Cornwell schreef een goed opgebouwde, dreigende thriller waarin oude bekenden als nichtje Lucy, Benton en Marino onze Scarpetta &#8211; inmiddels verslingerd aan iPhone en iPad &#8211; weer bijstaan. De spanning stokt alleen door de hightechpassages over Scarpetta&#8217;s geavanceerde labwerk, militaire robots én afkortingen als PFC, EMT, AFME, DoD, MIT, IED en DARPA. Maar daar weet WikiLeaks vast raad mee.
*** Herman Franke. Traag licht. Podium, 255 p., €22,50
door David Duijnmayer
Herman Franke overleed op 14 augustus 2010. Noodgedwongen is zijn laatste roman Traag licht, na Uit het niets (2007) en Zoek op Liefde (2008), het afsluitende deel geworden van de doorlopende romancyclus Voorbij ik en waargebeurd. Omdat Franke wist dat hij terminaal ziek was, is Traag licht doordrenkt van een intens besef van eindigheid en urgentie. De dood van de schrijver betekende het einde van het leven van zijn personages, van zijn romancyclus, van zijn mogelijkheden tot vertellen. Hij probeert daarom &#8216;zo veel mogelijk verhalen voor de poort van de dood weg te slepen&#8217;, en onuitgewerkte ideeën zijn als voornemen in het boek terechtgekomen. Het leest als een proeverij van literatuur: soms een compleet gerechtje, soms niet meer dan een voorproefje, maar alles bereid en op elkaar afgestemd door een meesterkok.