Het complot aan de macht

Columns van de week

Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

Opnieuw relevant

Greta Riemersma

Nazmiye Oral: ‘Ik heb mijzelf bevrijd, maar ik heb ervoor moeten lijden’

Emeritus hoogleraar Gloria Wekker: ‘Witte onschuld bestaat niet’

Khadija al Mourabit en haar power-oma: ‘Moslimvrouwen zijn geen doetjes’

Vredesjournalist Sinan Can: ‘Spreek een focking fatwa uit tegen elke vorm van geweld’

Max en Natascha van Weezel, vader en dochter uit ‘tamelijk getraumatiseerd gezin’

Het Drentse gesticht dat omgetoverd werd tot spektakelstuk

Luitenant-kolonel Mostafa Hilali: ‘We moeten ons niet uit elkaar laten drijven’

<div class="summary">
<div class="lead">
&#8216;Het Wilde Westen van Marokko&#8217;, noemde Ahmed Aboutaleb het gebied waar hij opgroeide, en dat is niet overdreven. Hoe bracht hij het van Beni Sidel tot burgemeester van Rotterdam? &#8216;Als je opgroeit in een gebied waar niks is, kún je alleen maar vertrouwen op je hoofd.&#8217;
</div>
Beni Sidel, de geboorteplaats van de Rotterdamse burgemeester Aboutaleb, is een ingewikkeld dorp in Noordoost-Marokko. Het ene deel van het plaatsje ligt aan de voet van een berg en is via de weg gemakkelijk bereikbaar. Er zijn winkels, cafés, taxi’s, alles wat een mens een prettig leven kan bezorgen. Het andere deel van het plaatsje ligt bovenop de berg en is alleen bereikbaar via een zeven kilometer lang weggetje dat langs akelige afgronden scheert en zo oneffen is dat auto’s in deze streek om de haverklap onderdelen moeten vervangen. Dit gedeelte bestaat uit een handvol witte, platte huizen en een moskee, verder is er niets en heeft de natuur het voor het zeggen. ’s Winters is het er drassig en kabbelt er een klein stroompje, de Tisidjia. ’s Zomers is alle water verdampt, en is het er stoffig en heet.
Van deze kale, ruige berg komt Ahmed Aboutaleb. Hij werd er in 1961 geboren en vertrok er op zijn vijftiende om naar Nederland te gaan. ‘Het wilde Westen van Marokko’, heeft hij het gebied genoemd, en dat is niet overdreven. Ik was er op 18 en 19 oktober 2008, toen Aboutaleb net was voorgedragen als burgemeester van Rotterdam. Ik woonde in Marokko, waar ik werkte als correspondent voor onder andere de Volkskrant, en peilde in zijn geboortedorp de reacties.
In het onderste deel van Beni Sidel liep ik bij toeval meteen tegen een achterneef van Aboutaleb aan, die me binnen een halfuur in zijn auto meenam de berg op. Weer een half uur later zette zijn moeder een maaltijd van kip, gehakt en patat voor me neer. Zijn vader, Ahmed Zariouhi, de neef van Aboutaleb, zei dat ik als een dochter voor hem was en dat ik maanden mocht blijven. Nou goed, ik bleef één nacht omdat het lastig was in het donker de berg weer af te dalen. Toen ik de volgende dag vertrok, kreeg ik cadeaus mee die ik niet mocht weigeren: een onderbroek en een fles reukwater in de vorm van een zwaard.
<q class="pull-right">Tussen de vetplanten en de cactussen doemde hij voor mijn ogen op als een voetballer die opgroeit in een sloppenwijk en uiteindelijk de Gouden Bal krijgt uitgereikt. </q>
Overal in Marokko zijn de mensen gastvrij, maar dit sloeg alles. Ik was overdonderd – óók door de ligging van deze leefgemeenschap. Het was hier volstrekt afgelegen en desolaat, waardoor ik met elke stap meer onder de indruk raakte van Aboutalebs prestatie. Tussen de vetplanten en de cactussen doemde hij voor mijn ogen op als een voetballer die opgroeit in een sloppenwijk en uiteindelijk de Gouden Bal krijgt uitgereikt. Niet dat het er per se armer was dan in andere streken van Marokko, maar het was duidelijk dat Aboutaleb bij zijn geboorte flink wat tegenstand had meegekregen, die hij had overwonnen. En dat kon niet iedereen hier zeggen.
</div>
<h5 class="tussenkop">‘Soms hard, altijd duidelijk’</h5>
In de nacht bracht ik een bezoek aan een schuurtje op een volstrekt verlaten deel van de berg, waar jongemannen hun zaterdagavondverzetje beleefden. Ze staarden naar een televisie waarop Willow werd vertoond, een film over lilliputters. Het hokje stond stijf van de kif- en hasjdampen en intussen klaagden de mannen over de ellende in hun leven. Vooral die smalle, bobbelige weg die beide delen van Beni Sidel verbond – die nekte hun. Die rotweg maakte dat ze niet gingen werken beneden in de bewoonde wereld, omdat ze toch bijna al hun geld kwijt zouden zijn aan vervoer heen en terug, of ze moesten ergens kost en inwoning betalen. De enige oplossing voor een beter bestaan was voorgoed van de berg weg te gaan, maar daarvoor had je geld nodig – dat ze niet hadden omdat ze niet werkten.
<q class="pull-left">‘Toegewijd, oog voor detail, soms hard, altijd duidelijk.’</q>
Aboutalebs leven leek in de verste verte niet meer op dat van deze mensen. En toen wist ik nog niet wat er zou komen. Vorig jaar september werd Aboutaleb opnieuw voor zes jaar als burgemeester benoemd en even later riep weekblad Elsevier hem uit tot Nederlander van het Jaar. Rotterdam had in het verleden op veel ‘foute lijstjes’ gestaan, die betrekking hadden op misdaad, onveiligheid en armoede, maar onder leiding van Aboutaleb was dat veranderd in een positie op veel ‘goede lijstjes’. Zo koos de Britse Academy of Urbanism de stad tot European City of the Year 2015 en daarbij werd de ‘unieke manier van besturen’ geprezen. Elsevier omschreef Aboutaleb als een burgemeester zoals een burgemeester hoort te zijn: ‘Toegewijd, oog voor detail, soms hard, altijd duidelijk.’
Een van de kwesties waarin Aboutaleb zich hard opstelde, was de radicale islam. Die houding maakte indruk, ook in het buitenland, omdat hij zelf moslim is. Beroemd werd zijn uitspraak in Nieuwsuur na de aanslag op Charlie Hebdo: ‘Als je het niet ziet zitten dat humoristen een krantje maken, ja&#8230; mag ik het zo zeggen: rot toch op.’ 
In februari was hij bij een internationale conferentie over de aanpak van radicalisering in het Amerikaanse Witte Huis, als een van drie Europese gasten. CNN interviewde hem en Aboutaleb beantwoordde de vragen met evenveel gemak als altijd. Hij had zelf armoede meegemaakt, memoreerde hij. ‘En ik kan niet accepteren dat armoede leidt tot terrorisme.’
De grote vraag bij dit alles is: hoe heeft hij Beni Sidel zo drastisch achter zich kunnen laten? Zijn familieleden, die ik in 2008 trof, wisten het wel. Elradi Bachar, ook een achterneef, vertelde dat Aboutaleb al opviel toen hij klein was: ‘Hij was erg intelligent.’ Zijn onderwijzer sprak dit vroeger expliciet uit tegen de klas: ‘Jullie zijn soldaten. Maar deze jongen, Ahmed, is de maarschalk.’ Volgens mijn gastheer had Aboutaleb zijn gaven niet van een vreemde. ‘Zijn vader leerde als kind de Koran uit het hoofd alleen maar door rondjes om de moskee te lopen. Zo hoorde hij wat er binnen werd gezegd.’
<h5 class="tussenkop">Door de wasmachine gegaan</h5>
De Marokkaans-Nederlandse schrijver Abdelkader Benali, die niet ver van Beni Sidel is geboren, stelt een vervolgvraag: ‘Waarom denkt iemand in the middle of nowhere dat hij het gaat redden met zijn hoofd?’ Een vrouw uit de Sahara had hem ooit het antwoord gegeven. ‘Als je opgroeit in een gebied waar niks is, kún je alleen maar vertrouwen op je hoofd,’ had ze gezegd. Benali: ‘Dat heb ik altijd onthouden en bij Aboutaleb merk je dat het waar is. Hij benadert alles met zijn hoofd, hij is enorm rationeel, ook in emotionele zaken.’
Benali spreekt hem zo nu en dan, laatst nog voor een interview. Volgens hem heeft het Aboutaleb ook geholpen dat hij pas op zijn vijftiende, op latere leeftijd dus, naar Nederland is gekomen. ‘Hij was in Marokko al door de wasmachine gegaan. Als kind op het Marokkaanse platteland moet je geiten hoeden. Als je de geiten in de steek hebt gelaten, naar school bent gegaan én opgemerkt wordt door de leraar, heb je al heel wat meegemaakt. Er heerst in die streek diepe misère, het is er rauw en grimmig.’
Aboutaleb heeft vaak verteld hoe armoedig zijn jeugd bovenop de berg was. Geregeld ging hij met honger naar bed of liep hij op blote voeten omdat er geen geld was voor schoenen. Toen ik er in 2008 was, had nog geen enkel huis stromend water en was er pas sinds kort elektriciteit. Het geboortehuis van Aboutaleb, intussen het domicilie van achterneef Elradi Bachar, was netjes maar eenvoudig. Het voormalige slaapkamertje van Aboutaleb was kaal, op een vloerkleed na.
Vader Aboutaleb was imam maar had al vroeg door dat hij daarmee zijn gezin met uiteindelijk zeven kinderen niet kon voeden. Hij werd arbeider bij een Franse boer in Algerije en trok daarna naar de Pyreneeën om te werken in de bouw. Vervolgens belandde hij in Den Haag, waar hij treinen ging schoonmaken. Dat was begin jaren zestig, de kleine Ahmed Aboutaleb had nog maar net zijn eerste stapjes boven op de berg in Beni Sidel gezet.
Aboutaleb groeide vrijwel zonder vader op. Maar hij had wel een opa die het achtergebleven gezin beschermde, móest beschermen omdat het anders vogelvrij zou zijn. In de afgelegen gebieden van het Rifgebergte, waartoe Beni Sidel behoort, waren geen gezagsdragers en gold het recht van de sterkste. Dat bedoelde Aboutaleb toen hij zei dat hij is opgegroeid in ‘het Wilde Westen van Marokko’. Zijn opa had een geweer, en hij pakte de kleine Ahmed als het moest bovendien keihard aan.
<h5 class="tussenkop">Drie keer slecht</h5>
Het vertrek naar Nederland was niet gepland. Opa ging dood en daarmee was er geen beschermer meer. Er zat niets anders op dan de berg in Beni Sidel voorgoed te verlaten. In de nacht van 15 op 16 oktober 1976 vlogen zes van de zeven kinderen Aboutaleb – de oudste dochter bleef achter – met hun moeder naar Nederland. Ze voegden zich bij hun vader in de Haagse Molenwijk. Tijdens de eerste winter had Ahmed Aboutaleb geen jas en stonden er ijsbloemen op de ramen omdat er niet genoeg geld was om alle kamers te verwarmen.
Maar hij was al gehard, hij wist hoe hij bij tegenstand overeind moest blijven. ‘Nederland moet voor hem het verlengde zijn geweest van Marokko, ik denk dat er voor hem geen cesuur was,’ zegt Benali. Aboutaleb leerde al gauw vrijwel perfect Nederlands en deed drie steeds hogere technische opleidingen: lts, mts en hts. Eind jaren tachtig begon hij met journalistieke baantjes bij Veronica, NOS en RTL, waarna hij voorlichter werd bij het ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur (WVC) en vervolgens bij de Sociaal Economische Raad (SER). Van 1998 tot 2002 was hij directeur van Forum, het instituut voor multiculturele vraagstukken. Daarna volgde een baan bij de gemeente Amsterdam als hoofd van de afdeling Maatschappelijke, Economische en Culturele Ontwikkeling. In 2002 was er al even sprake van dat hij de overstap naar de politiek zou maken. Hij was in gesprek met de LPF, de partij van de vermoorde politicus Fortuyn, over een post in het eerste kabinet Balkenende, maar zag er vanaf. In 2004 werd hij PvdA-wethouder in Amsterdam, in 2007 staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, en in 2009 trad hij aan als burgemeester van Rotterdam.
De start in Rotterdam was moeizaam, vooral omdat Leefbaar Rotterdam niet blij was met zijn komst. Fractievoorzitter Ronald Sørensen omschreef hem als een ‘Marokkaanse baantjesjager die in een Ajax-pyjama slaapt’ en een ‘representant van een groep die in heel Nederland en Rotterdam problemen veroorzaakt’. In augustus 2009 liep een dancefestival in Hoek van Holland uit de hand, waarbij een dode viel. Aboutaleb moest zich als korpsbeheerder tijdens een spoeddebat verantwoorden voor het optreden van de politie, waarbij Leefbaar Rotterdam vond dat hij te laconiek reageerde.
Maar het verzet is gebroken. Leefbaar-raadslid Dries Mosch, nestor van de Rotterdamse raad, kan dat bevestigen. Zelfs hij is ‘toegetreden tot de fanclub’ – en dat wil wat zeggen. ‘Ik was ongelooflijk kritisch toen Aboutaleb begon, nog een tikkie erger dan Sørensen. We zaten gewoon niet op hem te wachten. Ik vond hem drie keer slecht.’ Zijn mening veranderde toen hij merkte dat Aboutaleb zich persoonlijk ging bezighouden met de noden en wensen van burgers. Hij nodigde ze uit op het stadhuis of ging de wijken in. ‘En hij pochte er niet over, hè? Ik hoorde via via dat Aboutaleb overal kwam, met een pet op zodat hij niet meteen werd herkend. Dat sprak mij aan. Ik ben een man van de straat, dus als de burgemeester ook van de straat is, hoort hij bij mijn bloedgroep.’
Mosch prijst Aboutalebs integriteit, die volgens hem uit ‘alles’ blijkt. ‘Het is zijn hele persoonlijkheid. Hij kan charmeren, hij lacht met mensen, maar als het moet, is hij duidelijk.’ Aboutalebs harde taal over radicaliserende moslimjongeren? Helemaal goed. ‘Hij durft,’ zegt Mosch. ‘Velen durven niet. Maar als je de vuile was niet buiten hangt, wordt het nooit fris.’ En ja, Mosch weet zeker dat Aboutaleb dit soort dingen niet zegt om Leefbaar Rotterdam, de grootste partij in die stad, in te pakken. ‘Hij zei het als wethouder in Amsterdam ook al: wie zich niet wil aanpassen, moet zijn koffers pakken. Aboutaleb is in veel dingen een Leefbaar-burgemeester. Daar kunnen we niet ongelukkig mee zijn. Het enige probleem is dat hij nu soms het gras voor onze voeren wegmaait en wij weer iets anders moeten verzinnen.’
<h5 class="tussenkop">De onderbuik van Nederland</h5>
Rotterdammer Zihni Özdil, docent wereldgeschiedenis aan de Erasmus Universiteit en columnist bij de Rotterdam-editie van NRC Handelsblad, ziet in Mosch’ verhaal de bevestiging van zijn standpunt dat Aboutaleb een uitstekend politicus is. In die zin: gewiekst, opportunistisch, zoals alle goeie politici. ‘Voor alle duidelijkheid: ik wil hem niet per se bashen, als ik een gladde politicus was en hogerop wilde, zou ik het net zo doen als hij.’
Hij ziet de ontwikkeling van Aboutalebs carrière zo: ‘Toen in het publieke debat het multiculturalisme dominant was, profileerde hij zich als directeur van Forum op dit terrein. Maar toen hij zag dat de witte Nederlanders rechtser werden, is hij de onderbuik van Nederland gaan verwoorden.’ In dat kader plaatst hij het gesprek dat Aboutaleb in 2002 voerde met de LPF. ‘Hij is slim, hij heeft natuurlijk gezien: dit wordt niks met deze mensen. Maar hij heeft de afgelopen jaren ook als PvdA’er heel rechtse taal uitgeslagen, bijna Wilderstaal. En hij kan veel zeggen zonder voor extreemrechts te worden uitgemaakt.’
Özdil sluit niet uit dat Aboutalebs opmerking over jihadisten die mogen oprotten oprecht is. ‘Het is gemakkelijker in je eigen draai te geloven dan niet. Maar dat soort woorden gebruikte hij vroeger nooit, zelfs niet in reactie op 9/11. Het blijft interessant dat hij precies op tijd op de rechtse trein is gesprongen.’ Het verklaart volgens Özdil de weerzin die hij oproept bij veel jonge, niet-witte Nederlanders. Overal in Rotterdam neemt Özdil deel aan debatten en houdt hij lezingen, en als hij dan vraagt: ‘Wat vinden jullie van de burgemeester?’, is het antwoord van deze groep bijna steevast: ‘Een verrader, een beroepsallochtoon.’ Özdil: ‘Ik hoor het continu. Dat is niet omdat deze jongeren jihadisten steunen, het gaat om de terminologie. “Rot op” hoor je nooit over witte extremisten als Volkert van der G.
&#8216;In de ogen van deze jongeren, aldus Özdil, hebben ze een burgemeester die het niet voor hen opneemt. Aboutaleb zou bijvoorbeeld best kunnen optreden tegen bedrijven die bij sollicitaties discrimineren, wat al jaren uit allerlei onderzoek blijkt. ‘Hij zegt er wel wat van, maar nooit in harde bewoordingen, nooit à la rot op, want dan vervreemdt hij de autochtone stem van zich.’
<q class="pull-left">Aboutaleb voegde de daad bij het woord door de Koran te citeren: ‘Als je één mens hebt gedood, is het alsof je de hele mensheid hebt gedood.’</q>
<h5 class="tussenkop">Smeulend vuurtje</h5>
Aboutaleb is van ver gekomen en heeft veel bereikt, maar hij heeft ook sympathie verspeeld, vooral onder Marokkaanse Nederlanders die in hem een ‘sell out’ zien, iemand die het verhaal van de witte Nederlanders vertelt. De ‘rot op-uitspraak’ viel slecht, maar ook zijn oproep aan moslims om afstand te nemen van IS. Farid Azarkan, woordvoerder van het Samenwerkingsverband van Marokkaanse Nederlanders (SMN), suggereerde vorig jaar bij Pauw dat Aboutaleb dit deed in verband met status en inkomen. Aboutaleb reageerde fel: ‘Er is een smeulend vuurtje in de samenleving en meneer Azarkan wil het niet zien.’ Met zijn allen konden moslims de radicale eenlingen isoleren en de angst in de samenleving voor de islam wegnemen. Aboutaleb voegde de daad bij het woord door de Koran te citeren: ‘Als je één mens hebt gedood, is het alsof je de hele mensheid hebt gedood.’
Ook Abdelkader Benali vond de ‘rot-op-uitspraak’ populistisch, maar verder snapt hij dat Aboutaleb de taal van de witte Nederlanders spreekt. ‘Dat doet hij denk ik bewust. Het gaat hem makkelijk af, hij is een kameleon én hij ziet het als een career opportunity, hij kan ermee opvallen. Wie daartegen ageert, ziet niet het hele plaatje.’ Hij bedoelt: het plaatje van de jongen die moest vechten om iets van zijn leven te maken, vanaf het moment dat hij zijn ogen opendeed op een eenzame berg in Beni Sidel. In het benutten van kansen is Aboutaleb ‘een Messi’ geworden.
Benali wijt de kritiek van Marokkaanse Nederlanders ook aan jaloezie. ‘Het is eigenlijk niet te bevatten, de carrière van die man, en intussen zitten wij op hem in te hakken. Dat is voor een deel krabbenmandgedrag van een kleine migrantengemeenschap. Maar Aboutaleb schudt dat van zich af. Hij weet dat hij óók respect krijgt.’
<div class="info-box">
<h5 class="kader">Rationeel, ook in emotionele zaken</h5>
Ahmed Aboutaleb (1961) is sinds 2009 burgemeester van Rotterdam. Begin dit jaar sprak hij op uitnodiging van president Obama in het Witte Huis over zijn visie op radicalisering van moslimjongeren. Eerder was hij respectievelijk PvdA-wethouder in Amsterdam en staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
</div>

Ahmed Aboutaleb: de maarschalk van Beni Sidel

Beri Shalmashi filmt het Koerdische verhaal

De jihadexpert uit Molenbeek: ‘Ze kunnen niet om me heen’

<div class="lead">Lang was Diana Matroos bang om te praten over racisme. Een bezoek aan Suriname veranderde haar houding. Nu zet ze zich in voor meer kleur op redacties, maar ook andere bedrijven. ‘Het gaat heel vaak niet om bewuste discriminatie.’</div>
De eerste keer dat Diana Matroos bij RTL Nieuws aan de hoofdredactie vroeg waarom de redactie waar ze werkte zo eenzijdig was samengesteld, was in 1999. Zij zelf was bruin, de rest was wit. Waarom waren er niet meer mensen zoals zij? ‘Dat zou goed zijn,’ kreeg ze als antwoord, ‘maar die zijn er niet.’ Zestien jaar later is dit nog steeds de reactie, niet alleen bij RTL, ook bij de publieke omroep, bij kranten en magazines, overal. Ze zijn er niet – maar het is een ‘kulargument’, vindt Matroos, intussen redacteur en presentator bij BNR Nieuwsradio, RTL Nieuws, RTL Z en Editie NL.
Ze wijst op het onlineplatform De Correspondent dat twee redacteuren zoekt met een niet-westerse achtergrond en driehonderd reacties kreeg. ‘We moeten af van de gedachte dat ze er niet zijn. Ze zijn er wel, maar het punt is: één niet zo’n succesvolle ervaring met iemand met een andere culturele achtergrond straalt vaak af op de hele groep.’ Wat hoofdredacteuren tot haar ergernis bovendien zeggen: ‘Wij selecteren op kwaliteit.’ Ze snapt niet waarom zo’n tekst nodig is. ‘Het is een heel rare opmerking. De suggestie is: deze mensen voldoen niet aan de kwaliteitsnormen.’
Dat is toch niet wat er wordt bedoeld? Hoofdredacteuren die dit zeggen, willen niet aan positieve discriminatie doen, want dat is ook discriminatie. 
‘Als je kijkt hoe er nu wordt geselecteerd, levert dat witte positieve discriminatie op.’
En uw redenering is: dat kan worden rechtgetrokken door een tijdje aan zwarte positieve discriminatie te doen? 
‘Ja, dat vind ik een interessant gezichtspunt.’
Moeten mensen die om die reden zijn aangenomen, bijvoorbeeld bij De Correspondent, zichzelf niet enorm bewijzen? Is dat niet een druk? 
‘Het is moeilijk hoe je dit moet oplossen. Ik vind Canada een mooi voorbeeld, waar premier Justin Trudeau een heel divers kabinet heeft samengesteld. Op de vraag waarom hij dit heeft gedaan, heeft hij twee dingen gezegd: ‘Het is 2015,’ en ‘Ik wil graag een kabinet presenteren dat echt lijkt op Canada.’ Dat is volgens mij de basis van dit hele verhaal. Als je goed wilt berichten over wat er in de samenleving gebeurt, heb je een redactie nodig die een waarheidsgetrouwe afspiegeling is. Hoe je het ook organiseert.’
<h5>Een ieniemienie revolutie</h5>
Diana Matroos (44) zwengelde onlangs de discussie over meer diversiteit op redacties aan door te vertellen over twee incidenten die ze meemaakte bij RTL. Vorig jaar strooide een leidinggevende pepernoten over het bureau voor haar uit en zei: ‘Voor de enige Zwarte Piet op de redactie.’ De andere ervaring sloeg op de keer, in 2013, dat ze een mail las die niet voor haar ogen was bestemd, waarin stond dat zij en een zwarte collega beter niet te vaak samen een programma konden presenteren. Twee donkere presentatoren, dat zou te ‘heftig’ zijn.
<div class="figure--right">
<figure id="post-309744 media-309744" class="align-left"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/12/VN_Matroos64122_preview.jpg" alt="" /><figcaption>&#8216;Dus praat je niet over dit soort dingen, want die worden gezien als gezeur.&#8217; Foto: Jeroen Hofman</figcaption></figure>
</div>
Matroos heeft deze casussen genoemd om duidelijk te maken wat eraan schort op Nederlandse redacties. Wat bij RTL speelt, speelt overal, legt ze uit achter een kop koffie in het Amsterdamse CitizenM Hotel. ‘Mijn verhaal is geen incident, ook buiten de media niet. Dit soort dingen gebeurt overal.’ Steeds meer mensen delen ook openlijk hun ervaringen op dit gebied. Matroos kan bevestigen wat cabaretier Soundos El Ahmadi onlangs bij Pauw zei: er is sprake van ‘een ieniemienie revolutie’.
Matroos hoopt te bereiken dat redacties, maar ook andere bedrijven, minder eenzijdig wit worden. Ze is bezig een adviesgroep op te richten die de weg kan wijzen. Maar alles begint met bewustwording en daarom is ze blij met de woorden van hoofdredacteur Harm Taselaar van RTL Nieuws, die in NRC Handelsblad zei dat haar ervaringen bij hem dezelfde reactie hebben opgeroepen als de Zwarte Piet-discussie: ‘Een paar jaar geleden dacht ik: wat een onzin. Nu denk ik: als dat zo wordt ervaren, moeten we het veranderen.’
De grote vraag is: waarom ineens deze massale coming-out? In het geval van Matroos is het opvallend dat ze in 2011, in het boek Meerstemmig verleden. Persoonlijke verhalen over het Nederlandse slavernijverleden, nog zei geen last te hebben gehad van racisme en discriminatie. In haar Tedtalk onlangs in Hilversum was haar verhaal bepaald anders. Ze vertelde hoe ze als kind van een witte Nederlandse moeder en zwarte Surinaamse vader in Amsterdam vaak is nagestaard, hoe er stenen naar haar zijn gegooid, hoe een vader van een vriendinnetje eens vroeg: ‘Was jij jezelf elke dag met poep?’ Later kreeg ze te horen dat ze een ‘filthy nigger’ was.
Tijdens uw Tedtalk zei u dat u lange tijd bang bent geweest om over dit soort zaken te praten. 
‘Racisme is iets negatiefs, het roept een naar en machteloos gevoel op waar ik niets mee te maken wil hebben. Een heleboel dingen die ik heb meegemaakt, zou ik ook niet onder het kopje racisme willen plaatsen. Dat woord gebruik ik bijna nooit omdat ik het te zwaar vind. Maar deze incidenten waren er, dat klopt, dat wist ik in 2011 ook al. Alleen: op het moment dat je ze met de buitenwereld deelt, spreken mensen je erop aan. Ik heb nu positieve reacties gekregen, maar ook negatieve. Iemand schreef me dat ik bleef hangen in het verleden, zijn eigen ouders hadden bij de Hitlerjugend gezeten.’
Hoe ging u vroeger met dit soort incidenten om? 
‘Ik negeerde ze, ik gooide ze achter me neer en ging door. Will Smith, de beroemde Amerikaanse acteur, heeft in een interview gezegd: “Racisme en discriminatie bestaan niet voor mij, want als ik me daarmee ga bezighouden, leidt het af van mijn hogere doel: mijn carrière.” Zo was het ook voor mij. Ik zat in een wit systeem en daaraan heb ik me aangepast. Dus praat je niet over dit soort dingen, want die worden gezien als gezeur. “Het valt toch allemaal wel mee?” krijg je dan te horen.’
Wat heeft uw houding veranderd? 
‘Het begon ermee dat ik meer te weten ben gekomen over mijn achtergrond. Mijn ouders zijn op mijn vijfde gescheiden, nadat mijn vader verslaafd was geraakt aan heroïne. Dat is hij twintig jaar gebleven en mijn broer en ik groeiden op in de witte omgeving van mijn moeder. We hebben altijd contact gehouden met mijn vader, hij kwam vaak bij ons langs, maar zijn familie in Suriname kenden we niet goed. Ik ben voor het eerst met mijn vader naar Suriname gegaan met de jaarwisseling van 2008. Ik was nooit bezig geweest met de slavernij, maar ineens stond ik op de plantages. Dat doet iets met je.’
Hebben uw Surinaamse voorvaderen daar nog gewerkt? 
‘Ik weet niet of het op die plantages was, maar ik hoorde toen dat mijn oma een dochter is van een slavin en de zoon van een Duitse plantagehouder. Hij koos openlijk voor haar, met als gevolg dat zijn familie hem heeft laten vallen en hij de rijkdom van de plantage is kwijtgeraakt. Toen ik dat te weten kwam, werkte dat nogal op me in. Langzamerhand ging ik anders naar films kijken, mijn interesses werden anders.’<q class="pull-right">Ik héb een bevoorrechte positie ten opzichte van zwarte mensen, want zeker vroeger betekende een lichtere huid betere carrièrekansen. </q>
U heeft drie jaar geleden een afrokapsel genomen, waarmee uw haar in de oorspronkelijke staat is teruggebracht. Had dat ook met deze ontwikkeling te maken? 
‘Ik ging denken: waarom ben ik zo druk bezig op iemand te lijken die ik niet ben? Sinds ik jong was, wilde ik stijl lang haar hebben omdat ik in magazines alleen maar witte vrouwen zag, meestal met zulk haar. Dit soort beelden, ook in reclames, hebben een enorme invloed. Ik liet dus jarenlang mijn haar ontkroezen. Dat is een chemisch proces dat je één keer in de twee maanden moet laten doen en vervolgens moet je je haar elke dag föhnen en met de stijltang eroverheen. Het is nogal een regime waarnaar je moet leven en waarom eigenlijk?’
Wanneer dacht u: en nu ga ik me inspannen voor meer diversiteit op redacties en andere plekken? 
‘Een aantal maanden geleden heb ik een lezing gehouden, waarbij een zwarte vrouw opstond die mij met tranen in de ogen bedankte omdat ik nieuwspresentator ben. “Daardoor geloof ik dat het ook voor mij mogelijk is,” zei ze. Maar ze vertelde ook wat haar moeder tegen haar had gezegd: “Vergeet het maar, want jij bent zwarter dan Diana.” Ik krijg nog steeds kippenvel als ik eraan denk, ik vind het zo erg. Ik dacht: ik moet een keer zeggen wat ik hiervan vind. Toen ik daarna ben gekozen tot nummer één van de Kleurrijke Top 100, een lijst met invloedrijke mensen op het gebied van diversiteit, heb ik mijn verantwoordelijkheid genomen.’
Had die moeder een punt? 
‘Toen mijn moeder zwanger was van mij, hebben Surinaamse familieleden tegen haar gezegd dat ik een goed kind zou worden omdat ik een lichtere huidskleur en zachter haar zou hebben dan zij. Ik héb ook een bevoorrechte positie ten opzichte van zwarte mensen, want zeker vroeger betekende een lichtere huid betere carrièrekansen. Toen mijn vader in 1965 in Nederland kwam, kon hij elke sollicitatie wel vergeten zodra hij op gesprek mocht komen en duidelijk was dat hij zwart was.’
<div class="figure--right">
<figure id="post-309745 media-309745" class="align-right"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/12/VN_Matroos64140_preview.jpg" alt="" /><figcaption>Foto: Jeroen Hofman</figcaption></figure>
</div>
Waarom komen er steeds meer mensen die zich net als u hierover uitspreken? 
&#8216;Op het moment dat je nog bezig bent met de ontwikkeling van je carrière, is het niet heel fijn om dit soort dingen aan de orde te stellen. Dan word je er continu mee geassocieerd. Maar nu steeds meer mensen dwars door alle barrières heen zijn gebroken en succes hebben, denken zij misschien ook: oké, het is tijd om mijn mond open te doen.’
Waarvan heeft deze groep nu precies last? 
‘Ik vind het moeilijk om voor iedereen te spreken, ik heb er geen onderzoek naar gedaan. Maar als ik naar redacties kijk, zie ik vrij homogene groepen mensen die over een heterogene samenleving berichten. Dat is een probleem, omdat het betekent dat je als journalist met een andere culturele achtergrond minder kansen hebt. Maar het is ook niet goed voor de redacties zelf. De samenstelling van onze bevolking verandert razendsnel, als het publiek zich niet meer in een bulletin of krant herkent, haakt het af.’
Wat zouden media kunnen doen om meer van dit soort journalisten binnen te halen? 
‘Als ze niet voldoende van de opleidingen journalistiek komen, kunnen redacties talent gaan scouten, bijvoorbeeld bij studies rechten of economie. Ze kunnen kijken bij een Marokkaanse studentenvereniging. Misschien moet je als redactie traineeships aanbieden. Er is van alles mogelijk.’
Het is volgens u in het belang van de media zelf om redacties veelzijdiger samen te stellen, geldt dat ook voor andere bedrijven? 
‘Het is in het belang van alle bedrijven om meer mensen met verschillende culturele achtergronden aan te nemen. Elk bedrijf heeft klanten en als je je klanten niet begrijpt, wordt het lastig. Uit onderzoek van McKinsey blijkt ook: hoe meer etnische diversiteit op topposities, hoe hoger de winstcijfers. De raad van bestuur van ABN Amro heeft het goed begrepen, die heeft zich vier jaar geleden gecommitteerd aan een diverser personeelsbestand. Daar zijn nu twee mensen fulltime mee bezig en nog veel meer mensen werken eraan.’
Moet je dit per se regelen met aparte functionarissen? Bij RTL komt nu ook een commissie die zich buigt over diversiteit. 
‘Er zijn wel bedrijven die erop letten bij sollicitaties, maar het aannemen van nieuw personeel komt toch vaak tot stand via netwerken. Als er op hoge posities alleen maar witte mensen zitten, komen er ook witte mensen binnen. Sowieso hebben mensen de neiging zichzelf aan te nemen, dat betekent dus vaak: witte mensen. Als je als bedrijf écht iets wilt veranderen, moet je niet pas bij sollicitaties denken: o ja, diversiteit is ook belangrijk. Maak het tot prioriteit. Bij ABN Amro werkt het, stapje voor stapje.’
Premier Rutte zegt dat de niet-witte Nederlanders in de minderheid zijn en zich dus maar moeten invechten. Wat zegt u daarvan? 
‘Dat gebeurt ook, we vechten ons ook in. Maar als je er niet tussen komt en je weet zeker dat het niet met je kwaliteit te maken heeft, voelt dat niet goed.’<q class="pull-right">Er staat geen boze zwarte vrouw in mij op of zo, ik ben zwart én ik ben wit.</q>
U bent een boegbeeld aan het worden op dit gebied, u geeft lezingen over diversiteit, richt een adviesgroep op. Het legt u geen windeieren, neem ik aan. 
‘Dat is niet waarvoor ik het doe. Ik hoop dat mensen zoals ik op een gegeven moment niet meer nodig zijn en dat ook zo’n Kleurrijke Top 100 kan ophouden te bestaan. Ik hoop dat we het hier over een tijdje niet meer over hoeven te hebben en ons met elkaar verbinden.’
Is dat niet heel politiek correct om te zeggen? 
Ze lacht. ‘Ik geloof heel erg in verbinding, want die zit in mij. Er staat geen boze zwarte vrouw in mij op of zo, ik ben zwart én ik ben wit. Laten we elkaar proberen te begrijpen.’
Veel witte Nederlanders denken dat de discriminatie in dit land wordt overdreven. Snapt u dat? 
‘Het gaat heel vaak niet om bewuste discriminatie, dat is het punt. Veel mensen denken: wel grappig om tegen een gekleurd iemand iets te zeggen over Zwarte Piet. Ik heb een dame gesproken die bij een gerenommeerd overheidsbedrijf de vraag kreeg: “Goh, woon jij in een boomhut en slinger jij je van boom tot boom?” Dat was ook een grap, van iemand die op hoog niveau werkte, hoor. Het is toch niet normaal?’
Homo’s of mensen met rood haar krijgen ook dit soort grappen te horen, is dan het verweer. 
‘Er zijn genoeg homo’s en andere mensen die mij hebben aangesproken omdat ze herkennen wat ik vertel en mij steunen. We hebben allemaal frames waarin we zitten zonder het door te hebben. Mensen zoals ik krijgen vaak de tekst: “Goh, wat spreek je toch goed Nederlands.” Ik heb hem ook gehad. Dan denk ik: ja, ik ben geboren en opgegroeid in Amsterdam, waarom zeg je dit tegen mij? Die mensen bedoelen het aardig, maar het is een vooroordeel van jewelste.’
En daarom worden veel witte mensen boos over deze discussie, omdat ze niet doorhebben dat ze vooroordelen hebben die niet grappig zijn? 
‘Ik denk het, maar het gaat om meer dan grappen. Als bepaalde groepen al dan niet bewust uitgesloten worden van invloedrijke posities, begint het echt kwalijk te worden. Het is de combinatie van alles en er moeten van beide kanten stappen worden gezet. Zo’n moeder die tegen haar zwarte dochter zegt dat het haar toch niet lukt, ontneemt haar kind een droom. Als ouder moet je je vertrouwen in je kind uitspreken.’
<div class="figure--right">
<figure id="post-309747 media-309747" class="align-right"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/12/VN_Matroos64127_preview.jpg" alt="" /><figcaption>Foto: Jeroen Hofman</figcaption></figure>
</div>
Mogen witte mensen zich wel bemoeien met dit debat? Er zijn ook donkere mensen die vinden dat dat niet kan, konden we laatst lezen in NRC. 
‘Dat artikel ging over de white helpers, dacht ik.’
De ‘helper whitey’. 
‘Ja, weet ik veel. Ik zit niet goed in deze terminologie. Ik geloof niet in wij-zij. Hoe meer mensen zich in deze discussie mengen, hoe beter.’
Waardoor bent u, ondanks alle tegenslag blijkbaar, zo goed terechtgekomen? 
‘Ik dacht vroeger al: de situatie waarin ik zit, is niet voor mij bestemd. Ik droomde en ben altijd blijven dromen. En mijn ouders stimuleerden mij, ook mijn verslaafde vader. “Ik geloof in jou, jij gaat er komen,” zei hij tegen mij.’
Uw ouders lieten u ook zien dat je jezelf op elk moment kunt herpakken toch? 
‘Jazeker. Mijn moeder is arts geworden op haar vijftigste en mijn vader kickte rond die tijd af. Het is heel knap wat zij hebben gedaan. Altijd doorgaan, dat is wat ik van hen heb geleerd. Ik vond het kwalijk toen ik las dat ik een programma niet mocht presenteren vanwege mijn kleur, maar ik dacht wel: doorgaan, gewoon doorgaan.’

Nazmiye Oral: ‘Ik heb mijzelf bevrijd, maar ik heb ervoor moeten lijden’

Emeritus hoogleraar Gloria Wekker: ‘Witte onschuld bestaat niet’

Khadija al Mourabit en haar power-oma: ‘Moslimvrouwen zijn geen doetjes’

Vredesjournalist Sinan Can: ‘Spreek een focking fatwa uit tegen elke vorm van geweld’

Max en Natascha van Weezel, vader en dochter uit ‘tamelijk getraumatiseerd gezin’

Het Drentse gesticht dat omgetoverd werd tot spektakelstuk

Luitenant-kolonel Mostafa Hilali: ‘We moeten ons niet uit elkaar laten drijven’

Ahmed Aboutaleb: de maarschalk van Beni Sidel

Beri Shalmashi filmt het Koerdische verhaal

De jihadexpert uit Molenbeek: ‘Ze kunnen niet om me heen’

De strijd voor meer diversiteit van Diana Matroos

Dit zijn de gevolgen van uitsluiting om je kleur en afkomst

‘Marokkaanse Nederlanders kennen Marokko niet’

‘Ik wist dat het een grote ramp zou worden’

Leven en schrijven met Parkinson

Esther Voet: ‘Je kunt het in de Joodse gemeenschap nooit goed doen’