Het complot aan de macht

Columns van de week

Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

Bart de Koning

De zesde Integriteits Index: de VVD heeft weer de meeste én de grootste schandalen

<div class="lead">
Bij de VVD kwamen afgelopen jaar vijftien nieuwe integriteitsaffaires in het nieuws. Het CDA had er vier, de PvdA drie, D66 vijf. In totaal waren het er 46. Dit zijn de meest spraakmakende zaken.
</div>
<div class="info-box">
Vrij Nederland publiceert voor de vijfde keer de <a href="https://www.vn.nl/politieke-integriteit2016-integriteit-in-de-politiek" target="_blank">Politieke Integriteits-Index</a>, het jaarlijkse overzicht van affaires en rellen in de Nederlandse politiek. Wat kunnen we leren uit een kleine vijfhonderd affaires?
</div>
<h3 class="tekst">2016: vijf ontuchtzaken met minderjarigen</h3>
CDA’er Eeuwit Klink trad in mei af als wethouder in Gorinchem wegens ‘privéomstandigheden’. In november bleek dat hij vervolgd wordt wegens ontucht met een minderjarige: hij zou in 2015 ontuchtige handelingen hebben gepleegd met een 16-jarig meisje. Zijn partijgenoot Harry Fischer, raadslid in Hoogezand-Sappemeer, werd veroordeeld tot een werkstraf van 120 uur omdat hij in zijn dagelijks werk als directeur van een bouwmarkt twee 17-jarige stagelopende jongens op de billen had getikt. VVD’er Jean Paul Gebben trad in april af als burgemeester van Renkum, omdat hij op een avondje uit dronken werd gefotografeerd met een jong meisje, dat hem drie zoenen op de wang had gegeven. Het was niet strafbaar, maar Gebben had die avond ook piketdienst als burgemeester en dat maakte zijn positie onhoudbaar. Ger Lindeman (PvdA) moest in september aftreden als wethouder van Hoogezand-Sappemeer omdat hij gechat had met een 14-jarig meisje. In werkelijkheid waren het internetcriminelen die zich voordeden als een 14-jarig meisje, en hem daar later mee chanteerden. René van Baren, kandidaat-lid voor de PvdA voor de Provinciale Staten van Zuid-Holland, werd in 2015 betrapt op seksueel misbruik van zijn kleindochters en hun vriendinnetjes, waarna hij uit de partij werd gezet. Hij werd in 2016 veroordeeld tot acht jaar cel. Dat is verreweg de hoogste straf die een Nederlandse politicus ooit heeft gekregen.
<div class="figure--left">
<figure id="post-350473 media-350473" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/wassila-hachchi.png" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/wassila-hachchi-320x322.png 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/wassila-hachchi-640x644.png 640w" alt="" /><figcaption>Verspilling en wanprestatie. Foto: Paul Dijkstra/ANP</figcaption></figure>
</div>
<h3 class="tekst">Waar was Wassila Hachchi gebleven?</h3>
De meest mysterieuze affaire van 2016 was wel het plotselinge vertrek van D66-Kamerlid Wassila Hachchi. Zonder iemand iets te vertellen – zelfs haar partijgenoten wisten van niets – bleek ze van de ene op de andere dag vertrokken om voor Hillary Clinton te gaan werken. Toen duidelijk werd dat ook Clinton van niets wist en dat Hachchi geen betaalde baan zou krijgen, brak er een storm van verontwaardiging los. Ze liet niet alleen haar Nederlandse kiezers in de steek, maar zou ook op kosten van diezelfde kiezers in het buitenland politiek gaan bedrijven. Fractievoorzitter Alexander Pechtold en andere D66’ers stonden machteloos: Hachchi had recht op wachtgeld en op een moreel beroep op haar om daar afstand van te doen, reageerde ze niet. Later liet ze in een interview wel weten dat ze na een traumatische aanval door een hond tot haar radicale stap was gekomen, maar een overtuigende uitleg heeft Hachchi nog niet gegeven.
<div class="figure--right">
<figure id="post-350477 media-350477" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/Toon-antonis.png" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/Toon-antonis-320x378.png 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/Toon-antonis-640x757.png 640w" alt="" /><figcaption>Onverenigbare functies. Foto: Jurriaan Balke/Foto Meulenhof</figcaption></figure>
<figure id="post-350475 media-350475" class="align-none"><figcaption></figcaption></figure>
</div>
<h3 class="tekst">Toon Antonis: wethouder voor 95 procent</h3>
Toon Antonis van de lokale partij Samenwerking Reusel-De Mierden legde in augustus zijn functie als wethouder neer. Antonis verdiende, naast zijn wethouderschap, ook nog eens zo’n dertig mille per jaar als parttime directeur van een kinderopvang. Voor fulltime wethouders geldt de regel dat neveninkomsten gekort worden op hun wethouderssalaris. Dat zou Antonis zo’n 6.000 euro per jaar schelen. Daarop bedacht zijn fractie samen met coalitiegenoot CDA een list: de korting geldt niet voor parttimers. Als hij zijn wethouderschap zou omzetten naar een 95-procentsbaan, kon hij zijn neveninkomsten houden. Dat het volgens de regels mag, betekent nog niet dat het ook netjes is, vonden de andere partijen. Zij vroegen zich bovendien af hoe hij twee van zulke zware banen kon combineren. Exit Antonis.
<div class="figure--left">
<figure id="post-350480 media-350480" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/neelie-e1487586901116.png" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/neelie-320x463.png 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/neelie-640x926.png 640w" alt="" /><figcaption>Niet-gemelde nevenfunctie. Foto: Dieter Telemans/HH</figcaption></figure>
<figure id="post-350480 media-350480" class="align-none"><figcaption></figcaption></figure>
<figure id="post-350479 media-350479" class="align-none"><figcaption></figcaption></figure>
</div>
<h3 class="tekst">Neelie Kroes en haar vennootschap op de Bahama&#8217;s</h3>
Na de Panamapapers kwamen de Bahamaleaks: ruim 1,3 miljoen gelekte documenten uit de Kamer van Koophandel van de Bahama’s. Het Financieele Dagblad en Trouw ontdekten dat Neelie Kroes tijdens haar periode als eurocommissaris voor Mededinging bestuurder was geweest van een vennootschap op de Bahama’s. Dat had ze volgens de regels moeten melden bij de Commissie. Het bedrijf, Mint Holdings Ltd, was in 2000 opgericht door een aantal Arabische zakenmensen om aandelen in Enron te kopen.
<div class="figure--right">
<figure id="post-350481 media-350481" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/Joost-mller-1348345045_preview.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/Joost-mller-1348345045_preview-320x396.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/Joost-mller-1348345045_preview-640x792.jpg 640w" alt="" /><figcaption>Politiek Fatsoen. Foto: Wikipedia</figcaption></figure>
</div>
<h3 class="tekst">Hoe het wel moet: Joost Möller</h3>
Begin februari 2016 diende VVD’er Joost Möller zijn ontslag in als gemeenteraadslid in Tilburg. Hij zat sinds 1999 in de raad en was van 2008 tot 2014 wethouder. Met zijn bedrijf UPP Vastgoedontwikkeling was hij bezig met verschillende projecten in de gemeente, schreef hij in zijn ontslagbrief: ‘Ik wil voorkomen dat het bestemmingsplantraject besmet wordt met de schijn van belangenverstrengeling en wil voorkomen dat ambtenaren of collegeleden zich ongemakkelijk voelen bij de dubbelrol die ik dan zou hebben. Als aanvrager van een bestemmingsplan-wijziging zitting hebben in het orgaan dat er uiteindelijk over beslist acht ik onwenselijk.’ Beter dan dat kan gezond verstand en politiek fatsoen niet onder woorden worden gebracht.
<h3 class="tekst">Onbestuurbare gemeentes I</h3>
<figure id="post-350482 media-350482" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/Geurt-Visser_preview.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/Geurt-Visser_preview-320x213.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/Geurt-Visser_preview-640x427.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/Geurt-Visser_preview-1280x854.jpg 1280w" alt="" /><figcaption>Wethouder &#8216;Geile Geurt&#8217;</figcaption></figure>
Sommige gemeentes zijn notoir moeilijk bestuurbaar. De onderlinge verhoudingen zijn verziekt en de politiek sleept zich van rel naar rel. Den Helder is een bekend voorbeeld. Een duik in de archieven levert krantenkoppen op als ‘In Den Helder speelt iedereen op de man’ uit 2005 of ‘Alweer de stad van de verziekte verhoudingen’ uit 2009. In 2015 kwam wethouder Geurt Visser van de Stadspartij in opspraak omdat hij vrouwelijke collega’s opdringerige appjes stuurde: ‘Leuk blouseje, ik ben benieuwd wat voor bh je eronder aan hebt.’ Of: ‘Wat zag ik nu weer voor mooie benen langskomen.’ Visser, die lokaal de bijnaam ‘Geile Geurt’ heeft, moest na advies van een extern onderzoeker vertrekken. Dat zou normaal gesproken het einde van een carrière zijn, maar Visser vocht terug en kondigde al snel zijn comeback aan.
In het laatste nummer van De republikein (december 2016) lanceerde hij een complottheorie over zijn gedwongen vertrek: VVD-burgemeester Koen Schuiling zou een bevriende onderzoeker hebben ingeschakeld om zodoende het seksschandaal te kunnen gebruiken ‘als stok om de hond te slaan’ bij de politieke afrekening met Visser. Dat er negen vrouwen tegen hem hadden getuigd deed er kennelijk niet toe. Het zal, kortom, nog wel even onrustig blijven in Den Helder.
<h3 class="tekst">Onbestuurbare gemeentes II</h3>
Dat een arme gemeente als Den Helder politieke problemen heeft is voorstelbaar, maar ook Bloemendaal en Wassenaar, twee van de rijkste gemeentes van Nederland, zijn onbestuurbaar. Wassenaar is al sinds 13 februari 2012 in de greep van een seksrel. Enkele wethouders en raadsleden zopen zich toen tot vijf uur ’s nachts klem op het gemeentehuis. Nieuwe details over de nacht en de nasleep ervan blijven tot de dag van vandaag naar buiten komen. De gemeente is dusdanig ontredderd dat er begin dit jaar een interim-burgemeester is benoemd om orde op zaken te stellen: VVD’er Charlie Aptroot, burgemeester van Zoetermeer. De toekomst van Wassenaar als zelfstandige gemeente staat nadrukkelijk op de agenda. In Bloemendaal zijn vergelijkbare problemen. De politiek is er tot op het bot verscheurd door een ruzie over het landgoed van de broers Slewe, die al jaren tegengewerkt worden door de gemeente. In 2016 werd raadslid Marielys Roos van Hart voor Bloemendaal veroordeeld tot een voorwaardelijke werkstraf van zestig uur omdat ze een deel van dat dossier openbaar had gemaakt.
<figure id="post-350485 media-350485" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/Raadhuis_De_Paauw_preview.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/Raadhuis_De_Paauw_preview-320x240.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/Raadhuis_De_Paauw_preview-640x480.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/Raadhuis_De_Paauw_preview-1280x960.jpg 1280w" alt="" /><figcaption>Wassenaar is al vijf jaar in de greep van een seksrel. Foto: Wikipedia</figcaption></figure>
Bloemendaal kende de afgelopen jaren vijf burgemeesters. De huidige, Bernt Schneider (PvdA), was burgemeester van Haarlem en is net als Aptroot neergezet om als interim orde op zaken te stellen. Ook de zelfstandigheid van Bloemendaal is niet zeker.
<div class="figure--left">
<figure id="post-350489 media-350489" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/wim-oostveen.png" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/wim-oostveen-320x378.png 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/wim-oostveen-640x756.png 640w" alt="" /><figcaption>Raadslid Wim Oostveen trad af wegens belangenconflict. Foto: Ton van den Berg</figcaption></figure>
</div>
<h3 class="tekst">Lokale partijen en lokaal vastgoed: altijd gedonder</h3>
Lokale partijen (en afsplitsingen van grote partijen) waren goed voor 116 affaires. Dat zijn er veel, zeker als je bedenkt dat lokale partijen pas sinds Pim Fortuyn een rol van betekenis spelen. Gemeentebesturen zijn de kweekvijver van de politiek: ze stromen bij elke verkiezing weer vol met onervaren nieuwkomers. Lokale partijen zijn extra kwetsbaar. Omdat ze niet de ervaring, de organisatie en het netwerk van gevestigde partijen hebben, kunnen ze vaak lastig onderscheid maken tussen politiek talent, stuntelende amateurs en querulanten. Sommige fracties kunnen met hun afwijkende gedrag kleine gemeentes behoorlijk ontregelen, zoals Bram Heijstek in Aalsmeer (bedreigingen op internet) of raadslid André La Fontaine van Positief Landsmeer, die in oktober 2014 een tijdje onderdook om een parkeerboete te ontlopen.
Dat gebrek aan professionaliteit en ervaring is des te lastiger omdat juist in gemeentes het risico op belangenverstrengeling op de loer ligt: er is een klein ambtelijk apparaat en iedereen kent elkaar. Vooral vastgoed is kwetsbaar, omdat daarmee snel veel geld valt te verdienen. Het bekendste voorbeeld is Jos van Rey, die als wethouder van Roermond veel zaken deed met zijn goede vriend Piet van Pol. In Utrecht werd projectontwikkelaar Wim Oostveen gekozen als raadslid voor Stadsbelang. Hij zat met een enorm belangenconflict omdat hij als vastgoedeigenaar een aantal procedures tegen de stad had lopen. In april 2016 trad hij af als raadslid, ‘tijdelijk’ naar eigen zeggen.
Er is een complete VN-special te vullen met lokale affaires rond vastgoed. Om een klein beeld te geven: van de 46 affaires in 2016 gingen er elf direct of indirect over vastgoed (en vergunningen daarvoor). In Aalten legde CDA-wethouder Erik Luiten zonder vergunning een mestbassin aan, zijn collega Ted Kok waarschuwde hem voor een naderend onderzoek. CDA’er Johan Harink trad af als raadslid van Hengelo na de bouw van een mestbak zonder vergunning. Sjaak van der Welk werd uit de fractie van Lokaalbelang Lingewaard gezet omdat hij informatie over bestemmingsplanwijzigingen met familie had gedeeld. Rob Zeeman stapte op als wethouder in Bergen (NH) voor KIES Lokaal, omdat bleek dat hij illegaal een appartement verhuurde. Karel Mens (VVD) trad af als wethouder in Uitgeest omdat hij illegaal een schuurtje voor zijn motor had geplaatst. Joke Vroegop (VVD) trad af als wethouder van gemeente Zuidplas omdat ze geheime informatie over de nieuwbouw van het gemeentehuis met een bouwprojectmanager had gedeeld. En zo speelden er nog vier affaires, alleen al in 2016
<div class="info-box">
Dit is het tweede deel uit de jaarlijkse Politieke Integriteits-Index. <a href="https://www.vn.nl/politieke-integriteit2016-wat-we-leren-van-schandalen-tellen" target="_blank">Lees hier het derde deel over wat we kunnen leren van vijf jaar schandalen tellen</a>.
</div>

Dit zijn de meest spraakmakende politieke affaires van 2016

<div class="lead">
Vrij Nederland publiceert voor de vijfde keer de Politieke Integriteits Index, het jaarlijkse overzicht van affaires en rellen in de Nederlandse politiek. Wat kunnen we leren uit een kleine vijfhonderd affaires?
</div>
Het lijkt een traditie te worden: de eindejaarsrel. Net als we alle affaires van het jaar denken te hebben en de optelsommen kunnen maken, gaat er een lokale politicus door het lint. Op 31 december 2016 werd bekend dat Ed van der Vaart, raadslid voor D66 in Eemnes, door de politie was opgepakt wegens bedreiging en mishandeling. Hij had jongeren die vuurwerk afstaken achtervolgd (volgens De Gooi- en Eemlander mogelijk met een hamer), zou een tas in het water hebben gegooid en zou met zijn fiets op jongeren zijn ingereden. Diverse slachtoffers deden aangifte. D66 Eemnes zette hem direct uit de fractie. Het jaar ervoor was het Rolf Zincken. Het VVD-raadslid uit Weert had op een feestje na Kerst een lokale ondernemer bewusteloos geslagen, waarna hij door de politie werd opgepakt. Ook Zincken werd snel uit de fractie gezet. Zijn zaak kwam in april 2016 voor. Hij vroeg strafvermindering omdat hij al veroordeeld was door de media, noteerde 1Limburg.nl bij de zitting. De rechter ging daar niet in mee: ‘Zou ik u als politicus niet juist zwaarder moeten straffen vanwege uw voorbeeldfunctie?’ Zincken kreeg een taakstraf van zestig uur opgelegd.
Vrijwel gelijktijdig begon in april het proces tegen Jos van Rey, senator en voormalig VVD-wethouder in Roermond, en Tilman Schreurs, eveneens voormalig VVD-wethouder daar. Zij werden in juli veroordeeld: Schreurs werd schuldig verklaard zonder strafoplegging, Van Rey werd veroordeeld tot 240 uur taakstraf wegens corruptie en het lekken van vertrouwelijke informatie over de burgemeestersbenoeming in Roermond. Daarmee brachten zij het totaal aantal strafbladen bij VVD’ers en ex-VVD’ers op 21 (<a href="https://www.vn.nl/politieke-integriteit2016-vvders-in-de-nesten" target="_blank">zie hier voor het overzichtje</a>). Dit waren oudere zaken die al jaren sleepten en in 2016 tot een veroordeling leidden.
Bij de VVD kwamen in 2016 vijftien nieuwe integriteitsaffaires in het nieuws. Daarmee scoorde de partij net als de afgelopen vier jaar weer de meeste schandalen. Het CDA had er vier, de PvdA drie, D66 vijf. Het totaal aantal kwesties bij alle politieke partijen kwam uit op 46 (<a href="https://www.vn.nl/pii2016-wat-we-leren-van-schandalen-tellen" target="_blank">zie de grafieken in dit artikel</a>). Dat is lager dan voorgaande jaren: 67 in 2015, 49 in 2014 en 64 in 2013. Het zou te ver gaan om daar een duidelijke trend in te zien, daarvoor bestaat de PI Index nog te kort. Het zou kunnen gaan om ‘regressie naar het gemiddelde’. Of in gewoon Nederlands: het schommelt heen en weer, het ene jaar zijn er nu eenmaal meer dan het andere. Maar als er een mogelijke verklaring is voor het relatief lage aantal affaires in 2016, dan is het misschien dat de verkiezingen voor de Kamer (2012), gemeenteraad (2014) en Provinciale Staten en Eerste Kamer (2015) al weer een tijdje geleden waren.
Wanneer er een vlekje aan politici zit, dan komt dat vaak vlak voor of na de verkiezingen aan het licht, wanneer ze ineens landelijk in het nieuws komen. Nieuwsgierige journalisten gaan dan spitten in het verleden en voormalige studiegenoten, collega’s of buren melden zich met schandalen die de kandidaat niet had gemeld bij de partij. Als de meeste rotte appels uit de boom zijn geschud, wordt het de jaren daarna rustiger. Het beruchtste voorbeeld hiervan is de PVV-fractie na de Kamerverkiezingen in 2010, waar toen kort na elkaar de nieuwkomers James Sharpe (‘pornobaron’), Eric Lucassen (ontucht met een minderjarige, terroriseren van buren), Hero Brinkman (mishandeling, dronken rijden) en Marcial Hernandez (mishandeling) in opspraak kwamen.
<h5>Alcohol en cocaïne</h5>
Sindsdien heeft Wilders de touwtjes behoorlijk aangetrokken: kandidaten worden beter gescreend en moeten een Verklaring Omtrent het Gedrag aanleveren. Verder houdt Wilders zijn club getrouwen zo klein mogelijk. Bijna iedereen die zich heeft bewezen bij de PVV, heeft daarom meerdere functies. Die strategie werkt: de PVV heeft in totaal 24 affaires (veel voor een jonge partij die vrijwel nergens lokaal meedoet), maar die zaken zijn vrijwel allemaal oud. In 2016 had de PVV maar één schandaal. Dat was meteen wel het meest spraakmakende van het hele jaar. En, ironisch genoeg, precies het gevolg van Wilders’ strategie om alle sleutelposten te verdelen over een handjevol getrouwen.
In januari onthulde NRC Handelsblad dat Michael Heemels, fractievoorzitter van de PVV in Limburg én Wilders’ woordvoerder, aan het rommelen was met declaraties. In februari moest hij weg. Na maanden zwijgen vertelde Heemels pas in oktober in de Volkskrant het hele verhaal. De werkdruk binnen de PVV is enorm, volgens Heemels. Verschillende overwerkte medewerkers eisen inmiddels schadevergoeding van de partij. Heemels bestreed de stress met alcohol en cocaïne: ‘Ik liet de cocaïne leveren tot in de garage van de Tweede Kamer. Op het laatst gebruikte ik 5 gram per dag.’ Om het te betalen, drukte hij minstens 110.000 euro achterover uit de kas van de PVV.
Het had de nodige imagoschade kunnen aanrichten – zeker voor een partij die een keiharde aanpak van drugs en misdaad voorstaat – maar Wilders paste zijn gebruikelijke mediastrategie bij intern gedoe weer succesvol toe: nergens op ingaan en totaal negeren.
<figure id="post-350557 media-350557" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/watermarked_31833586_preview.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/watermarked_31833586_preview-320x196.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/watermarked_31833586_preview-640x392.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/watermarked_31833586_preview-1280x783.jpg 1280w" alt="" /><figcaption>Wilders&#8217; woordvoerder drukte € 110.000 achterover. Foto: Remko de Waal/ANP</figcaption></figure>
<h5>Slecht jaar voor D66</h5>
PVV’s politieke tegenpool, DENK, koos voor een radicaal tegenovergestelde aanpak toen NRC Handelsblad schreef over twee omstreden transacties waar voorman Selçuk Öztürk bij betrokken was geweest toen hij nog fractievoorzitter was van de PvdA in Roermond. Zo kocht hij in 2010 voor een opvallend zacht prijsje een pand van zorginstelling Daelzicht. Nog vóór NRC naar buiten kwam met het verhaal, zette DENK een geruchtmakend filmpje online met als boodschap: ‘Trap er niet in!’
Een ingeschakeld onderzoeksbureau ontdekte dat het dossier rond de transactie vernietigd was waardoor onderzoek lastig was, maar concludeerde wel dat de manier waarop de geldstromen georganiseerd waren ‘uiterst onwenselijk’ was.
<a data-ga-category="embedded-article" data-ga-action="clicked" data-ga-label="" href="https://www.vn.nl/politieke-integriteit2016-de-affaires/" class="article-embed article-embed--right">Lees ookDit zijn de meest spraakmakende politieke affaires van 201623 februari 2017</a>D66 had weer een slecht jaar op integriteitsgebied. De Democraten zijn traditioneel brave politici met weinig affaires: sinds 1980 noteerden we er 21 (tegen de VVD 106, CDA 83, PvdA 70). Maar de laatste jaren gaat het opvallend vaak mis, ook met opvallend rare schandalen. In 2015 hadden ze negen affaires, waaronder het bizarre verhaal van Marc-Jan Ahne, de burgemeester van Ommen, die op heterdaad werd betrapt bij een greep in de kassa. In 2016 had D66 vijf affaires. Ed van der Vaart is al genoemd. Twee D66’ers moesten aftreden wegens ontucht met minderjarigen. D66 had ook de meest onbegrijpelijke affaire van 2016: het plotselinge vertrek van D66-Kamerlid Wassila Hachchi naar Amerika.
<div class="info-box">
<h3 class="tekst">De PI Index: een berg schandalen</h3>
Dit project is in 2012 ontstaan uit een mengeling van ergernis en nieuwsgierigheid. Als er een groot politiek schandaal uitbreekt, hebben redacties de gewoonte om een lijstje te maken van eerdere affaires. Daarbij zijn vaak twee problemen. Als een politicus van partij X in opspraak komt door zijn declaraties, volgt er een bonte lijst met andere rellen, waaronder bijvoorbeeld mislukte projecten, niet-nagekomen verkiezingsbeloftes, ruzies of controversiële uitspraken. Allemaal interessant, maar veel van die affaires hebben weinig met de persoonlijke integriteit van politici te maken. Bovendien zijn die lijstjes vaak voorspelbaar: rechtse media benadrukken rellen bij de PvdA, linkse media zetten omstreden VVD’ers nog eens in het zonnetje.
Anno 2017 zouden we zeggen: iedereen zit in zijn eigen filterbubbel en vindt vooral dat het aan de andere kant van het politieke spectrum een zootje is. Maar de vraag hoe het nou echt zit, werd niet beantwoord: hoeveel integriteitsaffaires zijn er in Nederland? Om wat voor soort schendingen gaat het dan? Bij welke partijen zitten de meeste problemen? Met deze vragen stapte de schrijver van dit stuk eind 2012 binnen bij Leo Huberts, hoogleraar bestuurskunde aan de VU. Hij is al jaren een van dé experts op het gebied van integriteit in het openbaar bestuur – zo is de indeling in negen soorten integriteitsschendingen (corruptie, fraude et cetera, zie de verantwoording achterin) van zijn hand. Huberts bleek samen met Muel Kaptein, hoogleraar integriteit aan de Erasmus Universiteit ook met zo’n database bezig te zijn. Het idee om samen te werken ontstond snel en spontaan.
Het eerste jaar was het pionieren. We hadden het ambitieuze plan om alle politieke affaires vanaf 1980 in kaart te brengen. Dat was niet alleen een mooi rond jaartal, maar ook het jaar waarin de eerste Nederlandse politicus wegens corruptie veroordeeld werd (inderdaad: in Limburg). De eerste aflevering van het jaarlijkse integriteitsonderzoek leverde in februari 2013 een monsterproductie op met 216 affaires op 19 pagina’s. Toen die berg oude schandalen eenmaal in kaart was gebracht, konden we ons in latere edities gaan richten op affaires uitsluitend in het jaar ervoor. Ook konden we onze zoekstrategie via lokale media, internet en Twitter verfijnen, waardoor we vooral lokaal veel meer vonden. Vanaf 2013 biedt de Politieke Integriteits Index (PI Index) een behoorlijk compleet beeld van alle integriteitsaffaires in Nederland, al bestaat altijd het risico dat we een lokale kwestie missen.
Een zaak komt op de PI Index in het jaar dat die in de publiciteit komt: dat is consequent en overzichtelijk. Als we affaires zouden indelen op het jaar van ontstaan, krijg je snel verwarring. Begon de bonnetjesaffaire in het jaar dat officier van justitie Fred Teeven zijn deal sloot met Cees H.? De nu al roemruchte mail van Ard van der Steur (‘schrappen, dit levert gedonder op’) uit maart 2015 telt op de PI Index dus mee in het jaar 2017, omdat die pas dit jaar onthuld is.
</div>
<div class="info-box">
Dit is het eerste deel uit de jaarlijkse Politieke Integriteits Index. <a href="https://www.vn.nl/politieke-integriteit2016-de-affaires" target="_blank">Lees hier het tweede deel over ontucht met minderjarigen, verzwegen nevenfuncties en de andere affaires van 2016.</a>
</div>

Vijf jaar misbruik en manipulatie in de politiek

<div class="lead">
Meer aandacht voor integriteit is goed, maar het moet niet doorschieten in &#8216;integritisme&#8217; door op elke slak zout te leggen.
</div>
<div class="info-box">
Vrij Nederland publiceert voor de vijfde keer de <a href="https://www.vn.nl/politieke-integriteit2016-integriteit-in-de-politiek" target="_blank">Politieke Integriteits-Index</a>, het jaarlijkse overzicht van affaires en rellen in de Nederlandse politiek. Wat kunnen we leren uit een kleine vijfhonderd affaires?
</div>
De laatste jaren schommelt het aantal affaires op de Politieke Integriteits-Index tussen de 46 en 67 per jaar. Hoe erg is dat? Nederland telt alles bij elkaar op gemeentelijk, provinciaal en landelijk niveau bijna 12.000 gekozen en benoemde volksvertegenwoordigers en bestuurders. De bulk daarvan – bijna 11.000 – zit bij gemeentes. Zo bezien gedraagt de overgrote meederheid zich keurig en gaat slechts een minuscule minderheid de mist in. Niettemin: elke affaire is er één te veel. Er kunnen nog zoveel nette politici zijn, de aandacht gaat toch vooral uit naar het gelieg en gedraai van prominente VVD’ers in de bonnetjesaffaire. Dát tast het vertrouwen van burgers in de politiek fundamenteel aan.
<a data-ga-category="embedded-article" data-ga-action="clicked" data-ga-label="zelfde onderwerp" href="https://www.vn.nl/politieke-integriteit2016-integriteit-in-de-politiek/" class="article-embed article-embed--left">Lees ookVijf jaar misbruik en manipulatie in de politiek23 februari 2017</a>Hoe netjes Nederland is vergeleken met andere landen is lastig te zeggen. Nederland scoort elk jaar goed op de wereldwijde ranglijst van corrupte landen van Transparancy International. De PI-Index laat inderdaad zien dat we relatief weinig gevallen hebben van corruptie (waaronder ook vriendjespolitiek en nepotisme vallen) – veertig sinds 1980. Maar dat zegt niet alles. Corruptie is lastig aan te tonen omdat het een victimless crime is: een slimme politicus die het niet te opzichtig speelt, kan er makkelijk mee wegkomen. Dat Jos van Rey tegen de lamp is gelopen, komt vooral door vasthoudende onderzoeksjournalisten. De huidige kaalslag onder lokale media is slecht nieuws voor de bestuurlijke integriteit: wie gaat er straks nog achter de sjoemelende wethouders in de provincie aan? Het goede nieuws is dat Nederland veel strenger is geworden. Joep Galiart, die in 1980 als eerste Limburgse burgemeester werd veroordeeld wegens fraude, trad na zijn veroordeling niet af maar werd later eervol ontslagen. Piet van Zeil kwam als staatssecretaris van Economische Zaken regelmatig in opspraak, omdat hij bijvoorbeeld zijn huis gratis liet opknappen door werknemers van een woningbouwvereniging waar hij commissaris was. Daar had hij nauwelijks last van, memoreert het Jaarboek Parlementaire Geschiedenis 2016, dat geheel gewijd is aan ‘zonden in de politiek’. Lubbers noemde hem ‘de kleine krabbelaar’ en sprak over ‘kruimelcorruptie’. Dat zou nu onbestaanbaar zijn.
<div class="media-wide">
<figure id="post-350531 media-350531" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/grafiek.png" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/grafiek-320x110.png 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/grafiek-640x221.png 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/grafiek-1280x442.png 1280w" alt="" /><figcaption>Integriteitsschendingen per soort en per partij. Illustratie: Chantal van Wessel/Vizualism</figcaption></figure>
</div>
De VVD was heel lang een schone partij: tussen 1980 en 2007 werden slechts drie VVD’ers veroordeeld. In 2007 werd het voormalige Kamerlid Patricia Remak veroordeeld wegens wachtgeldfraude en sindsdien lijkt het hek van de dam: <a href="https://www.vn.nl/politieke-integriteit2016-vvders-in-de-nesten" target="_blank">er volgden nog twintig veroordelingen</a>. Ter vergelijking: in die periode telde de PvdA 5 , het CDA 4 en D66 2 veroordelingen (afhankelijk van een aantal zaken kan dat nog iets oplopen). Mark Rutte, die in 2006 aantrad als politiek leider van de VVD, is natuurlijk niet verantwoordelijk voor alle misstappen die VVD’ers hebben gemaakt, maar het is wel duidelijk dat hij heeft gefaald als moreel boegbeeld van een partij die staat voor een harde aanpak van misdaad en fraude.
Aandacht voor integriteit moet echter ook weer niet doorschieten in ‘integritisme’ door op elke slak zout te leggen. Als politici (zoals Mark Rutte) helemaal niets meer declareren om elk mogelijk gezeur voor te zijn, schieten we door. Daarom komt ook lang niet elke rel op de PI-Index. De formele criteria om opgenomen te worden, staan in <a href="https://www.vn.nl/politieke-integriteit2016-vvders-in-de-nesten" target="_blank">de Verantwoording</a>, maar de hoofdregel is wel dat de affaire echt iets om het lijf moet hebben. In sommige gemeentes (zoals Bloemendaal, Den Helder, Wassenaar) is de bestuurscultuur zo verziekt dat beschuldigingen van niet-integer gedrag voortdurend heen en weer vliegen. Ook elders beschuldigen boze burgers burgemeesters en wethouders al snel van vriendjespolitiek en beledigen raadsleden elkaar via Twitter, waarna het ‘slachtoffer’ op hoge poten aankondigt aangifte te gaan doen. Alleen als het uit de hand loopt, komt zo’n lokaal relletje op de PI-Index. Zoals bijvoorbeeld Christian Petermann, raadslid in Heerlen voor de Realistische Partij Nederland. Hij vergeleek de officier van justitie die Jos van Rey vervolgde met een nazi-kampbeul en wenste haar een ongeluk toe. Het OM pikte dat terecht niet en klaagde hem aan. Petermann werd veroordeeld tot 500 euro boete, bood zijn excuses aan en nam een time-out van een maand.
<div class="info-box">
Dit is het derde deel uit de jaarlijkse <a href="https://www.vn.nl/politieke-integriteit2016-integriteit-in-de-politiek" target="_blank">Politieke Integriteits-Index</a>. <a href="https://www.vn.nl/politieke-integriteit2016-de-grootste-zonden-in-de-polderpolitiek" target="_blank">Lees hier de vierde over de grootste zonden in de polderpolitie, zoals het stelen van zitzakken</a>, of <a href="https://www.vn.nl/politieke-integriteit2016-vvders-in-de-nesten" target="_blank">het vijfde deel over het gesjoemel van VVD&#8217;ers</a>.
</div>

Wat we kunnen leren van vijf jaar schandalen tellen

<div class="lead">
Drank, vechtpartijen, seks, vastgoed, onverenigbare functies, misbruik en manipulatie van informatie: een bloemlezing van struikelblokken.
</div>
<div class="info-box">
Vrij Nederland publiceert voor de vijfde keer de Politieke Integriteits-Index, het jaarlijkse overzicht van affaires en rellen in de Nederlandse politiek. Wat kunnen we leren uit een kleine vijfhonderd affaires?
</div>
<h5>Misdragingen in de vrije tijd</h5>
‘Misdragingen in de vrije tijd’ zijn het grootste struikelblok in de Nederlandse politiek. Van de 552 affaires sinds 1980 in onze database gaan er maar liefst 121 over gedrag in de vrije tijd. Drank, vechtpartijen en seks zijn de klassieke risico’s, naast privéproblemen met vastgoed en bouwvergunningen. Dat was al zo in de jaren tachtig toen de CDA-burgemeesters Bert Smallenbroek en Sytze Faber in 1988 op weg naar een bordeel in Zwolle dronken in een vechtpartij belandden. CDA’er Mark Meijer stapte in juni op als raadslid in Kerkrade omdat hij op Pinkpop twee zitzakken, vier flessen rosé en mixdrank had gestolen. Hij kreeg een boete van 500 euro.
<h5>Belangenconflicten</h5>
De op één na grootste categorie affaires is ‘onverenigbare functies en bindingen’ – oftewel belangenconflicten. Dat zorgde voor 114 integriteitskwesties. Een klassiek voorbeeld is Ruud Lubbers, die in 1989 in opspraak kwam omdat hij als premier Koeweit onder druk gezet zou hebben om een zakelijk conflict met familiebedrijf Hollandia Kloos op te lossen. (Terzijde: dat is een soort Madurodam-versie van de problemen die gaan ontstaan met de zakelijke belangen van Donald Trump over de hele wereld). Neelie Kroes die was ‘vergeten’ om als eurocommissaris een nevenfunctie bij een investeringsmaatschappij op de Bahama’s te melden, is het meest actuele voorbeeld.
<h5>De draaideur</h5>
Een bijzonder geval van belangenconflicten doet zich voor bij de zogenoemde ‘draaideur:’ politici die lobbyist worden (of omgekeerd). Met overstappen vanuit en naar de politiek is natuurlijk niets mis. Sterker nog: we willen graag politici die uit de praktijk komen, die een bepaalde sector of branche goed kennen. En als ze de politiek weer verlaten, willen we niet dat ze wachtgeld krijgen (‘van onze belastingcenten’), maar dat ze snel een baan vinden. Dat politici afkomstig zijn uit een bepaalde sector (onderwijs, zorg, politie) en zich daar sterk voor maken, is normaal. Er ontstaan pas problemen als ze zich heel gericht sterk maken voor een bepaald, meestal commercieel belang.
Daarom hebben vrijwel alle landen regels, die bepalen dat politici na hun vertrek uit de politiek gedurende een bepaalde periode niet aan het werk mogen in branches die ze als politicus in hun portefeuille hadden. Nederland heeft daar geen regels voor – alleen Defensie verbiedt oud-bewindslieden om kort na hun vertrek te lobbyen bij het ministerie. Het gevolg is dat nogal wat Nederlandse politici in sectoren gaan werken waar ze in hun Haagse tijd veel mee te maken hadden. Camiel Eurlings was als minister van Verkeer en Waterstaat verantwoordelijk voor de luchtvaartsector en werd daarna topman bij KLM. Jack de Vries had als staatssecretaris van Defensie de JSF in zijn portefeuille en ging na zijn aftreden werken voor Hill &amp; Knowlton, het pr-bureau dat lobbyt voor de JSF. (Hij bemoeide zich naar eigen zeggen niet met dat dossier.) Het af-gelopen jaar kende twee krasse voorbeelden. VVD’er Bart de Liefde maakte als Kamerlid binnen en buiten de Kamer vaak openlijk reclame voor taxibedrijf Uber en stapte vervolgens over naar dat bedrijf. Zijn partijgenoot Anne-Wil Lucas hielp als Kamerlid om innovatieclub Startup Delta op te zetten en ging daar vervolgens zelf aan de slag: ze creëerde daarmee als volksvertegenwoordiger haar eigen baan.
<figure id="post-350539 media-350539" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/prev_watermarked0_41988921_preview.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/prev_watermarked0_41988921_preview-320x226.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/prev_watermarked0_41988921_preview-640x453.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/prev_watermarked0_41988921_preview-1280x906.jpg 1280w" alt="" /><figcaption>VVD-kamerlid Bart de Liefde stapte over naar Uber. Foto: Peter Hilz/HH</figcaption></figure>
<h5>Misbruik en manipulatie</h5>
Misbruik en manipulatie van informatie is met 88 gevallen in omvang de derde grote categorie van politiek gesjoemel. Dat is niet vreemd: politici beschikken over veel strategische informatie. Die kun je onder de pet houden, selectief delen of juist lekken, al naar gelang de omstandigheden. Verreweg het grootste en bekendste schandaal is natuurlijk de nog steeds uitdijende bonnetjes-affaire op Veiligheid en Justitie: wie wist er welk bedrag er was overgemaakt aan Cees H. en wie hield die informatie onder de pet? Inmiddels zijn er tenminste vier carrières en/of reputaties van VVD’ers op gesneuveld: die van Ivo Opstelten, Fred Teeven, Anouchka van Miltenburg en Ard van der Steur. De affaire is uniek omdat er voor het eerst twee ministers achter elkaar over hetzelfde dossier struikelen. Wat het pijnlijk maakt, is dat het plaatsvindt op het ministerie van Veiligheid &amp; Justitie, een departement dat traditioneel de bewaker was van de integriteit van de rechtsstaat. Nog pijnlijker is de poging van Mark Rutte om via paginagrote advertenties tezelfdertijd ‘normen en waarden’ tot campagnethema te verheffen.
<h5>Selectief delen</h5>
Het bekendste voorbeeld van selectief delen van informatie is Jos van Rey, die zijn partijgenoot Ricardo Offermanns stiekem bijpraatte over de burgemeesters benoeming in Roermond.
Een terugkerend thema in de lokale politiek zijn raadsleden die strafrechtelijk vervolgd worden omdat ze vertrouwelijke informatie naar de pers hebben gelekt. In mei 2016 werd Marielys Roos van de eenvrouwsfractie Hart voor Bloemendaal veroordeeld tot zestig uur taakstraf omdat ze vertrouwelijke stukken gelekt had over de ruzie tussen de broers Hans en Rob Slewe en de gemeente Bloemendaal.
Het misbruiken en manipuleren van informatie kan op veel manieren. De sneuste affaire was misschien wel in Zwijndrecht. Daar moest vorig jaar Henk Mirck van de lokale partij ABZ aftreden als wethouder omdat hij zichzelf op zijn LinkedIn-profiel omschreef als doctorandus – wat hij niet was. We moeten helemaal terug naar de dagen van Charl Schwietert (1982) om een vergelijkbare domme leugen te vinden.
<div class="info-box">
Geïntrigeerd door de Integriteits-Index? Dit is het vierde deel uit de jaarlijkse Politieke Integriteits-Index. <a href="https://www.vn.nl/politieke-integriteit2016-integriteit-in-de-politiek" target="_blank">Lees hier het eerste deel van de Index</a>, <a href="https://www.vn.nl/politieke-integriteit2016-de-affaires" target="_blank">het tweede over de meest spraakmakende schandalen van 2016</a>, <a href="https://www.vn.nl/politieke-integriteit2016-wat-we-leren-van-schandalen-tellen" target="_blank">het derde deel met wat we kunnen leren van deze schandalen</a> en <a href="https://www.vn.nl/politieke-integriteit2016-vvders-in-de-nesten" target="_blank">de vijfde over de uitglijders van VVD&#8217;ers</a>.
</div>

De grootste zonden in de polderpolitiek

<div class="lead">
De VVD heeft de meeste bestuurders en maakt dus ook de meeste uitglijders. Maar schuldbewust tonen VVD&#8217;ers zich zelden. Ze blijven vechten.
</div>
<div class="info-box">
Vrij Nederland publiceert voor de vijfde keer de <a href="https://www.vn.nl/politieke-integriteit2016-integriteit-in-de-politiek" target="_blank">Politieke Integriteits Index</a>, het jaarlijkse overzicht van affaires en rellen in de Nederlandse politiek. Wat kunnen we leren uit een kleine vijfhonderd affaires?
</div>
De VVD heeft verreweg de meeste integriteitsproblemen: 107 sinds 1980. CDA en PvdA zitten daar met 83 en 70 zaken ruim achter. Alle lokale partijen (en afsplitsingen) scoorden samen 116 affaires. Edith Schippers lanceerde in maart 2015 de theorie dat er ‘krachten’ aan het werk waren om haar VVD in het zicht van de Statenverkiezingen te beschadigen door affaires op te rakelen. Het jaar daarvoor was vlak voor de verkiezingen de bonnetjesaffaire ook al opgedoken.
Het is een leuk bedachte complottheorie, maar de werkelijkheid is aardser. VVD’ers werken vooral zichzelf in de nesten. De VVD is de grootste partij en heeft met de meeste bestuurders dus ook de meeste kansen op uitglijders. Bovendien zitten ze van alle partijen het dichtst tegen het bedrijfsleven aan, waar nu eenmaal meer geld zit en dus grotere verlokkingen zijn dan in de publieke sector. De partij heeft niet alleen de meeste, maar ook de zwaarste affaires. Sinds 2008 werden maar liefst 21 VVD’ers strafrechtelijk veroordeeld (zie tabel hieronder). Ter vergelijking: bij de PvdA waren dat er vijf, bij CDA en D66 drie. Alleen daarom al is het logisch dat er veel meer aandacht is voor VVD-affaires. Daar komt bij dat de betrokken VVD’ers er vaak alles aan doen om het werk van de opsporingsdiensten te saboteren (daarmee een fors beslag leggend op de opsporingscapaciteit) en de zaak zodoende te rekken, waardoor ze langer in de publiciteit blijven. Sjoerd Swane gooide zijn harde schijf in de Vecht. Jos van Rey versleutelde zijn iPads zo professioneel dat het NFI de encryptie niet kon doorbreken en de tablets naar Amerika moest sturen. Zijn broer Hennie verstopte zijn cash in kiprollades.
Bovendien geldt voor VVD’ers: sorry seems to be the hardest word. Ze tonen zich zelden schuldbewust en blijven vechten, ook in de publiciteit. Ze gaan ook vaak in hoger beroep, waardoor de hele rel nóg een keer langskomt. Met zoveel slepende affaires is het niet vreemd dat er in het zicht van de verkiezingen altijd wel eentje oplaait. Bas Haan, de journalist die steeds nieuwe feiten in de bonnetjesaffaire onthult, heeft erop gewezen dat de VVD’ers in de top van het ministerie ook flink tijdrekken met antwoord geven op zijn vragen. Elk detail van de Teeven-deal moest eruit gesleurd worden door journalisten, onderzoekscommissies en oppositiepolitici. Ook daardoor blijft het schandaal maar etteren.
Toch hebben ze er wel van geleerd. Tot een paar jaar geleden was de VVD ontspannen over integriteitsaffaires. De omslag kwam in 2013, toen de VVD-top doorkreeg dat de affaire rond Jos van Rey bijzonder schadelijk was. Hij was niet zomaar een lokale bestuurder, hij was ook Eerste Kamerlid, met talloze connecties binnen de VVD. Sindsdien past de VVD zijn verkiezingsretoriek ook toe op de eigen bestuurders: zero tolerance en ‘meer straf en minder begrip voor criminelen’. In de woorden van partijvoorzitter Henry Keizer: wie zich misdraagt, vliegt eruit.
<h3>Het strafblad van de VVD</h3>
<figure id="post-350548 media-350548" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/Strafblad-VVD-II.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/Strafblad-VVD-II-320x292.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/Strafblad-VVD-II-640x584.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/Strafblad-VVD-II-1280x1168.jpg 1280w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/Strafblad-VVD-II-1920x1752.jpg 1920w" alt="" /><figcaption>Het jaar is het begin van de zaak, de veroordeling kan veel later zijn</figcaption></figure>
<h3></h3>
<div class="info-box">
<h3 class="tekst">Verantwoording</h3>
De Politieke Integriteits Index (PI Index) wordt sinds 2013 samengesteld door Bart de Koning (in samenwerking met Vrij Nederland), Leo Huberts, hoogleraar bestuurskunde aan de VU en Muel Kaptein, hoogleraar integriteit aan de Erasmus Universiteit.
<h3 class="kader">Criteria voor opname in de Politieke Integriteits Index</h3>
&#8211; Het gaat om gekozen (of benoemde) Nederlandse politici die een functie hebben (of daarvoor kandidaat waren) bij gemeente, provincie, rijk, of een Europese of internationale instelling. Functies bij semi-overheden of andere publieke organisaties vallen erbuiten.
&#8211; Deze lijst vermeldt integriteitsaffaires waarbij het gaat om het overtreden van geldende morele waarden, normen en regels. De integriteit van de betrokkene is in het geding, wordt ter discussie gesteld, het gaat om (mogelijke) integriteitsschendingen. Andere politieke affaires, zoals bij budgetoverschrijdingen of verbroken verkiezingsbeloften, vallen er buiten.
&#8211; Onder integriteitsschendingen wordt hier verstaan: corruptie; fraude of diefstal; dubieuze giften; onverenigbare functies; misbruik van bevoegdheden; misbruik van informatie; ongewenste omgangsvormen en bejegening; wanprestatie en verspilling; wangedrag in de vrije tijd.
&#8211; Het gaat om een publieke affaire die ‘de pers’ heeft gehaald. Daarbij gaat het primair om de reguliere landelijke, regionale en lokale media, hetgeen samenhangt met onze onderzoeksstrategie (het achterhalen van affaires via (lokale) media, internet en Twitter). Het jaar waarin de affaire in de PI Index terecht komt, is het jaar dat de affaire publiek wordt via de media (niet noodzakelijkerwijs het jaar waarin de gemelde feiten zich voordeden).
&#8211; De betrokken politicus moet wegens de affaire zijn afgetreden en/of is gesanctioneerd, formeel via onderzoek (al dan niet strafrechtelijk) of informeel (bijvoorbeeld blijkend uit excuses, erkenning van schuld, terugbetaling). Ook als een politicus de affaire heeft ‘overleefd’, kan de zaak in de lijst worden genoemd, maar alleen als de feiten vaststaan of uit geloofwaardige bron komen, ze voldoende ernstig zijn en tot vraagtekens over iemands integriteit hebben geleid. Dit betekent dus niet dat wanneer iemand op de lijst staat er automatisch sprake is geweest van een integriteitsschending. Het gaat om ‘integriteitsaffaires’, niet om (onomstotelijk) vastgestelde schendingen.
<h5> 9 typen integriteitsschendingen</h5>
 1. Corruptie 
2. Dubieuze giften en beloften 
3. Fraude 
4. Laakbaar of onbehoorlijk gedrag 
5. Misbruik en manipulatie van informatie 
6. Misbruik van bevoegdheden 
7. Misdragingen in de vrije tijd 
8. Onverenigbare functies en bindingen 
9. Verspilling en wanprestatie
Met dank aan Muel Kaptein, Leo Huberts, Thomas Westveer, Martijn Wessels en Klaas Postma.
</div>
<div class="info-box">
Meer lezen over de Politieke Integriteits Index van 2016? Alle artikelen staan <a href="https://www.vn.nl/thema/politieke-integriteits-index/" target="_blank">hier.</a>
</div>
<figure id="post-350546 media-350546" class="align-none"><figcaption></figcaption></figure>

Hoe VVD’ers zichzelf in de nesten werken

<div class="lead">
De nieuwe Politieke Integriteits-Index van Vrij Nederland telt 46 affaires over 2016, waaronder spraakmakende zaken. Koploper: opnieuw de VVD.
</div>
Vrij Nederland stelt <a href="https://www.vn.nl/thema/politieke-integriteits-index/" target="_blank">de Politieke Integriteits-Index</a> sinds 2013 op in samenwerking met Leo Huberts, hoogleraar bestuurskunde aan de VU en Muel Kaptein, hoogleraar integriteit aan de Erasmus Universiteit. Het totaal aantal affaires is met 46 over 2016 lager dan voorgaande jaren: 67 in 2015, 49 in 2014 en 64 in 2013. Het zou te ver gaan om daar een duidelijke trend in te zien, daarvoor bestaat de PI-Index nog te kort: <a href="https://www.vn.nl/politieke-integriteit2016-integriteit-in-de-politiek/">vijf jaar.</a>
Van alle geconstateerde soorten integriteitsschendingen kwamen misdragingen in de vrije tijd (zoals vechtpartijen) met 16 keer, laakbaar gedrag (zoals beledigingen via twitter) met 10 keer en misbruik van vertrouwelijke informatie (zoals lekken) met 8 keer het meest voor. Gemeten over de laatste tien jaar zijn misdragingen in de vrije tijd, belangenconflicten (zoals een raadslid met een vastgoedbedrijf) en misbruik van informatie de belangrijkste schendingen.
<a data-ga-category="embedded-article" data-ga-action="clicked" data-ga-label="zelfde onderwerp" href="https://www.vn.nl/politieke-integriteit2016-vvders-in-de-nesten/" class="article-embed article-embed--left">Lees ookHoe VVD'ers zichzelf in de nesten werken23 februari 2017</a>De VVD had in 2016 met vijftien politici in opspraak de meeste affaires. D66 had er vijf, het CDA vier, PvdA drie en PVV één. Dit is het vijfde jaar op rij dat de VVD de meeste affaires telt. In 2016 werden drie VVD-politici strafrechtelijk veroordeeld.
De bekendste strafzaak is die tegen Jos van Rey. De rechtbank in Rotterdam veroordeelde hem in juli tot 240 uur taakstraf wegens het lekken van informatie bij de sollicitatieprocedure voor de burgemeester van Roermond en voor corruptie. Zijn voormalige partijgenoot en collega-wethouder Tilman Schreurs werd ook schuldig bevonden, maar kreeg geen straf opgelegd. Beiden zijn in hoger beroep gegaan. In april werd Rolf Zincken (raadslid in Weert) tot 60 uur taakstraf veroordeeld wegens mishandeling. De Hoge Raad veroordeelde Ton Hooijmaijers deze maand definitief tot twee jaar en vier maanden cel wegens corruptie.
Inclusief deze drie vonnissen zijn er sinds 2008 21 VVD&#8217;ers strafrechtelijk veroordeeld, zo blijkt uit de PI-Index. Bij de PvdA waren dat er in die periode vijf, bij CDA en D66 drie.
<div class="info-box">
<a href="https://www.vn.nl/thema/politieke-integriteits-index/" target="_blank">Vind hier alle artikelen over de PI-Index 2016</a>. Of ga direct naar:
<ul>
<li><a href="https://www.vn.nl/politieke-integriteit2016-integriteit-in-de-politiek" target="_blank">Vijf jaar misbruik en manipulatie in de politiek</a>,</li>
<li><a href="https://www.vn.nl/politieke-integriteit2016-de-affaires" target="_blank">De meest spraakmakende politieke affaires van 2016</a></li>
<li><a href="https://www.vn.nl/politieke-integriteit2016-wat-we-leren-van-schandalen-tellen" target="_blank">Wat we kunnen leren van vijf jaar schandalen tellen</a></li>
<li><a href="https://www.vn.nl/politieke-integriteit2016-de-grootste-zonden-in-de-polderpolitiek/" target="_blank">De grootste zonden in de polderpolitiek</a></li>
<li><a href="https://www.vn.nl/politieke-integriteit2016-vvders-in-de-nesten" target="_blank">Hoe VVD&#8217;ers zichzelf in de nesten werken</a></li>
</ul>
</div>
<div class="info-box">
<h4>#magdat-toets</h4>
Doe hier de <a href="https://www.vn.nl/politieke-integriteit-doe-de-magdat-toets" target="_blank">#magdat-toets</a> van VN: test online hoe goed u weet wat wél en niet mag in de politiek.
</div>
Meer informatie? 
Secretariaat 
monica.keyzer@vn.nl 
+ 31 (0) 20 55 18 442

VVD-politici komen het meest in aanraking met strafrecht

<div class="lead">
Door alle schandalen en zijn karakterfouten is Trump volkomen ongeschikt voor het presidentschap, vinden tegenstanders. Welnee, zeggen voorstanders: eenmaal in het Witte Huis zal hij zich presidentiëler gaan gedragen.
</div>
<h5>Principieel eens</h5>
1. Hij is psychopatisch. 
 
‘Trump is een psychopathische narcist,’ zegt Simon Schama in NRC. ‘Het afgelopen jaar heeft Trump grappen gemaakt over de handicap van een journalist, opgeschept over de omvang van zijn genitaliën op televisie en gesuggereerd dat de vader van een politiek rivaal John F. Kennedy doodgeschoten had,’ somt The Huffington Post op. Binnenkort wordt hij bevelhebber van het machtigste leger op aarde. ‘In een wereld met kernwapens is dat beangstigend.’
2. Trump is een corrupte nepotist.
‘In plaats van zijn imperium over te doen aan een blind trust wil Trump de leiding van zijn bedrijf aan zijn eigen kinderen geven. (&#8230;) Trump is schijnbaar van plan Amerika tot zijn hoogsteigen familiebedrijf om te vormen. Kennelijk bewondert hij Poetin niet alleen om diens autoritaire beleid, maar evenzeer om diens kleptocratie.’ Karin Spaink in Het Parool.
3. Trump is een racist. 
 
Trump heeft de antisemiet Stephen Bannon tot strategisch adviseur benoemd. Geestverwanten hebben al opgeroepen tot een ‘vreedzame etnische schoonmaak’, openlijk de Hitlergroet uitgebracht en ‘Heil Trump!’ geroepen. Trump heeft als huisbaas zwarte huurders geweigerd en zwarte werknemers in zijn casino’s geweigerd en betwijfeld of Obama in Amerika is geboren, zo somt Toni Morrison op in The New Yorker. ‘En hij wordt gesteund door de Ku Klux Klan.’
<h5>Praktisch eens</h5>
1. Trump lijkt niet op Reagan. 

‘Reagan was een heel fatsoenlijke man, met een redelijk fatsoenlijke campagne. Trump is een schavuit met een gruwelijke campagne,’ zegt Maarten van Rossem in het AD. Trump wordt niet in bedwang gehouden. Hij benoemt onervaren zakenvrienden om zich heen, en het Congres en de meeste staten zijn Republikeins. Niets staat misbruik van macht nog in de weg, schrijft George Packer in The New Yorker: ‘En het kan snel gebeuren.’
2. Hij is een nachtmerrie voor de privacy. 

Na Trumps overwinning gingen veel meer mensen Signal gebruiken, de privacy-vriendelijke concurrent van Whatsapp. Uitvinder Moxie Marlinspike legt in The New York Times uit waarom: ‘Donald Trump staat op het punt om de controle te krijgen over het machtigste, meest omvattende en slechtst gecontroleerde surveillancesysteem ter wereld.’
3. Hij is slecht voor de economie. 

Onder Trump zal de vrijhandel afnemen, schrijven Willem Vermeend en Rick van der Ploeg in De Telegraaf. ‘Dit heeft tot gevolg dat de wereldhandel zal afnemen en de groei van de wereldeconomie zal vertragen. Vooral voor handelslanden, zoals Nederland, heeft deze ontwikkeling negatieve effecten op de groei, werkgelegenheid en welvaart.’
<h5>Principieel oneens</h5>
1. Dit is nu eenmaal wat de meerderheid wil. 

‘[D]e meeste mensen willen geen feminisme, lhbt-rechten, diversiteit of klimaatpolitiek. Dat vinden ze flauwekul. Onderbuikpolitici snappen dat, elites niet. Voor de meeste mensen is politiek correct wat werkt: meer niet. We gaan een beweging vóór Trump zien om er een succes van te maken.’ Dirk-Jan van Baar in de Volkskrant.
2. Het systeem dwingt presidentieel gedrag af. 

‘Ter geruststelling: de president van Amerika mag in naam de machtigste man zijn, in werkelijkheid is zijn invloed beperkt. Het Congres heeft mogelijkheden te over om zijn beslissingen af te zwakken, tegen te houden of terug te draaien,’ vindt Elsevier. ‘De Trump die als een stormram door de verkiezingsstrijd ging, zal als president een andere, meer beschaafde houding aannemen.’ Derk Jan Eppink in de Volkskrant.
3. Trump is een soort Nixon of Reagan.
Toen Nixon en Reagan gekozen werden, dachten veel linkse commentatoren ook dat ze wild om zich heen zouden gaan slaan. Maar Nixon sloot vrede met China en Reagan wist vreedzaam de Sovjet-Unie te ontmantelen. Trump lijkt op Reagan, vindt vicepresident Mike Pence: ‘Ze stegen tot grote hoogte in hun carrière, maar verloren nooit het contact met de gewone Amerikaan.’
<h5>Praktisch oneens</h5>
1. Lastig voorspelbaar, kalm blijven.
Frank Vermeulen moet in NRC niets hebben van alle apocalyptische voorspellingen over Trump. De toekomst is onvoorspelbaar: ‘Trump afschilderen als het begin van het einde is een overdreven voorstelling van feiten. Hij is de gekozen president die gezien zijn track record en zijn rabiate uitspraken scherp in de gaten moet worden gehouden. Dat kan het best met een koel oog.’
2. Goed voor economie. 
 
‘Trumps oplossing: investeringen in infrastructuur. Duizend miljard dollar. Wegen, bruggen, riolen. (&#8230;) Trump wil ook lagere belastingen. Meer uitgeven, minder inkomsten, hogere tekorten, meer schulden. De financiële positie van de VS zal verslechteren. Maar de economie zal meer groeien. De rente stijgt. Na een tijdje ook bij ons. (&#8230;) Trump herontdekt de sturende hand van de overheid. Als hij slaagt, zult u hem dankbaar zijn.’ Menno Tamminga in NRC.
3. Zijn pragmatisme is een voordeel voor de EU. 

Je kunt vinden dat Trump een politieke prutser is die traditionele bondgenootschappen zoals de NAVO uit eigenbelang beschadigt, schrijft Nausicaa Marbe in De Telegraaf, ‘Maar je zou ook kunnen stellen dat Trump een pragmatische internationale politiek beoogt die zich los zingt van idealen die toch niet meer levensvatbaar zijn (&#8230;) en die vooral tot kostbare oorlogen leiden. Met als resultaat een politiek die de EU prikkelt om sterker en autonomer te worden.’

Het debat: Trump wordt een ramp voor de VS en de rest van de wereld

<div class="lead">
De raad voor Strafrechttoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) vindt dat we moeten stoppen met het adopteren uit het buitenland omdat kinderen beter op kunnen groeien in hun eigen land. Maar er zijn ook succesverhalen.
</div>
<h5>Principieel voor</h5>
1. Pervers effect. 
 
Nederland moet stoppen met internationale adoptie omdat de vraag het aanbod in stand houdt, vindt de RSJ. ‘Het feit dat tehuizen niet leger worden, wijst er wel op dat het een vraaggestuurde markt lijkt,’ zegt Jolande Calkoen van de RSJ in Trouw. Het gros van de adoptiekinderen heeft wel ouders: ‘Je kunt je dan afvragen in hoeverre het afstand doen van een kind echt de bedoeling is geweest van die moeder.’
2. Meer kinderen daar redden. 

‘Uiteindelijk help je meer kinderen door hen ter plaatse te ondersteunen met goede jeugdbescherming dan door enkele kinderen hiernaartoe te laten komen,’ zegt Calkoen in het AD. ‘Als je kijkt hoeveel geld we besteden aan het hierheen halen van een kind: daarmee kun je minstens tien kinderen in het herkomstland aan een goed gezinsleven helpen,’ zegt emeritus hoogleraar adoptie René Hoksbergen in de Volkskrant.
3. Eigen land is beter voor een kind. 

Adoptie werkt bijna altijd ontwrichtend, stelt Marina van Dongen, zelf als baby uit Griekenland geadopteerd, in de Volkskrant: ‘Er is aan je fundament geknaagd: wie ben ik? En vooral: wat doe ik hier? Dat is iets wat blijft wringen, ook al heb je nog zo’n fijn leven hier. Je leidt niet het leven waarvoor je geboren bent. Veel geadopteerden houden het gevoel: ‘Misschien had ik dan in Calcutta in de ellende gezeten, maar dat was dan wel míjn ellende geweest.’
<h5>Praktisch voor</h5>
1. Veel wantoestanden bij handel. 

Er zijn veel wantoestanden bij adoptieprocedures: criminele tussenpersonen, corruptie, vervalste papieren, vrouwen die hun kind onder dwang af staan. ‘Adoptie heeft ook de idiotie van betaald draagmoederschap in de hand gewerkt. Kinderen worden gewoon verkocht,’ zegt René Hoksbergen in de Volkskrant.
2. Landen kunnen zelf voor kinderen zorgen. 

De meeste geadopteerde kinderen komen uit China, de VS, Zuid-Afrika en de EU. Meteen mee stoppen, vindt de RSJ. René Hoksbergen is het daarmee eens: ‘Adopties uit Amerika en de EU, dat kan gewoon niet. (…) Laat die kinderen alsjeblieft daar. Aan de ene kant halen ze in Amerika honderden kinderen per jaar uit Ethiopië, en dan moeten wij weer kinderen daarvandaan hierheen halen? (&#8230;) Die landen zijn prima in staat voor hun eigen kinderen te zorgen, en anders leren ze dat maar.’
3. Verandering moet geleidelijk en goed gebeuren. 

‘Juist omdat naar alle belangen van kinderen gekeken moet worden, dienen we op te passen met direct uitvoeren van het advies om met adoptie te stoppen,’ becommentarieert Trouw. Goede jeugdzorg is er in veel landen nog niet en Nederland moet daar flink achteraan: ‘Zolang dat allemaal onzeker is, dreigt een generatie kinderen in arme landen het slachtoffer te worden.’
<h5>Principieel tegen</h5>
1. Kinderen beter af in rijk land. 

‘Ik heb zelf twee adoptiekinderen uit Colombia (&#8230;). De keus was indertijd heel simpel: of een leven op straat of in het welvarende Nederland met liefhebbende mensen om je heen.’ Brief van adoptieouder in De Telegraaf.
2. Adoptie biedt liefdevol nest. 

‘Ja, er kleven bezwaren aan adoptie, als het gaat om hechting en identiteit (&#8230;) Maar die nadelen wegen niet op tegen het voordeel van een stabiele en dus definitieve plaatsing van een kind in een liefdevol nest,’ schrijft Hille Takken, moeder van een geadopteerd kind in NRC. ‘Het probleem is niet hun adoptie, maar het afgestaan-zijn.’
3. Adoptie kan werken, als laatste redmiddel. 

Uit onderzoek blijkt dat het met 80 tot 90 procent van de geadopteerde kinderen op latere leeftijd behoorlijk goed gaat, zegt adoptiespecialist Anneke Vinke in de Volkskrant. Het is niet makkelijk, ‘het gaat altijd met veel emoties gepaard’. Vinke is kritisch op adoptie, maar sluit het niet uit: ‘Het zou de laatste optie moeten zijn, als er echt geen mogelijkheden zijn in de eigen kring van een kind en binnen het eigen land. (&#8230;) Als een kind crepeert van de honger of sterft aan een hartaandoening die in een ander land operabel is, moet internationale adoptie kunnen.’
<h5>Praktisch tegen</h5>
1. Veel landen kunnen het niet zelf. 

Sommige landen kunnen voor hun eigen wezen zorgen. Maar, schrijft antropoloog Hub van Wersch in Trouw: ‘In de talrijke landen waar die mogelijkheden ontbreken, is een beroep op de plaatselijke overheid even zinvol als vragen om sneeuw in de woestijn.’ Dat adoptie een markt voor kinderen in stand houdt, is ‘de wereld op z’n kop’. De tjokvolle tehuizen staan juist in arme landen ‘waarin zorg voor armen en kinderen onderaan de prioriteitenlijst bungelt.’
2. Verbod maakt het erger.
‘In 95 procent van de gevallen gaat de procedure goed,’ zegt Cees van Dijlen van de belangenvereniging voor adoptieouders uit China in het AD. Verbieden werkt niet: ‘Mensen zoeken dan juist naar illegale wegen. Het zou veel beter zijn om financiële vergoedingen te schrappen bij adoptie. Daarmee haal je de angel uit het probleem.’
3. Bestrijd misbruik beter.
Natuurlijk zijn er misstanden, schrijft Van Wersch in Trouw. Verscherp daarom procedures en toezicht en blokkeer adopties uit dubieuze landen: ‘Mogelijk gevolg: terugloop van het aanbod van kinderen. Dat is te rechtvaardigen vanuit het belang van het kind. Wat je niet moet doen, is interlandelijke adoptie onmogelijk maken.’

Moeten we stoppen met adoptie uit het buitenland?

<div class="lead">
Moet de eurozone een hechtere muntunie worden (met gedeelde staatsschulden) óf opgesplitst worden in een noordelijke en een zuidelijke munt? VN fileert het debat en zet de argumenten onder elkaar.
</div>
<h4 class="normal">Voor</h4>
<h5>Principieel voor</h5>
1. Eurocrisis onvermijdelijk. 
‘De Griekse crisis laait binnenkort weer op. Buiten Brussel en Berlijn gaan zo’n beetje alle economen daarvan uit. Om maar te zwijgen van de Italiaanse bankencrisis,’ zegt Stiglitz in de Volkskrant. Ook professor Otmar Issing, ex-hoofdeconoom van de ECB, voorspelt in Central Banking ‘een ramp voor de monetaire unie’. ‘Overheden blijven maar schulden opstapelen – en dan, op een dag, stort het hele kaartenhuis in elkaar.’
2. De euro vergroot de kloof. 
Ewald Engelen zegt in De Groene. dat de fixaties op begrotingstekort, staatsschuld, inflatie en het mandaat van de ECB alle één richting opwijzen: ‘(&#8230;) concurrentieverschillen kunnen in een muntunie niet langer worden opgevangen door de munt te devalueren, maar vereisen verlaging van de arbeidskosten door de verzorgingsstaat af te breken, arbeidsmarkten te flexibiliseren en de rechtsbescherming van werknemers te ontmantelen.’
3. De euro bedreigt de Europese eenheid. 
Verwar de kritiek van Wilders en Le Pen op de euro niet met die van Stiglitz, zegt hij in de Volkskrant: ‘Het verschil is dat politici als zij de Europese Unie willen vernietigen. Ik steun het Europese project juist! Daarom reik ik alternatieven aan waarmee we het project kunnen redden. (…) We moeten echt ophouden de eenheidsmunt te verwarren met het Europese project. (&#8230;) De waarheid is, dat als we de deze cruciale fout niet rechtzetten, je de Le Pens en Wildersen alleen maar in de kaart speelt.’
<h5>Praktisch voor</h5>
1. Aanmodderen is geen optie. 
Doormodderen leidt tot generaties massawerkloosheid en meer Europese samenwerking is politiek onhaalbaar, zegt Stiglitz in NRC. Hij pleit voor een noordelijke en zuidelijke euro, waardoor de waarde van de laatste daalt: ‘Dat zorgt ervoor dat hun producten goedkoper en concurrerender worden, hun economieën weer kunnen groeien, en dat ze schulden beter kunnen dragen. Als jullie munt duurder wordt, worden jullie buitenlandse schulden goedkoper en zijn jullie beter af.’
2. Scheiding is niet zo dramatisch. 
‘Natuurlijk, bij een transitie horen kosten. (…) Twee experimenten hebben daarin de laatste tijd inzicht gegeven: de Europese reddingsactie voor Griekenland en de Brexit. De Brexit heeft niet de kosten meegebracht die sommigen voorspelden.’ Stiglitz in NRC.
3. De euro is helemaal niet belangrijk. 
‘Als de euro wordt opgeheven, hoef je echt niet meer zoals vroeger te reizen met al dat papiergeld en muntjes in je zak. Ik reis naar zoveel landen zonder dat ik ooit contant geld gebruik. We gaan toch naar een wereld met digitaal geld. Om de euro nou zo belangrijk te vinden, komt op mij als econoom nogal maf over.’ Stiglitz in FD.
<h4 class="normal">Tegen</h4>
<h5>Principieel tegen</h5>
1. Stiglitz maakt de verkeerde analyse. 
Het probleem met de euro is niet het verlies van wisselkoersen, schrijft Jeroen Dijsselbloem in NRC: ‘Het onderliggende probleem is (…) de concurrentiekracht van de verschillende gebieden in de eurozone. Die loopt uiteen, maar dat was voor de euro ook al zo. In de jaren voor de crisis steeg de welvaart in Griekenland, Spanje en Portugal, mede dankzij de euro. (&#8230;) Door de euro zijn de onderliggende problemen met onder meer de concurrentiekracht lang uit beeld gebleven.’
2. Eruit is te pijnlijk. 
Vermogensbeheerder M&amp;G Management stelt in 2013 in een blog dat: ‘Het sterkste argument om in de EMU te blijven is dat de kosten van uittreden te pijnlijk zullen zijn ten opzichte van de voordelen. Kapitaalvlucht, torenhoge inflatie, faillissementen op nationale schaal, massawerkloosheid en sociale onrust maken deze optie niet bepaald aantrekkelijk.’
3. Onderschat de politieke steun voor de euro niet. 
Ondanks alle problemen in de eurozone is er geen enkel land uitgestapt, terwijl er wel drie landen (Slowakije, Estland en Letland) zijn bijgekomen, stelt M&amp;G. Blijkbaar leeft Europese samenwerking nog steeds sterk, doen de EU en ECB het niet zo slecht en ‘misschien blijft de euro wel veel langer bestaan dan sommige economische commentatoren nu verwachten.’
<h5>Praktisch tegen</h5>
1. Markten willen de euro. 
Ondanks crises is de koers van de euro nooit ingestort, zegt oud-minister van Financiën Onno Ruding in Elsevier: ‘Ook niet toen het een paar jaar geleden erger was dan nu. Ik heb jarenlang in de financiële markten gewerkt en die willen wel degelijk de euro. (&#8230;) Nederlandse exporteurs krijgen door de euro zekerheid voor export naar Italië en Spanje. En als toerist heb je minder gedonder.’
2. Stabiliteitspact werkt. 
Er is veel kritiek op het Stabiliteitspact, zegt Dijsselbloem in Trouw, maar de begrotingstekorten zijn van gemiddeld 6 naar 2 procent teruggebracht. ‘Ik weet zeker dat je die ontwikkeling niet had gehad zonder dat pact.’ Het pact geeft ‘financiële markten en investeerders het vertrouwen dat die kwetsbare landen hun financiële verplichtingen nakomen’.
3. Hervormde eurozone kan problemen aan. 
De muntunie was niet voorbereid op een zware crisis, maar sindsdien zijn belangrijke stappen gezet: Europese noodfondsen, de bankenunie, en aanscherping van het bankentoezicht. Andere regels gaan op de schop, schrijft Dijsselbloem in Trouw: ‘De begrotingsregels zijn te ingewikkeld geworden (&#8230;). Dus moeten ze veranderen. En de indicatoren – moeten we sturen op schuld, de uitgaven of structureel tekort – gaan ook veranderen.’
<h5 class="p_1">Conclusie:</h5>
Opsplitsen is de beste optie. 
De economie in de eurozone blijft maar kwakkelen, voortmodderen is geen optie. Verdere politieke integratie met gedeelde staatsschulden lijkt politiek onhaalbaar, dus blijft splitsing van de euro in een noordelijke en een zuidelijke munt als meest realistische optie over.

Stelling: Stop met de euro in deze vorm

<div class="lead">Het Amsterdamse GVB wil af van contant geld in bussen. Veel economen willen van cash af: elektronisch betalen is sneller en veiliger en maakt fraude en belastingontduiking vrijwel onmogelijk. Tegenstanders vrezen Big Brother.</div>
<h4 class="normal">Voor</h4>
<h5>Principieel voor</h5>
1. Het is goed tegen fraude en misdaad. 
Het zijn vooral criminelen en fraudeurs die voor honderden miljarden dollars aan contant geld in grote coupures gebruiken, schrijft econoom Kenneth Rogoff in het FD. ‘Alleen al de kosten van de belastingontduiking zijn enorm, in de VS misschien zelfs $ 700 miljard per jaar.’ Dan zijn er nog misdaad, corruptie, illegale drugs en gokken, mensensmokkel, terrorisme en afpersing.
2. Het is een humane aanpak van illegale immigratie. 
Cashbetalingen van werkgevers aan personeel zonder officiële papieren zijn een belangrijke factor achter illegale immigratie, schrijft Kenneth Rogoff in het FD: ‘Het terugschalen van het gebruik van contant geld is een veel humanere manier om de immigratie te beperken dan het bouwen van prikkeldraadversperringen.’
3. Het is beter voor de economie: het dwingt tot geld uitgeven. 
‘Als banken een negatieve rente vragen in een samenleving zonder contant geld, dan kunnen de klanten hun geld niet van de bank halen en onder hun matras stoppen. De enige keus van consumenten is dan om het geld uit te geven of het door de bank te laten afpakken. Door mensen te dwingen om hun geld uit te geven in plaats van te sparen, stimuleer je de economie,’ aldus een analyse op BusinessInsider.com.
<h5>Praktisch voor</h5>
1. Geen paniek, cash gaat geleidelijk weg. 
Een plan voor het beteugelen van papiergeld moet aan drie eisen voldoen, schrijft Kenneth Rogoff in het FD. Burgers moeten voorlopig ‘contant geld kunnen blijven gebruiken voor het doen van anonieme aankopen van redelijke omvang’. Het aanpakken van cash moet geleidelijk gebeuren en moet rekening houden met mensen zonder bankrekening.
2. Het is veiliger voor personeel. 
‘We zijn zo blij met dat cashloos betalen,’ zegt buschauffeur Ronald Goos van het GVB tegen AT5. ‘Die overvallen hebben gewoon heel veel impact.’ Chauffeurs voelen zich ’s avonds vaak onzeker als ze moeten stoppen voor een verdacht persoon: ‘Dat gaan we toch een stuk minder krijgen omdat je gewoon geen cash geld meer op de bus hebt.’
3. Het is makkelijker. 
‘Het voordeel is dat je niet meer naar de bank moet gaan om geld af te halen voor je frietjes, snacks of drankjes. Wij hoeven het geld niet meer manueel terug naar de bank te brengen. Dat bespaart veel tijd.’ Frituuruitbater François Bouvard in de Gazet van Antwerpen.
<h4 class="normal">Tegen</h4>
<h5>Principieel tegen</h5>
1. Verlies van privacy. 
‘Je betalingsgegevens en alles wat deze vertellen over je persoon en levenswijze zijn op het gebied van privacy een van de weinige dingen waar we nog enige controle over hebben,’ schrijft Ancilla van de Leest op Joop.nl. Banken, bedrijven en inlichtingendiensten bespioneren ons: ‘Wanneer contant betalen geen optie meer is, gaat er geen dag voorbij dat er niet geregistreerd wordt waar je wanneer en hoe lang was.’
2. Verlies van vrijheid. 
‘Cash kun je onderling uitruilen. Zodra een betaling digitaal gaat, verloopt die per definitie via boven ons aangestelde derden. Een externe instantie controleert wie ik ben, of ik voldoende geld voor de transactie heb, gaat na aan wie ik dat bedrag wil overmaken. (&#8230;) Dat maakt ons voor onderhandse transacties afhankelijk van een hiërarchie waarop we weinig grip hebben,’ aldus Karin Spaink in het Parool.
3. Een oorlog tegen spaarders. 
De ECB wil de voorzichtige burger tegen zijn zin dwingen om zijn spaargeld uit te geven, schrijft Geenstijl: ‘Cash moet in dit Grand European Design afgeschaft worden, want als giraal sparen geld kost, dan heeft de spaarder nu nog de mogelijkheid om gewoon het te sparen bedrag onder het matras te deponeren. Die uitvlucht moet, in de krankzinnige logica van Frankfurt, worden afgesneden.’
4. Controleverlies over je budget. 
Uit onderzoek blijkt dat mensen digitaal geld makkelijker uitgeven dan cash, zegt Nibud-woordvoerder Gabriëlla Bettonville in NRC: ‘Hoe meer drempels mensen voelen en hoe concreter het uitgeven van geld voelt, hoe zuiniger ze ermee omgaan.’
<h5>Praktisch tegen</h5>
1. Cash moet altijd kunnen. 
Het moet altijd mogelijk blijven om contant te betalen in het Amsterdamse openbaar vervoer, zegt jurist Pieter Vleeming tegen AT5. Daarom spant hij een kort geding aan tegen het GVB. Hij is bang dat daklozen en toeristen straks de dupe zijn. Bijna 100 miljoen Europeanen hebben geen bankrekening, schrijft Ancilla van de Leest op Joop.nl: ‘Waarschijnlijk omdat je die simpelweg vaak niet kunt krijgen wanneer je schulden hebt of dakloos bent.’
2. Cash is een veilige back-up. 
‘Het Nibud adviseert de consument voorbereid te zijn op calamiteiten in het elektronisch betalingsverkeer. Of het nu cyberaanvallen zijn, elektronische storingen of een geskimd pasje, de noodzaak om altijd contant geld achter de hand te hebben is overduidelijk,’ schrijft het Nibud op zijn site.

Moet contant geld verdwijnen?

<h5 class="lead">Maakt het eigen risico de zorg voor arme mensen onbetaalbaar, of is het onmisbaar? VN fileert het debat en zet de argumenten onder elkaar.</h5>
<h4 class="normal">Voor</h4>
<h5>Principieel voor</h5>
1. Het is nodig voor kostenbewustzijn. 
‘Nederlanders hebben geen idee wat de zorg daadwerkelijk kost. (&#8230;) Het eigen risico is een manier om mensen die zorg consumeren te laten voelen dat zorg geld kost. Dat helpt. Zelfs een eenvoudig en relatief laag eigen risico als het onze voorkomt al ruim een half miljard euro per jaar aan zorguitgaven. “Remgeld” noemen economen dat,’ schrijft <a href="https://www.vn.nl/waarom-het-eigen-risico-in-de-zorg-behouden-moet-blijven/" target="_blank">Kees Kraaijeveld in Vrij Nederland</a>.
2. Eigen risico leidt niet tot zorgmijding. 
‘Wij kunnen geen rechtstreeks verband leggen tussen de verhoging van het eigen risico in 2013 en het percentage zorgmijders in de jaren daarna,’ stelt Peter Groenewegen van onderzoeksinstituut Nivel in Medisch Contact. Het afzien van zorg is niet per se ongewenst, schreef minister Schippers aan de Kamer: ‘Soms gebruiken mensen terecht geen (vervolg)zorg omdat bijvoorbeeld zonder zorg de klacht vanzelf overgaat.’
3. Eigen risico is heel fair. 
‘Ik vind 385 euro eigen risico goed te verantwoorden. Het maximale verschil tussen iemand die extreem veel gebruikmaakt van zorg en iemand die nooit zorg nodig heeft, blijft 385 euro. Ik vind dat heel sociaal. Als je in Nederland een dure ziekte hebt, hoef je nooit een lening af te sluiten of een extra hypotheek,’ zegt Edith Schippers in NRC Handelsblad.
<h5>Praktisch voor</h5>
1. Meerderheid Nederlanders wil eigen risico. 
Bijna driekwart van de Nederlanders is vóór het eigen risico, zo blijkt uit een enquête van marktonderzoeksbureau TNS: ‘Zij vinden echter wel dat het eigen risico lager zou moeten zijn: gemiddeld noemt deze groep een bedrag van 212 euro.’ Tweederde is er ook voor om het eigen risico inkomensafhankelijk te maken.
2. Eigen risico is overal heel normaal. 
Nederlanders betalen in vergelijking met andere Europese landen relatief weinig uit eigen zak aan zorg, vertelt hoogleraar gezondheidseconomie Wim Groot aan RTL: ‘Bij ons is dat 7 à 8 procent, in België en Duitsland meer dan 10 en in Griekenland zelfs meer dan de helft.’
3. Afschaffen kost veel geld. 
‘Ik vind dat te veel partijen doen alsof zorg gratis is. Dat zou ik ook wel willen, maar ergens moet iemand betalen. (…) Als je het eigen risico afschaft, gaat de premie die mensen voor hun zorgverzekering moeten betalen jaarlijks met zo’ n 284 euro omhoog. Dat is het eerlijke verhaal,’ zegt Edith Schippers in NRC.
<h4 class="normal">Tegen</h4>
<h5>Principieel tegen</h5>
1. Eigen risico leidt tot zorgmijden. 
Bijna de helft van de huisartsen heeft patiënten die om financiële redenen een verwijzing naar het ziekenhuis naast zich neer legden, zo bleek in 2014 uit een enquête. ‘Door zorg te mijden, lopen mensen onnodig lang rond met klachten (&#8230;) en lopen ze het risico op complicaties,’ zei Paulus Lips van de Landelijke Huisartsen Vereniging in Medisch Contact.
2. Argumenten voor zijn drogredenen. 
‘Soms is de argumentatie dat het een rem zet op het zorggebruik, soms dat het de basispremie laag houdt,’ schrijft Mirjam de Rijk in De Groene: ‘De eerste redenering is opmerkelijk omdat het bij het eigen risico om zorg gaat waar een verwijzing van de huisarts voor nodig is. Blijkbaar vindt de huisarts doorverwijzing noodzakelijk, maar het eigen risico moet er voor zorgen dat dit advies (&#8230;) niet wordt opgevolgd.’ Bij de tweede redenering wordt ziekte ‘gezien als eigen schuld of eigen verantwoordelijkheid’.
3. Eigen risico bevordert ongelijkheid. 
De afgelopen jaren is de ongelijkheid in toegang tot gezondheidszorg toegenomen, stelt Martin Buijsen, hoogleraar recht en gezondheidszorg in De Groene. ‘Een systeem dat gebaseerd is op individueel slim keuzes maken – voor polissen, voor zorgaanbieders, eventueel voor een hoger eigen risico – beloont de slimste kiezers, de hoger opgeleiden.’
<h5>Praktisch tegen</h5>
1. Ook een beetje zorgmijden is erg. 
Volgens minister Schippers ziet slechts een half procent van de patiënten af van zorg door het eigen risico. Maar de minister ziet de armen over het hoofd, zegt huisarts Joost Swart in Het Parool. Een half procent gemiddeld voor Nederland lijkt niet significant, ‘maar in achterstandswijken als de Bijlmer is de situatie heel schrijnend’.
2. Eigen risico leidt tot betalingsproblemen. 
‘Er zijn groepen mensen die in betalingsproblemen komen bij het verhogen van het eigen risico, daarom hebben we vorig jaar ook al een signaal afgegeven om het eigen risico niet verder te laten stijgen,’ vertelt een woordvoerder van Zorgverzekeraars Nederland tegen RTL.
4. De bezuinigingen van Schippers zijn nep. 
Het lijkt wel alsof Schippers de afgelopen jaren veel bezuinigd heeft, maar dat is grotendeels schijn, schrijft Mirjam de Rijk in De Groene: ‘De kosten worden nog steeds gemaakt, maar zieken betalen ze nu zelf. Het gaat dan in de eerste plaats over het verhogen van het eigen risico. In 2011 waren de 13,5 miljoen Nederlandse premiebetalers nog maximaal 170 euro per jaar aan eigen risico kwijt, inmiddels is dat 385 euro.’

Moet het eigen risico in de zorg blijven?

<div class="lead">
De groei van de Nederlandse lonen is in 20 jaar niet zo laag geweest. Werknemers krijgen een steeds kleiner deel van het nationale inkomen. Meer loon is welverdiend, en goed voor de economie omdat werknemers meer gaan besteden.
</div>
<h4 class="normal">Voor</h4>
<h5>Principieel voor</h5>
1. Gewone werknemer staat al heel lang stil. 
De lonen zijn vorig jaar met slechts 0,6 % gestegen, het laagste percentage in twintig jaar tijd, volgens het CBS. ‘Het reële inkomen van de tien procent minst verdienende huishoudens is in Nederland sinds 1977 met ruim dertig procent gedaald. Ook zijn de cao-lonen, gecorrigeerd voor inflatie, sinds 1980 niet gestegen,’ schreef Mirjam de Rijk vorig jaar al in De Groene.
2. Kapitaal wint van arbeid. 
Het aandeel van de lonen in het nationaal inkomen – de arbeidsinkomensquote – is gedaald van 78 % in 2003 naar 73 %, becijferde DNB. Er dreigen ‘Victoriaanse toestanden op de arbeidsmarkt’, schrijft Maarten Schinkel in NRC. Een krimpende middenklasse is slecht voor de maatschappelijke stabiliteit: ‘En groeiende ongelijkheid, of dat nu het vermogen, het inkomen of de meegekregen gezinscultuur betreft, fragmenteert de samenleving.’
3. Leven wordt leuker. 
Een loonsverhoging zou goed zijn voor de sfeer in ons land, betoogt econoom Robin Fransman in De Telegraaf: ‘Er zou minder boosheid zijn. We zijn obsessief bezig met het verlagen van andermans inkomen. Denk maar aan de discussies over wachtgeld, over beloningen van de top van het bedrijfsleven, hoeveel bestuurders bij goede doelen mogen verdienen. Het leven is leuker als we allemaal meer verdienen.’
<h5>Praktisch voor</h5>
1. Bestedingen aanzwengelen. 
De consumptie in Nederland is al jaren te laag, schrijft Michiel Dijkstra in Elsevier: ‘Nederlanders geven weinig uit – ze hebben het geld er vaak ook niet voor – waardoor er voor anderen weer weinig te verdienen valt. (&#8230;) Een vicieuze cirkel is het resultaat. (&#8230;) De oplossing is simpel. Bedrijven zouden minder bang moeten zijn om hun personeel goed te betalen.’
2. Er is ruimte voor loonsverhoging. 
‘De grote bedrijven zitten goed bij kas en de economie trekt aan. Na jaren is er daarom weer ruimte voor koopkrachtverbetering,’ zei DNB-president Klaas Knot in april. Angst voor inflatie of onze concurrentiepositie is niet nodig, zegt econoom Steven Brakman in het Dagblad van het Noorden: ‘Juist door jarenlange loonmatiging is het concurrentievermogen van ons bedrijfsleven vergeleken met dat in de ons omringende landen juist prima.’
3. Wel meer geld, maar dan als flexibele bonus. 
In plaats van loonsverhoging te eisen, zouden vakbonden moeten aandringen op winstdelingsregelingen en werknemersaandelenplannen, schrijft Paul de Beer in het FD. Dan ‘profiteren ook de werknemers van de groei van het kapitaalinkomen en is er minder reden tot zorg over het slinkende loonaandeel.’
<h4 class="normal">Tegen</h4>
<h5>Principieel tegen</h5>
1. Lonen zijn helemaal niet achtergebleven. 
‘Van onderbetaling is helemaal geen sprake,’ zegt Cees Oudshoorn van VNO-NCW in het FD. De reële lonen zijn niet achtergebleven bij de arbeidsproductiviteit: ‘Die lopen juist heel synchroon aan elkaar.’ De koopkracht is achtergebleven, maar dat komt door te hoge belastingen en premies.
2. De politiek moet zich er niet mee bemoeien. 
‘Niet gebruikelijk’ noemen oud-staatssecretarissen Willem Vermeend en Rick van der Ploeg in De Telegraaf het PvdA-pleidooi voor hogere lonen: ‘Den Haag gaat daar niet over. De loonhoogte en andere arbeidsvoorwaarden worden in het Nederlandse bedrijfsleven vastgesteld op basis van onderhandelingen tussen werkgevers en werknemers. (&#8230;) Daarbij wordt mede rekening gehouden met de financiële positie en winstgevendheid van de betrokken bedrijven.‘
3. Loongolf kan niet wegens arbeidsoverschot. 
De jarenlange loonmatiging is niet het gevolg van beleid, maar van de markt, schrijft Frank Kalshoven in de Volkskrant: ‘Een overschot aan mensen die wilden werken maar geen baan konden vinden, duwde de loonstijgingen omlaag.’ De lonen kunnen alleen omhoog ‘als er spanning is op de arbeidsmarkt’. Die is er nu niet: ‘Op een ruime arbeidsmarkt pleiten voor een loongolf – omdat het macro-economisch lekker zou uitkomen – is wel begrijpelijk. Maar het gaat niet gebeuren.’
<h5>Praktisch tegen</h5>
1. Het leidt niet tot economische groei. 
Een algemene loonsverhoging is duur en ineffectief, stelt Forum van VNO-NCW: ‘Door de hoge premies en belastingen vergt het immers 300 euro aan extra loonkosten voor de werkgever om de werknemer 100 euro extra bestedingskracht te geven. Dat maakt Nederlandse bedrijven duurder zonder dat ze de totale loonkostenstijgingen kunnen terugverdienen aan extra binnenlandse bestedingen.’
2. Het kan niet, er is geen vet op de botten. 
Loonsverhoging kán bij veel bedrijven helemaal niet, zegt Michaël van Straalen van MKB-Nederland: ‘Veel ondernemingen herstellen nog van de economische crisis en hebben weinig vet op de botten. Dan kan het wel zijn dat ze meer omzet boeken, maar de marges zijn flinterdun.’
3. Verkeerde moment, verkeerde land. 
Het is een ongelukkig moment voor een loonsverhoging, schrijven Vermeend en Van der Ploeg in De Telegraaf: ‘Voor de komende jaren wordt een lagere groei van de wereldeconomie verwacht. Voor veel bedrijven, vooral in de exportsector, leidt dat tot lagere winsten.’ Bovendien: ‘In de EU behoort Nederland nu al tot de landen met de hoogste loonkosten (brutoloon plus werkgeverslasten).’

Moeten de lonen omhoog?

<div class="lead">Er zijn veel spanningen tussen het Westen en Rusland: de oorlog in Oekraïne, NAVO-oefeningen in de Baltische staten, cyberaanvallen en het Russische dopingschandaal. Is een harde lijn de oplossing of juist een onnodige provocatie? Stelling: het Westen moet zich hard opstellen tegenover Rusland.</div>
<h4 class="normal">Voor</h4>
<h5>Principieel voor</h5>
1. Eendracht maakt macht. 
‘We moeten onze bondgenoten in Centraal- en Oost-Europa verdedigen en onze weerstand vergroten tegen nieuwe bedreigingen, waartoe ook cyberaanvallen behoren,’ aldus Barack Obama: ‘De Europese Unie moet ondanks een Brexit een hecht blok blijven vormen tegen Rusland.’
2. Er is nooit beloofd dat NAVO niet zou uitbreiden. 
Geen enkele westerse leider heeft na de val van de Muur aan de Russen beloofd dat de NAVO niet naar het Oosten zou uitbreiden, stelt blogger George Knight: ‘De logica dat dit onderwerp niet op de agenda stond, was dat in 1990-91 de imploderende Sovjet-Unie geen machtspositie meer had om zoiets te kunnen eisen.’
3. Russen verzieken sport. 
Het is ‘onbegrijpelijk’ dat het IOC Russische sporters toelaat op de Olympische Spelen, vindt Herman Ram van de Nederlandse Dopingautoriteit: ‘We zitten nu in een situatie waarin de best georganiseerde vorm van staatsdoping boven tafel is gehaald en toch pakt het IOC niet door. (…) Het komt er nu op neer dat een Russische sporter die niet is betrapt, iets waar de eigen regering aan heeft meegeholpen, geluk heeft. (…) Natuurlijk werpt dit een smet op de Spelen.’
<figure id="post-334988 media-334988" class="align-none"></figure>
<figure id="post-334988 media-334988" class="align-none"><img decoding="async" class="alignleft" title="Gevechtsvliegtuig" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/08/f22s-intercept-Bear_preview.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/08/f22s-intercept-Bear_preview-320x215.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/08/f22s-intercept-Bear_preview-640x429.jpg 640w" alt="" width="549" height="368" /></figure>
<h5></h5>
<h5>Praktisch voor</h5>
1. Russen zoeken de grens. 
Het Westen moet militair superieur blijven aan Rusland, zegt Rusland-kenner Stefan Meister in Elsevier: ‘Rusland probeert altijd militair op gelijke hoogte te komen met de Verenigde Staten.’ De Russen zoeken altijd de grens, zegt Rusland-kenner Henk Kern: ‘Dat zie je ook in Oekraïne. Rusland stopt daar pas als er een sterkere tegenstander is.’
2. Russen provoceren, zijn onbetrouwbaar. 
‘Moskou intimideert en provoceert,’ zegt generaal Nico Tak tegen de NOS. De Russen provoceren met bommenwerpers, onderzeeboten en een schijnaanval op een Amerikaans schip. Ze zijn onbetrouwbaar: ‘Onder het mom van oefeningen trekken ze 80.000 man samen aan de oostgrens van de NAVO. In het verleden is gebleken dat ze dergelijke oefeningen gebruiken om troepen te verplaatsen naar bijvoorbeeld Oekraïne.’
3. Realpolitiek is zacht én hard. 
Duitsland heeft een lange traditie van enerzijds ijzervreters die zich hard opstellen tegen Rusland, anderzijds ministers van Buitenlandse Zaken die blijven praten met het Kremlin. ‘Rolverdeling, een beproefd spel,’ zo schrijft Ko Colijn in VN. Minister Bert Koenders wil militaire actie, maar ook blijven praten: ‘Ik vind die vuist en open hand allebei belangrijk (…) De NAVO is niet agressief, maar we zijn ook niet naïef.’
<h4 class="normal">Tegen</h4>
<h5>Principieel tegen</h5>
1. Het kan ernstig uit de hand lopen. 
Aan de escalatie tussen het Westen en Rusland zitten gevaarlijke kanten, waarschuwt Ruslandkenner Ben de Jong op NOS.nl: ‘Een ondoordachte beslissing kan bij de tegenpartij een felle reactie oproepen. Zo zou een kleine confrontatie ongewild snel tot een groter conflict kunnen leiden.’
2. Westen provoceerde Rusland na val Muur. 
Na de val van de Muur is de Russen beloofd dat de NAVO niet zou uitbreiden. Toch zijn Tsjechië, Polen, Hongarije, de Baltische staten, Slowakije, Roemenië, Slovenië, Bulgarije, Kroatië, Albanië en Montenegro erbij gekomen. In 2008 beging president Bush volgens Edy Korthals Altes in NRC een ‘kapitale fout door aan te dringen op het NAVO-lidmaatschap van de Oekraïne en Georgië. Eenieder met enig historisch besef kon voorzien dat dit voor Moskou volstrekt onaanvaardbaar zou zijn.’
3. Complot van militair-industrieel complex. 
Met oorlogspropaganda over de stijging van de Russische militaire uitgaven verhult de NAVO dat het Westen veel meer uitgeeft aan wapentuig, schrijft Jos van Dijk op Sargasso.nl: ‘Wat we niet zullen zien, zijn de eigen belangen die op het spel staan: de belangen van het militair-industriële complex.’
<figure id="post-334986 media-334986" class="align-none"><img decoding="async" class="alignleft" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/08/f-nato-a-20160208_preview.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/08/f-nato-a-20160208_preview-320x187.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/08/f-nato-a-20160208_preview-640x374.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/08/f-nato-a-20160208_preview-1280x747.jpg 1280w" alt="" /></figure>
&nbsp;
<h5>Praktisch tegen</h5>
1. Goede relatie met Russen is nodig. 
‘Zowel de Europese als de geopolitieke situatie vragen om samenwerking (…) op het gebied van economie en energievoorziening, maar ook in crisissituaties in het Midden-Oosten en in Afrika. De uitslag van het Britse referendum heeft de positie van de EU in de wereld ernstig verzwakt. (&#8230;) [E]en fundamentele herbezinning op onze relatie met Rusland is van groot belang.’ Oud-ambassadeur Edy Korthals Altes in NRC.
2. Rusland is nu een kat in het nauw. 
‘Rusland is veel kwetsbaarder dan tijdens de Koude Oorlog en daarom minder voorspelbaar,’ schrijft docent Internationale Betrekkingen Laurien Crump in NRC. Binnen het Warschaupact temperden de kleinere bondgenoten de Sovjet-Unie. ‘Nu staan er niet langer twee machtsblokken tegenover elkaar. Rusland voelt zich geïsoleerd en daardoor extra bedreigd. De vraag is daarom of deze militaire vuist in de richting van Rusland wel verstandig is.’
3. Rusland heeft redelijke eisen. 
‘Rusland ziet zichzelf al eeuwen als een grootmacht en heeft concrete en redelijke eisen, stelt kolonel b.d. Harry van der Horst op Dwarsliggers.eu: ‘Rusland mag niet omsingeld worden door vijandige staten, waarbij een bufferzone tussen Rusland en met name het Westen herhaling van historisch onheil (zoals de Franse en Duitse invallen) moet voorkomen; de ‘omsingelingsangst’. Rusland streeft naar (…) ijsvrije havens.’

Moet het Westen zich hard opstellen tegenover Rusland?

<div class="lead">
De referenda over de Brexit en het Oekraïne-verdrag veroorzaakten grote politieke problemen. Er gaan stemmen op te stoppen met referenda, omdat ze bij complexe vragen alleen ‘ja’ of ‘nee’ als antwoord hebben. Stelling: schaf het referendum af.
</div>
<h4 class="normal">Voor</h4>
<h5>Principieel voor</h5>
1. Vetocratie verlamt Europa. 
Protestpartijen hebben plannen voor 32 referenda in 18 EU-landen, schrijft Caroline de Gruyter in NRC. Een vetocratie dreigt: ‘Het referendum kan wel eens hét wapen worden om af te rekenen met de globalisering, de parlementaire democratie en andere projecten waarmee Europese elites na de destructie van twee wereldoorlogen dit deel van de wereld probeerden te verbeteren.’ (&#8230;) ‘Het zou waanzin zijn om de essentie ervan zomaar op te geven.’
2. Referenda ondermijnen de democratie. 
‘Opwinding creëren over één onderwerp, daarover in een simpel ja-nee-model de “volkswil” peilen (&#8230;) waarbij het volk per referendum achteraf steeds een al door de volksvertegenwoordiging genomen besluit terug kan draaien. Bindend. Mij lijkt dat uitholling van de representatieve democratie. Ik ben tegen de volksraadpleging, omdat zo’n systeem van referenda (&#8230;) het emotionalisme in de politiek doet oplaaien,’ aldus Paul Steenhuis in NRC.
3. Referenda zijn laf. 
De politici die oproepen tot een referendum verschuilen zich achter het argument dat het altijd goed is om het volk te raadplegen, schrijft Eveline Rethmeier op de site van Vrij Nederland. Maar: ‘Een referendum is eerder een laffe vorm van politiek waarbij politici zich achter hun volk verschuilen omdat ze zelf de taaiste knopen niet durven door te hakken.’
<h5>Praktisch voor</h5>
1. Kiezers weten niet genoeg. 
‘De op een na meest gestelde zoekvraag bij Google in het VK ná het Brexit-referendum was: “What is the EU?” Het is moeilijk vol te houden dat dit referendum bijdraagt aan zinvolle betrokkenheid van burgers,’ schrijft Marcel Canoy in het FD.
2. Het leidt tot het tegenovergestelde. 
In Californië zijn vele referenda gehouden, waarbij burgers tegenstrijdige doelen kozen: lagere benzineprijzen én lage uitstoot, lage belastingen én goede sociale zekerheid. Dat leidt tot illusies, zegt Europakenner Mark Leonard in Trouw: ‘Het lijkt alsof mensen meer invloed krijgen door referenda, maar in de praktijk kan het leiden tot minder invloed. Om het leven van mensen te verbeteren, moeten er dingen gedaan worden. Dat lukt niet als zaken worden geblokkeerd.’
3. Referenda zijn misleidend. 
‘Door een Brexit worden juist die mensen in het Verenigd Koninkrijk hard getroffen die vóór een uittreding uit de Europese Unie hebben gestemd. Het is intens triest dat de mensen die het al moeilijk hebben dezelfde zijn die in de fabeltjes van Boris Johnson en Nigel Farage trappen. Als gevolg zijn ze dubbel de pisang. Nepdemocraten bedankt.’ Marcel Canoy in het FD.
<h4 class="normal">Tegen</h4>
<h5>Principieel tegen</h5>
1. Referenda helpen bij de sloop van de EU. 
Referenda zijn het enige middel voor eurosceptici om de EU te slopen, zei Bernd Lucke van Alternative für Deutschland na de Brexit in Elsevier: ‘Het is beschamend dat Cameron niet meer concessies kreeg in zijn onderhandelingen met de EU. Het perspectief is nu meer referenda. Wij staan op een kruispunt. Dit kan het einde zijn van de EU.’
2. Het is de enige echte democratie. 
‘Het volk weet véél beter wat goed is voor Nederland dan de regenten in Den Haag,’ zei Geert Wilders vorig jaar in de Kamer over het referendum over het verdrag met Oekraïne: ‘Referenda mogen geen uitzondering zijn. Ze moeten regel worden. En bindend, zodat de overheid rekening moet houden met de uitslag.’
3. Bij goed beleid referendum geen probleem. 
‘De essentie blijft dat regeringen zorgen voor goed Europees beleid. Dan is helemaal niet zeker dat de bevolking daar tegen is. We hoeven niet bang te zijn voor referenda als de voordelen van integratie voor de burger duidelijk zijn.’ Adriaan Schout van Clingendael in Trouw.
<h5>Praktisch tegen</h5>
1. De kiezer is niet te dom. 
‘Voorstanders stellen dat men het volk niet mag onderschatten: de kiezer kan ook complexe kwesties aan. En zelfs als dat niet zo zou zijn en de kiezer effectief ongeïnformeerd met de buik kiest, wat is dan het verschil met het verkiezen van volksvertegenwoordigers? Gebeurt dat dan wél geïnformeerd en met het hoofd?’ Andreas Tirez in De Tijd.
2. Mensen worden er gelukkig van. 
Zwitserland is met zijn referenda het enige land op aarde met een waarachtige democratie, schrijft journalist Paul Aalbers op TPO: ‘Nederland en de meeste andere westerse landen zijn niet meer dan schijndemocratieën (&#8230;) Het is misschien geen toeval dat uitgerekend Zwitserland het gelukkigste land (…) ter wereld is.’
3. Buurtreferenda werken wel. 
Als er meer referenda komen over begrijpelijke onderwerpen in de buurt, zoals een fontein of de bierfiets, ‘verdwijnt hopelijk de huidige neiging van kiezers om bij de zeldzame grote referenda altijd maar tegen te zijn, uit frustratie,’ schrijft Ruben Koops in De Telegraaf. De Zwitsers volgden bij de laatste vier referenda steeds het stemadvies van de regering: ‘Kom dus maar op met die buurtreferenda.’

Moet het referendum worden afgeschaft?

<div class="lead">De rente is vrijwel nul en de ECB pompt miljarden in de markt, maar de Europese economie wil nauwelijks groeien. Moeten overheden meer lenen en uitgeven? Tegenstanders vrezen dat versoepeling van de begrotingsnormen rampzalig zal uitpakken.</div>
<h4 class="normal">Voor</h4>
<h5>Principieel voor</h5>
1. Een positiever klimaat scheppen. 
De begrotingsregels worden veel te streng toegepast, schrijft oud-minister van Financiën Johan Witteveen in het FD. Er is ‘dringend meer geld nodig’ voor migratie, terrorismebestrijding en defensie. ‘Het is zeker ook tijd om minder bevoorrechte burgers te laten delen in de groeiende productiviteit. De EU moet proberen om de aandacht van nationalistische kwesties af te leiden en met een creatiever begrotingsbeleid een positiever klimaat te scheppen.’
2. Geld moet rollen. 
De lage rente is niet de schuld van de ECB, zegt econoom Coen Teulings in Maarten. ‘De lage rente is gewoon een kwestie van vraag en aanbod. Iedereen wil sparen en niemand wil investeren. Deze combinatie is dodelijk. (&#8230;) De Europese Centrale Bank is aan de grens gekomen van wat zij kan bereiken. (&#8230;) Dat betekent dat de bal nu bij de overheid ligt. Er moet heel dringend een hogere staatsschuld komen. (&#8230;) Geld moet rollen.’
3. Het neoliberale recept werkt niet meer. 
‘De neoliberale agenda van meer concurrentie en minder overheid door vrije markten, privatiseringen, bezuinigingen en terugdringen van staatsschulden maakt zijn ‘belofte van meer groei, welvaart en welzijn’ niet waar en ‘leidt tot steeds meer inkomensongelijkheid die de economie in landen zoals Nederland doet stagneren,’ zo schrijft Adriaan Meij op High Tech Analysis.
<h5>Praktisch voor</h5>
1. Het stabiliteitspact is al dood. 
Volgens het Duitse onderzoeksinstituut Ifo hebben de eurolanden sinds de invoering in 1999 106 keer het pact geschonden, schrijft NRC. 113 miljard euro aan boetes is niet geïnd. ‘Ik noem dit geen begrotingsregels meer,’ zegt Clemens Fuest, de baas van Ifo.
2. Iconische cijfers zijn achterhaald. 
De begrotingsregels bestaan uit twee ‘iconische cijfers’: een begrotingstekort van 3 %, een overheidsschuld van maximaal 60 % bbp. Destijds logisch bij een rente van 10%, maar nu niet meer bij een rente van minder dan 1 %, schrijft de Belgische politicus Mark Eyskens in De Tijd: ‘Dat heeft tot gevolg dat de financiële lasten van leningen zeer sterk zijn teruggelopen en dat het toegelaten plafond van 60 % in principe zou mogen worden verhoogd tot zelfs 95 %.’
3. Lenen levert geld op. 
‘Let op: geld lenen kost géén geld. Het levert juist geld op. Althans: als je de Duitse overheid bent,’ schrijft econoom Mathijs Bouman in het FD. Bij een negatieve rente moet de overheid geld gaan uitgeven: ‘De Duitse snelwegen kunnen snel worden opgeknapt. De Betuwelijn mag worden doorgetrokken. Koop de kerncentrales uit, schakel alle bruinkoolcentrales uit, zet de Duitse Bocht vol windmolens en alle zuidflanken van de Eifel vol zonnecellen!’
<h4 class="normal">Tegen</h4>
<h5>Principieel tegen</h5>
1. Regels nodig voor geloofwaardigheid euro. 
‘Om de eenheidsmunt te kunnen invoeren, moet een land volgens het Verdrag zijn begrotingstekort tot 3% en zijn overheidsschuld tot 60% van het bbp beperken,’ stelt de Europese Commissie. ‘De geloofwaardigheid van de overeengekomen regels is van wezenlijk belang voor de houdbaarheid van de overheidsfinanciën en voor de financiële stabiliteit in de eurozone en in de gehele EU.’
2. Regels moeten eerlijk gehandhaafd. 
De Europese Commissie pakt kleine landen als Griekenland hard aan, maar gunt Spanje en Frankrijk om politieke redenen tekorten. Minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem is daar tegen: ‘Als de Commissie het pact alleen maar strikt toepast bij kleine landen en dat nalaat bij grote, is dat dodelijk voor het vertrouwen in de eurozone.’
3. Schulden zijn slecht. 
De Nederlandse staatsschuld is nu al 27.000 euro per inwoner. Iemand zal die schuld een keer moeten betalen. Het is oneerlijk om de rekening door te schuiven naar onze kinderen en kleinkinderen en hen met zo’n schuld op te zadelen. Daarom dringen wij met bezuinigingen en hervormingen de staatsschuld terug. Zonder die ingrepen was de schuld alleen maar groter geworden. (&#8230;) Schulden los je niet op met nieuwe schulden,’ luidt het VVD-standpunt.
<h5>Praktisch tegen</h5>
1. Drieprocentsnorm is niet streng genoeg. 
Het begrotingsbeleid is procyclisch, zegt De Nederlandsche Bank. In slechte tijden schaden we met bezuinigingen de economie, in goede tijden geeft de overheid te veel uit. President Klaas Knot vindt dat de overheid in goede tijden grotere buffers moet opbouwen: ‘We moeten een veilige marge aanhouden ten opzichte van de Europese drieprocentsnorm voor het maximale tekort.’
2. Pas op voor zombie-economie. 
‘Het model waarin economische groei met schulden wordt gefinancierd, heeft zijn grenzen bereikt,’ stelde de Duitse minister van Financiën Wolfgang Schäuble bij de G20. De economie wordt ‘een soort zombie’. Stimulerende maatregelen zorgen voor luchtbellen, die een volgende crisis zullen veroorzaken.
3. Bezuinigingen stellen niks voor. 
Meer uitgeven? De overheid moet eens echt gaan bezuinigen, schrijft Syp Wynia in Elsevier: ‘Wat in Nederland doorgaat voor ‘bezuinigingen’ verdient die naam vaak niet. Rutte loste zijn begrotingsprobleem de afgelopen jaren zogenaamd op met 50 miljard aan bezuinigingen, maar per saldo werd er niets minder uitgegeven (&#8230;), maar gingen de belastingen en premies omhoog, en moesten burgers bijvoorbeeld meer zelf voor genoten zorg betalen.’