Het complot aan de macht

Columns van de week

Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

Opnieuw relevant

<div class="info-box">
Dit stuk stond op 8 februari 2013 in de papieren Vrij Nederland. We halen &#8216;m weer even uit het archief, omdat-ie vast hard nodig is.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Een man uit Amsterdam in een opblaasbaar peniskostuum rent achterwaarts een rondje om de Sint Jan. Deze man is een carnavalstoerist.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Een gewillige importfeestvierder, afgereisd naar het zuiden om een feest te vieren waarvan hij de ongeschreven regels niet kent. Hij valt met zijn rochel-G al genoeg uit de toon, dus toen een ‘echte’ carnavaller hem vertelde dat achterstevoren rond de kerk sprinten een authentiek Oeteldonks gebruik is, paste hij zich graag aan de lokale bevolking en haar gewoontes aan.
Elk jaar in februari of maart gebeurt er iets opmerkelijks in Den Bosch – Oeteldonk tijdens carnaval. Het is de stad met een van de meest uitgebreide carnavalstradities van het land, waarin door een uiterst gesloten gemeenschap een feest wordt gevierd dat van regels en gebruiken aan elkaar hangt. Maar Oeteldonk is ook het meest noordelijke zuiden, wat zorgt voor een grote toestroom van Randstedelingen die willen meedelen in de feestvreugde. Hierdoor komen elk jaar twee werelden met elkaar in aanraking, een je reinste clash of civilizations.
Carnaval in Oeteldonk laat zich niet vergelijken met carnaval elders in het land. Het is boven alles een feest van saamhorigheid dat zwaar leunt op het samen voortzetten van tradities. Het leeuwendeel van de 140.000 Bosschenaren speelt drie dagen lang een spel. De stad wordt omgedoopt tot dorp. Het volk, dat zijn de boeren. Gekleed in blauwe kiel met rode bonten zakdoek en sjaal in de stadskleuren rood-wit-geel. Op zondagochtend, om 11 over 9, begint in de Sint Jan de carnavalsmis, veelal bijgewoond door mensen die de rest van het jaar geen voet in de kerk zetten. Dan is er de intocht van prins Amadeiro, die om 11 over 11 stipt aankomt op station Den Bosch, voor de gelegenheid omgetoverd tot Oeteldonk Centraol. De burgemeester van Oeteldonk, Peer vaan den Muggenheuvel tot den Bobberd, fungeert als gastheer. Op perron 1 ligt een speciale tegel waarop de prins zijn eerste stap in het durp zet. De echte burgemeester draagt voor drie dagen de sleutel van de stad over aan De Hôôgheid. Dan trekken de prins en zijn ‘gevollug’ naar de markt, waar mensen staan te huilen van vreugde wanneer Knillis wordt onthuld, de grote boer van papier-maché; die het begin van carnaval symboliseert. En dat zijn pas de eerste vier uren van drie volle dagen Oeteldonk.
De carnavalstoeristen komen vooral voor het feest. Zij huilen niet om boeren van papier-maché en zijn grofweg in te delen in vier categorieën.
<h5>1. De reltoerist</h5>
Carnaval begint officieel op zondag en duurt dan tot en met dinsdag, maar veel Oeteldon­kers beginnen stiekem al op vrijdag. De eerste intercity’s met feestimport rijden op zaterdagavond de met confetti bedekte sporen van Oeteldonk Centraol op. Onder hen de reltoeristen; zaterdag is hun avond. De reltoerist is doorgaans te herkennen aan zijn halfslachtige verkleedpoging; in sommige gevallen heeft hij zijn alledaagse kleding slechts versierd met een hoed of gouden pooierketting. Verder onderscheidt de reltoerist zich door in slecht geïmiteerd Brabants quotes uit New Kids-films uit te kramen. De reltoerist vindt carnaval een belachelijk feest en komt om aapjes te kijken, maar met zijn gepis, gebraak en gevecht op straat zet hij vooral zichzelf voor schut.
De overlast die veroorzaakt wordt door toeristen staat niet in verhouding tot het aantal lokale carnavallers dat de stad begaait, hoewel ook lang niet alle Oeteldonkers schatjes zijn. Dion Luijten, woordvoerder van de politie ’s-Hertogenbosch: ‘Exacte cijfers heb ik niet, maar het valt elk jaar opnieuw op hoeveel import er tijdens carnaval op onze arrestantenlijst verschijnt. Het grootste deel ervan draait de cel in voor vernielingen en vechtpartijen; op zaterdagavond heerst wat dat betreft topdrukte. Er leeft onder mensen van buitenaf nogal eens het beeld dat met carnaval alles zou moeten kunnen. Dat is natuurlijk klets: dat het carnaval is, betekent niet dat je ineens met je handen aan andermans vrouw mag zitten. “Normaal” is misschien niet het goede woord wanneer je het over carnaval hebt, maar je als toerist fatsoenlijk gedragen, dat zou toch moeten kunnen.’
Carnaval in Oeteldonk is een marathon. Daar­bij is drinken een middel, geen doel. Een hele carnaval in één zaterdagavond proppen, dat gaat dus niet. Zou daar de frustratie van de zaterdagavondtoerist vandaan komen?
<h5>2. De carnavalsmaagd</h5>
Op een carnavalsmaandag liet ik eens de hond uit in de polder, zo’n vijf kilometer buiten het centrum. Het was half negen ’s ochtends. Maan­dag is voor veel carnavalsmaagden de ultieme dag om naar Oeteldonk te komen: de grote optocht trekt die dag door de stad. In de polder, in de ochtendmist, verschenen vijf gestaltes: een priester, een pluchen zwaan, een Amy Winehouse en twee Inspector Gadgets. Dit moest wel import zijn; ze zagen er zo fris en fruitig uit. Verdwaasd vroeg Amy me: ‘Me­­vrouw, hier is toch straks de optocht? Op het station stuurden ze ons hierheen, maar het is wel érg rustig.’ Voor dergelijke situaties is een passende Bossche uitdrukking: ach erm, of gèrum.
</div>
<figure id="post-43345 media-43345" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/02/8934e5d1-e6af-4df7-b726-4aaae61ff21f_1a_preview1.jpg" alt="Foto: Tammo Schuringa" /><figcaption>Foto: Tammo Schuringa</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
De carnavalsmaagd is ook ín het centrum gemakkelijk te herkennen. Hij vraagt dingen als: ‘In welke kroeg is het minder druk?’, ‘Mag je op straat drinken?’ of ‘Draaien ze ook ergens normale muziek?’ Vooral die laatste vraag is goud waard. De maagd gaat compleet uit zijn dak wanneer ein-de-lijk een liedje wordt gedraaid waarvan hij de tekst kent. Over het algemeen is de maagd een aanwinst voor het carnaval. Hij is nauwelijks op de hoogte van de tradities, maar iedereen die komt om onbehouwen te hossen maakt het feest nog mooier dan het al is.
<h5>3. De repatriant</h5>
Proberen om er níét belachelijk uit te zien met carnaval is een onnozel voornemen. Mijn broer, enkele meters hoog en breed, droeg eens een Peter Pan-pakje in maat M. Alleen het woord vacuüm kan beschrijven hoe dat eruitzag. Maar hij droeg zijn groene catsuit met trots, en dat verdient respect. De repatriant daarentegen heeft vaak moeite zich dat stukje zelfvernedering weer eigen te maken na een lang verblijf in het ‘buitenland’.
Het carnavalsbloed stroomt de repatriant nog door de aderen, maar tijdens zijn verblijf elders heeft de neiging om zich normaal te gedragen vaak de overhand gekregen. De tradities zitten nog wel in het achterhoofd, maar wie was ook alweer Peer vaan den Muggenheuvel? Hier ontstaan verwarrende situaties, iets met een klepel en een klok. Pogingen van repatrianten om er aantrekkelijk uit te blijven zien in een carnavalspak werken meer dan eens averechts. Sexy watermeloen, pitspoes, stout zustertje: de angst om voor paal te lopen resulteert in de meest dwaze outfits.
Sander van de Gevel, minister-president van de Oeteldonksche club van 1882, heeft voor alle repatrianten wat advies om het carnavalsgevoel instant terug te krijgen. ‘Leven als een echte Oeteldonker, dat is als fietsen. Als je als kind hebt geleerd hoe het feest in elkaar zit, dan maakt het niet uit of je daarna dertig jaar op Ameland bent gaan wonen; je verleert het nooit. Qua kleding is een boerenkiel altijd gepast, liefst versierd met emblemen en een sjaal, of een jacquet met kikkers op de schouders. Hul je verder in alles wat rood-wit-geel is, dan komt het goed. Dat geldt trouwens ook voor mensen die nog nooit in Oeteldonk zijn geweest: we zijn een gesloten gemeenschap, maar wie zich aanpast, die is welkom.’
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h5>4. De taxitoerist</h5>
Taxitoeristen zijn chauffeurs van buiten de stad die drie dagen per jaar hun zakken komen vullen in het zuiden. Logisch: de vraag naar taxi’s is nooit groter dan met carnaval. Maar er zijn zure chauffeurs bij, die laveloze mensen naar Utrecht rijden, ze dwingen te betalen voor die rit en ze daar vervolgens achterlaten. Of chauffeurs die zonder meter rijden en hun passagiers doodleuk vijftig euro af laten tikken voor een ritje van drie kilometer. Om te voorkomen dat passagiers hier de dupe van worden, is de Oeteltaxi in het leven geroepen. Een club van taxibedrijven uit de regio die werkt volgens een set strikte taxiregels. In het kort: ze kennen de weg en zijn niet te duur.
Er zijn ook taxitoeristen die het allemaal niet zo slecht bedoelen, maar die desondanks onhandig zijn om te treffen. Zo stapte ik in bij een Haagse die mij wel even naar huis zou brengen – vijf minuten met de fiets, maar die was ik kwijt. Ze had nooit eerder in Den Bosch gereden. Een kaart of navigatiesysteem had ze ook al niet. Ik had intussen vier dagen carnaval onder mijn riem en was niet langer in staat links van rechts te onderscheiden, dus helpen kon ik haar niet. Ze verstond me niet, want ze kwam uit Den Haag, en ik verstond haar niet, want ze kwam uit Den Haag. Na anderhalf uur doelloos rondjes rijden sliep ik als een roos, maar was mijn chauffeur bijna in tranen. Gelukkig kon ze de weg naar het centrum wel terugvinden, waar we samen een frietje zijn gaan eten. Daarna heeft ze een Oeteltaxi voor me gebeld.
</div>
<div class="wpg-element paragraaf-kader">
<div class="info-box">
<h5>Tips voor toeristen</h5>
Voor wie boven de rivieren woont en deze carnaval afreist naar beneden, is het echt niet nodig om alle Oeteldonkse regels uit het hoofd te leren. Wel zijn er een paar gouden richtlijnen die het inburgeren kunnen vergemakkelijken.
&#8211; Zing niet dat er een paard in de gang staat. Er staat geen paard in de gang.
&#8211; Blijft u tot de begrafenis van Knillis, dinsdagnacht om klokslag twaalf uur, huil dan hard mee met de locals. Zijn begrafenis symboliseert het einde van carnaval, en dat is een zwaar gelag.
&#8211; Draag de Oeteldonkse kleuren; camoufleer in rood-wit-geel.
&#8211; Rondjes rennen om wat voor gebouw dan ook is géén authentiek carnavalsgebruik.
&#8211; En ten slotte, veruit het belangrijkste verbod: roep nooit alaaf in Oeteldonk. Dank u.
</div>
</div>

Vera Mulder

Moderne ongemakken: de carnavalstoerist

The Humping Pact
Een erectie krijgen ze er niet van, maar ze voelen wel een bepaalde erotische spanning wanneer ze bezig zijn. ‘Gebouwen lijken op het eerste gezicht levenloos, maar ze communiceren wel degelijk. Hoe wij ons lichaam bewegen is voor een groot deel gebaseerd op hoe die gebouwen in elkaar steken. Waar zijn golvende vormen te bekennen, waar zitten hoeken?’
De Rus Dmitry Paranyushkin en zijn Spaanse partner Diego Agulló ‘humpen’ gebouwen. Twee jaar geleden begonnen ze samen The Humping Pact, een fotografie- en filmproject waarbij ze hun naakte lichamen tegen gebouwen aan kletsen, alsof ze aan het vrijen zijn met die gebouwen. Het maken van de beelden is arbeidsintensief. Om en om nemen ze een positie in op, naast of tegen een gebouw, ze filmen een standje, en vervolgens bewerken ze de beelden digitaal door tientallen lagen film over elkaar heen te plakken. Resul­taat: honderd humpende mannen op een dak. Of in een kolenmijn. Of op een monument.
Vrij Nederland sprak met Dmitry. Dat kon pas laat in de middag, want het duo werkt ’s nachts en slaapt overdag. De kans om betrapt te worden is ’s nachts kleiner. Dmitry: ‘We filmen al onze posities binnen twee uur, bij voorkeur aan het einde van de nacht, begin van de dag. Op dat tijdstip is er al wel zonlicht, maar nog geen publiek. Voor de politie hoeven we niet te vrezen, die arriveert altijd te laat. Wel hebben we een keer half naakt door Brussel gerend, achterna gezeten door een groep zigeuners. Ze hadden eerst twintig minuten vanaf een afstand toe staan kijken, en toen begon er opeens eentje te roepen dat we weg moest wezen. “Stel je voor dat onze moeders of dochters dit zouden zien!” Toen we twaalf grote zigeunermannen op ons af zagen stormen, zijn we toch maar gaan rennen.’
Een bepaalde teleurstelling
Het doel van The Humping Pact is niet in een paar woorden te vatten; Dmitry en Diego zijn dat evenmin. Je mag ze artiest noemen, ondernemer, pornograaf of kunstenaar, maar dat zou het project tekort doen, zeggen ze. Het gaat ze om bewustmaking en entertainment. En hoewel hun werk omstreden is, doen ze het niet om te shockeren. ‘Je stelt je ontzettend kwetsbaar op door iets naakt te benaderen. Het humpen zal op sommigen overkomen als obsceen, maar de beweging wordt gemaakt uit liefde. We doen er niemand kwaad mee, en het zet mensen aan het denken.’
Uiteindelijk is het pact gesloten om de ziel van gebouwen weer tot leven te wekken. ‘Door het levende, het vleselijke, te combineren met iets dat koud, hard en statisch is, creëren we een contrast dat mensen dwingt het gebouw op een nieuwe manier te bekijken. Onze bedoeling is om de verantwoordelijken voor zo’n aftands gebouw of locatie nieuwe inspiratie te geven. Kort gezegd: kijk nou wat er allemaal mogelijk is met deze locatie, wek hem weer tot leven! Niet dat ze seks moeten gaan hebben met die gebouwen, maar wel dat ze beseffen dat het gebouw niet verloren mag gaan. De gebouwen die we uitzoeken verschillen erg, maar allemaal worden ze gekenmerkt door vergane glorie. Een plaats met historie, waar een bepaalde teleurstelling in de lucht hangt over wat het was, wat het is geworden, maar vooral wat geweest had kúnnen zijn. Daarom was onze eerste locatie een verlaten kolenmijn in Essen, waar ooit honderden mannen elke dag bloed, zweet en tranen lieten om anderen van energie te kunnen voorzien. Die energie hangt daar nog steeds, maar omdat die niet meer “nodig” is, gaat al die magie verloren. Dat is toch zonde?’
Duinen humpen
Zo’n zestig gebouwen werden bereden door het duo. Na de kolenmijn volgden onder meer het Justitie­paleis van Brussel, de ruïnes van een oude Sovjet-basis in Letland, een stuwdam in de Dolomieten en onlangs de tv-toren in Berlijn. Een paar uur hingen ze voor die shoot op tweehonderd meter boven de grond. Naakt, hun lichamen slechts bevestigd aan de toren door een harnas met een magneet eraan.
Dmitry ziet zichzelf niet als exhibitionist. ‘Een exhibitionist beleeft er plezier aan om mensen zijn “verboden” lichaamsdeel te laten zien. In onze filosofie is niks verboden. De penis is het allermooiste lichaamsdeel dat je hebt, als man. Het verzorgt genot én kan reproduceren. Ik kan me geen nuttiger combinatie bedenken. Natuurlijk heb ik weleens gedacht bij aanvang van een expositie: nu gaat iedereen mijn piemel zien… Maar dat is maar een klein stemmetje in mijn achterhoofd, uiteindelijk is het toch onderdeel van onze kunst.’
De mannen, met een academische achtergrond in respectievelijk economie en filosofie, hebben ook ander werk. Diego geeft lezingen, Dmitry heeft internetbedrijfjes. Ze financieren dit project grotendeels via mensen die een geschikt gebouw in hun omgeving hebben en geld schenken om hen erheen te laten reizen. Nu is hun werk te zien in Frank­furt. Een project in Neder­land ziet Dmitry wel zitten. ‘Jullie hebben van die enorm lange duinen: door de mens gefabriceerde bescherming tegen de natuur, gemaakt uit andere natuur. Fascine­rend. We gaan in de nabije toekomst ongetwijfeld wat Hollandse duinen humpen.’

Gebouwenrijders

<div class="lead">Met de toename van huidkanker neemt ook de angst voor de zon toe. Toch blijft een goede kleur een kenmerk van welvaart. Een bruininjectie dan maar?</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Op vakantie op Tenerife zag ik er voor het eerst eentje in het echt. Een leren tas. Ze zal niet ouder zijn geweest dan dertig, maar haar met notenolie besmeerde vel rimpelde al over haar bikinitanga.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Te hard gebakken en volledig uitgedroogd: een vrouw met tanorexia. Toen ik op een ochtend terugkwam van het stappen, de zon kwam net op, zag ik haar een zonnebedje aan het zwembad claimen door er alvast haar badlaken op te leggen. Na twee weken fulltime zonnen had ze de kleur van een hardhouten vloer.
Wanneer zonnen een obsessie wordt, vallen er slachtoffers. Vorig jaar overleden in Nederland achthonderd mensen aan de gevolgen van een melanoom: een verdubbeling ten opzichte van tien jaar geleden. Eeuwig zonde, want de zon kan, mits verstandig ingezet, juist bescherming bieden tegen allerlei ziektes. Een regelmatige inname van door de zon aangemaakte vitamine D verkleint het risico op depressie, versterkt het immuunsysteem en kan zelfs darmkanker voorkomen. Elke arts zweert bij zijn afstuderen de eed van Hippocrates, de Griekse arts die de zon bij uitstek zag als wondermiddel. Maar de bruiningsexcessen nemen toe, huidkanker grijpt om zich heen, en de zon is eng geworden.
Om te bepalen hoe lang je, zonder de huid te beschadigen, in de zon kan, is een rekenmodel bedacht. Bepaal je huidtype met een onlinetest, de uitkomst kan uiteenlopen van huidtype 1: rossig en verbrandt vrijwel direct, tot huidtype 6: negroïde. Aan elk huidtype hangt een zonnecijfer: de uv-index. Voor iemand met huidtype 2 is dat cijfer bijvoorbeeld 100, voor iemand met huidtype 3 is dat 200, enzovoorts. Dat zonnecijfer moet je delen door de zonnekracht buiten, en het getal dat daaruit komt, is het aantal minuten dat je met dat specifieke huidtype zonder bescherming in de zon mag. Een huidtype 2 mag met zonnekracht 5 dus 20 minuten in de zon.
Maar dit systeem is niet onfeilbaar: hoe goed iemand tegen de zon kan, is daarnaast afhankelijk van een hele lijst factoren. Hoe hoog staat de zon? Heb je al een kleurtje opgedaan? Waar ben je? Op een terras in de stad wordt de zon minder hard weerkaatst dan ergens nabij het water. Het is, kortom, onmogelijk om één richtlijn voor verstandig zonnen op te stellen. Voor wie niet rood of ziek wil worden, is er eigenlijk maar één gouden regel: leg je neer bij je huidtype: donkerbruin willen worden met type 1 of 2 is een zinloze ambitie.
Dubbel bakken
Een groot misverstand is dat de straling van een zonnebank tientallen keren sterker zou zijn dan die van de echte zon. Tamar Nijsten is hoogleraar dermatologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Dermatologie. ‘Zonlicht bestaat uit een heel spectrum aan stralen, maar onder de zonnebank is alles behalve het voor het bruinen nuttige uv-a eruit gefilterd. Dat maakt dat de straling sneller en dieper doordringt in je huid, maar dat hoeft niet meteen schadelijk te zijn. Ik ben niet op een kruistocht tegen de zonnebank: als je het druk hebt op je werk en je kunt niet buiten in de zon gaan liggen, ga dan lekker een keertje onder de lampen. Maar dan echt als vervanging van de buitenzon, en niet als extraatje. Dubbel bakken is gevaarlijk. In de praktijk zijn het vaak die mensen die onder de zonnebank gaan, die in de zomer ook dagenlang op het strand gaan liggen braden.’
</div>
<figure id="post-37937 media-37937" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/05/68205f13-0f8b-433d-a9ae-42cb63209a44_tartantan1.jpg" alt="" border=" /></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
Nijsten erkent de heilzame werking van vitamine D, maar zal nooit een patiënt naar de zonnebank sturen. ‘Gaan zonnebanken onder het mom van “ik heb een vitamine D-tekort” is klets. Drie keer per week een kwartier in de buitenzon met handen en gezicht, is ruim voldoende om je vitamine D-gehalte op peil te houden. En anders ga je naar de apotheek voor supplementen, die kosten niks. Allochtone vrouwen die zich van top tot teen bedekken, dát zijn risicopatiënten, maar de meeste Nederlanders kunnen prima toe met de zon die ze in hun dagelijks leven krijgen. Onder de zonnebank gaan, is vooral goed voor de psychische gezondheid; door de uv-a-straling die je krijgt komen dezelfde endorfines vrij als wanneer je gaat hardlopen: je wordt er gelukkig van. Het is nooit nódig om eronder te gaan.’
Miljardenmarkt
Blanke Nederlanders zijn graag bruin. Bruin staat voor welvaart, voor schoonheid, voor gezondheid. Bruine benen staan mooier onder een rokje, tanden lijken witter in een bruin gezicht, puistjes en andere onzuiverheden verdwijnen door de zon. Maar de behoefte aan een gebronsde huid gaat verder dan pure ijdelheid. De Amerikaan Alexander Edmonds is universitair docent antropologie aan de Universiteit van Amsterdam. Hij houdt zich bezig met de geschiedenis en ontwikkeling van schoonheidsidealen in de westerse maatschappij. ‘Ooit was bruin zijn iets dat je juist níet wilde. De enige mensen die bruin waren, waren de arbeiders uit de lagere klassen die buiten in de zon hadden gewerkt. En waarom zou je daarmee geassocieerd willen worden? De omslag naar het nieuwe ideaal kwam zo ongeveer na de Tweede Wereldoorlog. De welvaart nam na lange tijd weer toe in veel delen van de westerse wereld, en mensen ambieerden een andere levensstijl dan voorheen: eentje van gezondheid en sport. Ze kregen meer vrije tijd en activiteiten in de buitenlucht werden een groter onderdeel van het dagelijks leven. Een bruine kleur werd het kenmerk van welvaart. Dat ideaal is sinds die tijd altijd blijven gelden, hoewel bruin zijn tegenwoordig absoluut niet meer hoeft te betekenen dat je geld hebt. Iedereen kan voor een paar centen een tube zelfbruiner kopen.’
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
&#8216;Bij uv-a-straling komen dezelfde endorfines vrij als bij hardlopen&#8217;
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Het verlangen om bruin te worden, gecombineerd met de angst om ziek te worden, heeft in de afgelopen tien jaar geleid tot het ontstaan van een nieuwe miljardenmarkt: bruinen zonder zon. Wat begon met bodylotions met een kleurtje, is geëvolueerd tot een complete industrie van spraytanning, duizenden soorten crèmes, speciale bruiningsdrankjes en caroteenpillen. Toch betekent geen van deze methodes tot nu toe serieuze concurrentie voor de zonnebankmarkt, die in Nederland nog elk jaar met drie tot vijf procent groeit. Aan spray tanning en gekleurde lotions kleven weliswaar minder gezondheidsrisico’s dan aan zonnen via uv-straling; in de praktijk zijn deze oplossingen vaak niet ideaal. Ze zijn in verhouding tot zonnebanken duurder, en de minder goede sprays en lotions geven af op kleding en beddengoed. Daarnaast behoeft een spraytan, waarbij een bruiningsvloeistof op de huid wordt gespoten, veel meer onderhoud dan een bezoekje aan de zonnebank: van tevoren scrubben, naderhand niet douchen met zeep of shampoo, na de behandeling ruimzittende kleding dragen, transpiratie voorkomen…
Melanotan spuiten
Eén van de meer obscure trends op bruingebied is de nieuwe superdrug melanotan. Dit te injecteren middel zou je bruin, slank, en seksueel onverzadigbaar maken. Het middel wordt op dit moment nog getest in Amerika en is nergens ter wereld legaal verkrijgbaar. Vorig jaar stierf een Britse vrouw een paar dagen nadat ze zichzelf met op internet aangeschafte melanotan had geïnjecteerd. Een andere Brit, het bruinverslaafde blootmodel Aaliyah Johnson, mocht niet meer onder de zonnebank omdat ze van het vele bruinen huidkanker had gekregen. Ook zij besloot melanotan te spuiten, en stortte twee dagen later ineens in elkaar. Ze overleefde het maar net.
</div>
<div class="figure--right">
<figure id="post-37937 media-37937" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/05/203ce131-e7c1-40eb-984a-e9e46accb9a7_fotobronze1.jpg" alt="Enkele tanning reclames" /><figcaption>Enkele tanning reclames</figcaption></figure>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Hoewel het middel in het met bruinen geobsedeerde Engeland in rap tempo terrein wint, voorziet Olivier de Hon van de Dopingautoriteit in Nederland geen trend. ‘Er is in ons land wel een markt voor, maar die is marginaal. Gebruikers van melanotan zijn van hetzelfde soort fitnessvolk dat ook anabolen en spierversterkers gebruikt. Het is niet zomaar iets. Je moet jezelf ermee injecteren. Daar ligt voor veel mensen toch wel de grens.’ Omdat de markt zo klein is, is er op dit moment geen actief onderzoek naar het middel in Nederland; in de standaardenquêtes van de Dopingautoriteit wordt het middel niet eens vermeld. Over de ernstige gevallen in Engeland kan De Hon kort zijn: ‘Het zou best kunnen dat die meisjes zijn gestorven door die injectie, maar kom er maar eens achter wat daar precies in heeft gezeten. We hebben onlangs een half jaar lang door de politie onderschepte middelen getest, en daaruit bleek dat meer dan de helft van alle online aangeschafte verboden middelen onzuiver was en vol andere troep zat. Nooit gebruiken.’
Een gebruinde huid blijft het ideaal in ons pigmentarme land. Gebronsde konen zijn al lang geen teken van welvaart meer: zonnen is gemeengoed geworden. En wie er een beetje bij nadenkt, kan prima bruin én gezond zijn. Toch vreest dermatoloog Nijsten dat het nog even zal duren voordat het merendeel van de Nederlanders echt verstandig omgaat met de zon. ‘Het kennisniveau over de zon en haar effect neemt toe, maar ons gedrag verandert vooralsnog niet. Zolang we blijven denken dat bruin zijn sexy is, hebben we met zijn allen een probleem. Maar ik heb goede hoop dat het op den duur gaat veranderen: roken is ook niet meer zo maatschappelijk geaccepteerd als het een halve eeuw geleden was.’
Op de allerlaatste dag van mijn vakantie in Tenerife zat het voltallige reisgezelschap met de koffers te wachten op de parkeerplaats van het hotel. Zacht gesnik naast me. Leren tas was gaan vervellen. Haar obsessief opgebouwde kleur liet los en maakte plaats voor lichtroze vlekken.
</div>
<figure id="post-37937 media-37937" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/05/b3d8e19f-b1e8-450e-884b-b63d3005170f_Tanningmom1.jpg" alt="Ehm... woorden en onderschriften schieten even tekort" /><figcaption>Ehm&#8230; woorden en onderschriften schieten even tekort</figcaption></figure>

Veilig zonnen, kan het?

Veilig zonnen, kan het?
Op vakantie op Tenerife zag ik er voor het eerst eentje in het echt. Een leren tas. Ze zal niet ouder zijn geweest dan dertig, maar haar met notenolie besmeerde vel rimpelde al over haar bikinitanga. Te hard gebakken en volledig uitgedroogd: een vrouw met tanorexia. Toen ik op een ochtend terugkwam van het stappen, de zon kwam net op, zag ik haar een zonnebedje aan het zwembad claimen door er alvast haar badlaken op te leggen. Na twee weken fulltime zonnen had ze de kleur van een hardhouten vloer.
Wanneer zonnen een obsessie wordt, vallen er slachtoffers. Vorig jaar overleden in Nederland achthonderd mensen aan de gevolgen van een melanoom: een verdubbeling ten opzichte van tien jaar geleden. Eeuwig zonde, want de zon kan, mits verstandig ingezet, juist bescherming bieden tegen allerlei ziektes. Een regelmatige inname van door de zon aangemaakte vitamine D verkleint het risico op depressie, versterkt het immuunsysteem en kan zelfs darmkanker voorkomen. Elke arts zweert bij zijn afstuderen de eed van Hippocrates, de Griekse arts die de zon bij uitstek zag als wondermiddel. Maar de bruiningsexcessen nemen toe, huidkanker grijpt om zich heen, en de zon is eng geworden.
Om te bepalen hoe lang je, zonder de huid te beschadigen, in de zon kan, is een rekenmodel bedacht. Bepaal je huidtype met een onlinetest, de uitkomst kan uiteenlopen van huidtype 1: rossig en verbrandt vrijwel direct, tot huidtype 6: negroïde. Aan elk huidtype hangt een zonnecijfer: de uv-index. Voor iemand met huidtype 2 is dat cijfer bijvoorbeeld 100, voor iemand met huidtype 3 is dat 200, enzovoorts. Dat zonnecijfer moet je delen door de zonnekracht buiten, en het getal dat daaruit komt, is het aantal minuten dat je met dat specifieke huidtype zonder bescherming in de zon mag. Een huidtype 2 mag met zonnekracht 5 dus 20 minuten in de zon.
Maar dit systeem is niet onfeilbaar: hoe goed iemand tegen de zon kan, is daarnaast afhankelijk van een hele lijst factoren. Hoe hoog staat de zon? Heb je al een kleurtje opgedaan? Waar ben je? Op een terras in de stad wordt de zon minder hard weerkaatst dan ergens nabij het water. Het is, kortom, onmogelijk om één richtlijn voor verstandig zonnen op te stellen. Voor wie niet rood of ziek wil worden, is er eigenlijk maar één gouden regel: leg je neer bij je huidtype: donkerbruin willen worden met type 1 of 2 is een zinloze ambitie.
Dubbel bakken
Een groot misverstand is dat de straling van een zonnebank tientallen keren sterker zou zijn dan die van de echte zon. Tamar Nijsten is hoogleraar dermatologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Dermatologie. ‘Zonlicht bestaat uit een heel spectrum aan stralen, maar onder de zonnebank is alles behalve het voor het bruinen nuttige uv-a eruit gefilterd. Dat maakt dat de straling sneller en dieper doordringt in je huid, maar dat hoeft niet meteen schadelijk te zijn. Ik ben niet op een kruistocht tegen de zonnebank: als je het druk hebt op je werk en je kunt niet buiten in de zon gaan liggen, ga dan lekker een keertje onder de lampen. Maar dan echt als vervanging van de buitenzon, en niet als extraatje. Dubbel bakken is gevaarlijk. In de praktijk zijn het vaak die mensen die onder de zonnebank gaan, die in de zomer ook dagenlang op het strand gaan liggen braden.’
Nijsten erkent de heilzame werking van vitamine D, maar zal nooit een patiënt naar de zonnebank sturen. ‘Gaan zonnebanken onder het mom van “ik heb een vitamine D-tekort” is klets. Drie keer per week een kwartier in de buitenzon met handen en gezicht, is ruim voldoende om je vitamine D-gehalte op peil te houden. En anders ga je naar de apotheek voor supplementen, die kosten niks. Allochtone vrouwen die zich van top tot teen bedekken, dát zijn risicopatiënten, maar de meeste Nederlanders kunnen prima toe met de zon die ze in hun dagelijks leven krijgen. Onder de zonnebank gaan, is vooral goed voor de psychische gezondheid; door de uv-a-straling die je krijgt komen dezelfde endorfines vrij als wanneer je gaat hardlopen: je wordt er gelukkig van. Het is nooit nódig om eronder te gaan.’
Miljardenmarkt
Blanke Nederlanders zijn graag bruin. Bruin staat voor welvaart, voor schoonheid, voor gezondheid. Bruine benen staan mooier onder een rokje, tanden lijken witter in een bruin gezicht, puistjes en andere onzuiverheden verdwijnen door de zon. Maar de behoefte aan een gebronsde huid gaat verder dan pure ijdelheid. De Amerikaan Alexander Edmonds is universitair docent antropologie aan de Universiteit van Amsterdam. Hij houdt zich bezig met de geschiedenis en ontwikkeling van schoonheidsidealen in de westerse maatschappij. ‘Ooit was bruin zijn iets dat je juist níet wilde. De enige mensen die bruin waren, waren de arbeiders uit de lagere klassen die buiten in de zon hadden gewerkt. En waarom zou je daarmee geassocieerd willen worden? De omslag naar het nieuwe ideaal kwam zo ongeveer na de Tweede Wereldoorlog. De welvaart nam na lange tijd weer toe in veel delen van de westerse wereld, en mensen ambieerden een andere levensstijl dan voorheen: eentje van gezondheid en sport. Ze kregen meer vrije tijd en activiteiten in de buitenlucht werden een groter onderdeel van het dagelijks leven. Een bruine kleur werd het kenmerk van welvaart. Dat ideaal is sinds die tijd altijd blijven gelden, hoewel bruin zijn tegenwoordig absoluut niet meer hoeft te betekenen dat je geld hebt. Iedereen kan voor een paar centen een tube zelfbruiner kopen.’
Het verlangen om bruin te worden, gecombineerd met de angst om ziek te worden, heeft in de afgelopen tien jaar geleid tot het ontstaan van een nieuwe miljardenmarkt: bruinen zonder zon. Wat begon met bodylotions met een kleurtje, is geëvolueerd tot een complete industrie van spraytanning, duizenden soorten crèmes, speciale bruiningsdrankjes en caroteenpillen. Toch betekent geen van deze methodes tot nu toe serieuze concurrentie voor de zonnebankmarkt, die in Nederland nog elk jaar met drie tot vijf procent groeit. Aan spray tanning en gekleurde lotions kleven weliswaar minder gezondheidsrisico’s dan aan zonnen via uv-straling; in de praktijk zijn deze oplossingen vaak niet ideaal. Ze zijn in verhouding tot zonnebanken duurder, en de minder goede sprays en lotions geven af op kleding en beddengoed. Daarnaast behoeft een spraytan, waarbij een bruiningsvloeistof op de huid wordt gespoten, veel meer onderhoud dan een bezoekje aan de zonnebank: van tevoren scrubben, naderhand niet douchen met zeep of shampoo, na de behandeling ruimzittende kleding dragen, transpiratie voorkomen…
Melanotan spuiten
Eén van de meer obscure trends op bruingebied is de nieuwe superdrug melanotan. Dit te injecteren middel zou je bruin, slank, en seksueel onverzadigbaar maken. Het middel wordt op dit moment nog getest in Amerika en is nergens ter wereld legaal verkrijgbaar. Vorig jaar stierf een Britse vrouw een paar dagen nadat ze zichzelf met op internet aangeschafte melanotan had geïnjecteerd. Een andere Brit, het bruinverslaafde blootmodel Aaliyah Johnson, mocht niet meer onder de zonnebank omdat ze van het vele bruinen huidkanker had gekregen. Ook zij besloot melanotan te spuiten, en stortte twee dagen later ineens in elkaar. Ze overleefde het maar net.
Hoewel het middel in het met bruinen geobsedeerde Engeland in rap tempo terrein wint, voorziet Olivier de Hon van de Dopingautoriteit in Nederland geen trend. ‘Er is in ons land wel een markt voor, maar die is marginaal. Gebruikers van melanotan zijn van hetzelfde soort fitnessvolk dat ook anabolen en spierversterkers gebruikt. Het is niet zomaar iets. Je moet jezelf ermee injecteren. Daar ligt voor veel mensen toch wel de grens.’ Omdat de markt zo klein is, is er op dit moment geen actief onderzoek naar het middel in Nederland; in de standaardenquêtes van de Dopingautoriteit wordt het middel niet eens vermeld. Over de ernstige gevallen in Engeland kan De Hon kort zijn: ‘Het zou best kunnen dat die meisjes zijn gestorven door die injectie, maar kom er maar eens achter wat daar precies in heeft gezeten. We hebben onlangs een half jaar lang door de politie onderschepte middelen getest, en daaruit bleek dat meer dan de helft van alle online aangeschafte verboden middelen onzuiver was en vol andere troep zat. Nooit gebruiken.’
Een gebruinde huid blijft het ideaal in ons pigmentarme land. Gebronsde konen zijn al lang geen teken van welvaart meer: zonnen is gemeengoed geworden. En wie er een beetje bij nadenkt, kan prima bruin én gezond zijn. Toch vreest dermatoloog Nijsten dat het nog even zal duren voordat het merendeel van de Nederlanders echt verstandig omgaat met de zon. ‘Het kennisniveau over de zon en haar effect neemt toe, maar ons gedrag verandert vooralsnog niet. Zolang we blijven denken dat bruin zijn sexy is, hebben we met zijn allen een probleem. Maar ik heb goede hoop dat het op den duur gaat veranderen: roken is ook niet meer zo maatschappelijk geaccepteerd als het een halve eeuw geleden was.’
Op de allerlaatste dag van mijn vakantie in Tenerife zat het voltallige reisgezelschap met de koffers te wachten op de parkeerplaats van het hotel. Zacht gesnik naast me. Leren tas was gaan vervellen. Haar obsessief opgebouwde kleur liet los en maakte plaats voor lichtroze vlekken.

De bruine blanke

De redactie

Over Vera Mulder

‘Nooit vragen, gewoon helpen’
Wij hebben dat heilige vuur niet, mijn broers en ik. Onze hele generatie niet trouwens. We hebben wel meningen, maar we stáán nergens voor. We verenigen ons niet, we vechten niet voor wat we willen. We zouden de straat op moeten gaan. Harde actie, solidariteit. We zijn te passief. Er is zoveel om te bestrijden: jeugdwerkeloosheid, bezuinigingen op de studiefinanciering. Maar we ondernemen helemaal niks, want we zijn te lui om voor de duvel te dansen. De tegenbeweging takelt af en we doen niks om het te stoppen.
Aldus mijn vader. Mijn vader was een kraker. Een rebel, die in de jaren tachtig al stenen gooiend door Den Bosch rende in een strakke spijkerbroek, zijn jezuslokken wapperend in de wind. Maar die barrièretijger is al lang niet meer, dus waar heeft hij het toch over? Mijn vader, de man met wie ik als klein meisje parfum maakte door rozenblaadjes uit de tuin in een flesje water te doen. De man die me meenam naar de bioscoop voor Spiceworld: The Movie van de Spice Girls. De man die onze goudvis Sharky een waardige uitvaart gaf achter het huis, met een grote venusschelp als grafsteen. Papa. De man die niet gaat demonstreren tijdens de troonwisseling dit jaar. Tijdens de inhuldiging van Beatrix reisde een deel van de Bossche kraakbeweging af naar Amsterdam. Geen woning, geen kroning! Een ander deel, onder wie mijn vader, bleef in Den Bosch. Ze voerden actie, kraakten panden en maakten hun punt. In sommige van deze panden wonen nu nog steeds krakers. Dit jaar, tijdens de inhuldiging van Willem-Alexander, gaat papa tuinieren. Hij heeft net nieuwe tegels in het terras gelegd, daar moet nog wat extra zand tussen, want het heeft zo gewaaid de afgelopen weken. En hij gaat wat klimop rond de schutting wikkelen. Klimop. Waar is zíjn heilig vuur gebleven?
Ogen uit kassen lepelen
Mijn vader werd in 1955 geboren als één na jongste van het slagersgezin Mulder. De meeste van zijn broers heetten Anton, of een variatie daarop. Mijn vader niet. Die heet Mart. Hij is niet alleen volledig vernoemd naar zijn ontzettend katholieke vader, maar draagt ook alle doopnamen van zijn moeder. Achttien lettergrepen telt zijn naam. Hij groeide op in Deuteren, een volkswijk met kleine arbeiderswoningen in Den Bosch. Mijn opa werkte lange dagen op het slachthuis. Oma zorgde voor de kinderen. Als er muziek aanstond, dan waren het schlagers. Een Perzisch kleedje en een tinnen asbak op de eettafel, dat lag in de lijn der verwachting voor mijn pa. Niet een huis met dichtgemetselde ramen, een geïmproviseerde douche in de gangkast en een naar Jethro Tull vernoemde Duitse dog achter de deur.
Toen papa twaalf was, moest hij voor het eerst met zijn vader mee om te werken op het slachthuis. Zijn kleine handen waren sindsdien standaard kapot van het henneptouw waarmee hij dagenlang kalfspoten aan elkaar zat te binden. School was vanaf die tijd facultatief; als er moest worden gewerkt, werd er gewerkt. Pas toen mijn vaders eigen zoons twaalf waren, besefte hij wat de impact was geweest van het werk dat hij toen moest doen. Je bent nooit oud genoeg om op een slachthuis te werken. Het eerste jaar deed hij ‘licht’ werk. Afgesneden lichaamsdelen vastbinden, ogen uit hun kassen lepelen, tongen lossnijden. Vanaf zijn dertiende slachtte hij mee. Overall en sloof aan, kalf naar zijn sterfplaats leiden, pin tussen de ogen schieten, kalf klapt op de grond, ketting aan de achterpoot binden, omhoog takelen, keel doorsnijden, leeg laten bloeden, kop en poten eraf. Thuis stond elke avond kalfsvlees op tafel.
Opa gaf mijn vader regelmatig een pak op zijn flikker. Hij was autoritair, de kinderen gehoorzaamden. Toen mijn vader naar de middelbare school ging, veranderde die volgzaamheid in rebellie. Hij werd aangenomen op de Rijks-HBS en maakte kennis met andere dingen. Spannende dingen, linkse dingen. Zijn stijl veranderde. Het stuur van zijn Tomos moest zo hoog mogelijk, zijn broeken zo afgesleten mogelijk. Al zijn geld ging op aan shag en platen. Led Zeppelin, Jethro Tull, Roxy Music. Zijn moeder vond het verschrikkelijk, wilde dat hij nette kleren aantrok en zijn haar in bedwang hield. Als hij dan toch lang haar moest hebben, dan kon hij het toch op zijn minst netjes dragen, zoals de Bee Gees, of Dennie Christian. De band tussen mijn vader en zijn vader bleef verslechteren naarmate pa ontdekte wat de wereld buiten Deuteren inhield. De wereld zonder gezag.
Buitensporige feesten
Pa begon uit te gaan, naar concerten, naar kroegen. Als tegenhanger van schoolvereniging Odios (‘ontspanning door inspanning op school’) begon hij met vrienden schoolvereniging Bacchus en Pampus, die zijn naam eer aandeed met buitensporige feesten. Tijdens carnaval in 1975 kreeg mijn vader verkering met mijn moeder, een half-Surinaamse schone. De vader van mijn moeder, een beroepsmilitair, moest in eerste instantie niks van hem hebben. Hij zou uit een verkeerd milieu komen, hij vocht, dronk, rookte, droeg een brommerhelm met zwart gelaatsscherm. Strakke broek, leren jack, slordige baard. In zijn oor zat een zilveren ring, op zijn borst rustte een ketting met een adelaar eraan. Uitschot.
Als ik mijn vaders uiterlijk van tegenwoordig zou moeten beschrijven, kom ik uit op een kruising tussen de Hulk en een piraat. Breed en sterk, pretoogjes achter brillenglas, een bandana om zijn hoofd als de zon schijnt. De jezuslokken zijn decennia geleden verloren gegaan: onder die bandana zit een zilveren coupe Lambik. De oorbel en de ketting zijn gebleven. Laatst zei hij: ‘In grote lijnen ben ik niet veranderd sinds de jaren zeventig. Spijkerbroek en een T-shirt.’ Leuk geprobeerd, pa.
In de winter van 1976 moest mijn vader in dienst. Als jongeman, die intussen bijna overal tegen was, had hij moeite zich neer te leggen bij zijn dienstplicht. Hij probeerde zich af te laten keuren op zijn knieën, maar die waren niet slecht genoeg. Uiteindelijk zat hij zijn tijd op de kazerne van Grave uit, waar hij onverwachts ontdekte dat hij een talent had voor schieten. Hij werd gepromoveerd tot richter eerste klas en schutter eerste klas. Toch is het voornaamste wat hij leerde in het leger: wie goed camoufleert, leeft langer. En zo gebeurde het dat hij het grootste deel van zijn diensttijd peukies lag te roken tussen een berg camouflagenetten. Eind 1977 mocht hij naar huis.
Gedreven door de opvattingen die hij tijdens zijn jeugd in de volkswijk, op de middelbare school en in dienst had opgedaan, schreef mijn vader zich in voor de sociale academie. Mijn moeder werkte intussen op de afdeling marktonderzoek van de Marsfabriek in Veg­hel. De onophoudelijke conflicten tussen mijn vader en opa dwongen mijn vader al snel na thuiskomst van de kazerne uit huis te gaan. Kamers in Den Bosch waren schaars en niet te betalen, en om een woning te kunnen huren moest je al jaren ingeschreven staan bij de woningbouwvereniging. Werk was er nauwelijks. Pa ging langs het Jongeren Advies Cen­trum (JAC) en won daar informatie in. Als hij onder vaders vleugels uit wilde, was kraken zijn enige optie. Er waren verschillende woongroepen in de stad waarbij hij zich kon aansluiten, maar het commune-achtige stond mijn ouders tegen. Of zoals ma het formuleerde: ‘Ik wil best kraken en op een emmer poepen, maar dan wel op mijn eigen emmer.’
Pissebedden
In het voorjaar van 1979 belde mijn vader mijn moeder op. ‘We kunnen morgen gaan kraken, zullen we dat doen?’ Samen met een groep andere mensen in woningnood kraakten ze een rij huizen in het centrum. Ze vonden ergens een voordeur, een tafel en een stoel, belden de politie en meldden hun kraak. Op dat moment ontstond aan de andere kant van Den Bosch een opmerkelijke vriendschap. De moeder van mijn vader en de moeder van mijn moeder hadden vanaf die tijd dagelijks telefonisch contact met elkaar. De Bossche huisvrouw en de eigenwijze Surinaamse hadden een gemeenschappelijke zorg: ‘Vreselijk hè, die kinderen in dat kraakpand?’
Die kinderen vonden het zelf helemaal niet zo vervelend in dat kraakpand. Ze wilden een huis, en nou ja, er zaten vloeren in dit pand. De meeste kamers waren droog, dus bewoonbaar. Goed, er was één kamer die onder water had gestaan en waar het nu krioelde van de pissebedden. Die deur deden ze gewoon nooit open. De ramen waren door de gemeente dichtgemetseld, die moesten opengebroken. Er was alleen buiten een wc-aansluiting. Ze vonden ergens een losse pot, die een mooi plaatsje kreeg achter het huis. Moest iemand een grote boodschap, dan kreeg diegene een wc-bril, zaklamp, rol papier en een emmer water mee.
Mijn moeder leefde in dat eerste kraakjaar een dubbelleven. ’s Ochtends stond ze op, baadde zich met water uit een jerrycan – er was geen douche – trok haar nette kleren aan en reed in haar degelijke Citroën naar Veghel voor een werkdag achter een bureau. Bij thuiskomst ging de spijkerbroek aan, legde ze een plaat op de speler en kookte ze een maaltijd op een houtkachel, want een aanrecht of gasfornuis was er evenmin. Na het eten kwam de buurman, tbs’er Appie, mijn moeders pannen uitlikken. Zijn eigen vrouw kookte niet. ’s Avonds ging mama met mijn vader demonstreren, leuzen op gebouwen schilderen, of met een groep andere krakers ergens in een pand zitten om weerstand te bieden aan een ontruiming door de ME.
Mijn vader was inmiddels student aan de sociale academie en hield zich ook overdag bezig met de kraakbeweging. Flyeren, demonsteren, ruiten ingooien of ergens kortsluiting veroorzaken uit protest. Regelmatig waren er vergaderingen over nieuwe acties. In Den Bosch, maar ook groter, landelijk. Ik denk dat het deze periode is geweest die mijn vader voor het leven heeft veranderd. Die solidariteit waar hij altijd zo op hamert, en dat heilige vuur achter de ogen, dat stamt allemaal uit deze tijd, waarin hij letterlijk vocht voor wat hij als goed en rechtvaardig zag. Het zit in de menselijke aard om af en toe de andere kant op te willen kijken, uit zelfbescherming. Wat mijn vader betreft kan dat niet. ‘Er zijn dingen aan de hand, en daar moet je wat aan doen.’
En solidair ben je niet alleen met mensen met wie je het eens bent. We woonden in de jaren negentig op de Kruiskamp, in die tijd een wijk vol immigranten en volkslui. Op een dag stond een van onze louche Somalische buurjongens voor de deur met een hevig bloedend been. Ik denk dat hij gestoken was. Mijn vader schoof een vuilniszak over dat been, zette de jongen in de auto en reed hem naar de eerste hulp. Toen ik later aan mijn vader vroeg wat er gebeurd was, zei hij: ‘Nooit vragen, gewoon helpen.’
Werkschuw tuig
Aan het einde van 1979 moesten mijn ouders uit hun eerste kraakpand. De ochtend van de verhuizing werd mijn moeder wakker van een monsterlijk geluid boven haar hoofd. Het dak van de buren werd eraf gesloopt. Ze rende naar buiten en ging voor het huis staan, zwaaiend met haar armen. ‘Hallo, wij wonen hier nog!’ Zij en mijn vader vertrokken naar een andere straat in het centrum. Daar zouden ze aanvankelijk acht maanden wonen, maar dat werden acht jaren. Het zou het huis worden waarin ze trouwden, het huis waarin mijn oudste broer werd geboren.
De overgang naar hun nieuwe straat verliep niet zo gemoedelijk als hun eerste kraak. De bewoners van de volkswijk waarin ze terechtkwamen, stonden lijnrecht tegenover mijn ouders en hun kraker-bondgenoten die slooppanden kwamen claimen. Je moest immers met je poten van andermans spullen afblijven. Langharig werkschuw tuig, dat was het. Om het in de buurt leefbaar te houden, moesten mijn ouders en de rest van de krakers aan de slag. Toen de oude bewoners zagen dat ze de huizen niet lieten verloederen, maar juist opknapten, werd de strijdbijl begraven. Er stonden weer plantjes in de vensterbank.
Mijn vader bleef gedurende de jaren tachtig actief in de kraakbeweging, waarmee hij naast de agressieve protesten ook was begonnen aan meer constructief werk. Vergaderingen met de woningbouwvereniging, om de tafel met partijen om afspraken te maken over gas, water, licht, de duur van de kraak, huurvoorwaarden stellen aan beide zijden. Omdat mijn vader een idealistische linkse student was geworden, maar stiekem toch ook een volksjongen was gebleven, kon hij tolken tussen de verschillende betrokken partijen. Tussen krakers en volkslui, of tussen aannemers en bewoners.
Mijn ouders gingen ook in gesprek met de gemeente over de herinrichtingsplannen voor hun wijk. Die plannen waren aanvankelijk: alles moet plat. Mijn vader en gelijkgestemden dwongen een bouwkundig buurtonderzoek af, waarmee werd bekeken of de woningen wel echt zo slecht waren dat ze moesten worden gesloopt. Uitkomst: een deel ervan staat nu, vijfendertig jaar later, nog steeds rechtop.
In de tussentijd ontwikkelde mijn vader zich van recalcitrante stenengooier tot betrokken opbouwwerker. Hij ging stage lopen en begon voorlichting te geven bij het JAC, waar hij jaren eerder zelf voor het eerst had gehoord over kraken. Hij studeerde af aan de sociale academie en vond zijn plaats in het sociaal-cultureel werk, werk dat hij tot op de dag van vandaag doet. Hij fungeerde in verschillende wijken van Den Bosch als bemiddelaar tussen de systeemwereld en de echte wereld: tussen gefrustreerde ambtenaren en wanhopige woningzoekers. Ook bleef hij zich met de beweging tot ver in de jaren tachtig inzetten voor betaalbare woningen voor kleine gezinnen en alleenstaanden, en met succes. Mijn vriendinnen woonden tijdens hun studie in de studentenflats waar mijn ouders en de rest van hun kraakwereld stenen voor hebben gegooid.
Grote geld
In 1986 werd mijn moeder zwanger en besloten mijn ouders te trouwen; een grote opluchting voor mijn opa van vaders kant, die het al die jaren verschrikkelijk had gevonden dat mijn ouders zaten te ‘hokken’. Mijn grote broer werd in 1987 geboren. Martinus Mulder de derde. De band tussen papa en zijn eigen vader was sinds mijn vader uit huis was gegaan steeds beter geworden. Vaderschap verbindt, en allicht heeft de vernoeming van mijn broer er ook wat mee te maken gehad. Kort na de geboorte van hun eerste zoon vertrokken mijn ouders naar een nieuwbouwappartement, één straat verderop van hun huidige woning. Daar werd ik in 1989 geboren. De actieve betrokkenheid van mijn vader bij de kraakbeweging was nu zo’n beetje voorbij, maar zijn opbouwwerk ging door. Eerst fungeerde hij als bemiddelaar tussen krakers en de gemeente, later werd hij aanspreekpunt voor een groter spectrum aan bewoners van ‘moeilijke’ wijken. In 1993 verhuisden we naar de Kruiskamp, waar mijn broertje werd geboren. Pa bleef altijd sociaal werk doen. Jongerenwerk, opbouwwerk, en later werd hij ouderenadviseur. Wat ooit begon met stenen gooien en vechten tegen de Mobiele Eenheid, transformeerde door de jaren heen in een carrière.
Als ik nu rondkijk in mijn ouderlijk huis, zie ik overal de sporen van een kraakverleden. In de wc hangen foto’s van mijn ouders’ kraakpanden, op de salontafel ligt nog regelmatig het voormalig krakersblaadje Kleintje Muurkrant. Een van de beste vrienden van mijn vader ken ik vooral als de man die op maandagavond altijd even komt buurten, en dan een kopje thee meedrinkt aan de keukentafel. Maar hun vriendschap begon ooit in het kraakcircuit. Ze kennen elkaar van de kraak van de Papenhulst, ooit een leegstaand ziekenhuis in het centrum van Den Bosch. Tegenwoordig is de ‘Paap’ een gelegaliseerde woongemeenschap, een andere kennis van pa woont daar nog steeds. Die houdt een archief bij en is betrokken bij Kleintje Muur­krant. Ook mijn vader bezoekt de Paap nog wekelijks; in de kelder van het pand repeteren hij en zijn oude kraakvrienden met hun band.
Met andere leden van de beweging heeft mijn vader geen of weinig contact meer. Sommige van de diehards konden zich niet vereenzelvigen met de manier waarop dingen in Nederland zijn geregeld. Zij zijn hun geluk in het buitenland gaan zoeken. Anderen zijn, zoals mijn vader, zijn in Den Bosch gebleven. Weer anderen hebben hun krakersidealen laten varen en zijn voor het grote geld gegaan. Zoals pa zegt: ‘We hebben allemaal keuzes gemaakt. De één heeft beslissingen genomen waarmee ik me makkelijker kan verenigen dan met die van anderen, maar zo gaat dat. Het zijn net mensen, die krakers.’
Mijn broers en ik zijn nu ongeveer van dezelfde leeftijd als mijn ouders waren toen ze gingen kraken. Mijn broertje studeert en woont op kamers in Rotterdam, mijn broer en ik wonen op tweehonderd meter van elkaar in het centrum van Den Bosch, allebei in een huurwoning. Onze ouders hebben ons nooit aangemoedigd te gaan kraken, we hebben die aandrang ook nooit gehad. De nood was er gewoonweg niet. Mochten we ooit kiezen voor een krakersbestaan, dan kunnen we uiteraard rekenen op hun steun, maar ze hebben ons nooit hun eigen idealen willen opleggen. Wel merkte ik, toen ik een paar jaar geleden ging samenwonen, dat mijn ouders álles overdreven vonden. Een compleet IKEA-servies? Een splinternieuw bankstel? Was dat nou nodig?
Mijn vader is geen rebel meer. Hij is sociaal werker, vader van drie, een lieve man. Je zou kunnen zeggen dat zijn prioriteiten zijn veranderd. Je zou ook kunnen zeggen dat zijn idealen met hem zijn meegegroeid.
Papa kijkt Studio Sport. Joggingbroek, houthakkershemd, wollen sokken. Een man van 57 moet ook niet meer rondrennen in Wrangler-jeans met een baksteen in de hand. Volgende week, tijdens de troonswisseling, staat hij zand op het terras te strooien. En als dat terras straks helemaal af is, gaat hij de boomhut verder opknappen en inrichten. Er is een ereplek gereserveerd voor de houtkachel uit het eerste kraakpand die nog altijd in de garage staat. Ik zie hem helemaal zitten in zijn hut. Vechter in een huispak, eitje bakkend op het heilige vuur.

Mijn vader de kraker

<h5>Spullenbazen in zwaar weer</h5>
Als zijn zoons ergens willen komen in het leven, dan moeten ze niet op de kermis blijven. Dat heeft hij ze altijd gezegd. Jan, zesde generatie van het Haags kermisgeslacht Vermolen, puft een wolk Marlbo­ro-rook uit zijn mondhoek en kijkt op naar zijn oliebollenkraam; een baken van kleur en licht op een verder koud en grijs Spui.
Het is januari. De ijzige wind die vanonder het zeil aan de voorzijde van de kraam naar binnen waait, blaast de frituurwalm alle kanten op. Nu de feestdagen achter de rug zijn, gaan de zaken maar moeizaam. ‘Op sommige dagen is mijn trots het enige dat me op de kermis houdt,’ zegt Jan. ‘Ik werk me kapot voor een scheet en drie knikkers. Maar goed, de dag daarna denk ik weer: wat ben ik gezegend dat ik hier deel van uitmaak. Dat ik een kermisjongen ben.’
‘Lekkâh bikkûh’, zegt de zijdeur van de kraam waarin hij minstens tachtig uur per week doorbrengt. Beslag draaien, in trays spuiten, frituren, omdraaien, uitlekken, in de vitrine leggen, suiker erop. Hij had ook een aparte frietkraam, maar omdat het uitbaten en onderhouden te kostbaar werd, is zijn huidige kraam nu om te bouwen. Friet op kermissen in de zomer, oliebollen op het Haagse Spui in de winter. Op zijn achtenzestigste hoopt Jan met pensioen te kunnen, maar die hoop slinkt met het seizoen. Samen met zijn vrouw, die ook fulltime in de oliebollen werkt, leeft hij van een inkomen dat vergelijkbaar is met een kleine uitkering. De kermiswereld verlaten is geen optie. Jan heeft alleen lagere school gehad. En ja, de school van het leven natuurlijk, maar dat telt niet op een cv.
Jan neemt zijn telefoon op. ‘Hee pikkemoos. Gefeliciteerd hè jongen. Moet je vanmiddag ook trainen? Mama en ik komen straks naar je toe. Doe je best hè? Dag jongen.’
‘Pikkemoos’ is de jongste zoon uit het gezin Vermolen, die sinds twee jaar in Enschede woont omdat hij bij FC Twente de jeugdopleiding tot keeper volgt. Hij is jarig vandaag. ‘Ze-ven-tien,’ mompelt Jan. Hij veegt wat opgewelde tranen weg. ‘Als ik het over mijn zoons heb, dan word ik zo emotioneel. Ik sta ’s ochtends op, regel wat zaken, ga naar de kraam en kom pas ’s avonds laat weer thuis. Ik heb altijd zo veel gewerkt, ik had mijn jongens wel wat meer willen zien.’
<h5>Bieden</h5>
De kermis verkeert in zwaar weer. Terwijl exploitanten (in jargon: spullenbazen) zich geconfronteerd zien met steeds hogere kosten als gevolg van gemeentelijke regelgeving, lopen hun inkomsten terug door de economische crisis. Goed personeel is nauwelijks meer te vinden, en de concurrentie is groot. Onder­tus­sen raakt het sociale karakter van de kermis alsmaar verder naar de achtergrond.
Veel faillissementen zijn er nog niet aangevraagd; de kermismens is taai. Wel is ongeveer de helft van alle attractiehouders tegenwoordig genoodzaakt ook buiten het seizoen, dat ongeveer loopt van maart tot oktober, door te werken. Voor hen is thuis uitrusten van acht maanden rondreizen en veertienurige werkdagen er niet meer bij. Of zoals Jan Vermolen het verwoordt: ‘Zonder onze winteractiviteiten gaan we allemaal dood.’
Vraag Jan naar de oorzaak van dit alles en hij wijst meteen naar de gemeentes. Nee, begin bij hem niet over alle wetten en regels waar hij en andere spullenbazen de laatste jaren mee te maken krijgen. Recent nog stelde hij met een groep collega’s een eisenlijst op, bedoeld om uit te delen in elke plaats waar hij met zijn friet en oliebollen staat. ‘Zoals het nu is geregeld, krijgen wij als kermisjongens twintig A4’tjes mee van gemeentes, met allerlei belachelijke regels waar we ons aan moeten houden. Niet te veel herrie maken, om zo-en-zo laat het licht uit, dat soort dingen. Maar wij hebben nooit iets te zeggen gehad over de manier waarop zij met óns omgaan. Dus we gaan dingen eisen. Dat ze plaats maken voor een kermisdorp waar de kermismensen hun slaapwagen kunnen stallen, bijvoorbeeld. Het zal mij benieuwen hoeveel gemeentes hier iets mee gaan doen. Het is zo geen leven.’
Doorn in het oog van menige spullenbaas is het open verpachtingsbeleid dat veel gemeentes voeren. Daarbij mag iedere attractiehouder bieden op een aangeboden standplaats. Naar uiterlijk of reputatie van een attractie wordt nauwelijks gekeken. Omdat de concurrentie onder exploitanten steeds verder toeneemt en er op elke kermis maar plaats is voor één zweefmolen of reuzenrad, is het effect van deze manier van verpachten dat de standplaatsprijzen alsmaar hoger komen te liggen, en dat ‘open’ kermissen steeds vaker te duur zijn voor kleinere exploitanten.
<h5>Standplaats: 95.000 euro</h5>
Voor iemand als Berry Ketelaars uit Tilburg bijvoorbeeld. Hij behaalde enkele jaren geleden zijn hbo-bachelor vrijetijdsmanagement, rolde via zijn schoonfamilie de kermiswereld in en draait tegenwoordig de ouderwetse Rups: een treintje dat rondjes rijdt over een kronkelende rail. Halverwege de rit gaat er een doek over het treintje heen, en rijd je een paar rondjes in het donker. Reuze spannend voor kleine kinderen.
We spreken Berry op de dag waarop de inschrijving is geopend voor de kermis in zijn woonplaats Tilburg. De grootste, best bezochte, maar door open verpachting ook duurste kermis van het land om te staan. Berry doet geen moeite om zijn Rups voor ‘Tilburg’ in te schrijven. De duurste standplaats kostte er vorig jaar 95.000 euro. Dat is nog exclusief de kosten voor stroom, personeel, transport en onderhoud. Al die kosten bij elkaar opgeteld, moeten worden terugverdiend met alleen de kaartverkoop. Bij attracties met een kleine capaciteit is dat praktisch onmogelijk. ‘Bieden op Tilburg heeft voor mij geen nut,’ zegt Berry. ‘Als je al een enorm bedrag kwijt bent aan het huren van je standplaats, en je verdient dat niet terug met je kaartverkoop, dan heb je een hele week voor niks gewerkt. Dat kun je in deze tijd niet te vaak hebben.’
Het enige wat exploitanten als Berry kunnen doen, is op dure kermissen hun ticketprijs verhogen. Maar in de praktijk komt het nogal eens voor dat plaatselijke wethouders een maximum stellen aan hoeveel een kaartje voor een attractie mag kosten. Om het leuk te houden voor de bezoeker. Die bemoeienis wordt door de Nederlandse kermisvakbond BOVAK ‘buitensporig’ genoemd.
En als attractiehouders wel vrij zijn om hun ticketprijs te bepalen, dan dient zich een ander probleem aan: de crisis. Consumenten geven aanzienlijk minder uit. Berry: ‘Ik snap het als klanten klagen over de hoge ritprijs. Daarom verhuur ik mijn attractie vaak, inclusief personeel, voor evenementen of personeelsfeesten. Dan betaalt de organisatie mij een vast bedrag en de bezoekers mogen vervolgens gratis draaien.’
Maar ook dat levert nauwelijks genoeg op om buiten het kermisseizoen wat gas terug te kunnen nemen. Dus werkt Berry ’s winters bij een autoverhuurbedrijf. Koffie zetten, administratie bijhouden, auto’s parkeren. Heeft hij in elk geval brood op de plank.
Kermisvakbond BOVAK organiseert regelmatig bijeenkomsten waarbij spullenbazen met wethouders in gesprek gaan over de toekomst van de kermis. Heikel punt voor de vakbond is dat veel gemeentes de verwachte kermiswinst opnemen in hun begroting. ‘Zó’n foute zet,’ zegt BOVAK-voorzitter Nicole Vermolen (geen familie van Jan). ‘Blijkt die beraamde winst namelijk tegen te vallen, dan zal het geld ergens anders vandaan moeten komen. Om dat te voorkomen, maken sommige gemeentes het voor de zekerheid alvast duur voor de exploitanten.’ Vermolen, zelf VVD-raadslid in Den Bosch, is er stellig over: ‘Wat mij betreft zouden gemeentes helemaal niks moeten verdienen aan de kermis. Geen euro.’
<h5>Roemeens personeel</h5>
Net als veel andere spullenbazen probeert Marinus de Weijer ’s winters het hoofd boven water te houden door oliebollen te bakken. On­dertussen hij is in afwachting van zijn nieuwe attractie: de Ultimate. Veertien meter breed, elf meter diep, zeshonderdduizend euro aan staal en licht. Slingert zestien mensen vijfentwintig meter hoog de lucht in. Hiervoor draaide Marinus zeventien jaar lang de Techno Dance, een apparaat dat bestaat uit een ronddraaiende kern met armen, waarvan de karretjes op en neer bewegen, als de klappende vleugels van een meeuw. Niet dat hij er zelf ooit in is geweest. Niks voor hem. In zijn nieuwe Ulti­mate gaat hij trouwens ook niet. Hoogtevrees.
Marinus, woonachtig in Emmerich, net over de Duitse grens, heeft de Techno Dance niet alleen verkocht omdat hij toe was aan iets nieuws. Ook om economische redenen is de Ultimate aantrekkelijker. Hij kan vervoerd worden met maar één vrachtwagen; dat scheelt brandstof- en verzekeringskosten ten opzichte van de twee wagens die hij nu gebruikt. Voor het opbouwen en afbreken van zijn nieuwe attractie is daarnaast minder personeel nodig. Zoals de meeste exploitanten heeft ook Marinus moeite met het vinden van goede werklui. Zijn zoon werkt ook op de kermis, maar die heeft een eigen attractie: de kinder-bungee. Zijn dochter doet helemaal niks in de kermiswereld. Marinus: ‘Zij heeft een eigen leven.’
Vacatures plaatsen heeft geen nut. Neder­land­se jongeren kiezen vrijwel nooit meer voor een baan op de kermis, volgens Marinus omdat ze ‘niet meer hard willen werken’. De laatste jaren nemen steeds meer spullenbazen daarom Pools of Roemeens personeel in dienst, dat wél bereid is lange dagen te maken en veel van huis te zijn voor een salaris dat niet ver boven het minimumloon ligt.
Marinus ziet daar niks in. ‘Ik durf dat gewoon niet aan. Veiligheid is bij een attractie zoals die van mij het hoogste goed. Het zou toch slordig zijn als ik een buitenlander aan zou nemen die niet kan zeggen: “Mevrouw, uw beugel zit niet goed, zo gaat u uit het karretje vallen.”’
<h5>Jongleren met frikadellen</h5>
Marinus is niet de enige die zijn bedenkingen heeft over ‘buitenlanders’ in de kermiswereld. Ook over de oneerlijke concurrentie van buitenlandse attractiehouders zijn sommige Nederlandse spullenbazen slecht te spreken. ‘Buitenlanders,’ zegt Jan Vermolen, ‘hebben niet te maken met allerlei beleidsregels waar wij ons wel aan moeten houden. Ze hoeven zich bijvoorbeeld niet altijd voor kermissen in te schrijven en mazzelen daardoor vaak met lagere pachtprijzen.’
Onlangs berichtte De Telegraaf over exploitanten die de veiligheidskeuringen van hun attractie zouden afkopen. Het zijn hardnekkige geruchten die maar moeilijk hard te maken zijn. Bij BOVAK-voorzitter Nicole Vermolen wil het er niet in dat Nederlandse exploitanten zich aan dergelijke praktijken schuldig maken, maar het zou haar niets verbazen als buitenlandse attractiehouders dat wél blijken te doen. ‘Er zit,’ zo weet ze te vertellen, ‘een maas in de wet die het mogelijk maakt voor buitenlandse exploitanten om zonder volledige keuring op Nederlandse kermissen te staan.’
Jan Vermolen moet moeite doen om niet al te vaak terug te verlangen naar vroeger. Omdat het ook hem zwaar valt fatsoenlijk personeel te vinden, probeert hij in zijn kraam zo veel mogelijk zelf te doen, maar dat gaat wél ten koste van de amusementswaarde die hij zo belangrijk vindt. ‘Kijk, als ik tijd van leven heb, dan kan ik er een show van maken. Beetje jongleren met frikadellen, friet in de lucht gooien, pirouette draaien, zout erop strooien.’ Zijn helblauwe ogen lichten op. ‘Zo was de kermis vroeger, in de tijd van mijn opa en mijn vader. Het was geen verzameling van attracties met oorverdovende stampmuziek. Het was een plek waar echte artiesten samen kwamen, een plek vol variété. Ik heb wel eens een oude opname gezien van de tijd waarin mijn vader op de kermis stond. Zag je een man bij de zweefmolen, die stond daar in een vliegenierspak zijn attractie te exploiteren alsof hij nog nooit wat mooiers gedaan had. Ik zeg je: de dag dat ik weer rustig met frikadellen kan jongleren, is de dag dat de kermis weer is waar hij moet zijn.’
<h5>Missen</h5>
Tja, vroeger. BOVAK-voorzitter Nicole Vermolen zou graag een kermistraditie hersteld zien die van nog langer geleden stamt: de nauwe band tussen de kermis en de katholieke kerk.
Begin december ging ze namens haar vakbond op bezoek bij de paus. Met haar in de audiëntiezaal bevonden zich nog zesduizend andere circus- en kermismensen, die vanuit alle hoeken van Europa naar het Vaticaan waren afgereisd om hun vak te promoten. Omdat de BOVAK een audiëntieverzoek had ingediend, kreeg Vermolen de gelegenheid om even hoogstpersoonlijk met de paus te praten. Na zijn ring te hebben gekust, sprak ze haar zorgen uit over de steeds verder verwaterde band tussen de kerk en de kermis – iets wat ze overigens twee keer moest doen, omdat er de eerste keer een fanfareband doorheen begon te spelen. Met het terugbrengen van de aloude traditie, betoogde Vermolen, zouden zowel de kermis als de kerk op meer publiek kunnen rekenen, wat het voortbestaan van beide zou kunnen helpen. Een boodschap die de paus ter harte zei te nemen.
Bernhard van Welzenes was er ook bij, in de audiëntiezaal. Van Welzenes is aalmoezenier.
Zo neemt hij zijn telefoon ook op. ‘Ja hallo, met de aalmoezenier.’ Naast het dopen van schipperskinderen en het zegenen van circusdieren legt hij zich vooral toe op het trouwen van kermislui. Het herstellen van de band tussen kerk en kermis is volgens de Nijmegenaar belangrijk omdat het wangedrag zou kunnen tegengaan. ‘Als mensen gaan vechten, drinken of gebruiken, dan komt dat vaak doordat ze een leegte voelen. God zou die leegte kunnen vullen, maar contact met anderen kan dat ook. Gemeenschapszin is wat een kermis succesvol maakt, en van tevoren samenkomen tijdens een kerkdienst en met elkaar praten zorgt voor bezinning. Stoer doen hoeft dan niet meer.’
De koppeling kerk-kermis is niet typisch iets uit het Roomse Zuiden. Van Welzenes verzorgt ook regelmatig kermismissen in Laren, Utrecht en Hoorn. Vaak vindt die dienst plaats in de botsauto’s. Er wordt een orgel geregeld dat naast de attractie wordt gezet. De aalmoezenier: ‘Soms heb ik zin om eens gek te doen, en dan ga ik zelf in zo’n karretje zitten tijdens de mis. Dat is nog best moeilijk met een gewaad aan.’
<h5>Door blijven bakken</h5>
Over anderhalve maand begint het nieuwe kermisseizoen weer. Voor de exploitanten betekent dat ook: nieuwe sores. In het Lenteakkoord dat in april 2012 door vijf politieke partijen werd ondertekend staat namelijk dat er vanaf 2013 in Nederland geen gebruik meer mag worden gemaakt van ‘rode’ diesel. Dat is diesel die onder een verlaagd accijnstarief valt, speciaal bedoeld voor voer- en vaartuigen die geen gebruik maken van de openbare weg. De meeste exploitanten hebben op rode diesel lopende aggregaten waarmee ze hun attracties van stroom voorzien. Nu er alleen nog maar ‘witte’ diesel mag worden gebruikt, die per liter 17 cent duurder is, kunnen veel spullenbazen die aggregaten niet meer betalen.
Er is nog wel een andere mogelijkheid om aan stroom te komen: gebruik maken van de stroomkastjes die gemeentes beschikbaar stellen. Maar dan zijn de exploitanten dus wel volledig afhankelijk van de tarieven van lokale leveranciers. Gevaarlijk, vindt Nicole Vermo­len. Haar vakbond heeft al acties aangekondigd. Het belooft een druk jaar te worden voor de BOVAK.
Voor Jan Vermolen zit er voorlopig niets anders op dan stug door blijven bakken. Oliebollen in de winter, friet in de zomer, en dat nog zeker een jaar of twintig. Zittend op zijn aanrecht steekt hij een nieuwe Marlboro aan, neemt een slok koffie uit zijn mok en staart nergens naar. ‘Ik reed een keer in mijn truck van de ene kermis naar de andere kermis, oliebollenkraam achter me aan. En toen keek ik uit mijn raam, zat er een man in alle rust langs de waterkant op een klapstoeltje. Koelbox erbij, hengeltje in de hand. Dat ben ik nooit vergeten. Als ik ooit nog eens vrije tijd krijg, dan is dat wat ik ga doen. Zitten en vissen.’

Koude kermis

<div class="lead">De kermisexploitant heeft het moeilijk. Gemeentes zouden er minder aan moeten willen verdienen. En God zou de leegte kunnen vullen. ‘Ik werk me kapot voor een scheet en drie knikkers.’</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Als zijn zoons ergens willen komen in het leven, dan moeten ze niet op de kermis blijven. Dat heeft hij ze altijd gezegd. Jan, zesde generatie van het Haags kermisgeslacht Vermolen, puft een wolk Marlbo­ro-rook uit zijn mondhoek en kijkt op naar zijn oliebollenkraam; een baken van kleur en licht op een verder koud en grijs Spui.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Het is januari. De ijzige wind die vanonder het zeil aan de voorzijde van de kraam naar binnen waait, blaast de frituurwalm alle kanten op. Nu de feestdagen achter de rug zijn, gaan de zaken maar moeizaam. ‘Op sommige dagen is mijn trots het enige dat me op de kermis houdt,’ zegt Jan. ‘Ik werk me kapot voor een scheet en drie knikkers. Maar goed, de dag daarna denk ik weer: wat ben ik gezegend dat ik hier deel van uitmaak. Dat ik een kermisjongen ben.’
‘Lekkâh bikkûh’, zegt de zijdeur van de kraam waarin hij minstens tachtig uur per week doorbrengt. Beslag draaien, in trays spuiten, frituren, omdraaien, uitlekken, in de vitrine leggen, suiker erop. Hij had ook een aparte frietkraam, maar omdat het uitbaten en onderhouden te kostbaar werd, is zijn huidige kraam nu om te bouwen. Friet op kermissen in de zomer, oliebollen op het Haagse Spui in de winter. Op zijn achtenzestigste hoopt Jan met pensioen te kunnen, maar die hoop slinkt met het seizoen. Samen met zijn vrouw, die ook fulltime in de oliebollen werkt, leeft hij van een inkomen dat vergelijkbaar is met een kleine uitkering. De kermiswereld verlaten is geen optie. Jan heeft alleen lagere school gehad. En ja, de school van het leven natuurlijk, maar dat telt niet op een cv.
Jan neemt zijn telefoon op. ‘Hee pikkemoos. Gefeliciteerd hè jongen. Moet je vanmiddag ook trainen? Mama en ik komen straks naar je toe. Doe je best hè? Dag jongen.’
‘Pikkemoos’ is de jongste zoon uit het gezin Vermolen, die sinds twee jaar in Enschede woont omdat hij bij FC Twente de jeugdopleiding tot keeper volgt. Hij is jarig vandaag. ‘Ze-ven-tien,’ mompelt Jan. Hij veegt wat opgewelde tranen weg. ‘Als ik het over mijn zoons heb, dan word ik zo emotioneel. Ik sta ’s ochtends op, regel wat zaken, ga naar de kraam en kom pas ’s avonds laat weer thuis. Ik heb altijd zo veel gewerkt, ik had mijn jongens wel wat meer willen zien.’
Bieden
De kermis verkeert in zwaar weer. Terwijl exploitanten (in jargon: spullenbazen) zich geconfronteerd zien met steeds hogere kosten als gevolg van gemeentelijke regelgeving, lopen hun inkomsten terug door de economische crisis. Goed personeel is nauwelijks meer te vinden, en de concurrentie is groot. Onder­tus­sen raakt het sociale karakter van de kermis alsmaar verder naar de achtergrond.
Veel faillissementen zijn er nog niet aangevraagd; de kermismens is taai. Wel is ongeveer de helft van alle attractiehouders tegenwoordig genoodzaakt ook buiten het seizoen, dat ongeveer loopt van maart tot oktober, door te werken. Voor hen is thuis uitrusten van acht maanden rondreizen en veertienurige werkdagen er niet meer bij. Of zoals Jan Vermolen het verwoordt: ‘Zonder onze winteractiviteiten gaan we allemaal dood.’
Vraag Jan naar de oorzaak van dit alles en hij wijst meteen naar de gemeentes. Nee, begin bij hem niet over alle wetten en regels waar hij en andere spullenbazen de laatste jaren mee te maken krijgen. Recent nog stelde hij met een groep collega’s een eisenlijst op, bedoeld om uit te delen in elke plaats waar hij met zijn friet en oliebollen staat. ‘Zoals het nu is geregeld, krijgen wij als kermisjongens twintig A4’tjes mee van gemeentes, met allerlei belachelijke regels waar we ons aan moeten houden. Niet te veel herrie maken, om zo-en-zo laat het licht uit, dat soort dingen. Maar wij hebben nooit iets te zeggen gehad over de manier waarop zij met óns omgaan. Dus we gaan dingen eisen. Dat ze plaats maken voor een kermisdorp waar de kermismensen hun slaapwagen kunnen stallen, bijvoorbeeld. Het zal mij benieuwen hoeveel gemeentes hier iets mee gaan doen. Het is zo geen leven.’
Doorn in het oog van menige spullenbaas is het open verpachtingsbeleid dat veel gemeentes voeren. Daarbij mag iedere attractiehouder bieden op een aangeboden standplaats. Naar uiterlijk of reputatie van een attractie wordt nauwelijks gekeken. Omdat de concurrentie onder exploitanten steeds verder toeneemt en er op elke kermis maar plaats is voor één zweefmolen of reuzenrad, is het effect van deze manier van verpachten dat de standplaatsprijzen alsmaar hoger komen te liggen, en dat ‘open’ kermissen steeds vaker te duur zijn voor kleinere exploitanten.
</div>
<figure id="post-43085 media-43085" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/02/e14cd3fd-e7ad-4ecc-be28-d4f18483a6c2_Kermis_01_preview1.jpg" alt="Kermisexploitanten zijn steeds meer genoodzaakt om buiten het seizoen door te werken. Foto: Eddo Hartmann" /><figcaption>Kermisexploitanten zijn steeds meer genoodzaakt om buiten het seizoen door te werken. Foto: Eddo Hartmann</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
Standplaats: 95.000 euro
Voor iemand als Berry Ketelaars uit Tilburg bijvoorbeeld. Hij behaalde enkele jaren geleden zijn hbo-bachelor vrijetijdsmanagement, rolde via zijn schoonfamilie de kermiswereld in en draait tegenwoordig de ouderwetse Rups: een treintje dat rondjes rijdt over een kronkelende rail. Halverwege de rit gaat er een doek over het treintje heen, en rijd je een paar rondjes in het donker. Reuze spannend voor kleine kinderen.
We spreken Berry op de dag waarop de inschrijving is geopend voor de kermis in zijn woonplaats Tilburg. De grootste, best bezochte, maar door open verpachting ook duurste kermis van het land om te staan. Berry doet geen moeite om zijn Rups voor ‘Tilburg’ in te schrijven. De duurste standplaats kostte er vorig jaar 95.000 euro. Dat is nog exclusief de kosten voor stroom, personeel, transport en onderhoud. Al die kosten bij elkaar opgeteld, moeten worden terugverdiend met alleen de kaartverkoop. Bij attracties met een kleine capaciteit is dat praktisch onmogelijk. ‘Bieden op Tilburg heeft voor mij geen nut,’ zegt Berry. ‘Als je al een enorm bedrag kwijt bent aan het huren van je standplaats, en je verdient dat niet terug met je kaartverkoop, dan heb je een hele week voor niks gewerkt. Dat kun je in deze tijd niet te vaak hebben.’
Het enige wat exploitanten als Berry kunnen doen, is op dure kermissen hun ticketprijs verhogen. Maar in de praktijk komt het nogal eens voor dat plaatselijke wethouders een maximum stellen aan hoeveel een kaartje voor een attractie mag kosten. Om het leuk te houden voor de bezoeker. Die bemoeienis wordt door de Nederlandse kermisvakbond BOVAK ‘buitensporig’ genoemd.
En als attractiehouders wel vrij zijn om hun ticketprijs te bepalen, dan dient zich een ander probleem aan: de crisis. Consumenten geven aanzienlijk minder uit. Berry: ‘Ik snap het als klanten klagen over de hoge ritprijs. Daarom verhuur ik mijn attractie vaak, inclusief personeel, voor evenementen of personeelsfeesten. Dan betaalt de organisatie mij een vast bedrag en de bezoekers mogen vervolgens gratis draaien.’
Maar ook dat levert nauwelijks genoeg op om buiten het kermisseizoen wat gas terug te kunnen nemen. Dus werkt Berry ’s winters bij een autoverhuurbedrijf. Koffie zetten, administratie bijhouden, auto’s parkeren. Heeft hij in elk geval brood op de plank.
Kermisvakbond BOVAK organiseert regelmatig bijeenkomsten waarbij spullenbazen met wethouders in gesprek gaan over de toekomst van de kermis. Heikel punt voor de vakbond is dat veel gemeentes de verwachte kermiswinst opnemen in hun begroting. ‘Zó’n foute zet,’ zegt BOVAK-voorzitter Nicole Vermolen (geen familie van Jan). ‘Blijkt die beraamde winst namelijk tegen te vallen, dan zal het geld ergens anders vandaan moeten komen. Om dat te voorkomen, maken sommige gemeentes het voor de zekerheid alvast duur voor de exploitanten.’ Vermolen, zelf VVD-raadslid in Den Bosch, is er stellig over: ‘Wat mij betreft zouden gemeentes helemaal niks moeten verdienen aan de kermis. Geen euro.’
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
&#8216;Het herstellen van de band tussen kerk en kermis kan wangedrag tegengaan&#8217;
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Roemeens personeel
Net als veel andere spullenbazen probeert Marinus de Weijer ’s winters het hoofd boven water te houden door oliebollen te bakken. On­dertussen hij is in afwachting van zijn nieuwe attractie: de Ultimate. Veertien meter breed, elf meter diep, zeshonderdduizend euro aan staal en licht. Slingert zestien mensen vijfentwintig meter hoog de lucht in. Hiervoor draaide Marinus zeventien jaar lang de Techno Dance, een apparaat dat bestaat uit een ronddraaiende kern met armen, waarvan de karretjes op en neer bewegen, als de klappende vleugels van een meeuw. Niet dat hij er zelf ooit in is geweest. Niks voor hem. In zijn nieuwe Ulti­mate gaat hij trouwens ook niet. Hoogtevrees.
Marinus, woonachtig in Emmerich, net over de Duitse grens, heeft de Techno Dance niet alleen verkocht omdat hij toe was aan iets nieuws. Ook om economische redenen is de Ultimate aantrekkelijker. Hij kan vervoerd worden met maar één vrachtwagen; dat scheelt brandstof- en verzekeringskosten ten opzichte van de twee wagens die hij nu gebruikt. Voor het opbouwen en afbreken van zijn nieuwe attractie is daarnaast minder personeel nodig. Zoals de meeste exploitanten heeft ook Marinus moeite met het vinden van goede werklui. Zijn zoon werkt ook op de kermis, maar die heeft een eigen attractie: de kinder-bungee. Zijn dochter doet helemaal niks in de kermiswereld. Marinus: ‘Zij heeft een eigen leven.’
Vacatures plaatsen heeft geen nut. Neder­land­se jongeren kiezen vrijwel nooit meer voor een baan op de kermis, volgens Marinus omdat ze ‘niet meer hard willen werken’. De laatste jaren nemen steeds meer spullenbazen daarom Pools of Roemeens personeel in dienst, dat wél bereid is lange dagen te maken en veel van huis te zijn voor een salaris dat niet ver boven het minimumloon ligt.
Marinus ziet daar niks in. ‘Ik durf dat gewoon niet aan. Veiligheid is bij een attractie zoals die van mij het hoogste goed. Het zou toch slordig zijn als ik een buitenlander aan zou nemen die niet kan zeggen: “Mevrouw, uw beugel zit niet goed, zo gaat u uit het karretje vallen.”’
</div>
<figure id="post-43085 media-43085" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/02/71178a3e-651e-4579-87be-d5a95aa387f0_Kermis_03_preview1.jpg" alt="Foto: Eddo Hartmann" /><figcaption>Foto: Eddo Hartmann</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
Jongleren met frikadellen
Marinus is niet de enige die zijn bedenkingen heeft over ‘buitenlanders’ in de kermiswereld. Ook over de oneerlijke concurrentie van buitenlandse attractiehouders zijn sommige Nederlandse spullenbazen slecht te spreken. ‘Buitenlanders,’ zegt Jan Vermolen, ‘hebben niet te maken met allerlei beleidsregels waar wij ons wel aan moeten houden. Ze hoeven zich bijvoorbeeld niet altijd voor kermissen in te schrijven en mazzelen daardoor vaak met lagere pachtprijzen.’
Onlangs berichtte De Telegraaf over exploitanten die de veiligheidskeuringen van hun attractie zouden afkopen. Het zijn hardnekkige geruchten die maar moeilijk hard te maken zijn. Bij BOVAK-voorzitter Nicole Vermolen wil het er niet in dat Nederlandse exploitanten zich aan dergelijke praktijken schuldig maken, maar het zou haar niets verbazen als buitenlandse attractiehouders dat wél blijken te doen. ‘Er zit,’ zo weet ze te vertellen, ‘een maas in de wet die het mogelijk maakt voor buitenlandse exploitanten om zonder volledige keuring op Nederlandse kermissen te staan.’
Jan Vermolen moet moeite doen om niet al te vaak terug te verlangen naar vroeger. Omdat het ook hem zwaar valt fatsoenlijk personeel te vinden, probeert hij in zijn kraam zo veel mogelijk zelf te doen, maar dat gaat wél ten koste van de amusementswaarde die hij zo belangrijk vindt. ‘Kijk, als ik tijd van leven heb, dan kan ik er een show van maken. Beetje jongleren met frikadellen, friet in de lucht gooien, pirouette draaien, zout erop strooien.’ Zijn helblauwe ogen lichten op. ‘Zo was de kermis vroeger, in de tijd van mijn opa en mijn vader. Het was geen verzameling van attracties met oorverdovende stampmuziek. Het was een plek waar echte artiesten samen kwamen, een plek vol variété. Ik heb wel eens een oude opname gezien van de tijd waarin mijn vader op de kermis stond. Zag je een man bij de zweefmolen, die stond daar in een vliegenierspak zijn attractie te exploiteren alsof hij nog nooit wat mooiers gedaan had. Ik zeg je: de dag dat ik weer rustig met frikadellen kan jongleren, is de dag dat de kermis weer is waar hij moet zijn.’
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Missen
Tja, vroeger. BOVAK-voorzitter Nicole Vermolen zou graag een kermistraditie hersteld zien die van nog langer geleden stamt: de nauwe band tussen de kermis en de katholieke kerk.
Begin december ging ze namens haar vakbond op bezoek bij de paus. Met haar in de audiëntiezaal bevonden zich nog zesduizend andere circus- en kermismensen, die vanuit alle hoeken van Europa naar het Vaticaan waren afgereisd om hun vak te promoten. Omdat de BOVAK een audiëntieverzoek had ingediend, kreeg Vermolen de gelegenheid om even hoogstpersoonlijk met de paus te praten. Na zijn ring te hebben gekust, sprak ze haar zorgen uit over de steeds verder verwaterde band tussen de kerk en de kermis – iets wat ze overigens twee keer moest doen, omdat er de eerste keer een fanfareband doorheen begon te spelen. Met het terugbrengen van de aloude traditie, betoogde Vermolen, zouden zowel de kermis als de kerk op meer publiek kunnen rekenen, wat het voortbestaan van beide zou kunnen helpen. Een boodschap die de paus ter harte zei te nemen.
Bernhard van Welzenes was er ook bij, in de audiëntiezaal. Van Welzenes is aalmoezenier.
Zo neemt hij zijn telefoon ook op. ‘Ja hallo, met de aalmoezenier.’ Naast het dopen van schipperskinderen en het zegenen van circusdieren legt hij zich vooral toe op het trouwen van kermislui. Het herstellen van de band tussen kerk en kermis is volgens de Nijmegenaar belangrijk omdat het wangedrag zou kunnen tegengaan. ‘Als mensen gaan vechten, drinken of gebruiken, dan komt dat vaak doordat ze een leegte voelen. God zou die leegte kunnen vullen, maar contact met anderen kan dat ook. Gemeenschapszin is wat een kermis succesvol maakt, en van tevoren samenkomen tijdens een kerkdienst en met elkaar praten zorgt voor bezinning. Stoer doen hoeft dan niet meer.’
De koppeling kerk-kermis is niet typisch iets uit het Roomse Zuiden. Van Welzenes verzorgt ook regelmatig kermismissen in Laren, Utrecht en Hoorn. Vaak vindt die dienst plaats in de botsauto’s. Er wordt een orgel geregeld dat naast de attractie wordt gezet. De aalmoezenier: ‘Soms heb ik zin om eens gek te doen, en dan ga ik zelf in zo’n karretje zitten tijdens de mis. Dat is nog best moeilijk met een gewaad aan.’
</div>
<figure id="post-43085 media-43085" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/02/ed755aef-06c4-4112-8988-c3c393e97f6f_Kermis_02_preview1.jpg" alt="&#039;Open&#039; kermissen zijn steeds vaker te duur voor kleine exploitanten. Foto: Eddo Hartmann" /><figcaption>&#8216;Open&#8217; kermissen zijn steeds vaker te duur voor kleine exploitanten. Foto: Eddo Hartmann</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
Door blijven bakken
Over anderhalve maand begint het nieuwe kermisseizoen weer. Voor de exploitanten betekent dat ook: nieuwe sores. In het Lenteakkoord dat in april 2012 door vijf politieke partijen werd ondertekend staat namelijk dat er vanaf 2013 in Nederland geen gebruik meer mag worden gemaakt van ‘rode’ diesel. Dat is diesel die onder een verlaagd accijnstarief valt, speciaal bedoeld voor voer- en vaartuigen die geen gebruik maken van de openbare weg. De meeste exploitanten hebben op rode diesel lopende aggregaten waarmee ze hun attracties van stroom voorzien. Nu er alleen nog maar ‘witte’ diesel mag worden gebruikt, die per liter 17 cent duurder is, kunnen veel spullenbazen die aggregaten niet meer betalen.
Er is nog wel een andere mogelijkheid om aan stroom te komen: gebruik maken van de stroomkastjes die gemeentes beschikbaar stellen. Maar dan zijn de exploitanten dus wel volledig afhankelijk van de tarieven van lokale leveranciers. Gevaarlijk, vindt Nicole Vermo­len. Haar vakbond heeft al acties aangekondigd. Het belooft een druk jaar te worden voor de BOVAK.
Voor Jan Vermolen zit er voorlopig niets anders op dan stug door blijven bakken. Oliebollen in de winter, friet in de zomer, en dat nog zeker een jaar of twintig. Zittend op zijn aanrecht steekt hij een nieuwe Marlboro aan, neemt een slok koffie uit zijn mok en staart nergens naar. ‘Ik reed een keer in mijn truck van de ene kermis naar de andere kermis, oliebollenkraam achter me aan. En toen keek ik uit mijn raam, zat er een man in alle rust langs de waterkant op een klapstoeltje. Koelbox erbij, hengeltje in de hand. Dat ben ik nooit vergeten. Als ik ooit nog eens vrije tijd krijg, dan is dat wat ik ga doen. Zitten en vissen.’
</div>

‘Draaien ze ook ergens normale muziek?’
Een man uit Amsterdam in een opblaasbaar peniskostuum rent achterwaarts een rondje om de Sint Jan. Deze man is een carnavalstoerist. Een gewillige importfeestvierder, afgereisd naar het zuiden om een feest te vieren waarvan hij de ongeschreven regels niet kent. Hij valt met zijn rochel-G al genoeg uit de toon, dus toen een ‘echte’ carnavaller hem vertelde dat achterstevoren rond de kerk sprinten een authentiek Oeteldonks gebruik is, paste hij zich graag aan de lokale bevolking en haar gewoontes aan.
Elk jaar in februari gebeurt er iets opmerkelijks in Den Bosch – Oeteldonk tijdens carnaval. Het is de stad met een van de meest uitgebreide carnavalstradities van het land, waarin door een uiterst gesloten gemeenschap een feest wordt gevierd dat van regels en gebruiken aan elkaar hangt. Maar Oeteldonk is ook het meest noordelijke zuiden, wat zorgt voor een grote toestroom van Randstedelingen die willen meedelen in de feestvreugde. Hierdoor komen elk jaar twee werelden met elkaar in aanraking, een je reinste clash of civilizations.
Carnaval in Oeteldonk laat zich niet vergelijken met carnaval elders in het land. Het is boven alles een feest van saamhorigheid dat zwaar leunt op het samen voortzetten van tradities. Het leeuwendeel van de 140.000 Bosschenaren speelt drie dagen lang een spel. De stad wordt omgedoopt tot dorp. Het volk, dat zijn de boeren. Gekleed in blauwe kiel met rode bonten zakdoek en sjaal in de stadskleuren rood-wit-geel. Op zondagochtend, om 11 over 9, begint in de Sint Jan de carnavalsmis, veelal bijgewoond door mensen die de rest van het jaar geen voet in de kerk zetten. Dan is er de intocht van prins Amadeiro, die om 11 over 11 stipt aankomt op station Den Bosch, voor de gelegenheid omgetoverd tot Oeteldonk Centraol. De burgemeester van Oeteldonk, Peer vaan den Muggenheuvel tot den Bobberd, fungeert als gastheer. Voor het station ligt een speciale tegel waarop de prins zijn eerste stap in het durp zet. De echte burgemeester draagt voor drie dagen de sleutel van de stad over aan De Hôôgheid. Dan trekken de prins en zijn ‘gevollug’ naar de markt, waar mensen staan te huilen van vreugde wanneer Knillis – grote boer van papier-maché; symboliseert het begin van carnaval – en zijn vrouw Hendrien worden onthuld. En dat zijn pas de eerste vier uren van drie volle dagen Oeteldonk.
De carnavalstoeristen komen vooral voor het feest. Zij huilen niet om boeren van papier-maché en zijn grofweg in te delen in vier categorieën.
1. De reltoerist
Carnaval begint officieel op zondag en duurt dan tot en met dinsdag, maar veel Oeteldon­kers beginnen stiekem al op vrijdag. De eerste intercity’s met feestimport rijden op zaterdagavond de met confetti bedekte sporen van Oeteldonk Centraol op. Onder hen de reltoeristen; zaterdag is hun avond. De reltoerist is doorgaans te herkennen aan zijn halfslachtige verkleedpoging; in sommige gevallen heeft hij zijn alledaagse kleding slechts versierd met een hoed of gouden pooierketting. Verder onderscheidt de reltoerist zich door in slecht geïmiteerd Brabants quotes uit New Kids-films uit te kramen. De reltoerist vindt carnaval een belachelijk feest en komt om aapjes te kijken, maar met zijn gepis, gebraak en gevecht op straat zet hij vooral zichzelf voor schut.
De overlast die veroorzaakt wordt door toeristen staat niet in verhouding tot het aantal lokale carnavallers dat de stad begaait, hoewel ook lang niet alle Oeteldonkers schatjes zijn. Dion Luijten, woordvoerder van de politie ’s-Hertogenbosch: ‘Exacte cijfers heb ik niet, maar het valt elk jaar opnieuw op hoeveel import er tijdens carnaval op onze arrestantenlijst verschijnt. Het grootste deel ervan draait de cel in voor vernielingen en vechtpartijen; op zaterdagavond heerst wat dat betreft topdrukte. Er leeft onder mensen van buitenaf nogal eens het beeld dat met carnaval alles zou moeten kunnen. Dat is natuurlijk klets: dat het carnaval is, betekent niet dat je ineens met je handen aan andermans vrouw mag zitten. “Normaal” is misschien niet het goede woord wanneer je het over carnaval hebt, maar je als toerist fatsoenlijk gedragen, dat zou toch moeten kunnen.’
Carnaval in Oeteldonk is een marathon. Daar­bij is drinken een middel, geen doel. Een hele carnaval in één zaterdagavond proppen, dat gaat dus niet. Zou daar de frustratie van de zaterdagavondtoerist vandaan komen?
2. De carnavalsmaagd
Op een carnavalsmaandag liet ik eens de hond uit in de polder, zo’n vijf kilometer buiten het centrum. Het was half negen ’s ochtends. Maan­dag is voor veel carnavalsmaagden de ultieme dag om naar Oeteldonk te komen: de grote optocht trekt die dag door de stad. In de polder, in de ochtendmist, verschenen vijf gestaltes: een priester, een pluchen zwaan, een Amy Winehouse en twee Inspector Gadgets. Dit moest wel import zijn; ze zagen er zo fris en fruitig uit. Verdwaasd vroeg Amy me: ‘Me­­vrouw, hier is toch straks de optocht? Op het station stuurden ze ons hierheen, maar het is wel érg rustig.’ Voor dergelijke situaties is een passende Bossche uitdrukking: ach erm, of gèrum.
De carnavalsmaagd is ook ín het centrum gemakkelijk te herkennen. Hij vraagt dingen als: ‘In welke kroeg is het minder druk?’, ‘Mag je op straat drinken?’ of ‘Draaien ze ook ergens normale muziek?’ Vooral die laatste vraag is goud waard. De maagd gaat compleet uit zijn dak wanneer ein-de-lijk een liedje wordt gedraaid waarvan hij de tekst kent. Over het algemeen is de maagd een aanwinst voor het carnaval. Hij is nauwelijks op de hoogte van de tradities, maar iedereen die komt om onbehouwen te hossen maakt het feest nog mooier dan het al is.
3. De repatriant
Proberen om er níét belachelijk uit te zien met carnaval is een onnozel voornemen. Mijn broer, enkele meters hoog en breed, droeg eens een Peter Pan-pakje in maat M. Alleen het woord vacuüm kan beschrijven hoe dat eruitzag. Maar hij droeg zijn groene catsuit met trots, en dat verdient respect. De repatriant daarentegen heeft vaak moeite zich dat stukje zelfvernedering weer eigen te maken na een lang verblijf in het ‘buitenland’.
Het carnavalsbloed stroomt de repatriant nog door de aderen, maar tijdens zijn verblijf elders heeft de neiging om zich normaal te gedragen vaak de overhand gekregen. De tradities zitten nog wel in het achterhoofd, maar wie was ook alweer Peer vaan den Muggenheuvel? Hier ontstaan verwarrende situaties, iets met een klepel en een klok. Pogingen van repatrianten om er aantrekkelijk uit te blijven zien in een carnavalspak werken meer dan eens averechts. Sexy watermeloen, pitspoes, stout zustertje: de angst om voor paal te lopen resulteert in de meest dwaze outfits.
Sander van de Gevel, minister-president van de Oeteldonksche club van 1882, heeft voor alle repatrianten wat advies om het carnavalsgevoel instant terug te krijgen. ‘Leven als een echte Oeteldonker, dat is als fietsen. Als je als kind hebt geleerd hoe het feest in elkaar zit, dan maakt het niet uit of je daarna dertig jaar op Ameland bent gaan wonen; je verleert het nooit. Qua kleding is een boerenkiel altijd gepast, liefst versierd met emblemen en een sjaal, of een jacquet met kikkers op de schouders. Hul je verder in alles wat rood-wit-geel is, dan komt het goed. Dat geldt trouwens ook voor mensen die nog nooit in Oeteldonk zijn geweest: we zijn een gesloten gemeenschap, maar wie zich aanpast, die is welkom.’
4. De taxitoerist
Taxitoeristen zijn chauffeurs van buiten de stad die drie dagen per jaar hun zakken komen vullen in het zuiden. Logisch: de vraag naar taxi’s is nooit groter dan met carnaval. Maar er zijn zure chauffeurs bij, die laveloze mensen naar Utrecht rijden, ze dwingen te betalen voor die rit en ze daar vervolgens achterlaten. Of chauffeurs die zonder meter rijden en hun passagiers doodleuk vijftig euro af laten tikken voor een ritje van drie kilometer. Om te voorkomen dat passagiers hier de dupe van worden, is de Oeteltaxi in het leven geroepen. Een club van taxibedrijven uit de regio die werkt volgens een set strikte taxiregels. In het kort: ze kennen de weg en zijn niet te duur.
Er zijn ook taxitoeristen die het allemaal niet zo slecht bedoelen, maar die desondanks onhandig zijn om te treffen. Zo stapte ik in bij een Haagse die mij wel even naar huis zou brengen – vijf minuten met de fiets, maar die was ik kwijt. Ze had nooit eerder in Den Bosch gereden. Een kaart of navigatiesysteem had ze ook al niet. Ik had intussen vier dagen carnaval onder mijn riem en was niet langer in staat links van rechts te onderscheiden, dus helpen kon ik haar niet. Ze verstond me niet, want ze kwam uit Den Haag, en ik verstond haar niet, want ze kwam uit Den Haag. Na anderhalf uur doelloos rondjes rijden sliep ik als een roos, maar was mijn chauffeur bijna in tranen. Gelukkig kon ze de weg naar het centrum wel terugvinden, waar we samen een frietje zijn gaan eten. Daarna heeft ze een Oeteltaxi voor me gebeld.
Tips voor toeristen
Voor wie boven de rivieren woont en deze carnaval afreist naar beneden, is het echt niet nodig om alle Oeteldonkse regels uit het hoofd te leren. Wel zijn er een paar gouden richtlijnen die het inburgeren kunnen vergemakkelijken.
&#8211; Zing niet dat er een paard in de gang staat. Er staat geen paard in de gang.
&#8211; Blijft u tot de begrafenis van Knillis, dinsdagnacht om klokslag twaalf uur, huil dan hard mee met de locals. Zijn begrafenis symboliseert het einde van carnaval, en dat is een zwaar gelag.
&#8211; Draag de Oeteldonkse kleuren; camoufleer in rood-wit-geel.
&#8211; Rondjes rennen om wat voor gebouw dan ook is géén authentiek carnavalsgebruik.
&#8211; En ten slotte, veruit het belangrijkste verbod: roep nooit alaaf in Oeteldonk. Dank u.

Moderne ongemakken; Afl. 37: de carnavalstoerist

The Invisible Man
Er is stil protest, lawaaiprotest, gewelddadig protest, naaktprotest. De Chinese kunstenaar Liu Bolin, ook wel bekend als The Invisible Man, verdwijnt uit protest. Voorbijgangers merken hem vaak pas op wanneer hij beweegt.
Bolin behoort tot de generatie van Chinese kunstenaars die zich begon te ontwikkelen rond 1990, toen China begon aan haar nog steeds doordenderende economische groei, net verrezen uit de puinhopen van de Culturele Revolutie. Het idee voor het verdwijnprotest van Bolin werd geboren toen de Chinese politie in 2005 zijn atelier liet sluiten. Bolin had tien jaar eerder zijn bachelor in de kunsten behaald aan de kunstacademie van Shandong. Internationaal verwierf hij al snel respect, maar in eigen land was hij de zoveelste in een reeks van moderne kunstenaars die werd geboycot door de overheid. Zijn kunst zou te onconventioneel zijn.
Bolin voelde zich de eeuwige buitenstaander in een China dat in razend tempo één grote stad leek te worden, en hij besloot te verdwijnen. Hij trok een traditioneel Chinees legerkostuum aan, beschilderde zichzelf en poseerde gecamoufleerd voor de bulldozer die even later zijn atelier zou vernietigen. Sindsdien verzint hij steeds nieuwe plaatsen om letterlijk op te gaan in het straatbeeld, om een punt te maken tegen de autoriteiten die hem het liefst niet als kunstenaar zouden zien. ‘Het individu dat ik ben, past niet in deze moderne maatschappij. Zodra ik mijn normen en waarden probeer te beschermen, word ik gezien als een bedreiging voor de massacultuur.’
Doodstil staan
Met het maken van een enkel beeld is Bolin soms wel tien uur bezig. Van tevoren schiet hij beelden met een fotograaf, waarna hij zijn positie en de positie van de fotograaf tot op de millimeter precies berekent. In elk schilderij draagt hij hetzelfde Chinese legerkostuum, het kostuum dat hij ooit aantrok om zijn atelier in te verdedigen. Hier schildert hij vervolgens zelf elk detail op. Voor plaatsen die hij zelf slecht kan verven, zoals zijn gezicht, heeft hij een schildersassistent. Om zijn kleren en huid perfect te (laten) beschilderen, moet Bolin urenlang doodstil staan, waarna een ingewikkelde fotoshoot plaatsvindt waarbij de hoek en het perspectief van waaruit de foto genomen worden exact moeten kloppen.
Aanvankelijk verdween Bolin in eigen land op toeristische trekpleisters als de Chinese Muur, de Tempel van de Hemel en de overblijfselen van het Suo Jia-dorp, waar eerder zijn atelier was gevestigd. Zijn werk beeldt uit hoe sommige Chinezen gevangen zitten tussen de overblijfselen van hun keizerlijke verleden en de strakke, nieuwe regels die de moderne tijd met zich heeft meegebracht. Onlangs trok Bolin naar New York, waar hij zijn expositie Hiding in the City presenteerde. Hij ging onder meer op in het straatbeeld van Ground Zero, een project dat hij later opdroeg aan de slachtoffers en nabestaanden van 11 september. Zou Bolin niet verdwijnen, dan zou niemand hem opmerken. Hij schittert door afwezigheid.
Courtesy Eli Klein Fine Art, © Liu Bolin.

Schitteren door afwezigheid

<div class="lead">24/7 winkelen op internet – handig voor mensen met veel zelfbeheersing. De rest valt ten prooi aan de zeven hoofdzonden. Zo ook Vera Mulder.</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Volmaakte jurk op de website van de H&#038;M. Maat is goed, kleur is goed, kost maar vijf (!) euro. Doorklikken naar de kassa. Vijf euro verzendkosten. ‘Die is gek,’ brom ik tegen de laptop. ‘Een beetje vijf euro verzendkosten betalen voor een jurk van vijf euro.’
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Dus ik bestel nog twee jurken, een colbert, een paar oorbellen, een dekbedovertrek en een badmat. Vijf euro verzendkosten voor ál die spullen. Dat is toch geen geld?
De tering en de nering, die ken ik. Daarom neem ik uit zelfbescherming mijn pinpas niet mee op stap als ik vermoed dat ik dronken ga worden, leef ik thuis onder ellendig trage spaarlampen en probeer ik altijd tijdens topdrukte naar de Jumbo te gaan – vierde in de rij, dan zijn uw boodschappen gratis. Zet me echter achter een digitaal winkelwagentje en alle logica verlaat mijn denken.
Online winkelen zou het leven van de werkende mens gemakkelijker maken. Web­winkels zijn altijd open, producten worden vergezeld van uitgebreide informatie, het vergelijken van koopwaar is overzichtelijk en voor wie even geen geld heeft: kopen op afbetaling kan vrijwel overal. Keerzijde van al dat gemak is dat het nogal wat vraagt van je zelfbeheersing. Voor wie daar niet genoeg van heeft, liggen alle zeven hoofdzonden op de loer.
Superbia (hoogmoed)
Geld uitgeven dat je niet hebt, is simpel en ontzettend plezierig en voor wie slecht met geld kan omgaan, is het internet een fantastische plaats om aankopen te doen. Eventjes dan. Offline winkelen is eindig. Winkels gaan dicht, portemonnees raken leeg, rijen voor de kassa’s zijn eindeloos lang, irritatiegrenzen worden bereikt. Online verdwijnen die belemmeringen. De goesting in winkelen laat zich, vooral met een smartphone, op elk moment en op elke plaats bevredigen: ik kocht eens een bonsaiboom vanuit de tandartsstoel. En met de komst van kopen op afbetaling kost winkelen zelfs geen geld meer. Er prachtig bijlopen met nieuwe schoenen en een chique tas: daar is geen euro meer voor nodig. Dat achteloze gesmijt met luchtgeld leidt op langere termijn soms tot schulden. Hoogmoed komt voor de financiële val. Volgens de monitor betalingsachterstanden van het Nibud hadden 988.000 Nederlandse huishoudens vorig jaar te maken met achterstallige rekeningen. In 68,8 procent van die gevallen had dat daadwerkelijk een financiële reden. Die andere 31,2 procent? Die is misschien gewoon een beetje zondig.
Avaritia (hebzucht)
In mijn kast ligt een te dure legging. Versace. Hij is turquoise met roze en witte bloemen, groene zonsondergangen en een lompe donkerblauwe streep die uit mijn kruis lijkt te kruipen. Op mijn naad groeit een waterlelie. En dat is alleen nog maar het rechterbeen. Het gebeurde toen ik vorig jaar bij toeval op de – nog maar drie leggings over – website van H&#038;M op zoek ging – nog maar twee leggings over – naar een paar nette – nog maar één legging over, ik moet hem nu kopen! – zwarte pumps. H&#038;M bracht een speciale collectie uit in samenwerking met Versace. Om vier uur ’s nachts stonden de eerste groupies al te wachten voor de filialen. Ze kregen polsbandjes waarmee ze maximaal tien minuten konden winkelen zodat zoveel mogelijk mensen kans hadden op een kledingstuk. Totale chaos; binnen een paar uur was alles met een Versace-label eraan uitverkocht. U snapt dus mijn verbazing toen ik twee dagen later tóch nog online aan zo’n legging kon komen.
Het is wonderlijk met hoeveel excuses het brein binnen een paar seconden op de proppen komt om hebberigheid recht te praten. ‘Zo’n designerstuk is een investering, misschien ooit leuk voor de kleinkinderen, anders draag ik hem wel met carnaval…’ Ik wist dat het een onzinnige aankoop was, heb zelfs nog geprobeerd om terug te rekenen naar de gulden. Dat schijnt mensen nog weleens van een aankoop te willen doen afzien. De dertig euro die de legging kostte werden toen ineens zés-én-zéstig (!) gulden. Die tactiek werkte alleen niet; ik ben uit 1989 en had pas eigen geld toen de euro er al was. Zesenzestig gulden zegt me ongeveer evenveel als 2106 Indiase roepie. Ik kocht het ding. Pure hebzucht. En een beetje beenmode-groepsdruk. Toen mijn katten het opgerolde ding onlangs adopteerden als speelbal heb ik door de woonkamer gedanst van opluchting.
Luxuria (lust)
Ton van den Hof werkt bij de schuldsanering. Hij ziet weinig mensen die diep in de schulden zijn geraakt door online pretwinkelen. Van den Hof: ‘Wel zijn er de alleenstaande moeders met lage inkomens wier wasmachine kapot gaat. Ze kopen dan online op afbetaling een nieuwe, maar dat zijn geen ondoordachte impulsaankopen. Je kinderen moeten toch een schone onderbroek aan. Zulk koopgedrag kun je niet onverantwoord noemen.’ Online zondaars ondervinden doorgaans geen heel ernstige gevolgen van hun koopgedrag. Van den Hof: ‘Er is een kleine groep die te ver gaat, die zich in de problemen werkt door te veel op afbetaling te kopen bij postorderbedrijven. Meestal gaat dat om mode-items. In tegenstelling tot de bijstandsmoeder met de wasmachine zijn deze mensen wél onverantwoord bezig. Het devies luidt in dat geval: als je iets wilt hebben maar je hebt even geen geld, dan heb je pech. Hoe moeilijk dat ook is, je moet gewoon even wachten. Over twee maanden is die mooie telefoon of plasma-tv er ook nog wel.’
</div>
<figure id="post-46113 media-46113" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2012/11/e3b4d81a-394d-4600-8c18-bbdcb37cb8e1_schetsVN_moderne-ongemakken2_preview1.jpg" alt="" border=" /></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
Invidia (afgunst)
Sommige koopdriftlotgenoten treffen elkaar online op forums. En wanneer ze hun gedrag bespreken, wijten ze dit zelden aan slecht financieel inzicht. Ook zou het niet liggen aan goedgelovig zijn of te veel tijd hebben. Excessief online dingen aanschaffen heeft volgens de forumbezoekers zonder uitzondering te maken met ‘erbij willen horen’ of ‘het vullen van een leegte’. Dat eerste spreekt voor zich, maar wat die leegte nou precies is, laat zich minder snel raden. En hoe vul je die leegte? Ook hier bieden de forums uitkomst. Wie de drang voelt een leegte te vullen met online aankopen moet ‘zich niet focussen of jaloers zijn op wat een ander heeft’, en ‘zichzelf terugvinden’. Veelgehoorde methode: mindfulness. Welnu, voor wie niet bereid is een hele cursus te volgen, hier een korte samenvatting.
&#8216;1: Aanvaard de werkelijkheid en geef bewust aandacht aan jezelf en alles om je heen. 2: Wees aandachtig. 3: Ga een zachtmoedige relatie aan met wat er zich nu aanbiedt. 4: Ben je op een niet-reactieve manier bewust van de fysieke en geestelijke sensaties en situaties van het moment.’ Een mens zou haast online gaan winkelen om het gat dat al die lege termen achterlaten op te vullen.
Gula (onmatigheid)
Over het algemeen voel ik me aangetrokken tot vier soorten objecten: roze dingen, dingen met luipaardprint, dingen die glinsteren, en oorbellen. Mijn vader barst regelmatig uit in gezang wanneer ik iets aanwijs wat ik mooi vind. ‘In een woonwagen, daar ben ik geboren/in een woonwagen, daar voel ik me thuis…’ In fysieke winkels is die aantrekkingskracht al moeilijk te bevechten, online wordt het vrijwel onmogelijk. De uitgebreide informatie en de talloze vergelijkingssites zouden een consument online kritischer laten kijken naar producten. Doordat er meer verteld wordt over een product kun je tenslotte beter vergelijken en een weloverwogen keuze maken. In theorie. In de praktijk betekent meer aangeboden productinformatie ook meer redenen om iets te gaan kopen. En er is zo veel van alles. Toen ik laatst de toch vrij specifieke zoekopdracht ‘roze regenlaarzen met luipaardprint en glitters’ intypte, stortte Google binnen 0.18 seconden 1.210.000 zoekresultaten over me uit. Tip voor wie veel koopt: om niet al te onbehouwen over te komen, kun je die gulzigheid beter anders noemen. Zo noem ik mezelf sinds kort ‘oorbellenverzamelaar’.
Ira (woede)
Bestellingen die te laat, beschadigd of helemaal nooit aankomen. Bestellingen die naar het verkeerde adres worden gestuurd. Postbodes die op onhandige tijden aan de deur staan waardoor je het pakket later alsnog zelf bij een postkantoor moet ophalen. Onver­wachte import- of retourkosten. Items die in de verkeerde kleur/maat worden geleverd. Items die in het echt heel erg tegenvallen. Luxeproblemen, maar evengoed: huilen met de pet op.
Acedia (gemakzucht)
Van alle Europeanen werkt de Nederlander de minste uren per week. De gemiddelde Europeaan werkt 37,5 uur, wij 30,6. Dat betekent meer vrije tijd om vrijwilligerswerk te gaan doen, of om te gaan sporten. Maar het betekent ook meer tijd voor het aanschaffen van bonsaibomen en leggings met blauw kruisgroeisel. Tel bij die vrije uren nog eens het gemiddeld inkomen van een Nederlander op, dat ondanks onze werkuren het op vier na hoogste is van alle Europeanen. Veel tijd en veel geld. Voor wie bang is dat hij hierdoor in de verleiding komt online dingen te gaan kopen, heeft Van den Hof van de schuldsanering nog een gouden tip: ‘niet online dingen gaan kopen’.
Echt, online winkelen kan het leven van de werkende mens een stuk makkelijker maken. Het enige wat je nodig hebt is een beetje zelfbeheersing. Maar waar kun je dat in godsnaam kopen?
(Tijdens het schrijven van dit verhaal heb ik het nieuwe boek van Harlan Coben, een paar huissokken met luipaardprint en anti-slip, een oorbellenrek, twee kussenhoezen met gouden pailletten en vier extra zachte roze baddoeken besteld. Heer, vergeef me.)
</div>

Moderne ongemakken: online winkelen

‘Nog maar 1 legging over!’
Volmaakte jurk op de website van de H&#038;M. Maat is goed, kleur is goed, kost maar vijf (!) euro. Doorklikken naar de kassa. Vijf euro verzendkosten. ‘Die is gek,’ brom ik tegen de laptop. ‘Een beetje vijf euro verzendkosten betalen voor een jurk van vijf euro.’ Dus ik bestel nog twee jurken, een colbert, een paar oorbellen, een dekbedovertrek en een badmat. Vijf euro verzendkosten voor ál die spullen. Dat is toch geen geld?
De tering en de nering, die ken ik. Daarom neem ik uit zelfbescherming mijn pinpas niet mee op stap als ik vermoed dat ik dronken ga worden, leef ik thuis onder ellendig trage spaarlampen en probeer ik altijd tijdens topdrukte naar de Jumbo te gaan – vierde in de rij, dan zijn uw boodschappen gratis. Zet me echter achter een digitaal winkelwagentje en alle logica verlaat mijn denken.
Online winkelen zou het leven van de werkende mens gemakkelijker maken. Web­winkels zijn altijd open, producten worden vergezeld van uitgebreide informatie, het vergelijken van koopwaar is overzichtelijk en voor wie even geen geld heeft: kopen op afbetaling kan vrijwel overal. Keerzijde van al dat gemak is dat het nogal wat vraagt van je zelfbeheersing. Voor wie daar niet genoeg van heeft, liggen alle zeven hoofdzonden op de loer.
Superbia (hoogmoed)
Geld uitgeven dat je niet hebt, is simpel en ontzettend plezierig en voor wie slecht met geld kan omgaan, is het internet een fantastische plaats om aankopen te doen. Eventjes dan. Offline winkelen is eindig. Winkels gaan dicht, portemonnees raken leeg, rijen voor de kassa’s zijn eindeloos lang, irritatiegrenzen worden bereikt. Online verdwijnen die belemmeringen. De goesting in winkelen laat zich, vooral met een smartphone, op elk moment en op elke plaats bevredigen: ik kocht eens een bonsaiboom vanuit de tandartsstoel. En met de komst van kopen op afbetaling kost winkelen zelfs geen geld meer. Er prachtig bijlopen met nieuwe schoenen en een chique tas: daar is geen euro meer voor nodig. Dat achteloze gesmijt met luchtgeld leidt op langere termijn soms tot schulden. Hoogmoed komt voor de financiële val. Volgens de monitor betalingsachterstanden van het Nibud hadden 988.000 Nederlandse huishoudens vorig jaar te maken met achterstallige rekeningen. In 68,8 procent van die gevallen had dat daadwerkelijk een financiële reden. Die andere 31,2 procent? Die is misschien gewoon een beetje zondig.
Avaritia (hebzucht)
In mijn kast ligt een te dure legging. Versace. Hij is turquoise met roze en witte bloemen, groene zonsondergangen en een lompe donkerblauwe streep die uit mijn kruis lijkt te kruipen. Op mijn naad groeit een waterlelie. En dat is alleen nog maar het rechterbeen. Het gebeurde toen ik vorig jaar bij toeval op de – nog maar drie leggings over – website van H&#038;M op zoek ging – nog maar twee leggings over – naar een paar nette – nog maar één legging over, ik moet hem nu kopen! – zwarte pumps. H&#038;M bracht een speciale collectie uit in samenwerking met Versace. Om vier uur ’s nachts stonden de eerste groupies al te wachten voor de filialen. Ze kregen polsbandjes waarmee ze maximaal tien minuten konden winkelen zodat zoveel mogelijk mensen kans hadden op een kledingstuk. Totale chaos; binnen een paar uur was alles met een Versace-label eraan uitverkocht. U snapt dus mijn verbazing toen ik twee dagen later tóch nog online aan zo’n legging kon komen.
Het is wonderlijk met hoeveel excuses het brein binnen een paar seconden op de proppen komt om hebberigheid recht te praten. ‘Zo’n designerstuk is een investering, misschien ooit leuk voor de kleinkinderen, anders draag ik hem wel met carnaval…’ Ik wist dat het een onzinnige aankoop was, heb zelfs nog geprobeerd om terug te rekenen naar de gulden. Dat schijnt mensen nog weleens van een aankoop te willen doen afzien. De dertig euro die de legging kostte werden toen ineens zés-én-zéstig (!) gulden. Die tactiek werkte alleen niet; ik ben uit 1989 en had pas eigen geld toen de euro er al was. Zesenzestig gulden zegt me ongeveer evenveel als 2106 Indiase roepie. Ik kocht het ding. Pure hebzucht. En een beetje beenmode-groepsdruk. Toen mijn katten het opgerolde ding onlangs adopteerden als speelbal heb ik door de woonkamer gedanst van opluchting.
Luxuria (lust)
Ton van den Hof werkt bij de schuldsanering. Hij ziet weinig mensen die diep in de schulden zijn geraakt door online pretwinkelen. Van den Hof: ‘Wel zijn er de alleenstaande moeders met lage inkomens wier wasmachine kapot gaat. Ze kopen dan online op afbetaling een nieuwe, maar dat zijn geen ondoordachte impulsaankopen. Je kinderen moeten toch een schone onderbroek aan. Zulk koopgedrag kun je niet onverantwoord noemen.’ Online zondaars ondervinden doorgaans geen heel ernstige gevolgen van hun koopgedrag. Van den Hof: ‘Er is een kleine groep die te ver gaat, die zich in de problemen werkt door te veel op afbetaling te kopen bij postorderbedrijven. Meestal gaat dat om mode-items. In tegenstelling tot de bijstandsmoeder met de wasmachine zijn deze mensen wél onverantwoord bezig. Het devies luidt in dat geval: als je iets wilt hebben maar je hebt even geen geld, dan heb je pech. Hoe moeilijk dat ook is, je moet gewoon even wachten. Over twee maanden is die mooie telefoon of plasma-tv er ook nog wel.’
Invidia (afgunst)
Sommige koopdriftlotgenoten treffen elkaar online op forums. En wanneer ze hun gedrag bespreken, wijten ze dit zelden aan slecht financieel inzicht. Ook zou het niet liggen aan goedgelovig zijn of te veel tijd hebben. Excessief online dingen aanschaffen heeft volgens de forumbezoekers zonder uitzondering te maken met ‘erbij willen horen’ of ‘het vullen van een leegte’. Dat eerste spreekt voor zich, maar wat die leegte nou precies is, laat zich minder snel raden. En hoe vul je die leegte? Ook hier bieden de forums uitkomst. Wie de drang voelt een leegte te vullen met online aankopen moet ‘zich niet focussen of jaloers zijn op wat een ander heeft’, en ‘zichzelf terugvinden’. Veelgehoorde methode: mindfulness. Welnu, voor wie niet bereid is een hele cursus te volgen, hier een korte samenvatting.
‘1: Aanvaard de werkelijkheid en geef bewust aandacht aan jezelf en alles om je heen. 2: Wees aandachtig. 3: Ga een zachtmoedige relatie aan met wat er zich nu aanbiedt. 4: Ben je op een niet-reactieve manier bewust van de fysieke en geestelijke sensaties en situaties van het moment.’ Een mens zou haast online gaan winkelen om het gat dat al die lege termen achterlaten op te vullen.
Gula (onmatigheid)
Over het algemeen voel ik me aangetrokken tot vier soorten objecten: roze dingen, dingen met luipaardprint, dingen die glinsteren, en oorbellen. Mijn vader barst regelmatig uit in gezang wanneer ik iets aanwijs wat ik mooi vind. ‘In een woonwagen, daar ben ik geboren/in een woonwagen, daar voel ik me thuis…’ In fysieke winkels is die aantrekkingskracht al moeilijk te bevechten, online wordt het vrijwel onmogelijk. De uitgebreide informatie en de talloze vergelijkingssites zouden een consument online kritischer laten kijken naar producten. Doordat er meer verteld wordt over een product kun je tenslotte beter vergelijken en een weloverwogen keuze maken. In theorie. In de praktijk betekent meer aangeboden productinformatie ook meer redenen om iets te gaan kopen. En er is zo veel van alles. Toen ik laatst de toch vrij specifieke zoekopdracht ‘roze regenlaarzen met luipaardprint en glitters’ intypte, stortte Google binnen 0.18 seconden 1.210.000 zoekresultaten over me uit. Tip voor wie veel koopt: om niet al te onbehouwen over te komen, kun je die gulzigheid beter anders noemen. Zo noem ik mezelf sinds kort ‘oorbellenverzamelaar’.
Ira (woede)
Bestellingen die te laat, beschadigd of helemaal nooit aankomen. Bestellingen die naar het verkeerde adres worden gestuurd. Postbodes die op onhandige tijden aan de deur staan waardoor je het pakket later alsnog zelf bij een postkantoor moet ophalen. Onver­wachte import- of retourkosten. Items die in de verkeerde kleur/maat worden geleverd. Items die in het echt heel erg tegenvallen. Luxeproblemen, maar evengoed: huilen met de pet op.
Acedia (gemakzucht)
Van alle Europeanen werkt de Nederlander de minste uren per week. De gemiddelde Europeaan werkt 37,5 uur, wij 30,6. Dat betekent meer vrije tijd om vrijwilligerswerk te gaan doen, of om te gaan sporten. Maar het betekent ook meer tijd voor het aanschaffen van bonsaibomen en leggings met blauw kruisgroeisel. Tel bij die vrije uren nog eens het gemiddeld inkomen van een Nederlander op, dat ondanks onze werkuren het op vier na hoogste is van alle Europeanen. Veel tijd en veel geld. Voor wie bang is dat hij hierdoor in de verleiding komt online dingen te gaan kopen, heeft Van den Hof van de schuldsanering nog een gouden tip: ‘niet online dingen gaan kopen’.
Echt, online winkelen kan het leven van de werkende mens een stuk makkelijker maken. Het enige wat je nodig hebt is een beetje zelfbeheersing. Maar waar kun je dat in godsnaam kopen?
(Tijdens het schrijven van dit verhaal heb ik het nieuwe boek van Harlan Coben, een paar huissokken met luipaardprint en anti-slip, een oorbellenrek, twee kussenhoezen met gouden pailletten en vier extra zachte roze baddoeken besteld. Heer, vergeef me.)

Moderne ongemakken; Afl. 24: online winkelen

Fotodocument
Op de Ibis zeevaartschool in het Vlaamse Oostende worden honderdtien jongens in de leeftijd van vijf tot achttien jaar opgeleid. Alle jongens, groot of klein, hebben eenzelfde intense energie. Die energie is naar buiten gericht, wild, onstuimig. Veel jongens komen uit gebroken gezinnen, anderen zijn wees of waren thuis onhandelbaar. Ze dragen dezelfde littekens op hun ziel en zijn door het lot als broeders bij elkaar gebracht.
Hun onmacht, hun verdriet en hun woede: dat brengt een energie voort die fysiek voelbaar is, ervoer fotograaf Titus Simoens, die de jongens vastlegde voor zijn project Blue, See. Maar wanneer ze onder elkaar zijn, transformeert deze energie. Ze brengt geen bravoure meer voort, of bitterheid. Onder elkaar is er liefde, trouw en broederschap.
Uniform
Simoens zat afgelopen jaar na sinterklaasavond op bed bij een van de kleinere jongens. Het ventje was ziek en kon die dag niet meedoen aan het programma. Hij wilde Si­moens de chocola geven die hij van Sinter­klaas cadeau had gekregen. Niet een stukje, nee, alles. Dat chocolademoment was volgens Simoens typerend voor de manier waarop de Ibis-scholieren met elkaar omgaan: anderen voorop stellen.
Dat moment kwam voor de fotograaf niet vanzelf. Hij had er veel moeite voor moeten doen om dicht bij de jongens te komen. Zijn eerste dagen op het internaat deed hij mee met wat de leerlingen deden: samen boterhammen smeren, samen afwassen, samen huiswerk maken, samen de zee op. Lang­zaam­aan werd hij onzichtbaar. Hij fotografeerde de jongens in bed, tandenpoetsend voor de wasbak, op de boot. En hij werd verrast. Hoewel ze vaak een tragisch verleden hebben, verschillen de jongens in de kern niet van andere leeftijdgenoten. Ze hebben ook Facebook. Ze praten ook over meisjes. Ze zijn ook zichzelf aan het ontdekken.
Toch is de perceptie van de buitenwereld vaak anders. Laatst gingen de oudere jongens van de school bowlen. Een andere, ‘gewone’ school uit de buurt was ook op de baan. De afstand tussen die twee groepen was in alles merkbaar, maar werd niet uitgesproken. Dat hoefde ook niet. De jongens van Ibis dragen een uniform, worden gehaald en gebracht met een speciaal busje en hebben te luisteren naar striktere regels dan gewone leerlingen. Si­moens voelde de afkeer van de andere school, zag hoe hard kinderen voor elkaar kunnen zijn. Maar hij maakt zich geen moment zorgen om de Ibis-jongens. Op de bowlingbaan niet, in het algemeen niet. Ze vormen een front, ze kunnen het aan.

Zo rijk als de zee diep is

<div class="lead">Marion Bloem is schrijfster en kunstenares. Haar nieuwe roman Een meisje van honderd ligt nu in de winkel.</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Wat is verspilde tijd? &#8216;Soms zat ik drie uur tv te kijken en dacht ik daarna: wat heb ik nou eigenlijk gezien? Dat heb ik dus afgezworen.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Ik wil niet dat er door programmamakers al een selectie is gemaakt voor mij, ik wil zelf kiezen wat ik binnenkrijg. Als een programma écht goed was, dan hoor ik dat vanzelf nog wel van anderen, en als er bij hoge uitzondering iets is wat ik zelf wil zien, dan neem ik het op.&#8217;
Met wie brengt u het liefste tijd door? &#8216;Door het gras rollen met mijn kleinkinderen is de beste bezigheid ter wereld. Mensen denken altijd dat er bij ons thuis nog kinderen wonen; in de voortuin staat een schommel, overal ligt speelgoed en in de bibliotheek ligt een stapel kinderboeken. Kinderen in je omgeving hebben doet je goed.&#8217;
Voelde dat hetzelfde toen u moeder was van een jong kind? &#8216;Toen mijn zoon drie maanden oud was werd hij ineens blauw. Er werd een hartziekte bij hem ontdekt, en de kans dat hij zou overleven was maar één procent. Ik het ziekenhuis konden ze niks voor hem doen, dus ik nam hem mee naar huis. Wonder boven wonder overleefde hij. Op zijn vierde werd hij genezen verklaard en zijn we de hele wereld rond gaan reizen. Ik was ontzettend intensief met hem bezig, omdat ik geen moment wilde missen. Ik ben goed doordrongen van het besef van eindigheid. Eindigheid van het leven, maar ook eindigheid van de jeugd. Toen mijn zoon jong was zei ik wel eens voor de grap: geniet er nu van, want als hij twaalf is wil hij op zichzelf wonen. Mijn zoon groeide op, en rond zijn achtste bepaalde hij al zelf hoe hij zijn dag wilde invullen. Ik geniet dus extra van de tijd met mijn kleinkinderen, nu ze nog echt klein zijn.&#8217;
Welke rol speelt tijd in uw boeken? &#8216;Mijn nieuwste boek beschrijft de geschiedenis van een familie en bestrijkt honderd jaar. Het gaat over een wees, Moemie, die als enige een zelfmoordritueel overleeft. Zij ziet dingen, maar ze weet niet in welke tijd ze zich af gaan spelen, of dat ze zich al afgespeeld hebben. Het hoofdpersonage van het boek is gebaseerd op een bijzondere vriendin die ik in 1978 leerde kennen in New York. Zij vertelde me toen dat ze een visioen had gehad van de Twin Towers. Ze zag die gebouwen één voor één in elkaar zakken. Ze is daarmee naar de burgemeester gegaan, die haar visioen serieus nam en het hele WTC een dag lang liet afsluiten om de constructie te controleren. Er bleek niks aan de hand te zijn, dus de gebouwen gingen weer open. En toen, 23 jaar later op 11 september… Wat ze me in 1978 ook vertelde is dat mijn man, met wie ik toen zeven jaar getrouwd was, ernstig ziek zou worden. Het zou een zware tijd worden, maar uiteindelijk zou het goed komen. In 2002 werd bij Ivan kanker geconstateerd. Dokters zeiden dat ze hem niet meer konden behandelen en in dat geval had hij nog tweeënhalf jaar te leven. Maar Moemie had me ooit verteld dat het uiteindelijk weer goed zou komen. In eerste instantie vond ik het irritant dat ze ongevraagd een voorspelling deed; zeker omdat het ging over ziekte en dood. Maar uiteindelijk hebben we samen veel steun gehad aan haar woorden. Dankzij haar was er hoop.&#8217;
Wanneer verliest u alle besef van tijd? &#8216;Ivan is me wel eens komen storen tijdens het schilderen. Zo van: &#8220;Mar, zullen we nou gaan eten? Het is al half negen en ik heb honger.&#8221; Dan dacht ik: wat moet je nou, met je eten? Laat me met rust. Als ik eenmaal aan het schrijven of schilderen ben moet ik daarmee doorgaan, anders ben ik uit mijn flow. Vooral met schilderen is dat erg. Als ik met iets wat bijna af is de volgende dag verder moet, schilder ik het vaak weer helemaal wit.&#8217;
In wat voor tijd leven we? &#8216;Iedereen is bang. En angst is een gevaarlijke drijfveer. Die angst wordt aan alle kanten gevoed, door de media, door de politiek. Mensen zeggen dat ze behoefte hebben aan één grote, sterke leider die &#8220;ons&#8221; gaat beschermen, maar als je naar die geschiedenis kijkt lijkt dat me niet het beste plan. De jongere generaties hebben geen ouders meer die de oorlog meemaakten. Daardoor is het makkelijk de verworvenheden uit de jaren vijftig, zestig en zeventig voor lief te nemen. Veel mensen mogen zich wel eens wat bescheidener opstellen. Die verworvenheden hebben hun prijs gehad; daar mag je dankbaar voor zijn.&#8217;
Naar welke tijd verlangt u terug? &#8216;Vroeger schreef ik mijn boeken op een typemachine. Met die typemachine moest ik ook wel eens wat knippen en plakken, lekker die handarbeid. Uiteindelijk zat ik dan op de grond, met al die pagina&#8217;s vol verhalen om me heen. Daar, op de vloer, letterlijk tussen mijn roman, had ik geen besef van tijd meer. Ik ben gelukkig als ik me mag verliezen in het moment, als er even geen tijd bestaat.&#8217;
</div>

Tijd van leven: Marion Bloem (1952)

Marion Bloem (1952). Schrijfster en kunstenares. Haar nieuwe roman ‘Een meisje van honderd’ ligt nu in de winkel.
Wat is verspilde tijd?
&#8216;Soms zat ik drie uur tv te kijken en dacht ik daarna: wat heb ik nou eigenlijk gezien? Dat heb ik dus afgezworen. Ik wil niet dat er door programmamakers al een selectie is gemaakt voor mij, ik wil zelf kiezen wat ik binnenkrijg. Als een programma écht goed was, dan hoor ik dat vanzelf nog wel van anderen, en als er bij hoge uitzondering iets is wat ik zelf wil zien, dan neem ik het op.&#8217;
Met wie brengt u het liefste tijd door?
&#8216;Door het gras rollen met mijn kleinkinderen is de beste bezigheid ter wereld. Mensen denken altijd dat er bij ons thuis nog kinderen wonen; in de voortuin staat een schommel, overal ligt speelgoed en in de bibliotheek ligt een stapel kinderboeken. Kinderen in je omgeving hebben doet je goed.&#8217;
Voelde dat hetzelfde toen u moeder was van een jong kind?
&#8216;Toen mijn zoon drie maanden oud was werd hij ineens blauw. Er werd een hartziekte bij hem ontdekt, en de kans dat hij zou overleven was maar één procent. Ik het ziekenhuis konden ze niks voor hem doen, dus ik nam hem mee naar huis. Wonder boven wonder overleefde hij. Op zijn vierde werd hij genezen verklaard en zijn we de hele wereld rond gaan reizen. Ik was ontzettend intensief met hem bezig, omdat ik geen moment wilde missen. Ik ben goed doordrongen van het besef van eindigheid. Eindigheid van het leven, maar ook eindigheid van de jeugd. Toen mijn zoon jong was zei ik wel eens voor de grap: geniet er nu van, want als hij twaalf is wil hij op zichzelf wonen. Mijn zoon groeide op, en rond zijn achtste bepaalde hij al zelf hoe hij zijn dag wilde invullen. Ik geniet dus extra van de tijd met mijn kleinkinderen, nu ze nog echt klein zijn.&#8217;
Welke rol speelt tijd in uw boeken?
&#8216;Mijn nieuwste boek beschrijft de geschiedenis van een familie en bestrijkt honderd jaar. Het gaat over een wees, Moemie, die als enige een zelfmoordritueel overleeft. Zij ziet dingen, maar ze weet niet in welke tijd ze zich af gaan spelen, of dat ze zich al afgespeeld hebben. Het hoofdpersonage van het boek is gebaseerd op een bijzondere vriendin die ik in 1978 leerde kennen in New York. Zij vertelde me toen dat ze een visioen had gehad van de Twin Towers. Ze zag die gebouwen één voor één in elkaar zakken. Ze is daarmee naar de burgemeester gegaan, die haar visioen serieus nam en het hele WTC een dag lang liet afsluiten om de constructie te controleren. Er bleek niks aan de hand te zijn, dus de gebouwen gingen weer open. En toen, 23 jaar later op 11 september… Wat ze me in 1978 ook vertelde is dat mijn man, met wie ik toen zeven jaar getrouwd was, ernstig ziek zou worden. Het zou een zware tijd worden, maar uiteindelijk zou het goed komen. In 2002 werd bij Ivan kanker geconstateerd. Dokters zeiden dat ze hem niet meer konden behandelen en in dat geval had hij nog tweeënhalf jaar te leven. Maar Moemie had me ooit verteld dat het uiteindelijk weer goed zou komen. In eerste instantie vond ik het irritant dat ze ongevraagd een voorspelling deed; zeker omdat het ging over ziekte en dood. Maar uiteindelijk hebben we samen veel steun gehad aan haar woorden. Dankzij haar was er hoop.&#8217;
Wanneer verliest u alle besef van tijd?
&#8216;Ivan is me wel eens komen storen tijdens het schilderen. Zo van: &#8220;Mar, zullen we nou gaan eten? Het is al half negen en ik heb honger.&#8221; Dan dacht ik: wat moet je nou, met je eten? Laat me met rust. Als ik eenmaal aan het schrijven of schilderen ben moet ik daarmee doorgaan, anders ben ik uit mijn flow. Vooral met schilderen is dat erg. Als ik met iets wat bijna af is de volgende dag verder moet, schilder ik het vaak weer helemaal wit.&#8217;
In wat voor tijd leven we?
&#8216;Iedereen is bang. En angst is een gevaarlijke drijfveer. Die angst wordt aan alle kanten gevoed, door de media, door de politiek. Mensen zeggen dat ze behoefte hebben aan één grote, sterke leider die &#8220;ons&#8221; gaat beschermen, maar als je naar die geschiedenis kijkt lijkt dat me niet het beste plan. De jongere generaties hebben geen ouders meer die de oorlog meemaakten. Daardoor is het makkelijk de verworvenheden uit de jaren vijftig, zestig en zeventig voor lief te nemen. Veel mensen mogen zich wel eens wat bescheidener opstellen. Die verworvenheden hebben hun prijs gehad; daar mag je dankbaar voor zijn.&#8217;
Naar welke tijd verlangt u terug?
&#8216;Vroeger schreef ik mijn boeken op een typemachine. Met die typemachine moest ik ook wel eens wat knippen en plakken, lekker die handarbeid. Uiteindelijk zat ik dan op de grond, met al die pagina&#8217;s vol verhalen om me heen. Daar, op de vloer, letterlijk tussen mijn roman, had ik geen besef van tijd meer. Ik ben gelukkig als ik me mag verliezen in het moment, als er even geen tijd bestaat.&#8217;

Tijd van leven

<div class="lead">Oud-PvdA politica Karina Schaapman schreef het populaire kinderboek &#8216;Het Muizenhuis&#8217;. Binnenkort verschijnt het tweede deel.</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Wat was uw mooiste tijd? &#8216;Ik heb drie mooiste tijden gekend. De eerste was zo van mijn negende tot mijn dertiende. In die jaren reisde ik met mijn moeder mee met het circus van mijn stiefvader, circus Roberti.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Ik hielp mee met het aan elkaar vlechten van de tenten. Die waren toen nog niet van plastic, maar van dik katoen. Als het geregend had, waren die dingen niet te tillen. Zwaar maar prachtig werk. Ik was nodig. Mijn tweede mooie tijd was de tijd waarin ik mijn vier kinderen kreeg en fulltime moederde. Mijn derde mooie tijd is nu. Het fijne aan succes is dat je je geen zorgen meer hoeft te maken over geld. Ik kan de hele dag precies doen waar ik zin in heb.&#8217;
Welke tijd had u liever niet meegemaakt? &#8216;Toen ik dertien was, werd mijn moeder ernstig ziek en ging het circus van mijn stiefvader failliet. Hij vertrok om te gaan werken in circussen elders in Europa, terwijl mijn moeder lag te sterven in het ziekenhuis. Zes maanden lang zat ik alleen thuis, zonder iemand die naar me omkeek. Hoe de verwarming aan moest wist ik niet, dus in de winter verging ik van de kou. Een keer was het toiletpapier op. Het benul om nieuw toiletpapier te gaan kopen had ik niet. Ik veegde mezelf af met kleren die ik ergens op de grond vond en legde die daar dan weer terug. Je kunt je niet eens voorstellen hoe dat na een tijdje ruikt.&#8217;
Was er niemand anders die voor u kon zorgen? &#8216;Mijn moeder heeft onder andere Chinees en Indisch bloed en was volgens de buren een pinda-pinda-poepchinees. Ze werd uitgesloten en gediscrimineerd en we hadden geen netwerk om op terug te vallen; toen mijn moeder weg was, keek niemand nog naar me om. Een half jaar lang werd ik elke ochtend wakker in mijn eigen pis. Pure angst. Uiteindelijk kwam ik uit die situatie, maar dat is zo&#8217;n lang traject geweest dat ik er een heel boek over heb geschreven om het uit te kunnen leggen (Zonder moeder, 2004).&#8217;
Steekt u vanwege die ervaringen extra tijd in uw eigen kinderen? &#8216;Ik heb fulltime gemoederd totdat de jongste tien jaar was. Niet alleen voor mijn eigen kinderen, maar ook voor kinderen uit de buurt wier moeder niet in die positie was. Zolang ik me kan herinneren heb ik een groot gezin gewild. Soms probeer ik te overcompenseren voor mijn eigen slechte tijden, maar dat lijkt me een logisch gevolg. Ik wéét dat het bestaat, die onbeschrijflijk heftige liefde van een moeder voor haar kind. Omdat ik die dertien jaar lang zelf heb mogen voelen, en omdat ik die nu aan mijn eigen kinderen mag geven. Die liefde, en het vertrouwen in het bestaan ervan, hebben me door alle moeilijke periodes in mijn leven geloosd.&#8217;
Naar welke tijd verlangt u terug? &#8216;Je moet niet te veel terug willen kijken. Vroeger was niet alles beter. Ik moet er niet aan denken om geleefd te moeten hebben in het harnas van de jaren vijftig. Voor mijn muizenhuis heb ik wel kamers nagebouwd met spullen uit die tijd, maar dat moet iets fundamenteels oproepen, iets nostalgisch. Geborgenheid, warmte, zorg. Ik merk dat het huis om die reden zo populair is, bij zowel ouders als kinderen. Ik pak de fijne, goede dingen uit het verleden en die verwerk ik in de kamers.&#8217;
Voor welk boek gaat u nu echt eens tijd maken? &#8216;Ik schrijf alleen boeken, ik lees ze nooit.&#8217;
Wat betekent tijd voor uzelf? &#8216;Werken is tijd voor mezelf. Ik wil geen vrije tijd en ik wil ook niet luieren. Ik heb geen bank in mijn woonkamer. Als ik even wil zitten, zit ik op een stoel. Alle tijd die ik heb wil ik besteden aan creëren. Mijn man is ook kunstenaar en we snappen elkaars drang om te maken. Als hij om elf uur &#8216;s avonds ineens zijn schoenen aantrekt omdat hij tóch nog even dat ene ding wil aanpassen in zijn atelier, dan spring ik op de fiets en ga ik met hem mee.&#8217;
Naar welke tijd kijkt u uit? &#8216;Beter dan nu wordt het niet. Ik heb vier gezonde kinderen, ik doe de hele dag wat me blij maakt, en als ik &#8216;s avonds thuiskom heeft de man van mijn leven het eten al klaarstaan. Er is veel ziekte en dood om mij heen, en het besef dat het leven niet voor altijd is, zorgt ervoor dat ik bewust liefheb. Mijn man heeft keelkanker overleefd; hij houdt er dezelfde filosofie op na. We genieten elke dag vol van elkaar, want we weten: dit is onze tijd.&#8217;
</div>

Moderne ongemakken: de carnavalstoerist

Gebouwenrijders

Veilig zonnen, kan het?

De bruine blanke

Over Vera Mulder

Mijn vader de kraker

Koude kermis

Koude kermis

Moderne ongemakken; Afl. 37: de carnavalstoerist

Schitteren door afwezigheid

Moderne ongemakken: online winkelen

Moderne ongemakken; Afl. 24: online winkelen

Zo rijk als de zee diep is

Tijd van leven: Marion Bloem (1952)

Tijd van leven

Tijd van leven: Karina Schaapman (1960)