Het complot aan de macht

Columns van de week

Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

Harry Lensink

Jaco Alberts

Seks en de jihad: waarom Nederlandse moslima’s op religieuze strijders vallen

Churchill-historicus: ‘Je mag patriot zijn, én trots op Europa.’

<div class="lead"><span class="03_Intro_Kapitaal">Door de terreur van moslimextremisten </span>is het volgen van godsdienstige fanatici momenteel dagelijks werk voor de geheime diensten. Maar ook vlak na de oorlog hield de BVD al vele religieuze groeperingen in de gaten. Tot uiterst brave hervormden aan toe.</div>
<p class="p_1">De circa driehonderd Nederlandse jongeren in de Markthallen in Amersfoort krijgen de hartelijke groeten van ‘de Amerikaansche jeugd’, vertelt prediker Douglas Fisher. De aanwezigen op de inspirerende ‘rally’ van Youth for Christ op 6 oktober 1946 hebben dan al geluisterd naar een gebed door de bekende Nederlandse evangelist Johannes de Heer en een lied van de Amerikaanse ‘zangleider’ Don Devos. Nu spreekt <span class="Cursief">reverend</span> Fisher over een ‘machtige geestelijke opwekking’ die in de Verenigde Staten plaatsvindt. En wat zijn jeugdige publiek vooral moet weten: Christus is er ook voor ‘Jong Nederland’, zegt hij, Christus is er ‘voor de geheele wereld’.</p>
<p class="tekst">‘Geheim’ staat er met onderstreepte hoofdletters boven het uitgetikte verslag. De Centrale Veiligheidsdienst (CVD, voorganger van de BVD, later AIVD) stuurt het naar de ministers van Binnenlandse Zaken, Justitie en Onderwijs persoonlijk. Ook vijf grootstedelijke politiecommissarissen, de commissaris van de Koningin in Utrecht en de Generale Staf ontvangen een exemplaar. Zouden de excellenties echt geïnteresseerd zijn geweest in de preek van dominee Spencer de Jong over de melaatse jongeling uit het Evangelie van Marcus?</p>
<h5>Het belang van de apostel Paulus</h5>
<p class="tekst">Geheime diensten worden opgericht om staatsondermijnende activiteiten op te sporen en tegen te gaan. Nu we leven in een tijd van terroristische aanslagen door moslimextremisten is het begrijpelijk dat autoriteiten zich een nauwkeurig beeld willen vormen van allerlei religieuze fanatici. Maar kort na de Tweede Wereldoorlog hield de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) in Nederland ook al allerlei religieuze groeperingen in de gaten. Dat blijkt uit vrijgegeven geheime archiefstukken die door de Stichting Argus onlangs op internet zijn gezet. Vrij Nederland bestudeerde de documenten en verbaasde zich over de schijnbaar onschuldige activiteiten waarover de diensten zich in die dagen druk maakten.</p>
<p class="tekst"><q class="pull-right">Ze waren volkomen in de ban van dominee De Jong, kleuren van spanning op de gezichten en een tinteling in de ogen.</q></p>
<p class="tekst">In sommige gevallen lag het wantrouwen van de geheime dienst wel voor de hand. Zo kwamen van buitenlandse diensten berichten dat de Russisch-orthodoxe kerk buiten het moederland misbruikt werd als dekmantel voor spionnen uit de Sovjet-Unie. ‘Parijs’ meldde dat een ‘lid van het inlichtingennet’ van die kerk uit Frankrijk in februari 1948 in Amsterdam ‘een persoon’ uit Londen ontmoette. Die betaalde hij 120 Britse ponden voor ‘een massa in de Engelse taal geschreven documenten’, waarover ‘Moskou’ vervolgens een rapport ontving. Via de Amsterdamse politie en de hotelregistratie achterhaalde de BVD de namen van twee Russen die in die periode inderdaad in de hoofdstad verbleven. Het leek de dienst dan ook ‘wenselijk’ een dossier ‘Russische Kerk in het Buitenland’ aan te leggen.</p>
<p class="tekst">Maar in de meeste gevallen bogen de geheim agenten zich helemaal niet over gevaarlijke internationale complotten. In september 1946 ontving de CVD een bericht uit het leger over de mts-leerling Frederik Jacobs die ‘op religieus-humanistische gronden’ weigerde in militaire dienst te gaan. Een netelige kwestie voor een regering die op dat moment troepen stuurde naar het opstandige Indonesië. Kritiek op het Nederlandse Indiëbeleid was in die dagen een belangrijk aandachtspunt van de diensten, terwijl antimilitarisme altijd al als suspect werd beschouwd. De jongen achtte zich ook als hij militair zou zijn, gebonden aan het christelijke gebod ‘Gij zult niet dooden’. Uit een ‘verhoor’ bleek dat Jacobs in Haarlem ‘godsdienstonderwijs’ volgde bij dominee Annee de Jong van het ‘Open Religieus Genootschap’. Die adviseerde hem dienst te weigeren.</p>
<p class="tekst">Voor de CVD was dat voldoende reden om een dossier te openen over het genootschap. Luitenant-kolonel J.G. Crabbendam, hoofd ‘Bureau B’ van de dienst, gelastte een ‘discreet onderzoek’ naar ‘een zekere dominee de Jong’. Opvallend hierbij is het gebrek aan kennis bij de CVD, want De Jong was een tamelijk bekende ‘christensocialist’ die tijdens de Eerste Wereldoorlog al in de gevangenis belandde als gevolg van zijn pacifistische denkbeelden. In Leeuwarden nam hij het bij de verkiezingen voor een Tweede Kamerzetel zelfs op tegen SDAP-leider Troelstra. De Haarlemse politie noemde De Jong in een eerste rapportje dan ook ‘sterk links georiënteerd en anti-militairist’, hoewel geen lid van de communistische CPN. Niet gebleken was dat hij dienstplichtigen zou ‘aansporen’ dienst te weigeren.</p>
<p class="tekst">De proef op de som volgde in juli 1948 toen De Jong een tweedaagse ‘Ronde tafel samenkomst’ organiseerde in de Kroonzaal van Café Brinkman aan de Grote Markt in Haarlem. Tussen de tweehonderd toehoorders zat een informant die minutieus en kleurrijk verslag deed. Hij beschreef een slechtziende wiskundige uit Delft die sprak ‘nadat eerst weer een lied werd gekweeld’. De spreker wekte de indruk ‘steeds binnenpretjes’ te hebben, stond met een krijtje ingewikkelde schema’s ‘op een bord te kalken’ terwijl steeds minder toeschouwers zijn redeneringen konden volgen. Toch was ‘het geheel erg amusant en heeft niemand zich verveeld’.</p>
<p class="tekst">Van de bijdrage van Annee de Jong zelf was de inlichtingenman het meest onder de indruk. Die sprak over het belang van de apostel Paulus voor onze tijd. En dat deed hij ‘met grote intensiteit’ alsof hij het ‘er in wilde hameren’. Het publiek hing aan de dominees lippen en was na afloop doodstil: ‘Ze waren volkomen in de ban van Ds. De Jong, kleuren van spanning op de meeste gezichten en ook de tinteling nog in de ogen, die een mens vaak heeft, wanneer hij pas uit de bioscoop komt, waar hij een zeer boeiende film heeft gezien.’</p>
<h5>De Rozenkruisers</h5>
<p class="tekst">Inlichtingenexpert Constant Hijzen, die aan de Universiteit Leiden een proefschrift schrijft over de geschiedenis van de Nederlandse veiligheidsdiensten tussen 1912 en 1992 (de voorlopers van de huidige AIVD), noemt de dossiers ‘interessant materiaal’. Hij vertelt dat Nederland door de oorlogservaringen na de bevrijding grotere diensten oprichtte dan de vooroorlogse Centrale Inlichtingendienst. Die nieuwe diensten verzamelden aanvankelijk informatie ‘over een wel heel breed scala’ aan organisaties. ‘Mijn beeld is dat men daar later wel wat kritischer op werd, deels vanwege de beperkte capaciteit,’ aldus Hijzen.</p>
<p class="tekst">Dat CVD en BVD ook religieuze groeperingen in de gaten hielden, was wel bekend, maar de details erover zijn volgens Hijzen nieuw. ‘De taak van de diensten was om spionage door vreemde mogendheden tegen te gaan, maar daarnaast om de democratische rechtsorde te beschermen. Het in de gaten houden van dit soort groeperingen viel vooral onder dat laatste. We weten bijvoorbeeld wel al dat de diensten ook de vredesbeweging nauwlettend volgden. Op zichzelf werden dergelijke organisaties niet gezien als gevaarlijk, maar men was in de zich ontwikkelende Koude Oorlog bijvoorbeeld wel bang voor communistische infiltratie. De diensten vreesden dat leden van zulke groepen ideologieën gingen aanhangen die de democratische rechtsorde zouden ondermijnen.’</p>
<p class="tekst">Opvallend hierbij was de rol van de plaatselijke inlichtingendiensten (PID) in diverse steden die aan Den Haag rapporteerden. Na de oorlog bouwde de BVD voor de strijd tegen politiek extremisme aan een netwerk van dergelijke PID’s (onderdelen van de plaatselijke politiekorpsen) om informatie te vergaren uit het land en ook om de eigen medewerkers te ontlasten. Zo viel het de Inlichtingendienst Beverwijk op dat het Rozenkruisersgenootschap in 1950 in de communistische krant <span class="Cursief">De Waarheid</span> adverteerde. Dat ‘gaf ons op politieke grond te denken’ en dus trachtten de agenten inlichtingen in te winnen, aldus een eerste rapport. Ze vernamen dat de Rozenkruisers ook in Beverwijk actief waren en achtten ‘het tijdstip aangebroken’ om dit aan de BVD te melden. De ijverige geheim agenten slaagden er later in om voor een gulden ‘een boekwerk’ te kopen waarin de werkwijze van de Rozenkruisers werd beschreven. Daarin lazen ze dat die ‘zich onthouden van iedere deelname aan politiek, humanisme en economie’, zo schreven ze in hun derde rapport. Een kopie van die passage werd meegezonden naar Den Haag.</p>
<h5>Van den duivel</h5>
<p class="tekst">De werking van het inlichtingensysteem kan mooi worden geïllustreerd aan de hand van het dossier van de Zevende-dags Adventisten, tegenwoordig vooral bekend als de geloofsleer van prominente Nederlanders als Marianne Thieme en Antoinette Hertsenberg. De gemeentepolitie in Brunssum stuitte in 1950 op een bijbellezing van ene dominee Mandemaker uit Heerlen in lokaal ‘De Burcht’. Het ging volgens de politie om een ‘nieuwe sekte’, waarover de BVD werd geïnformeerd. Mandemaker zou voor een gehoor van zestien personen hebben afgegeven op ‘het Vaticaan en Amerika’ die ‘hand in hand’ bezig zouden zijn ‘om de overige wereld hun wil op te leggen’. De BVD besloot bij de politie in Heerlen navraag te doen naar de ‘politieke antecedenten’ van de prediker omdat die naar communistische sympathieën zou neigen. Daar in Limburg uitte men ook uit eigen waarneming de vrees dat Harm Mandemaker ‘gevaarlijk’ kon worden ‘voor de openbare orde’.</p>
<p class="tekst">Omdat de prediker tot voor kort in Amsterdam woonde, vroeg de BVD vervolgens bij de hoofdstedelijke politie na wat er over hem bekend was. Het duurde meer dan een half jaar – en verscheidene herhaalde verzoeken – voordat er antwoord kwam. In Amsterdam bleek men minder ongerust: voordat ze naar het zuiden verhuisden, stond het gezin Mandemaker volgens het vertrouwelijke rapport in de Amsterdamse Indische Buurt als ‘zeer gunstig’ bekend. Na de oorlog was de voormalig sleepbootkapitein Mandemaker voor de sekte van de Adventisten preken gaan houden en doopte hij nieuwe volgelingen in het Sportfondsenbad Oost. Hij las <span class="Cursief">Het Parool,</span> was inderdaad nogal gekant tegen de katholieke kerk, maar voor zover de informanten konden beoordelen was van ‘communistische gezindheid (…) geen sprake’. En zonder commentaar briefte de BVD deze Amsterdamse geruststelling weer door aan Heerlen.</p>
<p class="tekst">In Heerlen had men het intussen maar druk met rondtrekkende predikers. In 1948 opereerde daar ook ene Tammo Koekoek van de Gemeente des Heeren, ‘een zeer klein aantal godsdienstige dwepers’ die ook in Utrecht en Hoogeveen actief zouden zijn. In die laatste gemeente bleken ze de club inderdaad te kennen. Naast God erkende de plaatselijk prediker geen wereldlijk gezag, ‘want dat gezag is uit en van den duivel’. De plaatselijke politie omschreef het milieu van de aanhangers als ‘uiterst links’ en hanteerde daarvoor een opmerkelijke bewijsvoering: de politie arresteerde ‘een persoon’ met een vuurwapen die net als zijn broer lid bleek van de CPN. En ‘hun ouders bleken geregeld de samenkomsten der Gemeentje des Heeren te bezoeken’. Dit keer kwamen uit Utrecht sussende woorden. Er is daar inderdaad ‘een kerkje’ maar van ‘onregelmatigheden of fanatieke handelingen’ was ‘nimmer iets gebleken’.</p>
<div class="media-wide">
<figure id="post-335437 media-335437" class="align-left"><img srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/08/AIVD-320x108.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/08/AIVD-640x217.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/08/AIVD-1280x433.jpg 1280w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/08/AIVD-1920x650.jpg 1920w" alt="" /><figcaption>Ook meteen na de oorlog maakte de BVD zich al zorgen om &#8216;Islam-propaganda in Nederland&#8217;. </figcaption></figure>
</div>
<h5>Adellijke aliassen</h5>
<p class="tekst">Rondtrekkende predikers doen denken aan de extremistische moslims van vandaag die jongeren zouden ronselen voor terroristische netwerken of de strijd in Syrië. Ook meteen na de oorlog maakte de BVD zich al zorgen om ‘Islam-propaganda in Nederland’, zoals het dossier heette. Een <span class="Cursief">trigger</span> was opnieuw een berichtje in <span class="Cursief">De Waarheid</span> over ‘twee donkere mannen’ uit India die in 1947 in Den Haag arriveerden omdat ze meenden ‘dat veel Nederlanders voor hun geloof ontvankelijk zijn’. Communistische sympathieën kwamen de medewerkers van de geheime dienst niet tegen, maar de aandacht werd wel gewekt voor de ‘Moslim Missie’ in Nederland die in Amsterdam een moskee zou willen bouwen. Leider bleek ene El Mehdi Abderrachman Koppe, een bekeerling die oorspronkelijk gewoon Paul Julius heette. Koppe stond bekend als een ‘ijverig’ en ‘rustig’ persoon die zich ‘niet inliet met enigerlei politieke beweging’. Toch wilde een hyperactieve BVD het naadje van de kous weten, bezochten inlichtingenmedewerkers bijeenkomsten van de organisatie en kreeg Koppe een ‘geheime signalering’, zodat reizen naar het buitenland werden gemeld.</p>
<p class="tekst"><q class="pull-left">Een rapporteur viel het op dat een groep wetenschappers zich &#8220;zeer afzijdig hield&#8221; van de andere.</q></p>
<p class="tekst">Politieke smoking guns werden niet gevonden. Wel leidden de naspeuringen tot taferelen die niet zouden misstaan in de roddelbladen: in 1951 bleek Koppe mee te gaan met ene Justina Groot Herzog op haar reis naar Marokko. ‘Juffrouw’ Herzog verwachtte een buitenechtelijk kind van een Arabier die ze daar hoopte terug te vinden, zei ze. Koppe was mee omdat hij Arabisch sprak en de man tot een huwelijk zou kunnen bewegen. ‘Van dit roerende verhaal van naasteliefde geloof ik op het eerste gezicht niet veel,’ concludeerde een medewerker van de dienst. Uiteindelijk leek Koppe vooral slachtoffer in het drama. Volgens de BVD bleek Herzog een ‘louche’ fantaste die net als haar ‘kamenier’ allerlei adellijke aliassen aannam en onder die dekmantels diamanten en goud smokkelde.</p>
<h5>Loos alarm</h5>
<p class="tekst">Losse flodders genoeg in de BVD-dossiers over religieuze genootschappen. Maar het meest opmerkelijke is nog wel dat de geheime dienst zich niet beperkte tot buitenlandse religies of merkwaardige sekten. Zelfs de volstrekt mainstream en toch wel zeer brave Nederlands-hervormde kerk bleek de aandacht te wekken van de spionnen. Zo volgden zij in 1949 de verwikkelingen van de ‘Utrechtse Kring’ waarin hervormde theologen van naam en faam samenkwamen met katholieke collega’s om over oecumenische samenwerking te praten. Tijdens een ‘excursie’ naar de sterrenwacht in Utrecht viel het een rapporteur op dat een groep wetenschappers zich ‘zeer afzijdig hield’ van de andere.</p>
<div class="figure--right">
<figure id="post-335441 media-335441" class="align-left"><img srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/08/HGA001048641-320x204.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/08/HGA001048641-640x407.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/08/HGA001048641-1280x814.jpg 1280w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/08/HGA001048641-1920x1221.jpg 1920w" alt="" /><figcaption>&#8216;Kolonel Crab&#8217; rechts van Mussert bij diens arrestatie in mei 1945 | Foto: Haags Gemeentearchief</figcaption></figure>
</div>
<p class="tekst">Groot was de schrik toen in 1951 het geheime bericht binnenkwam dat de synode (het bestuur) van de Nederlands-hervormde kerk een ‘verklaring inzake de bewapeningswedloop’ ging bespreken. Gelukkig zaten in die synode ‘twee van onze mensen’, luidde de toevoeging van de informant. De BVD probeerde snel te achterhalen wie er verder allemaal lid waren van de ‘Generale Synode’ en lichtte de doopceel van tientallen predikanten. Ze vonden een dominee Oskam die als ‘anti-militair’ in de kaartenbak figureerde en een dominee Brouwer die in 1947 ‘voorstander’ van de Republiek Indonesië was. En er was een dominee Van den Brink die voor de gemeenteraadsvergadering in 1949 de kandidatenlijst van de CPN had ondertekend.</p>
<p class="tekst">Maar het bleek allemaal loos alarm. De hervormde synode vergaderde die dag helemaal niet. Het ging om ‘een conferentie’ van 27 oud-leden van de Protestantse Jongeren Club Indonesië. Of daar dan wél een verklaring over bewapening werd besproken, vraagt een BVD’er zich af in een krabbeltje in de kantlijn. In oktober verscheen een nieuw rapportje: de vergadering in conferentieoord Woudschoten in Zeist – een brochure van de locatie was in het dossier gevoegd: ‘alle slaapkamers en -zalen zijn centraal verwarmd en voorzien van vaste wastafels en stromend water’– was een reünie van uit Indië teruggekeerde hervormde jeugdwerkers. Die moesten weer integreren in het Nederlandse jongerenwerk van de hervormde kerk. ‘Enig politiek of anti-militaristisch doel was hieraan vreemd.’ De BVD concludeerde maar weer eens: ‘Het lijkt momenteel niet geraden of noodzakelijk, dieper op deze aangelegenheid in te gaan.’</p>
<div class="info-box">
<h5 class="tekst">Kolonel Crab</h5>
<p class="tekst">Als spil in de onderzoeken naar religieuze groeperingen komt uit de dossiers van de BVD Johann Gottlieb Crabbendam naar voren – in veel opzichten een fascinerend figuur. Crabbendam was in die jaren hoofd van ‘Bureau B’, dat zich moest bezighouden met ‘de in- en uitwendige veiligheid van den Staat’, en speurde met zijn medewerkers in de praktijk naar allerlei vormen van ‘politiek extremisme’. Dat had de politieman ook al gedaan in het begin van de Duitse bezetting. Als hoofd van het Haagse ‘Documentatiecentrum’ maakte hij jacht op verzetsgroepen, waaronder communisten. Maar omdat hij pro-Engels en tegen de NSB was, belandde Crabbendam in 1941 bij de Haagse politie op een zijspoor. En zo mocht hij na de bevrijding de arrestatie van NSB-leider Anton Mussert leiden (zie de foto op pagina 33) en kreeg hij een hoge functie bij de BVD, zonder bij de naoorlogse zuiveringen zelf te zijn aangeklaagd.</p>
<p class="tekst">Fascinerend is Crabbendam ook omdat hij zeer actief was in de theosofische beweging, een esoterische stroming die Helena Blavatsky navolgde. In dezelfde jaren dat hij voor de BVD allerlei religieuze bewegingen binnenstebuiten keerde, komen we hem tegen als voorzitter van bijeenkomsten van het Theosofisch Genootschap. Zo maakte kolonel ‘Crab’, zoals hij genoemd werd, met andere leden van de broederschap een reis naar geestverwanten in de Verenigde Staten.</p>
</div>


Toen de geheime dienst nog brave christenen bespioneerde

Harm Ede Botje

‘Het leger van IS is veel groter dan we dachten’

Abou Jahjah: ‘activisme is een manier van leven’

<div class="lead">
<p>Een baksteen is een investering waarvan je weet dat je er niks meer aan hebt. Zoals het zoeken naar nieuwe olie en gas. De overheid is er kampioen in.</p>
</div>
<p>Bakstenen: als je een beetje oplet zie je ze overal. En dan heb ik het over de bakstenen die opduiken op de financiële balansen van bedrijven en overheden: investeringen waarvan je nu al kunt voorspellen dat die niet meer te gelde gemaakt kunnen worden, waar je dus verlies op gaat lijden. Zoals geld steken in de zoektocht naar nieuwe fossiele energiebronnen, terwijl je op je vingers kunt natellen dat die olie, gas en kolen niet meer verbrand gaan worden. Tenminste: als we ons aan de noodzakelijke afspraken willen houden om de aarde niet verder op te warmen.</p>
<p>De metafoor van de bakstenen dook in de energiesector ergens op in de jaren negentig. Elektriciteitscentrales in Nederland waren gewoon nog eigendom van provincies en gemeenten, maar zouden zoals zoveel nutsbedrijven worden geprivatiseerd. Gezamenlijk waren de stroomproducenten echter verplichtingen aangegaan of hadden ze investeringen gedaan die in de nieuwe vrije markt niet rendabel waren. Die lagen hun dus zwaar op de maag: een dom onderhandeld importcontract voor Noors gas, verlieslatende stadsverwarming, een kolenvergassingsinstallatie, de kerncentrale in Dodenwaard. Over die stroppen van vele miljarden is jarenlang gesteggeld. En uiteindelijk kwamen ze natuurlijk gewoon terecht op de stroomrekening van de burger.</p>
<p>Nieuwe bakstenen zijn inmiddels al lang weer in de maak. Shell investeert nog steeds miljarden in het zoeken naar nieuwe olie- en gasvoorraden, al blijkt uit onderzoek dat honderden miljarden aan fossiele voorraden van Europese energiebedrijven niet gewonnen zullen kunnen worden. Shells CEO Ben (‘we pompen alles naar boven wat we kunnen’) van Beurden, ziet de bakstenen heus wel aankomen. Maar zijn tijd zal het wel duren. De &#8216;<a href="https://www.vn.nl/wanneer-barst-de-carbon-bubble/" target="_blank">koolstofzeepbel</a>&#8216; gaat een keer barsten, maar dan geniet Van Beurden vermoedelijk al van zijn riante pensioen.</p>
<p>Ook de Nederlandse overheid kan er wat van. Ooit was zoeken naar nieuwe olie en gas  – het ‘kleine velden-beleid’ – een begrijpelijke zet om het leegraken van de gasbel van Slochteren te compenseren. Maar door de klimaatverandering en de snelle ontwikkeling van duurzame energie is dat achterhaald. Boren naar nieuw gas is het bakken van nieuwe bakstenen. Toch gaat minister Kamp van Economische Zaken er <a href="https://www.vn.nl/is-het-niet-hoog-tijd-voor-wat-minder-gas-minister-kamp/" target="_blank">gewoon mee door</a>. Ook zijn tijd zal het wel duren. Volgens het kabinet is aardgas de ideale ‘transitiebrandstof’ op het pad naar een duurzame energievoorziening. Maar de experts van <a href="http://about.bnef.com/" target="_blank">Bloomberg</a> noemen die verwachtingen in hun recente New Energy Outlook 2016 ‘overschat’. De prijs voor duurzame energie daalt sneller dan verwacht zodat zelfs aardgas over niet al te lange tijd onrendabel wordt.</p>
<p>Hier en daar breekt het licht door, zelfs in de traditionele energiesector. Eerder deze week <a href="https://www.stedin.net/over-stedin/pers-en-media/persberichten/stedin-en-gemeente-utrecht-willen-af-van-wettelijke-gasaansluitplicht-nieuwbouw" target="_blank">vroeg</a> netwerkbeheerder Stedin – met stroomkabels en gasbuizen in het westen en noorden van het land – om vrijgesteld te worden van de wettelijke verplichting om nieuwbouwwijken op gas aan te sluiten. Jaarlijks investeren de netwerkbedrijven landelijk nog honderd miljoen euro in nieuwe aansluitingen, terwijl gasloze alternatieven beschikbaar zijn. Als gevolg van de klimaatafspraken in Parijs kunnen die investeringen volgens Stedin ‘niet meer worden terugverdiend’ omdat het binnen afzienbare termijn afgelopen zal zijn met gas. Een vooruitziende blik van de leiding van Stedin dus: voorkomen dat bakstenen molenstenen worden.</p>


Boren naar nieuw gas is het bakken van nieuwe bakstenen

<div class="lead">
<p>Vandaag begint deel 2 van het beruchte jihadproces. Nu staan zeven vermeende jihadi&#8217;s die buiten Nederland aan het vechten waren terecht voor deelname aan de Haagse terreurorganisatie.</p>
</div>
<p>Dat is te veel, vond de rechtbank in Den Haag toen het openbaar ministerie vorig jaar met een lijst van maar liefst twintig verdachten aan kwam zetten. Justitie had een aanzienlijke <a href="https://www.vn.nl/weet-je-kop-er-af/" target="_blank">terroristische organisatie</a> in de Haagse Schilderswijk op het oog, met individuele rollen voor ronselaars, terugkeerders en jihadstrijders op de slagvelden van Syrië en Irak. Maar hier verloor de rechtbank toch echt het overzicht in de wirwar van namen. Okee, gaf Justitie toe. We schrappen voorlopig zeven mannen die toch buiten Nederland aan het vechten zijn. En precies die vermeende jihadisten staan vandaag – ruim een half jaar later &#8211; alsnog terecht in de extra beveiligde rechtbank op Schiphol.</p>
<p>Vanuit het gezichtspunt van het openbaar ministerie bleek het geen ongelukkige loop van omstandigheden. De rechtbank achtte in december het bestaan van een Haagse terroristische <a href="https://www.vn.nl/haagse-jihadis-werkten-aan-landelijke-organisatie/" target="_blank">organisatie</a> bewezen en deelde lange gevangenisstraffen uit aan de eerste reeks verdachten. Zo kreeg de vooraanstaande Nederlandse IS-propagandist <a href="https://www.vn.nl/abu-moussa-de-grote-vis-in-het-jihadproces/" target="_blank">Abu Moussa</a> zes jaar en moest zelfs de tamelijk onbekende teruggekeerde Syriëganger  Hicham el O. vijf jaar zitten. Ook veroordeelden de rechters al twee vechtende jihadisten bij verstek tot zes jaar – Anis Z. en Hatim R.</p>
<p>De zeven mannen die vandaag terechtstaan zijn volgens het OM hun collega’s, al vechten ze vermoedelijk niet allemaal bij dezelfde strijdgroepen. De 26-jarige half-Italiaanse bekeerling Thijs B. uit Dordrecht is de bekendste. B. is een doorgewinterde jihadist die twaalf jaar geleden al contacten had met leden van de Hofstadgroep, sinds 2013 in Syrië zou strijden en ook te zien is op een propagandafilm van IS. Op Facebook postte hij onder meer foto’s van gekruisigde tegenstanders. Ook de in Marokko geboren Abdellah R. (29) uit Den Haag is een veteraan op het slagveld. Op Facebook was hij eveneens te zien met een Kalasjnikov in de aanslag en postte hij een gruwelijke video van een onthoofding waar hij mogelijk zelf bij was.</p>
<p>Van Mounir el K. (34) werden in de auto van Abu Moussa in 2014 door de politie geluidsopnames gemaakt. Daarop riep hij radicale dingen als: ‘Ik zeg eerlijk, ik vind keiharde manier gewoon lekker, weet je, kop d’r af.’ De autoriteiten kenden dus zijn extremistische voorkeuren. Daarom was het opmerkelijk dat de politie veel van zijn radicale vrienden in augustus 2014 oppakte, maar El K. kort daarna nog naar Syrië kon vertrekken en vandaag dus niet lijfelijk bij zijn proces aanwezig zal zijn.</p>
<p>Dat is Driss D. evenmin. Na eerdere vergeefse pogingen om naar Tsjetsjenië en Somalië te gaan om de jihad te steunen, vertrok D. in januari 2014 naar Syrië. Daar zou hij in januari vorig jaar zijn <a href="http://www.ad.nl/buitenland/nederlandse-syriegangers-gedood-bij-kobani~a2d898e9/" target="_blank">omgekomen</a> samen met zijn oude vriend Soufiane Z. met wie hij onder meer de propagandafilm ‘<a href="https://www.youtube.com/watch?v=miqGbVdj2xQ" target="_blank">Oh, oh, Aleppo</a>’ maakte. Voor de rechtbank was dat onbevestigde overlijdensbericht vorig jaar de reden om de zaak tegen Soufiane <a href="https://www.vn.nl/waarom-soufiane-z-om-dood-mag/" target="_blank">op te schorten</a>. Maar de zaak tegen Driss krijgt vandaag bij verstek toch een inhoudelijke behandeling. Het verschil lijkt te zijn dat er zich anders dan bij Soufiane geen advocaat heeft gemeld om de belangen van Driss te behartigen.</p>
<p>Dan zijn er nog de drie Haagse boezemvrienden Nouredinn B. (23), Benyamine F. (23) en Az’Eddine B. (22) Hun verdwijning bracht in april 2014 de hele zaak aan het rollen. Familieleden deden aangifte van ronseling van de jongens door onder meer Abu Moussa, waarna onder de codenaam ‘Context’ het grootste jihadonderzoek uit de Nederlandse geschiedenis van start ging. Die specifieke rekrutering door Abu Moussa is nooit bewezen, maar de ‘slachtoffers’ daarvan, staan nu dus als daders voor de rechter. De politie vond foto’s van het gewapende drietal. En een Haagse wijkagent herkende Benyamine F.  als gemaskerde strijder van Jahbat al-Nusra in een video in de puinhopen van Aleppo.</p>
<p>De zitting vandaag zal een wat verwarrend verloop kennen. Vier zaken worden bij verstek door de rechtbank inhoudelijk behandeld, drie zaken nog niet omdat zich advocaten hebben gemeld die met nieuwe onderzoeksvragen zullen komen. Maar deze procesdag kent zelfs een voorprogramma. In alle vroegte staat Martijn N. in een eerste proforma-zitting als enige wel in levende lijve voor de Haagse rechtbank. N. is pas vorige maand in Turkije opgepakt omdat hij naar Syrië zou hebben proberen te reizen. De Turken hebben hem vorige week overgedragen aan Nederland.</p>
<p>Volgens het openbaar ministerie staat deze zaak los van die van andere verdachten. Toch is dat niet helemaal waar. De naam van van N. – die zich Latif laat noemen –  komt ook voor in het vertrouwelijke strafdossier waar Vrij Nederland inzage in heeft, als contact van leden van de Haagse Context-groep. Ook zou Latif hebben deelgenomen aan bekeringsactiviteiten van de radicale groep moslims. Je zou daaruit voorzichtig de conclusie kunnen trekken dat justitie met de arrestaties in 2014 niet het gehele Haagse netwerk onschadelijk heeft gemaakt.</p>


Nederlandse Syriëstrijders bij verstek voor de rechter

<div class="lead">
<p>Terwijl uit nieuwe analyses blijkt dat maatregelen tegen de opwarming van de aarde ontoereikend zijn, boort Nederland lekker door. Wanneer haalt men de kop uit het zand?</p>
</div>
<p>Gisteren circuleerden er twee nieuwsberichten waarvan de combinatie op zijn minst tot nadenken stemt. Na druk uit de Tweede Kamer <a href="http://nos.nl/artikel/2114337-kamer-verbiedt-gaswinning-wadden-schiermonnikoog-onzeker.html" target="_blank">verbiedt</a> het kabinet gasboringen in de Waddenzee, maar aan de randen – bij Schiermonnikoog bijvoorbeeld –  gaan ze voorlopig gewoon door. Op dezelfde dag verscheen in het wetenschappelijke tijdschrift <em>Nature</em> een <a href="http://www.pbl.nl/nieuws/nieuwsberichten/2016/internationale-klimaatplannen-schieten-tekort-voor-klimaatdoel-parijs" target="_blank">nieuwe analyse</a> over de opwarming van de aarde: zelfs als we alle maatregelen uit het akkoord van Parijs uitvoeren zal de temperatuur in 2100 zijn gestegen met 2,6 tot 3,1 graden Celsius. Drastische extra ingrepen zijn nodig om onder het plafond van 2 graden – liefst 1,5 – te blijven en zo onomkeerbare catastrofes voor te blijven.</p>
<p>Ergens moet er dan toch iets mis zijn gegaan in de besluitvorming, zou je denken. Door een ingreep van de PvdA kan er nu geen gas meer gewonnen worden in beschermde Natura2000- en Werelderfgoedgebieden. Maar elders blijven oliemaatschappijen gewoon doorzoeken naar nieuwe gasvelden, ook al is het aan de rand van kwetsbare natuurgebieden. Volgens minister Kamp heeft Nederland dat gas gewoon nodig.</p>
<p>De woorden van Kamp passen binnen het Nederlandse beleid om nog steeds zoveel mogelijk gas uit de grond naar boven te halen. Door de aardbevingen moet dat misschien iets langzamer, maar naar boven komen zál het. ‘Onverantwoord,&#8217; zei Dirk Schoenmaker, hoogleraar Banking and Finance aan de Erasmus Universiteit hierover een paar weken geleden in Vrij Nederland, in een stuk over de <a href="https://www.vn.nl/wanneer-barst-de-carbon-bubble/" target="_blank">koolstofzeepbel</a> die we met zijn allen aan het opblazen zijn: ‘Ze steken dus hun kop in het zand en doen alsof er niets aan de hand is.’ Want als we de maatregelen van Parijs om CO2-uitstoot terug te dringen willen uitvoeren, is de kans dat we alle fossiele energievoorraden kunnen winnen nagenoeg nul. En als er nu dus nog extra ingrepen nodig blijken te zijn, wordt die kans alleen maar kleiner.</p>
<p>Natuurlijk weet Economische Zaken dat ook wel. In antwoord op vragen hierover bouwt het ministerie nog steeds een muur op van mooie verhalen over gas als noodzakelijke ‘transitiebrandstof’ naar een volledig duurzame energievoorziening. Maar die muur vertoont wel de eerste barstjes. Op termijn wil het kabinet de ‘inzet van gas beperken’ tot gebruik waarvoor nog geen alternatief is, zo <a href="https://www.vn.nl/hoe-de-overheid-de-kop-in-het-zand-steekt-over-de-carbon-bubble/" target="_blank">schreef</a> Economische Zaken ons. Dit heeft volgens het ministerie ‘consequenties voor de binnenlandse gaswinning’.</p>
<p>Nu blijken er dus zelfs extra maatregelen nodig om de doelstellingen van ‘Parijs’ te halen. Is dit dan niet het ideale moment om alvast aan die beperking van de inzet van gas te beginnen?</p>


Is het niet hoog tijd voor wat minder gas, minister Kamp?

<div class="lead">
<p>Mark Rutte blijft maar zeggen dat hij in Brussel het Nederlandse belang verdedigt. Volgens historicus Felix Klos (24) moet hij een voorbeeld nemen aan Churchill. Die was patriot én Europeaan.</p>
</div>
<p>Of hij David Cameron op de knie gaat leggen vanwege de Brexit, vroegen de verslaggevers Mark Rutte gisteren bij aankomst van de regeringsleiders in Brussel. De Nederlandse premier reageerde verbaasd: ‘Nee, dat is niet in het Nederlands belang. En daar zit ik hier voor. Nederland staat op plaats één, twee en drie’, citeerde <em>de Volkskrant</em> vanmorgen.</p>
<p>Het is precies dit soort uitspraken van politieke leiders in Europa die Felix Klos (24) zo storen:  ‘Hun luie cynisme.’ De jonge Amerikaans-Nederlandse historicus schreef een ‘Europese’ biografie over Winston Churchill en ik sprak hem na het besluit van de Britten om uit de Europese Unie te stappen. In het <a href="https://www.vn.nl/van-churchill-is-geen-nationalistisch-boegbeeld-te-maken/" target="_blank">interview</a> dat vandaag verschijnt, analyseert hij de crisis in Europa:  ‘Wel zeggen dat ze voor Europa zijn, maar intussen de hele tijd klagen over alles wat met de Europese gedachte te maken heeft. Premier Rutte die met een akkoord terugkomt uit Brussel en uitdraagt dat alle goede dingen uit zijn eigen koker komen en dat de concessies die hij heeft moeten doen de schuld zijn van Europa.’</p>
<p>Klos heeft een punt. Natuurlijk is het verstandig om wat realistischer over de zegeningen van Europa te zijn dan in het verleden wel eens gebeurde. Niet alles wat uit Brussel komt is per definitie goed. Maar het tegendeel brengt ons geen steek verder. Louter eigenbelang evenmin. Het zal de pragmatische Rutte moeilijk vallen, toch zou het ons verder helpen als ook hij iets van de Europese gedachte zou uitstralen. Want met zijn cynische houding ‘ondermijn je zelf de EU’, aldus Klos. ‘Niet gek dus dat mensen die niet meer relaxt vinden.’</p>
<p>Volgens de historicus deed Winston Churchill voor hoe dat moest. Nadat hij als premier van Groot-Brittannië een cruciale bijdrage had geleverd aan de nederlaag van de Nazi’s, verloor hij in 1945 de verkiezingen. Vervolgens reisde de Tory-leider door heel Europa om duidelijk te maken dat Europa zich móest verenigen om nieuw bloedvergieten na twee gruwelijke wereldoorlogen te voorkomen. Het opgeven van soevereiniteit – niet per se makkelijk voor een Brit als Churchill – was daarbij onontkoombaar. ‘En die Europese droom bleef hij overal verkondigen.’</p>
<p>Lees <a href="http://'Je mag patriot zijn, en trots op Europa.'" target="_blank">hier</a> het interview (€ 0,89) met Felix Klos: &#8216;Je mag patriot zijn, en trots op Europa.&#8217;</p>


Mark Rutte, kijk ook eens naar Winston Churchill!

<div class="lead">
<p>Regionale netbeheerder weigeren hun salarissen te verlagen tot de Balkenende-norm. Het is een  onbeschaamdheid die een weerwoord verdient.</p>
</div>
<p>‘Die zakkenvullers in Den Haag!’ Je hoort de beschuldiging nog geregeld langskomen. <em>Fact free politics </em>avant la lettre, eigenlijk. Want nu is het bewezen: de zakkenvullers zitten niet in Den Haag, maar in Den Bosch en Arnhem. Daar staan de hoofdkantoren van de regionale netbeheerders Enexis en Alliander die eerst al tonnen uitgaven aan snelle reclamejongens om die afzichtelijke namen te bedenken. Nu weigeren ze de salarissen van hun medewerkers te verlagen tot de Balkenende-norm, het salaris dat een minister in Den Haag verdient.</p>
<p>Eerst wilden we <a href="http://www.ad.nl/nieuws/energiesector-eist-hoger-topsalaris~afda4d50/" target="_blank">het bericht</a> negeren, het is van eind vorige week. Met die Brexit hadden we wel wat anders aan ons hoofd. Maar nu we daar al een beetje aan wennen, kunnen we het toch niet laten. Want het is van een domheid en onbeschaamdheid dat je je er wel tegen móet keren.</p>
<p>De twee bedrijven schreven het kabinet dat ze hun personeel meer moeten kunnen betalen dan een ministerssalaris van 180.000. Daarvoor moet voor hen een uitzondering in de wet komen. Anders vertrekken de beste specialisten, zeggen ze. Vorig jaar ontstond al <a href="http://www.omroepgelderland.nl/nieuws/2097481/Topmannen-netbeheerder-Alliander-omzeilen-wet-topinkomens" target="_blank">flinke ophef </a>omdat bij Alliander mensen voor een jaarsalaris van vier ton op de loonlijst bleken te staan.</p>
<p>Als <a href="http://www.bnr.nl/nieuws/economie/10307052/alliander-verliest-specialisten-door-balkenendenorm" target="_blank">woordvoerder trad</a> president-commissaris Ed d’Hondt van Alliander op. Op zich vond hij die 180.000 wel wel ‘genoeg voor  een semi-publiek bedrijf’ zei hij: ‘Maar niet voor een marktbedrijf zoals Alliander.’ Volstrekte onzin, meneer d’Hondt. Alliander is in eigendom van de provincies Gelderland, Friesland, Noord-Holland en van de Gemeente Amsterdam. Dat is zo omdat we met zijn allen vinden dat de netwerken voor gas en elektriciteit zo cruciaal zijn voor onze economie dat ze in overheidshanden blijven. Hoe semi-publiek wilt u het hebben?</p>
<p>Dat Alliander en Enexis zich zelf graag zien als ‘marktbedrijf’ is iets heel anders. Dat krijg je met alle overheidsondernemingen die je te veel vrijheid laat bij het uitvoeren van hun publieke taak. Alliander exploiteert ook een softwaredienst voor energietransacties en een adviesbureau voor energiebesparingen. Daar heeft toezichthouder ACM al eens tevergeefs voor <a href="http://www.nu.nl/economie/4258883/alliander-mag-doorgaan-met-nevenactiviteiten.html" target="_blank">gewaarschuwd</a> omdat de risico’s van ondernemertje spelen ten koste kunnen gaan van het netbeheer. En als Alliander niet was tegengehouden door haar aandeelhouders zou het met <a href="http://www.nu.nl/nuzakelijk-overig/3742354/aandeelhouders-alliander-keuren-duits-plan-af.html" target="_blank">overnames</a> ook de grens zijn overgegaan, precies zoals alle &#8216;ondernemers&#8217; willen.</p>
<p>En wat voor markt ziet meneer d’Hondt dan voor zich? Waarom moeten zijn mensen dan zo vorstelijk beloond worden? Hij doelt op de concurrentie van bedrijven ‘in dezelfde sector zoals TenneT en Gasunie’, waar zijn beste mensen heen zouden vertrekken omdat ze daar meer kunnen verdienen. Ja, ho even. Dat zijn inderdaad ook netwerkbedrijven, maar die dragen zorg voor de nog veel crucialere landelijke netwerken voor stroom en gas. Terwijl Alliander en Enexis verantwoordelijk zijn voor de regionale en plaatselijke netwerken die daaronder hangen.</p>
<p>Natuurlijk verdient topman Mel Kroon van <a href="https://www.vn.nl/netbedrijf-tennet-onder-hoogspanning/" target="_blank">hoogspanningsbedrijf TenneT</a> met zijn idiote salaris van bijna zes ton ook veel te veel. Maar hij gaat tenminste nog over de noodzakelijke balans in het hoogspanningsnet, de uitwisseling van stroom met het buitenland en de miljardeninvesteringen die nu gedaan worden voor de aansluitingen van de immense windmolenparken op de Noordzee. Niet over het kabeltje onder Dorpsstraat, Ons Dorp.</p>


De echte zakkenvullers zitten in Arnhem en Den Bosch

Thijs Broer

De zetelrovers: hoe doen ze het?

<div class="lead">
<p>300 miljoen voor het sukkelende ministerie van Veiligheid en Justitie, én een nieuwe missie bij &#8216;pang, pang&#8217;-Defensie. De Rekenkamer blijft waarschuwen, het kabinet luistert toch niet.</p>
</div>
<p>De Nederlandse overheid functioneert best goed, concludeerde de Algemene Rekenkamer vorige maand tijdens de jaarlijkse ‘verantwoordingsdag’ – de tegenhanger van Prinsjesdag, waar het alleen over plannen gaat. Op deze woensdag in mei draait het om de resultaten van beleid.</p>
<p>Behalve het goede nieuws, wezen de onderzoekers aan het Haagse Lange Voorhout echter drie plekken aan waar zij <a href="http://www.rekenkamer.nl/Nieuws_overzicht/Persberichten/2016/05/Zorgen_over_Defensie_Belastingdienst_en_grip_op_zaken_bij_Veiligheid_en_Justitie" target="_blank">echt buikpijn</a> van kregen: de aansturing en het financiële beheer van het ministerie van Veiligheid en Justitie, de ‘operationele gereedheid’ van de krijgsmacht en de ICT-systemen van de Belastingdienst. Op die beleidsterreinen was in het eigen jargon sprake van ‘ernstige onvolkomenheden’.</p>
<p><q class="pull-left">Dat is best veel geld voor een ministerie dat zelf eigenlijk niet goed weet waar zijn euro&#8217;s blijven.</q></p>
<p>In dat licht is het opmerkelijk dat op het Binnenhof deze week juist stevig gesteggeld wordt over honderden miljoenen extra die naar het ministerie van Justitie zouden moeten gaan. Het kabinet heeft al 300 miljoen toegezegd, de gezamenlijke oppositie eist dat daar dit jaar nog eens 200 miljoen bijkomen. Om gaten op te vullen. Dat is best veel geld voor een ministerie dat zelf eigenlijk niet goed weet waar zijn euro&#8217;s blijven. En waar de minister in de woorden van de Rekenkamer moeite heeft om ‘in control’ te blijven.</p>
<p>Maar het debat over die kwestie was gisteravond nog bezig toen minister Hennis van Defensie vanuit Brussel in het <em>NOS Journaal</em> <a href="http://nos.nl/uitzending/16170-nos-journaal.html" target="_blank">verscheen</a> om uit te leggen dat de Navo-lidstaten vierduizend soldaten naar Polen en de Baltische staten gaan sturen om het Russische gevaar in te dammen. Ook Nederland levert waarschijnlijk troepen, zo liet de minister weten. Terwijl de Rekenkamer juist waarschuwde dat het Nederlandse leger niet paraat is door gebrekkig onderhoud van het defensiematerieel. Slechts 59 procent va de eenheden haalden in 2015 hun ‘operationele doelen’. Zo moest een gemechaniseerd bataljon zoveel voertuigen aan andere eenheden afstaan dat de soldaten gedwongen waren te voet verder te trainen. Eerder waren er al verhalen opgedoken van militairen die bij oefeningen ‘<a href="http://www.rtlnieuws.nl/nieuws/kogeltekort-militairen-roepen-pang-pang-bij-schiettraining" target="_blank">pang-pang</a>’ moesten roepen omdat de munitie op was. Wie weet broedt Hennis nu ook op plannen om Nederlandse soldaten lopend en zonder kogels oostwaarts te sturen.</p>
<p>Hier ter redactie beginnen we een patroon te ontdekken. Nog deze week verwachten we een aankondiging van staatssecretaris Wiebes van Financiën. Welke nieuwe ambitieuze activiteiten heeft hij bedacht voor de kreupele computers van de Belastingdienst? We zijn benieuwd!</p>


Wanneer luistert het kabinet wél naar de Rekenkamer?

<div class="lead">
<p>VVD-fractievoorzitter Halbe Zijlstra is &#8216;helemaal klaar&#8217; met oppositieleden die meer geld voor Justitie eisen. Het zijn ook lastige tijden voor de liberale mr. Law and Order.</p>
</div>
<p>‘Het geld groeit niet aan een boom’, zei Halbe Zijlstra gisteren. Nu roept de fractieleider van de VVD zoiets wel vaker, maar niet in dit verband. Tegen verslaggevers <a href="http://www.nu.nl/politiek/4277641/oppositie-wil-jaar-nog-200-miljoen-extra-veiligheid-en-justitie.html" target="_blank">vertelde</a> Zijlstra: ‘Er gaat al extra geld naar Justitie, het houdt een keer op.’</p>
<p>Een liberaal die geen extra geld wil voor veiligheid en justitie? Dat mag in de krant. Of toch in elk geval in een stukje op het web. De VVD is al jarenlang de Nederlandse <em>law and order</em>-partij bij uitstek. Met veiligheid als belangrijkste ‘kroonjuweel’ won Mark Rutte de twee laatste verkiezingen. En nu zou de VVD het allemaal wel welletjes vinden?</p>
<p>De draai van Zijlstra heeft ongetwijfeld te maken met de bron van het plan om meer geld aan het ministerie te geven. De oppositie – zonder de PVV van Geert Wilders overigens –  heeft na onderling beraad besloten nog voor dit jaar 200 miljoen extra te eisen om de gaten bij Justitie te dichten, met SP-leider Roemer als voornaamste woordvoerder. Dat geld komt bovenop de 300 miljoen aan investeringen die het kabinet voor 2017 heeft toegezegd.</p>
<p>Zijlstra vindt het onzin. Als de oppositie meer geld wil voor Justitie, ‘moeten ze maar een geldpers kopen’, zei hij. Volgens hem hoeven er bij de politie bijvoorbeeld geen ontslagen te vallen, zoals de oppositie beweert. De liberale fractievoorzitter is helemaal klaar met dit soort oproepen van zijn tegenstanders: ‘Deze politici moeten een beetje normaal gaan doen.’</p>
<p>Op het gevaar af in huis-tuin-en-keukenpsychologie te vervallen, lijkt Halbe Zijlstra met ferme woorden zijn eigen ongemak te willen overschreeuwen. Misschien heeft de fractievoorzitter inhoudelijk wel een beetje gelijk. Vorige maand <a href="http://www.rekenkamer.nl/Nieuws_overzicht/Persberichten/2016/05/Zorgen_over_Defensie_Belastingdienst_en_grip_op_zaken_bij_Veiligheid_en_Justitie" target="_blank">oordeelde</a> de Algemene Rekenkamer nog dat het ministerie van Veiligheid en Justitie niet ‘in control’ is en het financieel beheer nog steeds een zooitje. De kans dat die 200 miljoen in een bodemloze put zal verdwijnen is dus beslist niet denkbeeldig. Maar tegelijkertijd zijn het al zes jaar lang VVD-bewindslieden die opzichtig falen in hun pogingen hun ‘superministerie’ in het gareel te krijgen.</p>
<p>Vanavond debatteert de Tweede Kamer weer eens over de financiële problemen bij Justitie. Voor Zijlstra belooft het lastige avond te worden. Vanochtend <a href="http://www.telegraaf.nl/binnenland/26007154/__Snijden_in_politie__.html" target="_blank">meldde</a> <em>de Telegraaf</em> als voorschot nieuwe ‘gaten in de begroting’ van het ministerie. En andere kranten staan nog bol van verhalen over de gruwelijke terroristische aanlagen in het Amerikaanse Orlando en het Franse Magnanville. Zie op dat speelveld maar eens extra geld voor veiligheid te weigeren.</p>


Hoe Halbe Zijlstra zijn eigen ongemak overschreeuwt

Map Oberndorff

Dat het gebeurt staat vast. Maar wanneer barst de carbon bubble?

<div class="lead">
<p>Vandaag presenteert Nature nieuwe bewijzen voor het vroegere bestaan van een &#8216;hobbit&#8217; op het Indonesische eiland Flores. En precies daar doet al eeuwen het verhaal de ronde over een &#8216;genocide&#8217; op kleine mensjes.</p>
</div>
<p>Jazeker, hij bestond dus echt. De homo floresiensis, het prehistorische minimensje op het Indonesische eiland Flores waarover wetenschap en pers al meer dan tien jaar met groot  fanatisme discussiëren. Vandaag publiceert het wetenschappelijke tijdschrift <em>Nature</em> nieuwe bewijzen voor het bestaan van de mensensoort die in de volksmond niet verrassend al meteen ‘hobbit’ kwam te heten.</p>
<p>De vondst in 2004 van de eerste overblijfselen door de Australische paleontoloog Mike Morwood in de grot Liang Bua werd meteen al uitgeroepen tot de ontdekking van de eeuw: een dwergachtig mensje van een meter hoog, dat rechtop liep, jaagde en mogelijk gedurende langere tijd naast de moderne mens moet hebben bestaan. Maar niet overal werd de interpretatie van de ontdekking geloofd. Sceptici beweerden dat het om afwijkingen van reeds bekende mensachtigen betrof. Nu is er dan een onderkaak en zes tandjes gevonden die een bevestiging vormen voor het bestaan van de homo floresiensis. Die is vermoedelijk uit de homo erectus geëvolueerd. Op eilanden vinden vaker &#8216;verdwergingen&#8217; van soorten plaats. Op Flores liepen ook hele kleine olifantjes rond.</p>
<figure>
<div class="video"><iframe width="500" height="281" src="https://www.youtube-nocookie.com/embed/ewI3i5v0LzE?feature=oembed" frameborder="0" allowfullscreen></iframe></div>
</figure>
<p>Zo mogelijk nog fascinerender waren de verbanden die afgelopen tien jaar zijn gelegd met oude volksvertellingen op Flores. Daar worden in dorpjes in de binnenlanden generatie op generatie verhalen verteld over de <a href="https://books.google.nl/books?id=J28b0eTt4JcC&amp;pg=PA49&amp;lpg=PA49&amp;dq=gregory+forth+ebu+gogo&amp;source=bl&amp;ots=mbDJtOM35N&amp;sig=ZcY3rkt6YQHfvGwLDQliNP9ZLiU&amp;hl=nl&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwj5-oLz1ZrNAhWFfxoKHWejDkcQ6AEIbjAN#v=onepage&amp;q=gregory%20forth%20ebu%20gogo&amp;f=true" target="_blank">ebu gogo</a>, kleine wilde behaarde mensjes die op apen leken maar ook een beetje konden praten. Ze kwamen vroeger naar de dorpen en stalen daar voedsel. Kinderen op Flores werden zelfs bang gemaakt met de ebu gogo. De prangende vraag was vanzelfsprekend: zouden de ebu gogo en de uitgestorven homo floresiensis dezelfde zijn?</p>
<p>Over het einde van de ebu gogo zijn de volksverhalen opvallend eenduidig, concludeerden cultureel antropologen. Toen de dorpelingen klaar waren met de ‘overlast’ van de hobbits, werden ze dronken gevoerd, in hun grot opgesloten en daar levend verbrand. Wel variëren de legendes nog in de vraag of er nog een paar van de kleine mensjes aan deze ‘genocide’ konden ontsnappen. Nog steeds <a href="https://www.youtube.com/watch?v=PXWSZL9YA04" target="_blank">beweren</a> mensen dat ze kleine mensjes in de Indonesische oerwouden hebben gezien.</p>
<p>Het grote probleem was echter de datering. In 2004 dachten de vinders nog dat de homo floresiensis ongeveer 12.000 jaar geleden moet zijn uitgestorven. Dat was wel heel lang geleden om echt geloof te hechten aan de volksverhalen waarvan werd aangenomen dat ze uit de achttiende eeuw stammen. Toch zagen sommige wetenschappers het juist ook als het bewijs van de ‘kracht van oral history en collectief bewustzijn’.</p>
<p>Nu blijken de resten van de homo floresiensis nog <a href="http://www.nature.com/nature/journal/v532/n7599/full/nature17179.html" target="_blank">veel ouder</a> dan al gedacht. De dwergmensen liepen in elk geval zo’n 650.000 jaar geleden op het eiland rond en stierven vermoedelijk rond 50.000 jaar geleden uit. Het maakt de kans dat de gruwelijke volksverhalen op waargebeurde feiten zijn gebaseerd er niet groter op. Maar helemaal gerust kunnen we er toch niet op zijn: het vermoedelijke uitsterven van de hobbit, valt ongeveer samen met de komst van de moderne mens.</p>


Was de kleine Flores-hobbit de ebu gogo uit de verhalen?

<div class="lead">
<p>Steeds meer financiële experts zijn overtuigd van de grote financiële risico’s van de olie- en gasmarkt. Maar juist de Nederlandse overheid lijkt de gevaren volstrekt te negeren.</p>
</div>
<p>Hoe kortzichtig kun je zijn? Minister Kamp van Economische Zaken gaf het Franse energiebedrijf Engie E&amp;P vorige week <a href="http://nos.nl/artikel/2108926-kamp-ik-kon-proefboringen-schiermonnikoog-niet-weigeren.html" target="_blank">toestemming</a> om twee proefboringen te doen naar aardgas, een slordige vijf kilometer boven het Waddeneiland Schiermonnikoog. Behalve dat het optuigen van een boortoren in het mooiste natuurgebied van Nederland een grove aanslag is op milieu en toerisme, is het ook vanuit economisch oogpunt uiterst discutabel.</p>
<p>Vrij Nederland dook afgelopen maanden in de wondere wereld van de ‘carbon bubble’. Steeds meer financiële experts zijn ervan overtuigd dat we grote financiële risico’s lopen doordat op de balansen van oliefirma’s grote voorraden olie, gas en kolen staan die vermoedelijk nooit meer uit de grond gehaald kunnen worden. Tenminste, als we de aarde niet catastrofaal willen opwarmen en ons houden aan de afspraak uit Parijs om onder de twee graden, en liefst anderhalf graden opwarming te blijven. Zelfs De Nederlandsche Bank waarschuwt banken en pensioenfondsen voor de risico’s van fossiele beleggingen en kredieten. Want op het moment dat financiële markten de ‘koolstofzeepbel’ doorprikken, kan dat leiden tot een ongekende schokgolf in de wereldeconomie.</p>
<p>Tot dusver gaat de meeste aandacht uit naar grote oliemaatschappijen als Shell en Exxon die onverminderd doorgaan met het zoeken naar nieuwe olie- en gasvelden wereldwijd. Maar wij vroegen ons ook af hoe het stond met de gasvoorraden (en olie) in Nederlandse bodem. Die worden namens de Nederlandse staat beheerd door Energie Beheer Nederland (EBN) dat daarvoor samenwerkingsverbanden aangaat met oliemaatschappijen die de winning uitvoeren. In het jaarverslag van EBN over 2015 wordt vreemd genoeg met geen woord gerept van de risico’s van de carbon bubble.</p>
<p><q class="pull-right">In het stuk van Energie Beheervalt de term ‘climate’ uitsluitend in verband met het aantrekkelijke investeringsklimaat voor fossiele industrie.</q></p>
<p>Het winnen van gas past volgens EBN ‘uitstekend’ bij onze klimaatdoelstelling. Het zal wat trager gaan als gevolg van de aardbevingen in Groningen, maar al het gas zal uiteindelijk gewonnen worden, zo luidt de boodschap. En in de inleiding van de officiële publicatie ‘Focus on Dutch Oil and Gas’ spreekt EBN wel van ‘climate change’ door fossiele brandstoffen als een ‘major concern’, maar in het stuk zelf valt de term ‘climate’ uitsluitend in verband met het aantrekkelijke investeringsklimaat voor fossiele industrie in Nederland. Nergens ook maar het geringste besef dat de opwarming van de aarde ons mogelijk ertoe gaat dwingen het gas te laten zitten waar het zit.</p>
<p>‘Onverantwoord,’ zei expert Dirk Schoenmaker, hoogleraar Banking and Finance aan de Erasmus Universiteit toen we dit aan hem voorlegden. ‘Ze steken dus hun kop in het zand en doen alsof er niets aan de hand is. Als ik daar accountant was, zou ik op zijn minst eisen dat er een opmerking over wordt gezet in de risicoparagraaf.’ De Utrechtse duurzaamheidsprofessor en CDA-prominent Herman Wijffels is al nauwelijks meer verbaasd. ‘Tja, de industrie en het ministerie zijn er volledig op gericht het aardgas tot de laatste kubieke meter uit de grond te halen.’</p>
<p>We vroegen om opheldering bij EBN, dat doorverwees naar het ministerie van Economische Zaken dat gaat over het energiebeleid. Na het nodige gesoebat ontvingen we uiteindelijk een mail van het ministerie. Op onze toch vrij simpele vraag waarom dit risico nergens wordt genoemd, kregen we geen antwoord. Wel stak EZ in de mail een betoog af over de verantwoordelijkheid voor ‘betrouwbare energievoorziening’, de noodzaak tot een ‘energietransitie’ en een ‘energiedialoog’ die daarvoor zou gaan zorgen. Ook kregen we de uiterst geruststellende verzekering dat EBN haar bezittingen waardeert volgens de internationaal daarvoor geldende normen.</p>
<p>In de mail zegt EZ verder dat het effect van de carbon bubble ‘nog’ niet groot is omdat de gasvoorraden in Nederland een ‘over het algemeen korte’ levensduur hebben. Ook zou gas nog lang nodig zijn om de transitie naar duurzaam mogelijk te maken, een stelling die inmiddels van vele kanten wordt aangevochten. Pas helemaal aan het eind – we hadden er haast overheen gelezen – laat EZ het niks-aan-de-hand-pantser een klein beetje zakken: naarmate de transitie naar duurzame energie vordert, wil het kabinet de ‘inzet van gas beperken’ tot gebruik waarvoor nog geen alternatief is. Dit heeft volgens het ministerie ‘consequenties voor de binnenlandse gaswinning’. Dus ook voor bedrijven als EBN die daar ‘hun strategie’ op moeten ‘inrichten’.</p>
<p>Je moet heel goed lezen, maar hier staat toch eigenlijk dat ook EZ erkent dat Nederland mogelijk niet alle gas uit de bodem gaat halen. Al blijft het departement negeren hoe snel die situatie zich kan voordoen. Bijvoorbeeld als in navolging van Parijs wereldwijd budgetten voor CO2-uitstoot worden afgesproken.</p>
<p>Ik kan er niets tegen doen, zei minister Kamp vorige week na de ministerraad over de proefboringen bij Schiermonnikoog waarvoor hij een vergunning had verleend. Het olieconcern in kwestie had de hele procedure netjes doorlopen, dus hij moest wel. Op de achtergrond speelt daarbij ongetwijfeld de angst voor dure advocaten die onmiddellijk aan de poorten van het ministerie kloppen als Kamp anders zou hebben beslist.</p>
<p>Maar rechters kijken in dit soort kwesties terecht naar verwachtingen die de overheid zelf wekt. Dan helpt het niet dat EBN als overheidsbedrijf in zijn jaarverslag opschrijft: ‘We willen operators stimuleren te blijven investeren in de gasproductie uit bestaande en nieuw te ontdekken kleine velden,&#8217; zoals die in de Noordzee. Evenmin helpt het als het ministerie niet klip en klaar duidelijk maakt dat het een illusie is dat we alle gas uit de Nederlandse bodem zullen winnen.</p>
<p>En als je dan toch ergens moet beginnen die nieuwe realiteit onder ogen te zien, begin dan maar bij Schiermonnikoog.</p>
<div class="info-box">
<p>Lees het uitgebreide onderzoek naar de carbon bubble in Nederland deze week in Vrij Nederland, of <a href="https://www.vn.nl/wanneer-barst-de-carbon-bubble/" target="_blank">hier online</a>.</p>
</div>
