De zetelrovers: hoe doen ze het?

‘Wie is voor het wetsvoorstel? klinkt het half april uit de mond van plaatsvervangend Kamervoorzitter Kadhija Arib. Na het noemen van de reeks gevestigde partijen zegt ze: ‘50Plus. Kuzu/Öztürk. De heer Klein. De heer Houwers, eh nee, de heer Van Vliet. En toch de heer Houwers.’ Tot voor kort was het wekelijkse ritueel van de Stemmingen in de Tweede Kamer niet al te ingewikkeld, maar dit seizoen is het een soort verbale steeplechase geworden. Voorzitter Arib hakkelt zich naar de eindstreep. ‘Ja, het is heel lastig in die hoek,’ verzucht ze, tot hilariteit van haar collega’s in de zaal. Met ‘die hoek’ doelt Arib op de twee rijen stoelen achter de VVD- en PvdA-fracties waar alle afsplitsingen in de Kamer zijn gegroepeerd, met uitzondering van Louis Bontes en Joram van Klaveren: die zitten pal achter de PVV-fractie, alsof ze er nog steeds toe behoren. ‘Oh, Bontes en Van Klaveren ook?’ vraagt Arib. ‘Ik geloof dat ik het een beetje door begin te krijgen.’

Het is een merkwaardige verzameling Kamerleden, de mannen die hun oude fracties hebben verlaten. Of eruit zijn gesmeten. Met een beetje fantasie kun je er de politieke moddergevechten aan aflezen: Norbert Klein (ex-50Plus), nauwelijks zichtbaar achter de brede rug van zijn voormalige fractiegenoot Henk Krol, die zich bij het stemmen extra breed lijkt te maken. Of Johan Houwers (ex-VVD), die als buffer lijkt te dienen tussen de PvdA-fractie en het voormalige PvdA-duo Tunahan Kuzu en Selçuk Öztürk, die voortdurend aan zijn grote zwarte snor draait. Maar wie goed oplet, kan zien dat het niet alleen maar haat en nijd is in die hoek: de dissidente Kamerleden geven de pepermuntjes uit de SGP-fractie vriendelijk aan elkaar door.

Vals spel

Na de verkiezingen van september 2012 kwamen elf politieke partijen in de Kamer. Nu, tweeënhalf jaar later, zijn dat er maar liefst zestien. Allemaal fracties met democratische rechten, spreektijd in vergaderingen, kamers op het Binnenhof en toelagen voor ondersteuning. De coalitiepartijen beschouwen de afsplitsingen als zetelrovers. VVD-fractievoorzitter Halbe Zijlstra bijvoorbeeld sprak over ‘vals spel’. In maart betoogde hij dat de Grondwet moet worden aangepast zodat de zetel van een weggelopen fractielid automatisch terugkomt bij de moederpartij. Het pleidooi staat niet los van eigenbelang: dit voorjaar zagen VVD en PvdA door de afsplitsingen hun meerderheid van 79 zetels slinken naar een minimale 76. Op spannende momenten moet het kabinet nu alle zieken, zwakken en misselijken optrommelen om de stemmingen niet te verliezen.

De afsplitsingen hebben de Tweede Kamer danig ontregeld. Debatten duren langer, de Regeling van Werkzaamheden eindeloos en uitslagen van stemmingen zijn steeds vaker ongewis. Het presidium van de Tweede Kamer heeft inmiddels maatregelen genomen: de spreektijd voor kleine fracties in de Kamer is aanzienlijk ingekort. Roland van Vliet benaderde andere afsplitsingen om een gezamenlijke vuist te maken tegen de ‘aantasting van onze rechten als parlementslid’, maar de reacties waren zo lauw dat hij het er maar bij heeft laten zitten.

Intussen zijn de ‘zetelrovers’ gewoon aan het werk getogen. Vrij Nederland volgde hen een paar maanden. Hoe pakken ze hun werk in de Kamer aan? Kunnen ze als eenling het verschil maken? Slagen ze erin uit het niets een eigen partij op te bouwen? En wat zijn hun vooruitzichten?

Zeteldiefstal

‘Ik ben Johan Houwers en ik kom uit Winterswijk.’ In de educatieve ruimte aan het Binnenhof is een 5vwo-klas uit Warnsveld in de bankjes geschoven om te luisteren naar een echte parlementariër. Het is de eerste keer dat Johan Houwers als onafhankelijk Kamerlid middelbare scholieren toespreekt – een taak die veel Kamerleden naast hun gewone werk verrichten. Twee maanden eerder is hij beëdigd. Het was geen fraai moment: de hele VVD-fractie bleef weg uit protest tegen de ‘zetelroof’ die hij zou hebben gepleegd. Houwers was in 2013 als Kamerlid opgestapt omdat er tegen hem een justitieel onderzoek liep naar hypotheekfraude. Maar de oud-makelaar trof een schikking, maakte als gekozene gebruik van zijn grondwettelijke recht en eiste begin dit jaar tegen de wil van de VVD een vrijgekomen zetel op.

Tegenover de scholieren vertelt Houwers losjes hoe hij zich als ‘onafhankelijk liberaal Kamerlid’ wil opstellen. Dat hij straks bij nieuwe verkiezingen drie mogelijkheden heeft: ‘Ik kan denken: dit was het. Ik kan me bij een andere groepering aansluiten. Of ik kan zelf een politieke beweging beginnen, maar dat is niet makkelijk.’ ‘Ziet u het als uw eigen fout dat u uit de VVD bent gezet?’ vraagt een jongen op de eerste rij. Houwers geeft toe dat hij de hypotheekaanvraag anders had moeten doen. ‘Verdient u een tweede kans?’ Dat vindt Houwers ‘een goeie’. En dan de hamvraag: ‘Vindt u dat u zeteldiefstal heeft gepleegd?’ Houwers glimlacht: ‘Ik ben niet in dienst van de VVD, maar van de kiezer.’

Een goede bijdrage

Later vertelt Houwers aan Vrij Nederland dat hij eigenlijk terug wilde naar de VVD-fractie, maar dat vicefractievoorzitter Tamara van Ark hem meteen te verstaan gaf dat dat niet ging gebeuren. Sinds zijn rentree wordt hij door de meeste VVD’ers straal genegeerd, ook door Halbe Zijlstra: ‘Die loopt altijd zonder groeten langs me heen.’
Houwers houdt tegenwoordig kantoor ver weg van de VVD, in een sober kamertje op de vierde etage, pal boven de PVV. De kale gang deelt hij met 50Plus, Bontes/Van Klaveren en de facilitaire dienst van de Kamer, die hem overigens ‘enorm goed’ heeft geholpen. Hij had heel snel een kamer, e-mail en budget om ondersteuning in te huren. Zijn kamerplanten – een ficus en een palm – heeft hij onlangs zelf uit het tuincentrum gehaald, samen met zijn kersverse medewerker Wouter Verheijden, een hipster met baard.

Aan de muur een aquarel van het Bekendal bij zijn geliefde Winterswijk. De ontwikkeling van het platteland is het onderwerp waar Houwers zich in de VVD-fractie mee bezighield, en daar gaat hij nu mee door. Zijn tweede pijler: ondernemerschap. ‘Dat heb ik van huis uit meegekregen. Mijn ouders hadden een fietsenzaak en een tankstation. Soms stonden er rijen, soms reed iedereen de grens over vanwege de accijnzen. Toen zag ik al hoeveel invloed de politiek kan hebben.’

Houwers zegt dat hij zich niet bemoeit met onderwerpen waar hij geen verstand van heeft, zoals buitenlands beleid. ‘Daar ga ik geen spreektijd aan opsouperen.’ Ook zal hij geen zitting nemen in het presidium of de Commissie Stiekem over de geheime diensten, waar hij formeel wel recht op heeft. ‘Ik waak ervoor op plekken te gaan zitten waar het opgevat kan worden als provocatie. Eerst wil ik inhoudelijk een goede bijdrage leveren.’

Turks cliëntelisme

Zo bescheiden als de plannen van Johan Houwers zijn, zo hooggestemd zijn de ambities van Tunahan Kuzu en Selçuk Öztürk. Half november van het afgelopen jaar werden ze tijdens een stormachtige vergadering uit de PvdA-fractie gezet omdat ze weigerden het integratiebeleid van PvdA-minister Lodewijk Asscher te ondersteunen. Kort daarvoor had Asscher tot hun woede aangekondigd Turkse organisaties als Diyanet en Milli Görüs de komende jaren extra in de gaten te houden omdat ze de integratie in Nederland in de weg zouden staan. ‘Wij herkenden ons daar totaal niet in,’ zegt Öztürk. ‘Maar we mochten er niets over zeggen.’ Kuzu: ‘Dat was voor ons de druppel.’ Meteen na de breuk in de fractie zaten Kuzu en Öztürk in een cv-ketelruimte om inderhaast een persverklaring op te stellen. Öztürk, grinnikend: ‘Een historische plek.’ Kuzu: ‘Daar hebben we besloten als onafhankelijke fractie door te gaan.’

Van de verwijten in de pers dat ze vanwege ‘Turks cliëntelisme’ uit de fractie zouden zijn gezet, lijken ze zich weinig aan te trekken.Sindsdien paraderen de twee parlementariërs trots door de gangen van het Kamergebouw, zichtbaar genietend van hun nieuwe positie. Van de verwijten in de pers dat ze vanwege ‘Turks cliëntelisme’ uit de fractie zouden zijn gezet, lijken ze zich weinig aan te trekken. Inmiddels hebben ze hun ambities vervat in het manifest van hun politieke beweging ‘Denk’. Speerpunt: verdraagzaamheid. De stigmatiserende termen ‘allochtoon’ en ‘autochtoon’ dienen te worden afgeschaft, en de minister van Integratie moet plaatsmaken voor een minister van Acceptatie. Kuzu: ‘Wij gaan tegen de tijdgeest in. De samenleving moet weer in balans komen.’

Maar voor het zover is, moet er nog heel wat worden geregeld. Passende behuizing bijvoorbeeld, want de twee volksvertegenwoordigers zijn allerminst tevreden met de vier kamers die ze toegewezen hebben gekregen. Öztürk: ‘Al snel waren we zo gegroeid, met medewerkers en stagiairs, dat ik heb gezegd: hier in de gang zit nog een directeur van de facilitaire dienst in een grotere kamer dan wij. Waarom mogen wij die niet hebben? Toen werden ze kwaad. Na veel discussie hebben we er nog één hokje bij gekregen. Maar Tunahan en ik zitten nog steeds samen op een kamer.’ Kuzu: ‘Het kan beter.’ Öztürk: ‘Als we hier een minister of een ambassadeur ontvangen, moeten we een representatieve ruimte hebben!’

Koning

Tijdens het Israël-Palestinadebat op 20 mei begeeft Tunahan Kuzu zich keer op keer tevergeefs naar de interruptiemicrofoon om minister Koenders en andere partijen uitspraken te ontlokken over erkenning van Palestina. Intussen zit Joram van Klaveren achterin de zaal rustig te bladeren in zijn paperassen of te kijken op zijn telefoon. Tegen het einde van het debat komt hij in actie: hij dient een motie in over het stopzetten van subsidies aan organisaties die zich schuldig maken aan antisemitisme of die geld doorsluizen naar andere clubs die dat doen. Met de steun van Klein en Van Vliet wordt de motie nipt aangenomen. Tevreden verklaart Van Klaveren achteraf: ‘Clubs als Oxfam Novib en ICCO moeten dus oppassen dat ze geen geld meer geven aan organisaties die joden ratten noemen.’

Van Klaveren stapte in maart vorig jaar uit de PVV-fractie na de ‘minder, minder’-uitspraken van Wilders. Het was hem al langer een doorn in het oog dat de PVV ‘te ver naar links was opgeschoven’, over de islam uit de bocht vloog en ook nog meehielp aan bezuinigingen op veiligheid. Hij sloot zich aan bij Louis Bontes, die al eind 2013 uit de PVV was gezet. Inmiddels heeft de groep Bontes-Van Klaveren vijf medewerkers en is Van Klaveren de koning van de schriftelijke vragen. De afgelopen anderhalf jaar diende hij er liefst 169 in, het dubbele van nummer twee. ‘Dat komt: ik slaap maar vier uur per nacht,’ zegt Van Klaveren. ‘Dus zie ik ’s nachts belangrijk nieuws voorbijkomen waar ik op reageer.’

‘Waar doen we het voor?’ vroegen we ons af: ‘Voor Nederland!’Van Klaveren is al een eind op weg met de opbouw van een nieuwe partij. Het ledental – ruim zeshonderd – is nog niet om over naar huis te schrijven, maar hij heeft al wel een alliantie gesloten met de UKIP van Nigel Farage. De naam VNL was snel gekozen. ‘Waar doen we het voor?’ vroegen we ons af: ‘Voor Nederland!’ VNL moet een ‘eerlijke rechtse partij’ worden. Uit onderzoek bleek dat daar een electorale ruimte van tien zetels voor is, maar dat Bontes en Van Klaveren zelf te onbekend zijn om succesvol te kunnen zijn als lijsttrekker. ‘Om ons heen noemden veel mensen Bram Moszkowicz, vooral mensen uit de televisiewereld.’ Na diverse gesprekken in Hotel Des Indes kwam het rond. Met veel tamtam werd de gevallen advocaat op 21 april in Nieuwspoort als nieuwe lijsttrekker gepresenteerd, terwijl Van Klaveren tevreden toekeek.

Louis Bontes staat echter niet achter die keuze. ‘Er was geen klik,’ zegt hij. ‘Bram is toch de man die Holleeder verdedigde, en ik ben de politieman die letterlijk onder vuur heeft gelegen.’ Maar van scheve gezichten lijkt geen sprake. Bontes gaat tot de verkiezingen gewoon door met zijn werk. En ze delen nog steeds een kamer, op dezelfde gang als Houwers en 50Plus.

Politieke avonturiers

Door de Statenpassage in de Tweede Kamer loopt eind april een groepje gewone burgers, onder wie een heer met een grijze baard en een man met een paardenstaart. Het betreft een ‘ledenactiviteit’ van de Vrijzinnige Partij: de nieuwe politieke beweging van Norbert Klein, die in mei 2014 na interne ruzies de partij 50Plus niet langer mocht vertegenwoordigen en voor zichzelf begon. Het groepje heeft de inleiding door Norbert Klein zelf net achter de rug. Nu leidt zijn woordvoerder hen rond in het Kamergebouw en gebaart naar een rij witte borstbeelden van Nederlandse staatslieden die de bezoekers aanstaren. Het vrijzinnige gezelschap knikt geïnteresseerd.

Norbert Klein heeft ervoor gekozen een echte ledenpartij op te richten, compleet met statuten en interne verkiezingen. De afdelingen Gelderland, Utrecht en Zuid-Holland deden in maart al mee aan de Statenverkiezingen. Gemiddeld resultaat: 0,1 procent van de stemmen.

Als eenmansfractie is Klein opmerkelijk actief: waar andere eenpitters zich concentreren op een paar onderwerpen is hij lid van alle commissies en neemt hij deel aan vele debatten. Veel samenhang is er niet in te ontdekken. Ook twittert hij erop los en verschijnt hij graag in de media. Maar aan dit verhaal in Vrij Nederland weigert Norbert Klein mee te werken: ‘Ik wil niet in één artikel worden genoemd met die gekkies en politieke avonturiers,’ zegt hij. ‘Ik heb al genoeg te stellen gehad met Henk Krol.’
Eind mei blijkt hij echter geen moeite te hebben met een ‘werkbezoek’ aan de Toppers in de Arena. In De Telegraaf duikt een foto op van Klein in het stadion, wat onwennig poserend met een groepje Kamerleden, onder wie Dion Graus van de PVV, een bloemenkrans om de nek. Dat Topper Gerard Joling enkele dagen daarvoor een bejaarde dame met een rollator heeft aangereden, was voor de voormalige 50Plus-politicus geen reden het bezoek af te zeggen, laat zijn woordvoerder weten. ‘Het was een heel interessant werkbezoek aan de Arena, op uitnodiging van Buma/Stemra. Dat de Toppers die avond ook optraden, was bijzaak. Om negen uur was Klein al naar huis.’

Eventjes glamour

Zo’n Moszkowicz ook: dat is eventjes glamour, maar het zou me zeer verbazen als ze het redden. van Vliet van de Groep-Van Vliet organiseert geen ledenactiviteiten. Hij wíl ook helemaal geen leden, hij wil gewoon zijn werk blijven doen als Kamerlid, zonder gedoe eromheen. In maart 2014 stapte Van Vliet uit de PVV na Wilders’ ‘Minder Marokkanen’-uitspraak. ‘Klein maakt de onkostenvergoeding die hij als Kamerlid ontvangt grotendeels op, en Van Klaveren en Bontes ook,’ zegt hij. ‘Maar ik stort een flink deel terug op de rekening van de Tweede Kamer. Ik ga ook géén beweging opzetten. Daar heb ik geen zin in. Dat kost bergen geld, energie en ergernis. Ik heb er vertrouwen in dat ik straks wel weer wat te doen vind. En ik ben een realist. Nieuwe partijen slagen maar zelden. Er zijn er al zoveel bezig. Zo’n Moszkowicz ook: dat is eventjes glamour, maar het zou me zeer verbazen als ze het redden.’

Toen Van Vliet uit de PVV-fractie stapte, werd hij aanvankelijk één verdieping hoger ondergebracht, op het kamertje waar nu Johan Houwers zit. ‘In het Stasigebäude,’ grinnikt hij, ‘met uitzicht op een blinde muur.’ Inmiddels heeft Van Vliet tot zijn vreugde een onderkomen gevonden vlakbij de VVD – de partij waar hij zelf ooit lid van was en waar hij zich graag weer bij zou aansluiten. ‘Ik zit nu in de caravan, de sleurhut van de VVD.’

In de Kamer heeft Van Vliet de afgelopen jaren gezag opgebouwd, vooral als voorzitter van de Parlementaire Enquêtecommissie Woningcorporaties. Het waren ook zijn mede-commissieleden die hem bemoedigden na zijn breuk met de PVV. Als eenmansfractie houdt hij zich alleen bezig met onderwerpen waaraan hij als fiscaal jurist en kenner van de volkshuisvesting een serieuze bijdrage kan leveren. ‘Ik doe niet mee aan leuterdebatten. En de meeste fractievoorzittersdebatten laat ik aan me voorbijgaan.’ Wel nam hij deel aan het debat over de aanslag op Charlie Hebdo. ‘Ik kreeg anderhalve minuut spreektijd. Maar op Nu.nl stond dat ik indruk heb gemaakt. En Rutte stak zijn duim op: goed verhaal!’

Rotte appels

Van Vliet staat in de Kamer bekend als teddybeer: een aimabel mens. Hij onderhoudt goede contacten met collega’s in vrijwel alle andere partijen, van de SP tot de PVV. Heel anders is het bij Kuzu en Öztürk. In hun manifest pleiten ze voor tolerantie en acceptatie, maar in de Kamer kiezen ze geregeld voor de confrontatie, vooral met hun vroegere fractiegenoten van de PvdA.

Op 9 april verschijnt Kuzu opeens in de Kamerzaal aan het slot van een groot debat over erkenning van de Armeense genocide. Hij en Öztürk hebben niet meegedebatteerd: ze waren te druk met gelijktijdige vergaderingen over discriminatie en kredietverlening aan het kleinbedrijf. Maar nu komt Kuzu alsnog een gepeperd betoog afsteken tegen een motie van de ChristenUnie waarin de Turkse regering wordt aangespoord de genocide te erkennen. Kamervoorzitter Anouschka van Miltenburg en VVD-fractievoorzitter Halbe Zijlstra proberen hem verschillende malen de mond te snoeren. Vervolgens vraagt Kuzu een hoofdelijke stemming aan – bij handopsteken dus – om Turks-Nederlandse parlementariërs van andere partijen te dwingen kleur te bekennen. Alle Kamerleden stemmen voor de motie, behalve Kuzu en Öztürk.

Tijdens een hoorzitting over buitenlandse financiering van moskeeën trekt Kuzu hard van leer tegen collega-Kamerleden die zich uitspreken tegen ongewenste beïnvloeding vanuit het Midden-Oosten.Dan doen ze iets dat in de parlementaire geschiedenis nog nooit is vertoond: ze zetten het filmpje hiervan direct op Facebook om hun Turks-Nederlandse collega-politici als meelopers te kijk te zetten. Sadet Karabulut van de SP, Yasemin Cegerek, Sultan Günal-Gezer en Keklik Yücel van de PvdA, allemaal vóór erkenning van de Armeense genocide. Meteen regent het via internet woedende reacties op het viertal, waaronder scheldpartijen in het Turks en kwalificaties als ‘kontenlikkers’ en ‘landverraders’.
Eind mei is het weer raak. Tijdens een hoorzitting over buitenlandse financiering van moskeeën trekt Kuzu hard van leer tegen collega-Kamerleden die zich uitspreken tegen ongewenste beïnvloeding vanuit het Midden-Oosten. Vooral Karabulut van de SP, Koerdische van achtergrond, moet het ontgelden: ze zou met haar kritiek op de buitenlandse financiering ‘de maatschappelijke pluriformiteit ondermijnen’. Weer een week later loopt Öztürk tijdens een Kamerdebat over integratie demonstratief weg terwijl minister Asscher net bezig is een van zijn vragen te beantwoorden. Vervolgens ‘complimenteert’ hij Ahmed Marcouch van de PvdA op cynische toon met zijn integratiestandpunt: dezelfde Marcouch die hij bij de breuk met de PvdA ‘Moge Allah je straffen!’ toebeet. Nu slaat Marcouch terug. Hij zegt: ‘Als rotte appels weg zijn, heb je ruimte om te doen waar je voor staat.’

Met dergelijke scheldpartijen houdt Johan Houwers zich niet bezig. De onafhankelijke liberaal loopt vlijtig zijn Kamervergaderingen af, van deskundigengesprekken over energieneutrale woningen tot overleg met minister Schultz over krimpgebieden, waar hij onvermoeibaar met Twentse tongval zijn standpunten kenbaar maakt.

Maar maakt een eenpitter als Houwers ook verschil, met al zijn ijver?
Begin juni worden we in de wandelgangen aangeschoten door Wouter Verheijden, de medewerker van Houwers. ‘Weten jullie het al?’ roept hij opgetogen. ‘Onze motie is aangenomen! Woningcorporaties in de Achterhoek krijgen een korting op de verhuurdersheffing, net als in andere krimpgebieden!’ En de VVD? ‘Die was tegen!’