Wie is er nog vruchtbaar?

Columns van de week

Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

Interview

Margalith Kleijwegt

Jules Schelvis: ‘Ik heb vertrouwen in de mensheid gehouden’

Opnieuw relevant

Max van Weezel

‘Hou op zeg, ik ben Martin van Rijn’

Bang, boos en afgehaakt in Almere

<div class="lead">
Gisteren werd Salima Belhaj benoemd tot Kamerlid voor D66, als opvolger van de vertrokken Wassila Hachchi. In 2007, toen ze nog raadslid was in Rotterdam, sprak Vrij Nederland haar. Ze zei toen het volgende:
</div>
Ik was heel blij dat <a href="http://www.volkskrant.nl/politiek/ehsan-jami-actief-bij-pvv~a366513/" target="_blank">Eshan Jami</a> een comité voor ex-moslims oprichtte. Afstand nemen van je geloof is voor veel mensen zo’n grote worsteling. Het speelt zich allemaal in het verborgene af. Er zijn veel Marokkanen die een glaasje wijn drinken, een sigaretje roken, een Nederlandse partner hebben, maar die dat niet hardop durven zeggen. Er zijn al duizenden meisjes die van huis weggelopen zijn, die de islam hebben afgezworen. Maar iedereen houdt zijn mond dicht. Vreselijk. Iemand uit mijn naaste omgeving wilde met een Nederlands meisje trouwen, maar raakte vertwijfeld door de druk die op hem kwam te liggen dat niet te doen. Hij werd zo wanhopig dat hij zelfmoord pleegde.
Ik heb Eshan Jami meteen persoonlijk succes gewenst. Ik hoopte en verwachtte dat hij een pamflet zou schrijven met als titel “Ik kies ervoor om niet te geloven”. Maar in de afgelopen weken dacht ik: Eshan, wat doe je nu! Hij nam het niet op voor de niet-gelovigen, hij gaf alleen maar af op de mensen die wél geloven.
Toen ik ook nog las dat zijn vader atheïst is en zijn moeder christelijk, schrok ik. Als hij dat bij de lancering van zijn comité had gezegd, was het niet zo’n punt geweest, maar nu verkeerde iedereen toch in de veronderstelling dat hij zich als ex-moslim presenteerde omdat hij zelf onderdrukt was. Hij had beter kunnen zeggen: ik doe dit vanwege mijn ouders, zij zijn gevlucht uit Iran en ze weten wat het is om onderdrukt te zijn, om onder een islamitisch regime te leven.
Nadat ik begreep dat Jami niet zo gelovig is opgegroeid, werd me duidelijk waarom hij zo onzeker overkomt, en snapte ik waarom er uit zijn handen nog geen inhoudelijk programma is gekomen. De PvdA reageerde niet echt dapper op zijn initiatief. Ze hadden meteen moeten zeggen: wij steunen iemand die van zijn geloof afvalt en over zijn stijl hebben we geen commentaar.
<h5>Modern gezin</h5>
Ik ben in Harderwijk geboren, als derde van drie meisjes, na mij kwam er nog een broertje. Mijn vader vestigde zich in de jaren zeventig als gastarbeider in Harderwijk, mijn moeder woonde met haar ouders in Duitsland voor ze met mijn vader trouwde. Later kwamen er nog vijf broers van mijn vader, ze zijn hier allemaal gebleven. Wij waren een modern gezin, mijn vader werkte eerst in een kippenslachterij, maar later ging hij naar de sociale academie en werd maatschappelijk werker. Tijdens zijn studie ging hij met hippie-achtige mensen om en die kwamen ook bij ons thuis.
<q class="pull-right">Soms was hij heel streng, dan mochten mijn zussen en ik van de ene dag op de andere niets meer. Niet sporten, niet naar de stad.</q>
Mijn moeder leerde fietsen en later zelfs autorijden. Mijn vader vond het prima tot er protest kwam vanuit de moskee. Dat kan toch niet, werd er gezegd, je vrouw zit op de fiets, ze draagt geen hoofddoek. Die strijd tussen traditie en moderniteit zorgde voor grote problemen tussen mijn ouders. Mijn vader maakte zich regelmatig ook zorgen over zijn dochters. Waren die niet te modern? Konden ze niet beter een tijdje naar Marokko? Soms was hij heel streng, dan mochten mijn zussen en ik van de ene dag op de andere niets meer. Niet sporten, niet naar de stad. Mijn vader kon vreselijk zijn, maar ik begrijp nu hoe moeilijk het voor hem was. De sociale druk vanuit de Marokkaanse gemeenschap was groot.
Mijn oudste zus kreeg een Nederlandse vriendje toen ze vijftien was, dat accepteerden mijn ouders niet. Ze liep van huis weg en ze is nooit meer teruggekomen. Ze leeft nu op zichzelf, we hebben soms contact. Een jaar na het vertrek van mijn zusje verliet mijn moeder mijn vader, de kinderen gingen mee. Mijn moeder hoorde bij de eerste Marokkaanse vrouwen die gingen scheiden, dat legde een enorme druk op haar. Je hoorde de omgeving bij wijze van spreken sissen: je dochters worden hoeren.
Mijn tweede zus ging op haar achttiende in Groningen studeren en datzelfde jaar besloot mijn broertje terug te gaan naar zijn vader, dus was ik alleen met mijn moeder. Ik mocht veel, maar toen ik op mijn achttiende een Nederlandse vriend kreeg, was dat een stap te ver. Ik kreeg de keuze: of de relatie uitmaken, of het huis verlaten. Ik had anderhalf jaar gelogen over die relatie en dat doe ik nooit meer. Het was afschuwelijk om voortdurend te moeten liegen. Er zijn zoveel jongeren die dat doen, die er twee levens op nahouden.
Nadat ik bij mijn vriend in Rotterdam was gaan wonen, wilden mijn ouders geen contact meer met me. Dat heeft twee jaar geduurd, een hoge prijs voor mijn vrijheid. Mijn vriend, inmiddels ex, was atheïstisch. We discussieerden veel en in het begin werd ik kwaad en verdrietig. Hij heeft me geleerd hoe belangrijk het debat is, en dat als je niet gelooft, je niet noodzakelijkerwijs naar de hel gaat. Zijn ouders waren fantastisch, ze gaven me een tweede thuis. Ze hebben me nooit geprest afstand van mijn geloof te nemen en dankzij hen ben ik zo goed geïntegreerd.
Het mooist van Ayaan Hirsi Ali vond ik haar eerlijkheid. Toen ik Submission zag, dacht ik: eindelijk iemand die haar mond opendoet. Die film liet zien dat religie kan ontmenselijken. Voor vrouwen is de druk groot. Je mag niet paardrijden, want dan kan je maagdenvlies scheuren. Vijf jaar geleden werd ik uitgescholden als ik hand in hand liep met een Nederlandse jongen. De laatste tijd gebeurt dat minder, ik schaam me ook niet meer.
Vrouwen die klagen dat ze onderdrukt worden, ergeren me. Kijk om je heen, zeg ik dan. In landen als Saoedi-Arabië hebben vrouwen geen keuze, in Nederland wel. Ik vind vrouwen die hier in een burka lopen niet zielig. Ik vind het moeilijk om naar te kijken, maar ze hebben daar duidelijk zelf voor gekozen. Mijn moeder, mijn zussen en ik hebben in ons leven drastische beslissingen genomen. Dat was niet makkelijk, maar we zijn daardoor wel zelfstandig geworden.
<h5>Sterk godsbewustzijn</h5>
Ik voel mezelf nog steeds moslim, ik heb een sterk godsbewustzijn. De islam boezemt me geen angst meer in, ik ben zelf verantwoordelijk voor wat ik doe. Binnen de islam is de relatie met God gelukkig één op één.
<q class="pull-right">Soms lijkt het alsof er vanuit de superioriteit van het atheïsme een hetze tegen het geloof wordt gevoerd.</q>
Negen van de tien mensen zeggen dat ik mezelf geen moslim mag noemen omdat ik zo vrij ben. Dat verwart ze. Niet alleen moslims, maar ook mijn intellectuele Nederlandse vrienden roepen, kom op Salima, je bent toch geen moslim meer! Pardon, denk ik dan. Ik ben toch een liberaal mens, waar is de vrijheid om te zijn wie ik wil zijn? Soms lijkt het alsof er vanuit de superioriteit van het atheïsme een hetze tegen het geloof wordt gevoerd.
Ik zou alle Marokkanen die regelmatig op de voorgrond treden binnenkort bij elkaar willen roepen. Om met elkaar te praten over onze maatschappelijke rol. We weten waar we vandaan komen en we weten wat er speelt. We willen hetzelfde, dat de situatie tussen Nederlanders en allochtonen niet escaleert.
Ik ben benieuwd wie alsnog bereid is zich aan Eshan Jami te committeren. Ik zou mijn expliciete steun aan hem willen geven, maar dan moet hij ophouden met dat rammen op de islam. Als Jami laat zien dat hij er is voor moslims en ex-moslims die niet langer willen huichelen, dan wordt zijn comité een succes. Ik heb hem gevraagd of hij contact met mij wil opnemen. Tot nu toe heb ik niets gehoord, maar wie weet komt dat nog.
<div class="info-box">
CV Salima Belhaj
1978 geboren te Harderwijk
2002 HBO Internationaal Management
2002 tot nu deeltijdstudie sociologie
2005- september 2007 P&amp;O-coördinator museum Boijmans
2006 nummer 10 kandidatenlijst Tweede Kamer D66
2006 Lid van panel televisieprogramma Het Lagerhuis
Vanaf september 2007 zakelijk leider Centrum voor hedendaagse kunst De Appel
</div>

‘Mijn vriend leerde me hoe belangrijk het debat is’

Humberto Tan: ‘Ik ben oneindig nieuwsgierig’

<div class="lead">Vandaag verschijnt het boek van Tofik Dibi, Djinn. In 2013 blikte hij in VN terug op zijn hevige maar kortstondige politieke carrière. &#8216;Je gaat denken dat je heel belangrijk bent, uniek.&#8217;</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<div class="lead">
Vandaag verschijnt het boek van Tofik Dibi, Djinn. In 2013 blikte hij in Vrij Nederland terug op zijn hevige maar kortstondige politieke carrière. &#8216;Je gaat denken dat je heel belangrijk bent, uniek.&#8217;
</div>
Een graag geziene gast in talkshows was lange tijd Tofik Dibi. Hij kon zelfs tegen Rutger Castricum van PowNews op. Wat hij van de Marokkaanse probleemjongeren vond en van de moslims in het algemeen, wilden de journalisten van hem weten, en of hij nog wel eens tot Allah bad.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Hoe hij dacht Mauro in Nederland te kunnen houden en wanneer hij als homo uit de kast zou komen. Maar zijn flirt met de tv was plotseling over. Met zijn gooi naar het leiderschap van GroenLinks overspeelde de eens zo veelbelovende politicus uit Amsterdam-West (die nog op een flatje bij zijn moeder en broertjes woonde) zijn hand. Dibi’s populariteit verkruimelde net zo snel als hij was ontstaan.
‘Ik werd Kamerlid op het hoogtepunt van de mediahypes die zijn begonnen in de tijd van Pim Fortuyn,’ herinnert Dibi zich. ‘Er heerste een opgewonden sfeer. Ik weet niet beter dan dat Kamerleden ’s ochtends eerst op GeenStijl keken, dat deden ze echt allemaal. Als je op die site stond, was dat goed voor je naamsbekendheid. Inmiddels bezoeken mijn oud-collega’s weer andere plekken. Nu is Twitter belangrijk en houdt iedereen dat de hele dag bij. Het gaat erom hoeveel retweets je hebt, hoeveel likes op Facebook. Dat is de afgelopen jaren steeds belangrijker geworden.’
</div>
<h5>Vrijzinnige moslim</h5>
Dibi had last van mediaverslaving, weet hij nu. Hij spaart zichzelf geen seconde. Toen hij nog aan de lopende band voor interviews gevraagd werd, kreeg hij vaak complimenten voor zijn ontspannen manier van optreden: ‘Ik had daar weinig moeite mee, ik had een vlotte babbel. Maar daar gaat het niet om, een snelle quote op de tv heeft niets met politiek te maken.’
Toen Dibi in 2006 als Kamerlid aantrad, wist hij nog niet waar hij aan begon. ‘Ik kwam uit het niets en stond meteen op nummer 7 van de lijst. Bij de presentatie van de nieuwe kandidaten zeiden Femke Halsema en haar spindoctor Tom van der Lee dat er wel veel belangstelling voor me zou zijn: een Marokkaantje uit een groot gezin met een alleenstaande moeder die het niet makkelijk had gehad, en nu mocht hij opeens op zo’n blauwe stoel gaan zitten! Ik heb geen mediatraining gehad, Femke drukte me op het hart vooral goed mijn stukken te lezen zodat ik daar niet op kon worden gepakt. Dat deed ik obsessief. Ik vond het allemaal reuze spannend.’
In het begin viel de belangstelling voor Dibi tegen. De aandacht nam toe toen de journalisten merkten dat hij wist wat er speelde, juist in gewone wijken als Amsterdam-West, waar hij zelf nog steeds woonde. En wat ook belangrijk was: Dibi gebruikte geen jargon. ‘Wat heerlijk,’ zeiden ze tegen me, ‘je spreekt in gewone taal en als we je een vraag stellen, geef je ook antwoord.’
Zijn grote doorbraak kwam toen Pauw en Witteman hem in 2009 uitnodigden voor een debat met de Arabist en fanatieke islamcriticus Hans Jansen. Het ging over Fitna, de film van Geert Wilders. De jonge parlementariër bleef overeind tegenover Jansen, die twee keer zo oud was en een ervaren debater. Onverstoorbaar diende hij de Arabist van repliek. Toen Jansen voor de zoveelste keer met een verwrongen gezicht riep hoe onverdraagzaam de Koran was, legde Dibi vriendelijk uit dat hij dat boek op zijn eigen manier interpreteerde. ‘Ook ik ken de donkere kanten van de islam,’ zei Dibi terwijl hij Jansen strak in de ogen keek, zo van: ik ben net zo goed een Nederlander, kom maar op. ‘Ik weet ook hoe Theo van Gogh is vermoord door Bouyeri. Ik zeg alleen tegen u dat u het ons, jonge moderne moslims, moeilijk maakt om onszelf te zijn. U zit zo met uw hoofd in Verweggistan.’
<div class="wpg-element streamer">
<q class="pull-left">Ik was ontzettend gretig geworden, dat nam toe toen de partij in scherven lag</q>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Vanaf dat moment was Tofik Dibi de ‘vrijzinnige moslim’ die kon optreden in alle tv-programma’s en op al uw bruiloften en partijen. Iedereen wilde hem spreken. ‘Het ging altijd over dat ene thema, in alle media. Ik was trots op die discussie met Jansen, maar tegelijk werd het mijn ongeluk. Ik werd de token-Marokkaan, en die eenzijdige belangstelling bedroefde me. Dat ik me in 2012 kandidaat stelde voor het lijsttrekkerschap van GroenLinks, was omdat ik wilde bewijzen dat ik ook andere dingen kon dan de vrijzinnige moslim spelen.’
<h5>Tunnelvisie</h5>
Hij wilde méér, daar is hij eerlijk in: ‘Ik was ontzettend gretig geworden. Dat nam toe toen de partij door de onenigheid over de politiemissie naar Kunduz in scherven lag. Het liep niet goed en ik dacht: ik kan dat compenseren. Ik vond de aandacht die de media me gaven belangrijker dan ik had gedacht. Ik kon alles zeggen, ik deed ertoe! Het ging niet goed met de fractie en ook niet met Jolande Sap. Maar ik werd steeds bekender en kwam steeds vaker op tv. Zoals toen bij Mauro die zou worden uitgezet, en bij het kinderpardon. Ik kreeg last van een tunnelvisie. Je gaat denken dat je heel belangrijk bent, uniek zelfs. Ik kreeg zoveel aandacht, iedereen wilde voortdurend weten wat ik ervan vond, of het nou om een afgewezen asielzoeker ging of een door haar man verlaten vrouw in Slotervaart. Natuurlijk werd ik ook door GroenLinks gebruikt: we hebben een vrijzinnige moslim, dat wilde de partij uitstralen. Terwijl de jongeren op straat ook iets van me wilden. Gebruik je positie, Tofik, werd dan gezegd, doe iets om het op de agenda te krijgen. Er werd ook vaak geroepen: waarom zeg je niet iets tegen Wilders.’
Niemand die Dibi tegen zichzelf in bescherming nam, die hem van zijn mediaverslaving probeerde te genezen. ‘Toen Femke in de fractie zat, werd er nog wel op me gelet. Zij stelde grenzen. Ik was zelfs een beetje bang voor haar. Als ik tijdens een interview iets verkeerds had gezegd, zat ik voor de publicatie ervan een dag lang in de stress. Ik wist dat ik op m’n kop zou krijgen.’
</div>
<figure id="post-29619 media-29619" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/11/3230cab7-e023-4d8d-81b6-35334fc118fb_tofik5.jpg" alt="14 mei 2012: Dibi licht zijn kandidatuur toe. De reactie van de pers is niet mals: ‘Iedereen had altijd tegen me gezegd dat ze me sympathiek vonden’. Foto: Rein van Zanen/Novum" /><figcaption>14 mei 2012: Dibi licht zijn kandidatuur toe. De reactie van de pers is niet mals: ‘Iedereen had altijd tegen me gezegd dat ze me sympathiek vonden’. Foto: Rein van Zanen/Novum</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
Begin 2008 werd hij gearresteerd toen hij met een poster tegen Wilders (‘Brengt u en de samenleving ernstige schade toe’) op de Dam stond. ‘Ik had niemand van GroenLinks over die actie verteld. Ik zat in de cel te wachten en zag ineens het nummer van Femke verschijnen, ik dacht: o nee, hoe red ik me hieruit? Ze zei eerst dat ze zich zorgen over me maakte, want zo was ze wel, eerst empathie, dan politiek. Hoe ik het in mijn hoofd had kunnen halen, riep ze vervolgens. En ze wilde van me weten wat ik tegen de media zou zeggen. Daar moest ik me op voorbereiden, ik moest me realiseren wat ik straks over me heen zou krijgen. Femke had natuurlijk gezag, ze had overtuigingskracht. Met haar hield ik rekening.’
Dibi had het idee dat hij in zijn eentje GroenLinks kon redden. ‘Het kinderpardon zag ik als een kans om te laten zien waar GroenLinks voor stond, zeker in een tijd dat het alleen maar over de politiemissie naar Kunduz ging. Ik was populair, ik voelde me verantwoordelijk, ook voor de toekomst van de partij. Ik dacht: als ik bij Pauw &amp; Witteman een bevlogen verhaal tegen Leers houd, dan krijgen we er vast een zetel bij. Zo redeneerde ik.’ Achteraf schudt hij zijn hoofd over zoveel naïviteit. ‘Alsof het zo werkt!’
<h5>Zombie</h5>
Tofik Dibi werd een brand, een merk. Hij had overal een mening over en hij was gul genoeg om die te geven.
In de zomer van 2011, toen Anders Breivik op het eiland Utoya zeventig sociaaldemocratische jongeren doodschoot, vroeg Dibi zich voor het eerst af of er geen sprake was van overexposure. Dibi eiste meteen een Kamerdebat over de raakvlakken tussen de Noorse terrorist en Wilders. Het kwam hem op een Twitteroffensief te staan, met teksten als ‘Verdelg dit Marokkaanse insect’. ‘Tijdens de Breivikzaak voelde ik dat het me te veel werd.’ Maar ja, hoe stop je een verslaving? ‘Ik voerde het woord over Breivik, over de “Final Fatwa” (een oproep van Dibi aan moslims om zich van de radicale islam te bevrijden – MK/MvW), over het kinderpardon, over Mauro. Ik raakte de controle over mezelf kwijt. Ik leefde ook als een zombie. Vooral tijdens het referendum over het lijsttrekkerschap. Als de wekker ging, dacht ik: ik heb weer niet geslapen vannacht. De hele dag was ik in overleg met de fractie en het partijbestuur die boos waren over iets wat ik op radio en tv had gezegd.’
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<q class="pull-right">Gaandeweg, zelf noemt hij het een sluipend proces, werd hij het mikpunt van spot en hoon</q>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Dibi vlinderde niet langer door het leven. Alle media wilden van hem weten waarom hij zich kandidaat had gesteld tegen Jolande Sap. De toon was opeens niet vriendelijk meer: handelde hij uit eigen gewin? Maakte hij de partij die hij lief zei te hebben niet juist kapot? De eens zo geliefde speelkameraad van de media werd nu als een huichelaar, een verrader neergezet. ‘Mijn boodschap over wat ik met de partij wilde, kwam totaal niet over. Ik was zo naïef. Ik dacht: ik ga naar De Wereld Draait Door en vertel daar hoe het verder moet met GroenLinks, maar voor ik mijn mond kon openen zei Matthijs negen keer: ze noemen je een kamikazepiloot, een solist. Ik heb me in die periode moeten inhouden, want ik zat vol emoties. Ik ben er trots op dat ik me niet heb laten gaan.’
In mei 2012, een paar weken voor de uitslag van het lijsttrekkersreferendum, drong het tot Dibi door dat hij op een dood spoor zat. Tijdens een nachtelijke radio-uitzending van BNN liep het mis. Uitgeput en onder de invloed van twee cocktails versprak Dibi zich. Hij had spijt van de Kunduz-missie die hij als fractielid zelf had goedgekeurd. Sap had de fractie onder grote druk gezet. Zoiets mocht nooit meer gebeuren. ‘Ik zat tegenover Patrick Lodiers mijn hart te luchten. Ik zei in bedekte termen iets over Kunduz, maar dat was natuurlijk precies de uitspraak waarop de interviewer zat te wachten. Ik wilde weer iets te eerlijk zijn door precies te vertellen wat er in de fractie was gebeurd. Ik dacht dat ik het goede deed, maar daar dachten de anderen anders over. Ik sliep in het College Hotel waar het interview plaats had gevonden en om zeven uur ’s ochtends bracht het kamermeisje een boze brief van de persvoorlichter van GroenLinks. Toen besefte ik hoe stom ik was geweest. Ik ging door de grond en dacht: wie veegt me op en brengt me naar een land waar ik mijn waardigheid terug kan krijgen? Ik was totaal in paniek. Ik ben naar huis gegaan, heb een paar tweets geschreven om mijn uitspraak te nuanceren, maar dat was volkomen zinloos. Iedereen nam het van elkaar over, het was op radio, tv, internet. Door die ervaring ben ik zo veel wijzer geworden. Ik heb ervan geleerd dat je altijd zelf moet bepalen hoeveel druk van de kant van de journalisten je toelaat. Je hoeft geen speeltje van de media te worden.’
<h5>Koele killer</h5>
Gaandeweg, zelf noemt hij het een sluipend proces, werd hij het mikpunt van spot en hoon. Hij werd de grap van de dag, op het laatst moest iedereen hem hebben. Freek de Jonge maakte hem belachelijk, het satirische programma Koefnoen schilderde hem af als een ‘koele killer’, zijn ster, die zo snel was gerezen, viel keihard. En dat terwijl hij de partij alleen maar had willen redden. Hoewel? ‘Achteraf besef ik dat ik me ook heb laten meeslepen door ijdelheid. Ik wilde iedereen binnen de partij die niet in me geloofde een poepje laten ruiken en dat was onverstandig.’
Sap won het referendum met een overweldigende meerderheid van Dibi. Maar bij de verkiezingen van 12 september verloor GroenLinks tweederde van haar zetels. Daarna moest ook Sap vertrekken.
</div>
<figure id="post-29619 media-29619" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/11/d3c2adb4-f269-495b-a3cf-64789cdc8561_tofie.jpg" alt="Tofik Dibi in Vrij Nederland: als Geert Wilders in de VN Satirespecial. Foto: Fotografie Maarten Kools, Grime en Pruiken Head Affairs" /><figcaption>Tofik Dibi in Vrij Nederland: als Geert Wilders in de VN Satirespecial. Foto: Fotografie Maarten Kools, Grime en Pruiken Head Affairs</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
Van de meeste van zijn collega’s in Den Haag vernam Dibi niets meer. Het is nu eenmaal een wereldje vol afgunst, zegt hij vergoelijkend.
Er zullen heel wat Kamerleden zijn geweest die de uitglijder van Dibi met leedvermaak hebben gevolgd. Al waren er uitzonderingen. Opvallend was dat VVD’er Fred Teeven zich van zijn aardige kant liet zien. De meest onverwachte steun kwam van Geert Wilders, die wist hoe het voelde om verguisd te worden. Op Prinsjesdag – de nieuwe Kamer was nog niet beëdigd – stond Dibi in één ruimte met de voorman van de PVV die als altijd omringd werd door beveiligers. Wilders liep dwars door de kamer heen en kwam recht op Dibi af. Hij gaf Dibi een hand en zei dat hij het moedig van hem had gevonden dat hij zich kandidaat had gesteld. Hij benadrukte dat deze ervaring hem sterker zou maken en wenste Dibi het allerbeste. ‘Dat deed me echt wat.’
Hij zucht diep, alsof het nu pas ten volle tot hem doordringt hoe destructief die laatste maanden van zijn Kamerlidmaatschap zijn geweest. Zegt dan: ‘De media konden nieuws met me maken, ze hadden mij nodig en ik hen.’
Stelde hij zich kandidaat voor het lijsttrekkerschap omdat hij dacht: van de media krijg ik meer waardering dan van Jolande Sap en mijn andere collega’s binnen GroenLinks? Het antwoord ligt in het midden, zegt hij: ‘Ik dacht dat ik aandacht voor de partij zou kunnen genereren. Sterker nog: ik dacht dat ik dat beter zou kunnen dan wie dan ook in de fractie. Omdat ik zo vaak in de media kwam, was ik anders naar mezelf gaan kijken. Je gaat in alles wat je zegt geloven. Er was iets met integratie en als ik niet werd gebeld, dacht ik: hoe kan dat nou? Ja, dat getuigt van menselijke zwakte. Je gaat een gewicht aan je mening toekennen dat niet reëel is.’ De les die hij ervan heeft geleerd: ‘Ontleen je eigenwaarde niet aan de media-aandacht en wees bescheiden in je oordeel over anderen. En besef vooral dat je nooit maar dan ook nooit de redder van de natie zult worden.’
Behalve het partijapparaat keerden ook de media zich uiteindelijk tegen hem: ‘Het gold voor alle journalisten en alle programma’s. Een verslaggever belde me tijdens het referendum op om te vragen of ik nog een nieuwtje voor hem had. Hij had geluk, ik had iets. De volgende dag schreef dezelfde journalist op Twitter: “Tofik zit vanavond weer in dat en dat programma #overkill.” Daar schrok ik van, een dag eerder had hij me nog nodig en nu was ik ineens overbodig! Iedereen had altijd tegen me gezegd dat ze me sympathiek vonden. Matthijs zei na afloop van De Wereld Draait Door: dat heb je goed gedaan! Twan Huys was aardig voor me. Maar uiteindelijk bleken de media maar voor één ding belangstelling te hebben: het conflict binnen GroenLinks. Daarover wilden ze me horen. Het frame was: Sap en Dibi kunnen elkaar niet luchten of zien, terwijl dat niet klopte. Ik had altijd de regie gehad over mijn mediaoptredens, maar bij het lijsttrekkersreferendum was ik die kwijt. Ik zei domme, onhandige dingen. Van een vrijzinnige moslim werd ik ineens een kamikazepiloot, een ongeleid projectiel, een egotripper. Als dat vijf keer op verschillende fora wordt herhaald, wordt dat een selffulfilling prophecy, een waarheid als een koe.’
Dibi probeert zichzelf moed in te spreken: ‘Ik heb even gedacht dat ik voorgoed beschadigd zou zijn, dat het niet meer goed kwam. Dat was beangstigend, ik kon er niets mee. Inmiddels besef ik dat het tij altijd kan keren, juist omdat de politieke en mediawereld zo vluchtig zijn. Dat geeft troost.’
</div>
<div class="figure--left">
<figure id="post-29619 media-29619" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/11/ea72b113-9eb9-4374-928e-2693e7dda3ea_Roemloos.jpg" alt="" border="&quot;" /></figure>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<div class="info-box">
Dit is een (bewerkt) hoofdstuk uit het boek ‘Op TV of roemloos ten onder’, over de verhouding tussen politiek en media, uitgeverij Balans, 232 p., € 16,95.
</div>
</div>

Hoe Tofik Dibi aan zijn media-verslaving ten onder ging

Hoe het asielstelsel in 1999 door een recordinstroom dreigde te ontploffen

<div class="lead">Tien jaar geleden volgde Margalith Kleijwegt leerlingen van klas 2K (en hun ouders) op een vmbo in Amsterdam-West. Hoe is het met hen?</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Jason Winter zat tien jaar geleden maandenlang thuis. Eerst spijbelde hij een paar dagen, toen een paar weken en na een tijdje wilde hij niet meer terug naar school. Jason zat op het Calvijn met Junior-college, een vmbo in Amsterdam-West. Hij was daar terechtgekomen omdat het op de mavo net niet goed genoeg met hem ging; heel jammer vond hij zelf, want dat was een rustige school, hij had het er naar zijn zin.
</div>
Jason was tien jaar geleden een van de meest schrijnende gevallen omdat hij wekenlang afwezig was zonder dat iemand precies wist wat er met hem aan de hand was. Niemand kwam op het idee om hem thuis op te zoeken. Hij woonde niet ver van school, op de eerste verdieping van een jarenvijftigflat. Zijn ouders waren gescheiden en zijn moeder was met haar kinderen achtergebleven in Slotervaart. Jasons moeder was radeloos toen ze erachter kwam dat haar zoon niet naar school ging, want Jason wilde niet zeggen waarom hij wegbleef, hij schaamde zich. Pas na lang aandringen vertelde hij hoe hij werd gepest door een aantal jongens uit zijn klas en dat hij die terreur niet langer kon verdragen.
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>Jason had het geluk steun te krijgen van een goede, praktische hulpverlener</blockquote>
</div>
Vanwege bureaucratische regeltjes kon Jason niet naar een andere school en van lieverlee raakte deze aardige, verlegen jongen in de criminaliteit verzeild. Kleine dingetjes: brandjes stichten met jongens uit de buurt, op een gestolen brommer rijden. Uiteindelijk werd hij gepakt.
Inmiddels is Jason vierentwintig jaar en uitgegroeid tot een volwassen man. Hij is nog steeds schuchter, maar met meer vertrouwen in zijn toekomst dan tien jaar geleden. Toen zat hij in een diep dal: niet alleen school zat hem dwars, ook de scheiding van zijn ouders kon hij moeilijk verwerken. Hij miste zijn vader.
<div class="figure--right">
<figure id="post-23467 media-23467" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2014/04/fad5dbbf-c0ec-43c5-99cd-21b43e950926__53A6848_preview.jpg" alt="Amsterdam-West, Slotervaart. Foto: Peter de Krom" /><figcaption>Amsterdam-West, Slotervaart. Foto: Peter de Krom</figcaption></figure>
</div>
Jason is nooit meer teruggegaan naar school, maar heeft wel een paar certificaten voor timmerwerk behaald en hij had het geluk steun te krijgen van een goede, praktisch ingestelde hulpverlener die net als hij een Surinaamse achtergrond had, ‘dat vond ik prettig’. Deze hulpverlener wist er door een vlammend betoog bij de rechter voor te zorgen dat Jason na zijn overtredingen niet in de gevangenis terecht kwam. Hij ontfermde zich over zijn pupil, zorgde voor een werkervaringspaats bij een woningbouwvereniging en was zelfs niet te beroerd om Jason ’s ochtends uit zijn bed te halen als die zich had verslapen.
Jason maakte zich los van zijn foute vrienden en kreeg er langzaam maar zeker weer zin in om wat van zijn leven te maken. Nog steeds kan hij zich boos maken als hij terugdenkt aan de manier waarop sommige jongens van het Calvijn hem kleineerden: ‘Ze noemden me aap omdat ik een kleurtje heb.’ De pestkoppen waren zelf van Marokkaanse of Turkse afkomst en dus niet lelieblank, maar kennelijk werd er toch onderscheid gemaakt.
Antisemitische opmerkingen
Tien jaar geleden schreef ik voor het eerst in Vrij Nederland over de leerlingen van het Calvijn met Junior College. Dit verhaal mondde later uit in het boek Onzichtbare ouders. De buurt van Mohammed B. Ik volgde de 23 leerlingen uit klas 2K en ging thuis bij hun ouders op bezoek. Ik was benieuwd hoe deze gezinnen leefden, wat de ouders van hun kinderen verwachtten en wat ze hun probeerden mee te geven. In die tijd – de echo van 9/11 klonk nog na – kwamen er berichten dat leraren op zwarte scholen geen onderricht meer wilden geven over de Tweede Wereldoorlog omdat jongeren met een islamitische achtergrond tijdens deze lessen antisemitische opmerkingen zouden maken. Ook op het Calvijn, gehuisvest in een nogal uitgewoond gebouw waar muizen en ratten rondliepen, maakte ik mee dat een leerling tijdens de geschiedenisles ‘joden moeten we doden’ neuriede – gewoon om een beetje te zieken, zei hij achteraf. Zijn buurjongen Mustafa was eigenlijk begonnen, maar die deed of zijn neus bloedde toen zijn klasgenoot werd gesnapt.
<figure id="post-23467 media-23467" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2014/04/6ccc30ee-b482-457a-8766-26907a68dc83__53A5446_preview.jpg" alt="Omgeving August Allabéplein. Foto: Peter de Krom" /><figcaption>Omgeving August Allabéplein. Foto: Peter de Krom</figcaption></figure>
Wat leerden deze leerlingen thuis over die oorlog, vroeg ik me af. Tijdens een van mijn eerste bezoekjes werd duidelijk dat de oorlog die voor mij zo leefde, daar geen gespreksonderwerp was en ook nooit was geweest. Veel ouders leefden geïsoleerd van de Nederlandse samenleving en hadden weinig greep op hun eigen wereld, laat staan op die van hun kinderen. Onze werelden lagen verder uit elkaar dan ik had gedacht.
Dat gegeven maakte mij nog nieuwsgieriger naar hun leefwereld, helemaal toen ik merkte dat school lang niet altijd wist wat zich thuis ‘achter de voordeur’ afspeelde. De leraren stamden nog uit de tijd dat het Calvijn een ‘wit’ lyceum was; de populatie was gaandeweg veranderd. Nadat veel autochtone bewoners de stad uit trokken, kwamen er steeds meer allochtone gezinnen in West wonen en werd het lyceum een vmbo. De leraren waren gebleven en zij bleken niet altijd opgewassen tegen deze veeleisende nieuwe leerlingen. ‘Soms heb ik het gevoel dat alles wat ik zeg als water langs de rotsen stroomt,’ merkte een van de leraren op. De leerlingen op het Calvijn kwamen uit sociaal zwakke gezinnen en waren vanzelfsprekend gebaat bij het allerbeste onderwijs. Van het christelijke schoolbestuur hoefden ze weinig steun te verwachten: die waren bezig met de ene fusie na de andere, een debacle dat in 2013 uitmondde in het faillissement van de inmiddels gigantische scholenkoepel Amarantis.
Enorm veel gespijbeld
Een bestuur dat niet wist wat er op school gebeurde en leraren die weinig affiniteit met de leerlingen hadden, dat kon niet goed gaan. Ouders lieten het overigens ook afweten, leraren kregen moeilijk contact met ze en ze kwamen niet of nauwelijks naar ouderavonden. Voor de leraren was dit gebrek aan belangstelling bepaald demotiverend.
Inmiddels zijn de ouders betrokkener en is er een redelijk functionerende ouderraad op het Calvijn.
Er werd tien jaar geleden enorm veel gespijbeld, vertelden de leerlingen toen ik ze het afgelopen jaar opnieuw opzocht. Je kon gemakkelijk in de zon voor de school een jointje gaan roken, niemand die er wat van zei. Dus spijbelde iedereen erop los. Even was dat leuk, maar na een tijdje ging dat nietsdoen vervelen. Het was juist prettig geweest als er wél op je was gelet, zei een aantal leerlingen. Inmid­dels zijn er op het Calvijn spijbelprotocollen en speciale functionarissen en coördinatoren die erop moeten toezien dat alle leerlingen op school komen. Er rijden zelfs busjes langs leerlingen die te vaak zonder opgaaf van redenen niet verschijnen. Dat er strenger op hun aanwezigheid wordt toegezien, is een verbetering, al zou de uitvoering nog strenger kunnen. Vo­rig jaar was er op het Calvijn een leerling die al honderdveertig uur had gespijbeld voordat de leerplichtfunctionaris thuis langskwam.
<div class="figure--right">
<figure id="post-23467 media-23467" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2014/04/c5402c1a-36f0-4036-9b3d-19f9473bf63e__53A6832_preview.jpg" alt="Het Calvijn-managementteam bij de nieuwe locatie: Margreet te Stroete, Jolanda Hogewind, Mohamed El Jaouhari en Sofyan Mbarki" /><figcaption>Het Calvijn-managementteam bij de nieuwe locatie: Margreet te Stroete, Jolanda Hogewind, Mohamed El Jaouhari en Sofyan Mbarki</figcaption></figure>
</div>
Al is het altijd beter dan in de tijd van Jason, die toen door niemand werd bezocht.
Zijn medeleerlingen herinneren zich hem als een jongen die vooral niet wilde opvallen en die daarom deed alsof hij voortdurend met zijn neus in de boeken zat. Hij deed er alles aan om niet de aandacht van jongens als Ali, Najid en Mohammed op zich te vestigen.
Jason was niet de enige die werd gepest, hetzelfde gold voor Halid, Melissa en Jessica, het enige Nederlandse meisje in de klas.
Pestkop
Er was één pestkop waar alle anderen uit lijfsbehoud rekening mee hielden. Ali Boukour, die zijn schoolloopbaan was begonnen op het Caland Lyceum even verder in West en die terugviel naar vmbo-niveau, was een geval apart. De lesstof kon hij makkelijk aan, misschien dat hij mede daarom vaak liep te klieren. Vooral jongens hadden ontzag voor Ali; zijn status als leider werd alleen maar versterkt toen hij door de politie werd aangehouden en een tijdje vast kwam te zitten. Zijn ouders ontkenden dat er problemen waren; met name zijn vader probeerde school met bezwerende woorden gerust te stellen. Elke dag waarschuwde hij zijn zoon, zei hij, hij drukte hem telkens weer op het hart om toch vooral op te passen. ‘Elke opmerking kan tot een conflict leiden,’ waren de wijze woorden van meneer Boukour.
Niet dat het hielp, want Ali werd steeds onhandelbaarder en de schoolleiding wist niet wat ze met hem aan moesten. De reclassering werd ingeschakeld, net als Bureau Jeugdzorg, en er werden moeizame gesprekken gevoerd met vader Boukour, die niet in wilde inzien dat zijn zoon problemen veroorzaakte.
<figure id="post-23467 media-23467" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2014/04/7df983ea-9fee-469d-b952-7cfe37572b8b__53A6886_preview.jpg" alt="Foto: Peter de Krom" /><figcaption>Foto: Peter de Krom</figcaption></figure>
Uiteindelijk heeft Ali zijn school niet afgemaakt. Hij was de jongste thuis en zijn ouders brachten steeds meer tijd door in Marokko, waar ze een huis hadden laten bouwen. Hun flat in Bos en Lommer hielden ze aan, daar kon Ali blijven wonen. Hij werkte in een coffeeshop in Amsterdam-Oost en had geen verdere contacten met justitie, tot hij afgelopen zomer plotseling opdook als verdachte in een liquidatiezaak. Ali zou volgens het Openbaar Minis­te­rie zijn buurtgenoot, de 21-jarige Rida Benna­jem, van dichtbij hebben neergeschoten vlakbij Du Maroc, een goedlopend Marokkaans restaurantje in Slotervaart. Deze schietpartij werd door justitie in verband gebracht met andere liquidaties die Amsterdam het afgelopen jaar teisterden, zoals die in de Staats­lie­den­buurt waarbij Saïd el Yazidi, een buurjongen van Ali, en Youssef Lkhorf, ook uit Bos en Lommer, om het leven kwamen.
In februari 2014 moest justitie Ali Boukour tijdens de derde pro forma zitting laten gaan wegens onvoldoende bewijs; hij blijft nog wel verdachte. Ali heeft zijn mond niet opengedaan tijdens de verhoren, benadrukte zijn advocaat Jan-Hein Kuijpers, die zeker zei te weten dat zijn cliënt ‘het niet heeft gedaan’ maar die wel benadrukte dat zijn cliënt gevaar liep zodra hij vrij zou komen. De bazen binnen de drugsmaffia moesten vooral niet de indruk krijgen dat hij had gepraat, want dan was Ali zijn leven niet zeker. Op de laatste zitting in februari verscheen Ali zelf, de keer daarvoor was hij in de gevangenis in Leeuwarden gebleven. Zijn broers zaten op de publieke tribune, het zusje en broertje van de vermoorde Benna­jem mochten beneden in de zaal plaatsnemen. Ali (inmiddels droeg hij een baardje en zijn lichaam leek goed getraind) glimlachte toen hij hoorde dat hij de gevangenispoort achter zich kon laten. Zijn blik was vriendelijker dan ik me kon herinneren.
Ali Boukour was als jonge jongen resistent tegen elke poging tot hulp van buitenaf. Mis­schien was het de verkeerde invloed van zijn oudere broer, die al jong in aanraking met de politie kwam, of misschien was het, zoals ingewijden zeggen, de vaak harde hand van zijn vader waardoor hij ontspoorde. De komende jaren zal hij in elk geval zo onzichtbaar mogelijk door het leven gaan. Zijn Facebookpagina heeft hij al verwijderd.
Richting en perspectief
Jason, die niets van Facebook moet hebben, zegt dat naast de liefde en steun van zijn familie het ingrijpen door zijn hulpverlener destijds zijn redding is geweest. Die gaf hem richting en perspectief. Misschien belangrijker nog: de man geloofde in Jason. Jason werkt inmiddels alweer jaren bij zijn vader, die makelaar is. Hij woont nog bij zijn moeder thuis, net als de meeste leerlingen uit klas 2K. Een huis vinden in Amsterdam is moeilijk en duur; bovendien gaan veel allochtone jongeren pas uit huis op het moment dat ze gaan trouwen.
Met de meisjes uit 2K gaat het over het algemeen beter dan met de jongens. Ze geven minder snel op, lijkt het. Van de leerlingen die hun diploma haalden, ging een aantal verder leren. Eentje deed havo, en sommigen schopten het zelfs tot een hbo-opleiding. Met vallen en opstaan, en met het bijstellen van hun vaak te hoge verwachtingen, creëerden de meesten een bestaan voor zichzelf.
<div class="figure--right">
<figure id="post-23467 media-23467" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2014/04/d73bd753-fe06-4dec-a1b7-fee372a192ee_Margalith-Kleijwegt-Familie-is-alles_preview.jpg" alt="" border="&quot;" /></figure>
</div>
Op het Calvijn is de helft van de leerkrachten inmiddels van niet-Nederlandse komaf en in het managementteam zitten tegenwoordig naast twee vrouwen twee mannen van rond de dertig met een Marokkaanse achtergrond. Sofyan Mbarki en Mohamed El Jaouhari groeiden op in Amsterdam-West, ze kennen als geen ander het straatleven waarvan ze zelf ooit onderdeel uitmaakten. Ze weten precies wat de leerlingen bezighoudt en hoe je ze op hun gedrag moet aanspreken. Over anderhalf jaar kunnen ze dat doen in een spiksplinternieuw gebouw, want na jaren van druk uitoefenen en onderhandelen door directeur Jolanda Hogewind werd een paar weken geleden de eerste paal voor de nieuwe school toch werkelijk geslagen.
Om privacyredenen zijn de namen van de leerlingen gefingeerd.
Lees meer over Jason, Ali en de andere leerlingen uit klas 2K, de verrassende wendingen die sommige levens namen en de positieve rol van het geloof, in ‘Familie is alles. Onzichtbare ouders tien jaar later’ van Margalith Kleijwegt, dat deze week verschijnt bij Atlas Contact.
&nbsp;
<div class="wpg-element kader">
<h3>Deurnse taferelen</h3>
Minister Lodewijk Asscher, die als wethouder betrokken was bij het Amsterdamse onderwijs, pleit tijdens de boekpresentatie van &#8216;Familie is alles&#8217; vandaag voor maatregelen. &#8216;Wat in Deurne is gebeurd, gebeurt óók hier in Nieuw-West,&#8217; zei hij op het Calvijn met Junior College. &#8216;We moeten grenzen stellen en perspectief bieden.&#8217; <a class="normal" title="https://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/toespraken/2014/04/09/toespraak-minister-asscher-bij-boekuitreiking-familie-is-alles.html" href="https://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/toespraken/2014/04/09/toespraak-minister-asscher-bij-boekuitreiking-familie-is-alles.html">Lees de hele speech van Asscher hier</a>.
</div>

Onzichtbare ouders, tien jaar later

Lofzang op de buurtwinkel
Net voor de Duitse grens ligt midden in het open landschap de buurtwinkel van Rudolf en Gerda Brunsveld. Een onopvallend pand in buurtschap IJzerlo, gemeente Aalten. Vroeger stond er een molen, een grondzeiler waarvan de wieken met doodsverachting vlak langs de grond scheerden.
De grootvader van Rudolf Brunsveld woonde destijds in Doetinchem en vond werk bij de molen. Elke week legde hij de afstand te voet af, 23 kilometer door weer en wind, want op zondag moest hij op tijd in zijn gereformeerde kerk zijn. Toen hij begon met het bakken van brood, was dat meteen een succes. De omringende kleine boerderijtjes waren gretige afnemers van zijn lekkere roggebrood. In 1912 kwam er een echt winkeltje, dat na de oorlog door Rudolfs vader verder werd uitgebouwd. Begin jaren zestig werd het zelfbediening. ‘Futuristisch,’ weet Rudolf Brunsveld nog. ‘Klanten die zelf hun spullen uit de schappen konden halen, wat was dat een overgang!’
De winkel in IJzerlo werd een begrip in de wijde omtrek. Lang voordat de Jumbo’s en de C1000-winkels zouden verrijzen, kwam iedereen zijn boodschappen doen op die rare plek waar vooral de persoonlijke band telde. Nog steeds bakt Rudolf Brunsveld, die de zaak eind jaren zeventig van zijn vader overnam, zelf zijn brood. Dat ambacht zit in de genen van de familie, denkt hij, want zijn dochter is ook bakker geworden; ze werkt in een dorp verderop en wil de zaak van haar ouders niet overnemen.
Twee keer per week open
Het is zaterdagochtend en redelijk druk. Jong en oud struint door de winkel. De zithoek is ingericht voor klanten die even willen bijpraten, alle dorpsnieuwtjes worden hier doorgenomen.
Gerda Brunsveld staat achter de kassa en maakt met iedereen een praatje. Boodschappen van oudere klanten worden door haar persoonlijk naar de auto gebracht. Broer Theo, die ook de catering verzorgt, een belangrijke poot van het bedrijf, staat vandaag bij het brood. Alleen oudste broer Wim (69) ontbreekt. Hij zit samen met een jonge boerin uit het dorp in Oeganda; ze zijn uitgezonden door Agriterra, een organisatie die zich inzet voor boeren in ontwikkelingslanden. Ze adviseren hoe de melkproductie daar verhoogd kan worden. Wim is nog niet eerder zo ver weg geweest. Hij vindt het een hele ervaring, schrijft hij in zijn e-mails naar huis. ‘Hoe ze hier boter maken, ze doen melk in een hele grote kalebas en dan schudden ze een half uur!’
Bij de kassa wil een oudere vrouw afrekenen. Ze is klein van stuk en een beetje onrustig. ‘Ik weet niet of ik genoeg geld bij me heb,’ zegt ze ongerust en laat de inhoud van haar portemonnee zien. ‘Je hebt altijd je pasje in je portemonnee zitten,’ weet Gerda, die ook haar pincode kent. Maar deze keer is er geen pasje, en ook niet genoeg contant geld. De rest komt volgende week wel, zegt Gerda. Een uurtje later komt de kleindochter van de vrouw boodschappen doen. Gerda vertelt dat haar oma net is geweest en warrig overkwam; de kleindochter besluit meteen even langs te gaan. ‘Daar ben ik blij om,’ verzucht Gerda, die zich zorgen maakte om haar vaste klant.
De winkel is het levenswerk van Rudolf en Gerda Brunsveld. Na veertig jaar met veel plezier dag en nacht te hebben gewerkt doen ze het nu wat rustiger aan, het assortiment loopt langzaam terug en ze zijn nog maar twee keer per week open, op woensdag en op zaterdag.
Buiten staat een container van Dorca, een christelijke hulporganisatie die actief is in Oost-Europa, het Midden-Oosten en Afrika en kleren inzamelt voor de allerarmsten. De familie Brunsveld voelt zich betrokken bij de wereld, ook als die buiten IJzerlo ligt.
Indrukwekkend assortiment
Veel buurtwinkels die vaak al generaties lang bestaan, moeten sluiten omdat ze de concurrentie niet meer aankunnen met de grote supermarkten die inmiddels ook thuis bezorgen en een persoonlijke service beloven. Volgens Van Tol Retail, die de meeste producten levert, zijn er de afgelopen jaren zo’n vijftig van de 350 buurtwinkels verdwenen. De NOS bracht laatst het nieuws dat de buurtwinkel in het Twentse Lattrop na 180 jaar zijn deuren moest sluiten.
Toch zijn er ook optimisten, jonge ondernemers die erin geloven dat mensen juist nu behoefte hebben aan kleinschaligheid, zeker in plaatsen waar geen grote supermarkt binnen handbereik is.
De nieuwe eigenaar van buurtwinkel Pekel in het Gelderse Bergharen wist dat hij een risico nam toen hij vorig jaar de winkel overnam. Op een zaterdagmiddag rijden we langs. De eigenaar maakt een wat gespannen indruk; hij vertelt dat hij meer dan tachtig uur per week werkt om zijn zaak van de grond te tillen. Hij is ervan overtuigd dat de omzet zal groeien, ook al zit hij onder de rook van een Jumbo: de service, de uitstraling naar de buurt. Klanten kunnen bij hem ook pinnen en hun poststukken afgeven, en hij werkt samen met een stomerij. Ook hier is een knus zitje: ‘We willen gezelligheid uitstralen.’
Zes kilometer verder, in Deest, zit de tijdelijke winkel van Leo Beukema. Zijn winkel brandde in 2012 tot de grond toe af, de vlammenzee is nog op YouTube te bekijken. Nu verkoopt hij in de sporthal van de plaatselijke volleybalvereniging. De klimrekken tegen de muur herinneren aan de oorspronkelijke bestemming. Zijn assortiment is indrukwekkend. Van Sinaspril tot paraplu’s, pennen, panty’s en slingers, er is een pinautomaat en een kopieerapparaat.
Het hoofd boven water houden blijft moeilijk, ook door de crisis, zegt Beukema: ‘Mensen geven minder uit.’ Maar het dorp laat hem niet in de steek, ze willen dolgraag dat de supermarkt met die grote variëteit aan artikelen blijft. De secretaris van de volleybalvereniging heeft het er grif voor over om nog een tijdje ergens anders te sporten tot het nieuwe pand er staat, zei ze in de Gelderlander. ‘Het belang van de supermarkt gaat voor.’
Appelmoes en stopwol
In Groesbeek lopen twee dames op leeftijd tevreden rond in de buurtwinkel die vroeger een Spar was. Omdat ze vaste klanten zijn, krijgen ze koffie in de coffeecorner voor de helft van de prijs. Een van de werknemers zet in opperste concentratie alle potjes recht, alsof zijn leven ervan afhangt. Hij is verstandelijk gehandicapt en mocht hier aan de slag. Een winkel die vanuit een zorginstelling wordt gerund: dit is de participatiesamenleving waar Mark Rutte van droomt.
Van Tol Retail komt deze opzet steeds vaker tegen, zegt formulemanager Thijs Kwakken­bos. Een prachtig initiatief, vindt hij, alleen ontbreekt bij de begeleiders van de verstandelijk gehandicapten de vakkennis nog wel eens.
En wat buurtwinkels tot een succes maakt, is juist die vakkennis, en natuurlijk de binding met de buurt.
In een onopvallende straat in Eede, Zeeuws-Vlaanderen, is de winkel van Marina gevestigd. Al meer dan tachtig jaar is De Schaar het kloppend hart van het 860 zielen tellende plaatsje op de grens met België. Vroeger hadden haar ouders hier een kleermakerij; toen daar geen vraag meer naar was, bedachten ze iets anders.
Het assortiment is groot. Van waspoeder (volgens de klanten goedkoper dan bij de supermarkt) tot tafelkleden, koptelefoons, Spa Citron, appelmoes, vers brood uit België, wc-borstels, stopnaalden, stopwol, vijf verschillende soorten oorstokjes, Sunlight zeep en appelstroop, alles tegen een lage prijs – ‘Ik koop verstandig in.’
De winkel doet ook dienst als postkantoor – de brievenbus is een grote plastic prullenbak waar een gleuf in is gemaakt – en je kunt er pinnen.
Van heinde en verre komen klanten naar Eede, vooral voor een praatje met Marina. Ze neemt voor iedereen de tijd. Of het nou jongetjes zijn die op vrijdagmiddag snoep komen uitzoeken of de vrouw die op zoek is naar tabletjes voor ‘innerlijke rust’.
Ze runt de winkel samen met haar man en haar broer. ’s Ochtends om half zes begint de dag en pas ’s avonds om half negen is ze klaar. Ze is in de zestig, maar onvermoeibaar.
Vroeger waren er verschillende supermarkten in Eede en zaten er twee slagers. Nu is alleen De Schaar nog over. Marina weet altijd raad, vertelt een klant. Ze had thuis haar hand gebrand en was meteen naar Marina gerend, die heeft tenslotte de opleiding tot drogist gedaan. Marina verzorgde de wond en stuurde haar naar de dokter, want het bleek ernstig.
Klanten die in deze dunbevolkte streek geboren en getogen zijn, zien de omgeving veranderen. Omdat de huizen goedkoop zijn, trekt het gebied allerlei soorten mensen aan. Sommige klanten voelen zich ingehaald door de moderne tijd, de computer zien ze meer als ballast dan als een verrijking van hun leven en als ze een instantie bellen, krijgen ze nooit een levend wezen aan de telefoon. Zo’n afstandelijke samenleving maakt onzeker. Stemmen doen de meesten niet. Waarom zouden ze? ‘Je hebt niets aan politici,’ is het eensluidende antwoord.
De meeste kinderen gaan in België op school, vertelt Marina, omdat het onderwijs daar stukken beter is. Dat geldt ook voor de medische zorg, merkt een klant op die zich in België net heeft laten behandelen.
Marina weet niet hoe het verder moet met de zaak als zij er straks mee ophoudt. Eigenlijk wil ze er ook niet over nadenken, de winkel is haar leven.
Meeneem-tajine
Henk en Karin de Kroon, die een goedlopende buurtwinkel in Utrecht hebben en over een paar jaar willen stoppen, maken zich geen zorgen over de toekomst. Er zijn al drie potentiële kopers.
In het Utrechtse Tuinwijk is de vroegere buurtwinkel overgenomen door de familie Chrifi en omgedoopt tot een delicatessenzaak. Chrifi hoopt met dit nieuwe concept – ontbijt to-go, tapas, noten en kruiden – de harten van de buurtbewoners te veroveren. Hun grote troef is meeneem-tajine, voor € 6,50 heb je een heerlijke maaltijd. Daar moet behoefte aan zijn in deze omgeving met veel tweeverdieners.
Thijs Kwakkenbos van Van Tol Retail ziet een trend. Vooral in grote steden nemen Marokkaanse of Turkse ondernemers buurtwinkels over. Of ze die ook draaiende kunnen houden? Dat is afhankelijk van de buurt, zegt hij: ‘Het moet ze gegund worden.’
Op de openingsdag eind december ziet Orange Delicatessen er tip top uit. Een vitrine vol tajines, rieten manden met kruiden, vers brood. Alle klanten krijgen gratis koffie met iets lekkers erbij.
Een van de dochters heeft een facebookpagina aangemaakt. ‘Weer een like!’ roept ze verheugd. Een buurtbewoner steekt hun via Facebook een hart onder de riem: ‘Prachtige winkel, zal zeker in een behoefte voorzien!’
Nee

Winkels met een zithoek

Interview
Een graag geziene gast in talkshows was lange tijd Tofik Dibi. Hij kon zelfs tegen Rutger Castricum van PowNews op. Wat hij van de Marokkaanse probleemjongeren vond en van de moslims in het algemeen, wilden de journalisten van hem weten, en of hij nog wel eens tot Allah bad. Hoe hij dacht Mauro in Nederland te kunnen houden en wanneer hij als homo uit de kast zou komen. Maar zijn flirt met de tv was plotseling over. Met zijn gooi naar het leiderschap van GroenLinks overspeelde de eens zo veelbelovende politicus uit Amsterdam-West (die nog op een flatje bij zijn moeder en broertjes woonde) zijn hand. Dibi’s populariteit verkruimelde net zo snel als hij was ontstaan.
‘Ik werd Kamerlid op het hoogtepunt van de mediahypes die zijn begonnen in de tijd van Pim Fortuyn,’ herinnert Dibi zich. ‘Er heerste een opgewonden sfeer. Ik weet niet beter dan dat Kamerleden ’s ochtends eerst op GeenStijl keken, dat deden ze echt allemaal. Als je op die site stond, was dat goed voor je naamsbekendheid. Inmiddels bezoeken mijn oud-collega’s weer andere plekken. Nu is Twitter belangrijk en houdt iedereen dat de hele dag bij. Het gaat erom hoeveel retweets je hebt, hoeveel likes op Facebook. Dat is de afgelopen jaren steeds belangrijker geworden.’
Vrijzinnige moslim
Dibi had last van mediaverslaving, weet hij nu. Hij spaart zichzelf geen seconde. Toen hij nog aan de lopende band voor interviews gevraagd werd, kreeg hij vaak complimenten voor zijn ontspannen manier van optreden: ‘Ik had daar weinig moeite mee, ik had een vlotte babbel. Maar daar gaat het niet om, een snelle quote op de tv heeft niets met politiek te maken.’
Toen Dibi in 2006 als Kamerlid aantrad, wist hij nog niet waar hij aan begon. ‘Ik kwam uit het niets en stond meteen op nummer 7 van de lijst. Bij de presentatie van de nieuwe kandidaten zeiden Femke Halsema en haar spindoctor Tom van der Lee dat er wel veel belangstelling voor me zou zijn: een Marokkaantje uit een groot gezin met een alleenstaande moeder die het niet makkelijk had gehad, en nu mocht hij opeens op zo’n blauwe stoel gaan zitten! Ik heb geen mediatraining gehad, Femke drukte me op het hart vooral goed mijn stukken te lezen zodat ik daar niet op kon worden gepakt. Dat deed ik obsessief. Ik vond het allemaal reuze spannend.’
In het begin viel de belangstelling voor Dibi tegen. De aandacht nam toe toen de journalisten merkten dat hij wist wat er speelde, juist in gewone wijken als Amsterdam-West, waar hij zelf nog steeds woonde. En wat ook belangrijk was: Dibi gebruikte geen jargon. ‘Wat heerlijk,’ zeiden ze tegen me, ‘je spreekt in gewone taal en als we je een vraag stellen, geef je ook antwoord.’
Zijn grote doorbraak kwam toen Pauw en Witteman hem in 2009 uitnodigden voor een debat met de Arabist en fanatieke islamcriticus Hans Jansen. Het ging over Fitna, de film van Geert Wilders. De jonge parlementariër bleef overeind tegenover Jansen, die twee keer zo oud was en een ervaren debater. Onverstoorbaar diende hij de Arabist van repliek. Toen Jansen voor de zoveelste keer met een verwrongen gezicht riep hoe onverdraagzaam de Koran was, legde Dibi vriendelijk uit dat hij dat boek op zijn eigen manier interpreteerde. ‘Ook ik ken de donkere kanten van de islam,’ zei Dibi terwijl hij Jansen strak in de ogen keek, zo van: ik ben net zo goed een Nederlander, kom maar op. ‘Ik weet ook hoe Theo van Gogh is vermoord door Bouyeri. Ik zeg alleen tegen u dat u het ons, jonge moderne moslims, moeilijk maakt om onszelf te zijn. U zit zo met uw hoofd in Verweggistan.’
Vanaf dat moment was Tofik Dibi de ‘vrijzinnige moslim’ die kon optreden in alle tv-programma’s en op al uw bruiloften en partijen. Iedereen wilde hem spreken. ‘Het ging altijd over dat ene thema, in alle media. Ik was trots op die discussie met Jansen, maar tegelijk werd het mijn ongeluk. Ik werd de token-Marokkaan, en die eenzijdige belangstelling bedroefde me. Dat ik me in 2012 kandidaat stelde voor het lijsttrekkerschap van GroenLinks, was omdat ik wilde bewijzen dat ik ook andere dingen kon dan de vrijzinnige moslim spelen.’
Tunnelvisie
Hij wilde méér, daar is hij eerlijk in: ‘Ik was ontzettend gretig geworden. Dat nam toe toen de partij door de onenigheid over de politiemissie naar Kunduz in scherven lag. Het liep niet goed en ik dacht: ik kan dat compenseren. Ik vond de aandacht die de media me gaven belangrijker dan ik had gedacht. Ik kon alles zeggen, ik deed ertoe! Het ging niet goed met de fractie en ook niet met Jolande Sap. Maar ik werd steeds bekender en kwam steeds vaker op tv. Zoals toen bij Mauro die zou worden uitgezet, en bij het kinderpardon. Ik kreeg last van een tunnelvisie. Je gaat denken dat je heel belangrijk bent, uniek zelfs. Ik kreeg zoveel aandacht, iedereen wilde voortdurend weten wat ik ervan vond, of het nou om een afgewezen asielzoeker ging of een door haar man verlaten vrouw in Slotervaart. Natuurlijk werd ik ook door GroenLinks gebruikt: we hebben een vrijzinnige moslim, dat wilde de partij uitstralen. Terwijl de jongeren op straat ook iets van me wilden. Gebruik je positie, Tofik, werd dan gezegd, doe iets om het op de agenda te krijgen. Er werd ook vaak geroepen: waarom zeg je niet iets tegen Wilders.’
Niemand die Dibi tegen zichzelf in bescherming nam, die hem van zijn mediaverslaving probeerde te genezen. ‘Toen Femke in de fractie zat, werd er nog wel op me gelet. Zij stelde grenzen. Ik was zelfs een beetje bang voor haar. Als ik tijdens een interview iets verkeerds had gezegd, zat ik voor de publicatie ervan een dag lang in de stress. Ik wist dat ik op m’n kop zou krijgen.’
Begin 2008 werd hij gearresteerd toen hij met een poster tegen Wilders (‘Brengt u en de samenleving ernstige schade toe’) op de Dam stond. ‘Ik had niemand van GroenLinks over die actie verteld. Ik zat in de cel te wachten en zag ineens het nummer van Femke verschijnen, ik dacht: o nee, hoe red ik me hieruit? Ze zei eerst dat ze zich zorgen over me maakte, want zo was ze wel, eerst empathie, dan politiek. Hoe ik het in mijn hoofd had kunnen halen, riep ze vervolgens. En ze wilde van me weten wat ik tegen de media zou zeggen. Daar moest ik me op voorbereiden, ik moest me realiseren wat ik straks over me heen zou krijgen. Femke had natuurlijk gezag, ze had overtuigingskracht. Met haar hield ik rekening.’
Dibi had het idee dat hij in zijn eentje GroenLinks kon redden. ‘Het kinderpardon zag ik als een kans om te laten zien waar GroenLinks voor stond, zeker in een tijd dat het alleen maar over de politiemissie naar Kunduz ging. Ik was populair, ik voelde me verantwoordelijk, ook voor de toekomst van de partij. Ik dacht: als ik bij Pauw &#038; Witteman een bevlogen verhaal tegen Leers houd, dan krijgen we er vast een zetel bij. Zo redeneerde ik.’ Achteraf schudt hij zijn hoofd over zoveel naïviteit. ‘Alsof het zo werkt!’
Zombie
Tofik Dibi werd een brand, een merk. Hij had overal een mening over en hij was gul genoeg om die te geven.
In de zomer van 2011, toen Anders Breivik op het eiland Utoya zeventig sociaaldemocratische jongeren doodschoot, vroeg Dibi zich voor het eerst af of er geen sprake was van overexposure. Dibi eiste meteen een Kamerdebat over de raakvlakken tussen de Noorse terrorist en Wilders. Het kwam hem op een Twitteroffensief te staan, met teksten als ‘Verdelg dit Marokkaanse insect’. ‘Tijdens de Breivikzaak voelde ik dat het me te veel werd.’ Maar ja, hoe stop je een verslaving? ‘Ik voerde het woord over Breivik, over de “Final Fatwa” (een oproep van Dibi aan moslims om zich van de radicale islam te bevrijden – MK/MvW), over het kinderpardon, over Mauro. Ik raakte de controle over mezelf kwijt. Ik leefde ook als een zombie. Vooral tijdens het referendum over het lijsttrekkerschap. Als de wekker ging, dacht ik: ik heb weer niet geslapen vannacht. De hele dag was ik in overleg met de fractie en het partijbestuur die boos waren over iets wat ik op radio en tv had gezegd.’
Dibi vlinderde niet langer door het leven. Alle media wilden van hem weten waarom hij zich kandidaat had gesteld tegen Jolande Sap. De toon was opeens niet vriendelijk meer: handelde hij uit eigen gewin? Maakte hij de partij die hij lief zei te hebben niet juist kapot? De eens zo geliefde speelkameraad van de media werd nu als een huichelaar, een verrader neergezet. ‘Mijn boodschap over wat ik met de partij wilde, kwam totaal niet over. Ik was zo naïef. Ik dacht: ik ga naar De Wereld Draait Door en vertel daar hoe het verder moet met GroenLinks, maar voor ik mijn mond kon openen zei Matthijs negen keer: ze noemen je een kamikazepiloot, een solist. Ik heb me in die periode moeten inhouden, want ik zat vol emoties. Ik ben er trots op dat ik me niet heb laten gaan.’
In mei 2012, een paar weken voor de uitslag van het lijsttrekkersreferendum, drong het tot Dibi door dat hij op een dood spoor zat. Tijdens een nachtelijke radio-uitzending van BNN liep het mis. Uitgeput en onder de invloed van twee cocktails versprak Dibi zich. Hij had spijt van de Kunduz-missie die hij als fractielid zelf had goedgekeurd. Sap had de fractie onder grote druk gezet. Zoiets mocht nooit meer gebeuren. ‘Ik zat tegenover Patrick Lodiers mijn hart te luchten. Ik zei in bedekte termen iets over Kunduz, maar dat was natuurlijk precies de uitspraak waarop de interviewer zat te wachten. Ik wilde weer iets te eerlijk zijn door precies te vertellen wat er in de fractie was gebeurd. Ik dacht dat ik het goede deed, maar daar dachten de anderen anders over. Ik sliep in het College Hotel waar het interview plaats had gevonden en om zeven uur ’s ochtends bracht het kamermeisje een boze brief van de persvoorlichter van GroenLinks. Toen besefte ik hoe stom ik was geweest. Ik ging door de grond en dacht: wie veegt me op en brengt me naar een land waar ik mijn waardigheid terug kan krijgen? Ik was totaal in paniek. Ik ben naar huis gegaan, heb een paar tweets geschreven om mijn uitspraak te nuanceren, maar dat was volkomen zinloos. Iedereen nam het van elkaar over, het was op radio, tv, internet. Door die ervaring ben ik zo veel wijzer geworden. Ik heb ervan geleerd dat je altijd zelf moet bepalen hoeveel druk van de kant van de journalisten je toelaat. Je hoeft geen speeltje van de media te worden.’
Koele killer
Gaandeweg, zelf noemt hij het een sluipend proces, werd hij het mikpunt van spot en hoon. Hij werd de grap van de dag, op het laatst moest iedereen hem hebben. Freek de Jonge maakte hem belachelijk, het satirische programma Koefnoen schilderde hem af als een ‘koele killer’, zijn ster, die zo snel was gerezen, viel keihard. En dat terwijl hij de partij alleen maar had willen redden. Hoewel? ‘Achteraf besef ik dat ik me ook heb laten meeslepen door ijdelheid. Ik wilde iedereen binnen de partij die niet in me geloofde een poepje laten ruiken en dat was onverstandig.’
Sap won het referendum met een overweldigende meerderheid van Dibi. Maar bij de verkiezingen van 12 september verloor GroenLinks tweederde van haar zetels. Daarna moest ook Sap vertrekken.
Van de meeste van zijn collega’s in Den Haag vernam Dibi niets meer. Het is nu eenmaal een wereldje vol afgunst, zegt hij vergoelijkend.
Er zullen heel wat Kamerleden zijn geweest die de uitglijder van Dibi met leedvermaak hebben gevolgd. Al waren er uitzonderingen. Opvallend was dat VVD’er Fred Teeven zich van zijn aardige kant liet zien. De meest onverwachte steun kwam van Geert Wilders, die wist hoe het voelde om verguisd te worden. Op Prinsjesdag – de nieuwe Kamer was nog niet beëdigd – stond Dibi in één ruimte met de voorman van de PVV die als altijd omringd werd door beveiligers. Wilders liep dwars door de kamer heen en kwam recht op Dibi af. Hij gaf Dibi een hand en zei dat hij het moedig van hem had gevonden dat hij zich kandidaat had gesteld. Hij benadrukte dat deze ervaring hem sterker zou maken en wenste Dibi het allerbeste. ‘Dat deed me echt wat.’
Hij zucht diep, alsof het nu pas ten volle tot hem doordringt hoe destructief die laatste maanden van zijn Kamerlidmaatschap zijn geweest. Zegt dan: ‘De media konden nieuws met me maken, ze hadden mij nodig en ik hen.’
Stelde hij zich kandidaat voor het lijsttrekkerschap omdat hij dacht: van de media krijg ik meer waardering dan van Jolande Sap en mijn andere collega’s binnen GroenLinks? Het antwoord ligt in het midden, zegt hij: ‘Ik dacht dat ik aandacht voor de partij zou kunnen genereren. Sterker nog: ik dacht dat ik dat beter zou kunnen dan wie dan ook in de fractie. Omdat ik zo vaak in de media kwam, was ik anders naar mezelf gaan kijken. Je gaat in alles wat je zegt geloven. Er was iets met integratie en als ik niet werd gebeld, dacht ik: hoe kan dat nou? Ja, dat getuigt van menselijke zwakte. Je gaat een gewicht aan je mening toekennen dat niet reëel is.’ De les die hij ervan heeft geleerd: ‘Ontleen je eigenwaarde niet aan de media-aandacht en wees bescheiden in je oordeel over anderen. En besef vooral dat je nooit maar dan ook nooit de redder van de natie zult worden.’
Behalve het partijapparaat keerden ook de media zich uiteindelijk tegen hem: ‘Het gold voor alle journalisten en alle programma’s. Een verslaggever belde me tijdens het referendum op om te vragen of ik nog een nieuwtje voor hem had. Hij had geluk, ik had iets. De volgende dag schreef dezelfde journalist op Twitter: “Tofik zit vanavond weer in dat en dat programma #overkill.” Daar schrok ik van, een dag eerder had hij me nog nodig en nu was ik ineens overbodig! Iedereen had altijd tegen me gezegd dat ze me sympathiek vonden. Matthijs zei na afloop van De Wereld Draait Door: dat heb je goed gedaan! Twan Huys was aardig voor me. Maar uiteindelijk bleken de media maar voor één ding belangstelling te hebben: het conflict binnen GroenLinks. Daarover wilden ze me horen. Het frame was: Sap en Dibi kunnen elkaar niet luchten of zien, terwijl dat niet klopte. Ik had altijd de regie gehad over mijn mediaoptredens, maar bij het lijsttrekkersreferendum was ik die kwijt. Ik zei domme, onhandige dingen. Van een vrijzinnige moslim werd ik ineens een kamikazepiloot, een ongeleid projectiel, een egotripper. Als dat vijf keer op verschillende fora wordt herhaald, wordt dat een selffulfilling prophecy, een waarheid als een koe.’
Dibi probeert zichzelf moed in te spreken: ‘Ik heb even gedacht dat ik voorgoed beschadigd zou zijn, dat het niet meer goed kwam. Dat was beangstigend, ik kon er niets mee. Inmiddels besef ik dat het tij altijd kan keren, juist omdat de politieke en mediawereld zo vluchtig zijn. Dat geeft troost.’ n
Dit is een (bewerkt) hoofdstuk uit het boek ‘Op TV of roemloos ten onder’, over de verhouding tussen politiek en media, uitgeverij Balans, 232 p., € 16,95. Het boek wordt zondagmiddag 24 november om 16u gepresenteerd met een debat in De Rode Hoed in Amsterdam, kaarten via www.derodehoed.nl
Bladwijzer
Online bron
Dibi bij P&#038;W
De doorbraak
‘Ik laat me niet door mijn strot duwen wat de juiste interpretatie van de Koran is volgens u.’ Tofik Dibi neemt het op tegen arabist Hans Jansen in 2009 bij Pauw &#038; Witteman. De uitzending staat in het teken van de film Fitna van Geert Wilders, die een jaar daarvoor werd uitgezonden. Het optreden is de grote doorbraak van Dibi in de media. Dibi stelt dat Hans Jansen jonge moslims in Nederland niet toestaat om een eigen invulling van de religie te vinden, en hen daarmee juist de extremistische kant op duwt. Dibi vraagt Jansen om te stoppen met jij-bakken over hoofddoekjes en citaten uit de islam, maar samen te strijden tegen de radicalisering van de islam.
Ga naar vn.nl/tofikdibi
Nee

Op tv, of roemloos ten onder

Interview / Staatssecretaris Veldhuijzen van Zanten
&#8216;Hoe ik in de politiek terecht ben gekomen? Maxime belde míj omdat ik zijn gezin al jaren ken. Annemieke, zijn echtgenote, was studente van me aan de Vrije Universiteit. Zij heeft op enig moment gezegd: zullen we een keer met elkaar gaan eten want Maxime ziet zo weinig gewone mensen. Aan tafel vervulden mijn man en ik de rol van de niet-politici: argeloos, we spraken anders. Ik heb dertig jaar in de zorg gewerkt, daar weet ik veel van, daar ben ik bij betrokken. Maxime bleek die gesprekken enorm te waarderen.&#8217;
De ouderenarts was op weg naar een patiënt toen Verhagen belde: of ze staatssecretaris van VWS wilde worden. Ze kreeg weinig tijd om te antwoorden. Marlies Veldhuijzen van Zanten droeg haar dienst aan een collega over en nam een besluit. &#8216;Ik heb het aanbod met beide handen aangegrepen want dit kabinet heeft veel geld voor ouderen uitgetrokken.&#8217;
Veertien maanden later heeft ze nog steeds geen spijt van die stap, ondanks de wervelstorm waarin ze terecht is gekomen: emotionele protesten tegen haar plan om het gebruik van het persoonsgebonden budget in te dammen, de oppositie in de Kamer die twee keer een motie van afkeuring tegen haar indiende (vergeefs maar wel een unicum in de parlementaire geschiedenis). Dan was er ook nog een opmerkelijk mediamoment: haar uitgestoken linkerarm die voorzitter Pauline Smeets het spreken onmogelijk maakte tijdens de zoveelste commissievergadering over het persoonsgebonden budget. Een hit op YouTube en reden voor Gerdi Verbeet om in De Wereld Draait Door het impertinente gedrag van de staatssecretaris ondubbelzinnig te veroordelen: &#8216;Dit kan echt niet.&#8217; Veldhuijzen van Zanten is niet trots op het incident. &#8216;Het was een blooper, zoiets ga ik natuurlijk nooit meer doen. Ik heb meteen tegen Pauline gezegd: &#8220;O, wat spijt me dit, het is mijn schuld dat jij nu ook voortdurend op YouTube langskomt.&#8221; Ik dacht: kon ik de tijd maar terugdraaien.&#8217;
Waarom deed u het dan?
&#8216;Het gebeurde gewoon opeens.&#8217;
U deed het toch zelf?
&#8216;Ja, het was inderdaad mijn hand. Hartstikke stom.&#8217;
Dat ze al twee moties van afkeuring op haar naam heeft staan, vindt ze minder gênant: &#8216;Dit is een moeilijke portefeuille en ik kom voor mijn overtuiging op. Dus ik sluit niet uit dat ik nog wel vaker met de oppositie in conflict zal komen. Misschien volgen er nog meer moties van afkeuring. Ik ga de confrontatie niet uit de weg.&#8217;
Een wonder dat u er na veertien maanden nog zit!
Lachend: &#8216;Ik ben ook al een paar keer glansrijk onderuit gegaan.&#8217; We zitten in een kring op haar werkkamer op de vijfde verdieping van het ministerie van VWS. Veel lichtkleurig hout, rode fauteuils, schilderijen die haar geboorteland Zweden voorstellen: &#8216;Kijk, mijn zus die in Göteborg woont, heeft dit uitzicht op zee.&#8217; Bij het gesprek is een voorlichter aanwezig die op een strategische plek tegenover haar is gaan zitten. Indien nodig kan hij haar via oogcontact en met handgebaren bijsturen. De staatssecretaris heeft nog niet veel grote interviews achter de rug en vindt het hele experiment naar eigen zeggen &#8216;best een beetje eng&#8217;. Ze is klein van stuk, rap van tong en met zorg gekleed. Haar taalgebruik heeft soms iets meisjesachtigs, alsof ze uit een boek van Cissy van Marxveldt is weggelopen: haar baan is &#8216;snoeimoeilijk&#8217; maar ze heeft een &#8216;meesterlijke klus&#8217;. Ze ziet &#8216;dondersgoed&#8217; waar dingen fout gaan. Het kabinet waarin ze zit is &#8216;héééél leuk&#8217;.
Was u voordat u staatssecretaris werd politiek actief?
&#8216;Nee. Ik heb me nooit gerealiseerd hoe belangrijk politiek is, hoeveel beslissingen er in Nederland via politieke netwerken lopen. Tot nu.&#8217;
Was u wel CDA-lid?
&#8216;Nee, maar dat ben ik toen ik tot het kabinet toetrad snel geworden. Ik kom wel uit een familie die altijd CDA heeft gestemd. Mijn Zweedse vader was luthers, mijn Nederlandse moeder &#8211; ze leeft gelukkig nog &#8211; is katholiek. Ik ben niet dogmatisch opgevoed maar wel in de geest van: je moet wat voor een ander over hebben, je moet de wereld een stukje verder helpen.&#8217;
Geen cynisme
Op zaterdag 2 oktober 2010 zat ze samen met haar man thuis te kijken naar het CDA-congres dat een besluit moest nemen over het minderheidskabinet met gedoogsteun van Wilders. &#8216;Ik zag de vertwijfeling, de verwarring. Twee vleugels van het CDA die zo overtuigd waren van hun eigen gelijk en zo met elkaar botsten. Ik vond het aangrijpend.&#8217;
U was het eens met Maxime Verhagen dat het CDA wel met Wilders in zee moest?
&#8216;Ik vond dat het CDA met de PVV in gesprek moest blijven. Het gaat om anderhalf miljoen kiezers van wie je wilt weten: wat bezielt ze, waar zijn ze gefrustreerd over, waar zijn ze bang voor? Je moet niet met je rug naar die mensen toe gaan staan. Dat gevoel had ik sterk. Mijn man ook. We zaten van opwinding te hippen op de bank. Ik vond dat het CDA ja moest zeggen. Ik riep tegen de televisie: wel doen, hoor, wel doen! Tegelijk begreep ik dat iemand als Ernst Hirsch Ballin nee, nee, nee zei. Ik zei tegen mijn man: moeten we het CDA niet gaan helpen, kunnen we iets doen om de brug te slaan? De partij kon op dat moment bevlogen mensen goed gebruiken.&#8217;
Anderhalve week later kwam het telefoontje van Maxime.
U heeft het over bevlogenheid, de wereld verbeteren. Zit u dan wel bij de goede partij? In Den Haag staat het CDA vooral bekend als een cynische, machtshongerige club.
&#8216;Dat heb ik gehoord. Maar bij de mensen ;met wie ik in het kabinet veel optrek, zie ik geen spoortje van machtsbelustheid of cynisme.&#8217;
Maxime Verhagen wordt een machiavellist genoemd.
&#8216;Zo zie ik hem niet. Hij is een heel bevlogen man.&#8217;
Dat hoor je nooit iemand over hem zeggen.
&#8216;Mij wél. Ik vind dat Maxime lef toont, weet wat hij wil, een stip op de horizon ziet. Dat geeft me veel energie. Als dat niet zo was geweest, had ik deze stap nooit gezet. Ik vind trouwens dat dit hele kabinet lef heeft getoond. Zo makkelijk is het niet om op dit moment het land te regeren, dat durft niet iedereen. Ik vind het inspirerend dat iemand als Hans Hillen, die het rustiger aan wilde doen, toch heeft gezegd: ik kom aan boord. Dat Piet Hein Donner voor de vierde keer in een kabinet is gestapt. Ze doen dat omdat ze idealen hebben en passie voor de partij.&#8217;
Onverantwoord beleid
Het kabinet als geheel noemt ze behalve &#8216;hééél leuk&#8217; ook &#8216;fideel&#8217;. &#8216;Op momenten dat het moeilijk wordt &#8211; en die zijn er veel &#8211; zijn we loyaal aan elkaar. Dat geeft een fijne sfeer. Er is respect voor elkaars capaciteiten. Bij de eerste kennismaking zei Mark meteen: jullie zitten hier omdat je van iedereen de beste bent op je terrein. Dat is wat hij zei. Op dat moment keek ik om me heen. Ik zag ervaren politici en mensen die ik alleen van de tv kende. Maar hij had ook over mij gelijk. Op het terrein van de ouderenzorg en de care ben ik goed.&#8217;
Als het moeilijk wordt, is Hans Hillen haar tot steun: &#8216;Hans is zo gepokt en gemazeld. Hij kan zo goed relativeren. Hij weet hoe het Haagse wereldje functioneert. Het is soms een mijnenveld en hij gidst me daar doorheen. Met opmerkingen als: laat je niet leiden door incidenten, het is de waan van de dag, morgen is iedereen het weer vergeten. Zijn ongereserveerde steun geeft me rust.&#8217; Dat Marlies Veldhuijzen van Zanten een gepassioneerde, betrokken en vakbekwame staatssecretaris is, lijkt de oppositie tot nu toe te zijn ontgaan. Als het om de bezuinigingen op het persoonsgebonden budget gaat, overtreffen Renske Leijten (SP), Linda Voortman (Groen­Links), Agnes Wolbert (PvdA) en Esmé Wiegman (ChristenUnie) elkaar in misprijzende bewoordingen. De staatssecretaris laat de pgb-houders in de kou staan, haar cijfers kloppen niet, ze breekt haar beloften, ze levert broddelwerk, het ontbreekt haar aan christelijke naastenliefde. Haar beleid is onverantwoord.
Proberen de beroepspolitici u als outsider in Den Haag aan een ontgroeningsritueel te onderwerpen?
&#8216;Nee, dat geloof ik niet. Dan zouden ze dat vorig jaar bij mijn eerste begrotingsdebat al hebben gedaan. Toen wist ik inhoudelijk van veel dingen nog niets af. Maar toen waren de Kamerleden heel keurig en beleefd tegen me. De pijn zit bij het pgb-debat. Het is een ingewikkeld verhaal dat ik moet vertellen en de emoties erover lopen hoog op. Ik denk niet dat er iets gemeens bij zit.&#8217;
Ze zeggen wel heel harde dingen over u.
&#8216;Dat is hun werk.&#8217; De voorlichter zit nu waakzaam over de rand van zijn brillenglazen te kijken. Met beginnende bewindslieden die meteen al kritiek op de volksvertegenwoordiging hebben, loopt het meestal slecht af. Lachje: &#8216;Ik let goed op dat ik niets onaardigs over de Tweede Kamer zeg, hoor. Er is veel onrust in het land. Ik krijg ook stapels boze brieven &#8211; net als de Kamerleden. Ik moet mezelf dwingen het korter en bondiger uit te leggen maar het blijft een ingewikkeld dossier. Het pgb-debat raakt mensen persoonlijk. Je ziet verdrietige beelden van gehandicapten in een rolstoel op de tv. En dan ben ik ook nog een onervaren politica.&#8217;
Dus denken de oppositiepartijen: die kunnen we vloeren?
&#8216;Ze zouden stapelgek zijn als ze me niet uitprobeerden.&#8217;
Paperclip-oplossingen
Het pgb werd in de jaren negentig uitgevonden door Erica Terpstra. Het ging haar om de emancipatie van de patiënt die voortaan zelf moest kunnen bepalen wie hem kwam wassen of op de andere zij kwam leggen en wanneer. Van een eigen budget kon een vakkracht worden ingehuurd maar ook een familielid dat de verzorging op zich nam. Niet ingecalculeerd was de gigantische vlucht die het pgb zou gaan nemen. In 2002 werd er nog maar 400 miljoen aan uitgegeven, in 2010 was dat 2,2 miljard. De groei zat hem voor een deel in jongeren met een psychische aandoening als autisme die vroeger bij hun ouders waren blijven wonen en nu kozen voor een min of meer zelfstandig bestaan. In een lijvig rapport berekende het Sociaal en Cultureel Planbureau dat bijna de helft van de budgethouders zonder pgb nooit een beroep op financiële steun van de overheid zou hebben gedaan. Vervolgens wilde Veldhuijzen van Zanten de criteria aanscherpen: alleen zware gevallen die zonder pgb naar een verzorgingstehuis zouden moeten, hielden recht op hun uitkering. De middengroep moest naar de thuiszorg terug. Bleven over: de lichte gevallen die in de toekomst helemaal niet meer op steun van de overheid konden rekenen. Besparing: tussen de 700 en 900 miljoen euro. Talloze Kamerdebatten en moties verder, om te redden wat er te redden valt, is het plan alleen nog maar ingewikkelder geworden. Maar de emoties blijven.
Veldhuijzen van Zanten denkt dat door haar maatregel zo&#8217;n dertig procent van de huidige pgb-houders zal afzien van professionele hulp. Bedriegers of misbruikplegers wil ze de categorie die straks buiten de boot valt niet noemen, want ze hebben alleen maar slim gebruik gemaakt van de regels zoals ze waren. Maar die regels moeten anders: &#8216;Het kan niet zo zijn dat je op internet zoekt, de naam van een kwaal vindt en dan denkt: kijk, daar kan ik tweeduizend euro per maand voor krijgen. Daar wil ik vanaf. Bij het pgb moeten we het kaf van het koren scheiden.&#8217;
Had uw voorganger Jet Bussemaker dat al niet moeten doen?
Stilte. Veldhuijzen van Zanten weigert de vraag te beantwoorden. Zegt dan: &#8216;Toen ik hier aantrad, was gekozen voor de makkelijke oplossingen die niemand pijn deden. De moeilijke, zware beslissingen waren op de lange baan geschoven. Ik ben niet van de makkelijke weg, van de paperclip-oplossingen. Het pgb is een ongelooflijk zwakke plek in ons zorgstelsel en moet worden aangepakt. Als je dat niet doet, gaat op den duur het hele stelsel kopje onder. Achter de schermen wordt overal gezegd: je moet dit doen, je poot stijfhouden. Alleen zal dat niet hardop worden herhaald.&#8217;
65-plussers
Zelfs als het pgb-probleem wordt opgelost, zullen de kosten van de gezondheidszorg blijven exploderen. Volgens berekeningen van het Sociaal en Cultureel Planbureau zal over dertig jaar veertig procent van de rijksbegroting door de zorg worden opgeslokt. Het grootste deel van dat geld is bestemd voor bejaarden, waarvan er steeds meer komen. Nu al eisen de 65-plussers (16,5 procent van de bevolking) meer dan de helft van het zorgbudget op. Dat zal alleen maar toenemen. Het gaf SCP-directeur Paul Schnabel aanleiding tot de oneliner: &#8216;Gezondheidszorg is ouderenzorg.&#8217; Marcel Levi, de nieuwe voorzitter van de Raad van Bestuur van het AMC in Amsterdam, zei in Vrij Nederland (16 april) dat de medische wereld het slachtoffer is geworden van zijn eigen succes. Door betere behandelmethoden kunnen mensen langer in leven blijven, zelfs als ze vijf ernstige kwalen tegelijk hebben. Maar hun laatste levensperiode brengen ze dan wel vaak door als een wrak. Artsen moesten oudere patiënten volgens Levi eerlijker durven vragen: moeten we doorgaan met de behandeling, wilt u dit wel?
U bent ouderenarts van beroep. Herkent u dat?
&#8216;Jazeker.&#8217;
Wat herkent u?
&#8216;Veel ziekenhuisspecialisten zijn gewend om alles wat ze in huis hebben aan te bieden aan een patiënt. De cardioloog doet dat, de internist, de uroloog, meestal ook nog langs elkaar heen. Sommige patiënten krijgen zoveel medicijnen voorgeschreven dat het te zwaar wordt voor hun lichaam, vooral voor hun nieren. Die medisch specialisten bedoelen het goed, ze hebben die ene kwaal waar zij veel van weten, verholpen. Maar op termijn helpt het niet. We worden ouder doordat we schoon water hebben, doordat we infectieziekten kunnen bestrijden en veel vormen van kanker kunnen dempen tot een chronische ziekte. Maar dat neemt niet weg dat de binnenkant van je lijf elke dag ouder wordt, de tandradjes van je chromosomen slijten elke dag een beetje af en vanaf je vijfenzeventigste gaat dat sneller.&#8217;
Zijn we gaan denken dat het leven maakbaar is, dat doodgaan eeuwig kan worden uitgesteld?
&#8216;Veel mensen zijn gaan denken dat dokters alles kunnen, dat het lijf steeds opnieuw kan worden gerepareerd. Maar dat klopt niet. Met name je nieren en je lever krijgen elke keer een optater en op een bepaald moment ben je op. Het kan voorkomen dat de behandeling zo zwaar wordt &#8211; bijvoorbeeld als een oudere patiënt met veel complicaties ook nog nierdialyse nodig heeft &#8211; dat je als arts beter kunt vragen of de patiënt dat nog wil. Dan leeft zo iemand een paar maanden korter maar wel een stuk aangenamer. Mijn ervaring is trouwens dat daar met ouderen heel goed over te praten valt. Het is vaak de arts die het er moeilijk mee heeft.&#8217;
Wat kun je daaraan doen?
&#8216;Marcel Levi heeft bij jullie de knuppel in het hoenderhok gegooid. De Groningse hoogleraar geriatrie Joris Slaets heeft laatst een soortgelijke opmerking gemaakt. Ik zeg het al zolang ik arts ben.&#8217;
Is minder lang doorbehandelen ook een manier om de kosten van de gezondheidszorg minder snel te laten stijgen?
&#8216;Zo mag ik vanuit mijn huidige positie niet redeneren. Wel of niet doorgaan met een behandeling moet de beslissing blijven van de patiënt. Alleen is het nu soms de omgekeerde wereld: patiënten voelen zich tekortschieten als ze een behandeling weigeren, ze willen het medisch team niet teleurstellen. Ik zeg er nu wat over maar ik kan niet de aanjager van het debat zijn. Dan zou ik onmiddellijk de verdenking op me laden dat ik het uit financiële overwegingen doe, daarom kan ik er beter een paar jaar mijn mond over houden. Maar ik hoop dat de KNMG en de patiëntenorganisaties het verder oppakken. Het zou mooi zijn als duidelijk wordt dat je geen lafaard bent als je met de behandeling wilt ophouden.&#8217;
Vreemdelingen
Door al het gedoe rond het pgb zou je bijna vergeten dat Veldhuijzen van Zanten ook geld mag uitgeven: driekwart miljard euro voor de verpleegtehuizen, en &#8216;al dat geld moet naar de cliënten en de medewerkers.&#8217; Het was een van de belangrijkste eisen die de PVV verbond aan de gedoogsteun voor het kabinet. De staatssecretaris is zeer te spreken over de inzet van Fleur Agema, woordvoerder ouderenzorg van de partij van Geert Wilders: &#8216;Het is een vrouw met een geweldige commitment. Ze is als een terriër als ze iets wil bereiken. Ik heb enorm respect voor Fleur.&#8217;Toch was de PVV de partij die bij haar aantreden moeilijk deed over het feit dat Veldhuijzen van Zanten behalve een Nederlands ook een Zweeds paspoort heeft. &#8216;Toen werd ik met hun argwaan tegenover vreemdelingen geconfronteerd. Dat ligt ver van mijn bed, daar heb ik helemaal niets mee. Mijn man en ik zijn gewend met mensen van overal en nergens om te gaan. We komen veel op de Antillen, we hebben kennissen in Suriname. Ik heb familie in de hele wereld.&#8217;
Waren er mensen in uw vriendenkring die zeiden: Marlies, wat moet jij in een kabinet met gedoogsteun van Wilders?
&#8216;Jazeker, en die zijn er nog steeds. Ik heb uitgelegd waarom ik vind dat het CDA met de PVV moet samenwerken, waarom we niet met de rug naar elkaar toe moeten gaan staan. Maar er bestaan grote reserves over die samenwerking. Ook in mijn eigen omgeving.&#8217;
Argwaan tegenover vreemdelingen lijkt ons nogal essentieel voor de PVV.
&#8216;Voor zover het om mijn eigen portefeuille gaat, heb ik daar nog weinig van gemerkt. Tijdens een Kamerdebat hebben ze één keer een opmerking over vreemdelingen gemaakt. Dat ging over de ABWZ-zorg in het buitenland. En er was die deining over mijn dubbele nationaliteit.&#8217;
Heeft u overwogen uw Zweedse paspoort in te leveren?
&#8216;Nee. Ik geloof dat ik daarover heel duidelijk ben geweest. Ik heb ook niemand om advies gevraagd. Ik heb er alleen met Nebahat Albayrak over gesproken. Ik wilde van haar weten of ze vond dat ik het moest inleveren. Het leek me naar als er een verkeerde tegenstelling zou ontstaan. Zo van: een Turks paspoort mag niet en een Zweeds paspoort mag wel.&#8217;
Hoe reageerde Albayrak?
&#8216;Ze zei: &#8216;Je moet je Zweedse paspoort houden.&#8221;&#8216;
Wilt u na deze periode nog een keer in het kabinet?
&#8216;In het begin dacht ik: in wat voor wereldje ;ben ik terechtgekomen? Waarom maken de Kamerleden steeds ruzie met elkaar? Zouden ze er niet beter aan doen met elkaar samen te werken? Maar ik geloof dat ik de mechanismen nu in de smiezen heb, anders was het me ook niet gelukt het hoofd boven water te houden. Ik zie mezelf nog steeds als een vakspecialist maar ik begin deze baan wel steeds leuker te vinden.&#8217;
Behalve twee Zweedse stillevens hangt aan de muur van haar kamer bij VWS een foto van Friesland, aandenken aan een werkbezoek dat ze aan de provincie bracht: &#8216;Bij die gelegenheid heb ik ook een Fries paspoort gekregen. Inmiddels heb ik ook een diplomatieke pas. Ik heb nu niet twee maar vier paspoorten.&#8217;
Marlies Veldhuijzen van Zanten-Hyllner
Geboren op 29 september 1953 in Göteborg.
Studeerde geneeskunde aan de Universiteit van Amsterdam en specialiseerde zich tot verpleeghuisarts.
1984-1989 voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Verpleeghuisartsen NVVA
1993-2005 docent verpleeghuisgeneeskunde aan de Vrije Universiteit
2005-2010 specialist ouderengeneeskunde bij thuiszorgorganisatie Amstelring in Noord-Holland
Sinds 2010 staatssecretaris van VWS.
Ze is getrouwd met Brinio Veldhuijzen van Zanten en heeft twee kinderen.

‘Deze baan wordt steeds leuker’

<div class="lead">Staatssecretaris Marlies Veldhuijzen van Zanten in Vrij Nederland.</div>
<div class="wpg-element paragraph">
De staatssecretaris van VWS, Marlies Veldhuijzen van Zanten vindt het onaanvaardbaar dat zo’n dertig procent van de mensen met een persoonsgebonden Budget (PGB) dit ten onrechte ontvangt. Zij zegt in een interview met Vrij Nederland deze week: ‘Het kan niet zo zijn dat je op internet zoekt, de naam van een kwaal vindt en dan denkt: kijk, daar kan ik 2000 euro per maand voor krijgen. Daar wil ik vanaf. Bij het PGB moeten we het kaf van het koren scheiden.’ De bezuinigingen op het PGB roepen binnen en buiten de Tweede Kamer veel emoties op.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Staatssecretaris Veldhuijzen van Zanten (CDA) gaat in het interview ook in op haar wat moeizame start in de politiek: zij heeft inmiddels twee moties van afkeuring van de oppositie overleefd en werd een ‘hit’ op Youtube toen zij tijdens een commissievergadering in de Tweede Kamer de voorzitter met haar hand de mond snoerde. ‘Hartstikke stom’, zegt zij nu.
De staatssecretaris pleit in Vrij Nederland ook voor een debat over de vraag of doodzieke patiënten wel ten koste van alles moeten worden doorbehandeld. ‘Veel ziekenhuisspecialisten zijn gewend om alles wat ze in huis hebben aan te bieden aan een patiënt. De cardioloog doet dat, de internist, de uroloog, meestal ook nog langs elkaar heen. Die medisch specialisten bedoelen het goed. Ze hebben die ene kwaal waar zij veel van weten verholpen. Maar op termijn helpt het niet.’ 
Zij zegt in Vrij Nederland dat zij zelf niet het voortouw wil nemen in het debat: ‘Dan zou ik onmiddellijk de verdenking op me laden dat ik het uit financiële overwegingen doe.’ Zij hoop dat de organisaties van patiënten en artsen het oppakken. ‘Het zou mooi zijn als duidelijk wordt dat je geen lafaard bent als je met de behandeling wilt ophouden.’
Foto Jeroen W. Mantel
</div>

‘Bij het PGB moeten we het kaf van het koren scheiden’

Fotodocument / Gentleman portretteert de Engelse maffia
Jocelyn Bain Hogg is de tegenpool van de maffia die hij fotografeert. Heel Brits en keurig. Een typische kostschooljongen die altijd in pak verschijnt, ook bij gelegenheden waar de dresscode een spijkerbroek is. Ondanks zijn deftige voorkomen en de daarbij behorende afstandelijke manier van doen, kreeg Bain Hogg ruim toegang tot de Britse gangsterwereld. De criminelen lieten zelfs hun open monden met daarin hun gouden tanden fotograferen.
Bain Hogg maakte in 2001 met The Firm een intrigerende fotoserie over ouderwetse Britse gangsterfamilies. Echte boeven, die elkaar bevechten maar die ook een band hebben, een beetje zoals in de serie The Soprano&#8217;s. Toen waren het nog allemaal Britse mannen, vaak met kaalgeschoren hoofden en grote tattoos op hun lichaam. Hun vrouwen of vriendinnen droegen meestal strakke jurken waarmee ze hun uitpuilende boezem accentueerden. De foto&#8217;s van Bain Hogg waren zwart-wit en hadden iets terloops. Op die manier kreeg je als kijker het gevoel dat je dicht bij de wereld van de georganiseerde misdaad kwam.
Na The Firm maakte Bain Hogg andere reportages, zoals Idols + Believers, over onze schijnbaar onverzadigbare honger naar beroemdheden, ons aller verlangen naar fifteen minutes of fame. Hij hield spaarzaam contact met de onderwereld, maar haalde de banden weer aan toen hij in 2007 van een tijdschrift het verzoek kreeg zich te verdiepen in de ernstige steekpartijen onder jongeren die toen in Londen epidemische vormen aannamen. Er vielen tientallen doden in de armere wijken zoals in Brixton en Southwark. Bain Hogg moest op zoek naar de criminelen die deze jonge jongens van wapens en drugs voorzagen.
Fatsoenlijke crimineel
De oude families waren zijn toegang, maar die hadden niets te maken met deze verwerpelijke manier van doen, zeiden ze. Een beetje fatsoenlijke crimineel levert geen wapens aan minderjarige kinderen.
Het trof Bain Hogg hoe de georganiseerde misdaad in de afgelopen jaren van gedaante bleek te zijn veranderd. De families die Bain Hogg destijds had gefotografeerd, de Pyles en Krays, hadden inmiddels nog maar een marginale positie in de misdaadwereld. De Britse ouderwetse maffia was een uitstervend ras. Pater familias Joe Pyle senior, die bij de eerste fotoserie nog grote invloed had binnen het circuit, leefde niet meer en andere mannen met gezag waren inmiddels met pensioen. Internationale bendes was het gelukt de macht over te nemen. De Albanezen, de Russen, de Kosovaren en de Turken hadden het nu voor het zeggen.
In alle opzichten was de misdaad harder geworden, vertelt Bain Hogg telefonisch vanuit Londen. De nieuwe generatie had het zwaar. &#8216;Ik wil graag mijn beide benen behouden,&#8217; grinnikt hij als ik vraag wat ze precies deden. Wel wil hij kwijt dat de meeste deals via de telefoon werden gesloten. Om er na een moment stilte aan toe te voegen dat de mannen geen middel schuwden: alles was geoorloofd om aan geld te komen. Uit Britse krantenartikelen blijkt dat het vooral om handel in drugs ging.
De familie Pyle, vertelt Bain Hogg, is typisch zo&#8217;n familie die al generaties lang crimineel was. Het is een baan &#8211; of eigenlijk een ambacht &#8211; die overgaat van vader op zoon. Daar hoort bij dat je af en toe de gevangenis in- en uitgaat. En dat je vrijlating flink wordt gevierd, bijvoorbeeld in The Beauchamp Bar in het chique Knightsbridge, zo is te zien op de foto&#8217;s.
Codes
Ondanks hun weinig betrouwbare levenswandel staan de mannen zich erop voor dat ze zich aan bepaalde codes houden. Geen drugs leveren aan tieners, geen onschuldige mensen neerschieten. Daar komt alleen maar narigheid van en bovendien zit het de handel in de weg. De globalisering van de misdaad bedreigt deze codes, de structuren van vroeger zijn weg. Bovendien hebben etnische groepen ook onderling weer allerlei conflicten, die soms met grof geweld worden opgelost.
Je zou kunnen zeggen dat de wereld die Bain Hogg heeft vastgelegd bijna een nostalgische is. Die hij zelfs wat romantiseert. Families die voor elkaar door het vuur gaan, die bokswedstrijden bezoeken en hun verjaardagen samen vieren. Bain Hogg laat de boeven in hun alledaagse leven zien. &#8216;Het zijn mensen die net als wij uit eten gaan en het gezellig willen hebben met hun gezin. Als je ze zo bezig ziet, denk je niet: wat een stelletje gangsters. Maar vergis je niet, dat zijn ze wel.&#8217;
Zijn fotografie is anders dan in 2001, subtieler. Hij durfde nog dichterbij te komen, omdat hij zich vertrouwder voelde. Bain Hogg kende iedereen tenslotte al jaren. &#8216;Dat maakte deze periode interessant, ik kon nog verder gaan, nog dieper.&#8217; Op zijn foto&#8217;s heb je het gevoel dat hij op een bepaalde manier bij het gezelschap hoort.

Jules Schelvis: ‘Ik heb vertrouwen in de mensheid gehouden’

‘Hou op zeg, ik ben Martin van Rijn’

‘Hou op zeg, ik ben Martin van Rijn’

Bang, boos en afgehaakt in Almere

‘Mijn vriend leerde me hoe belangrijk het debat is’

Humberto Tan: ‘Ik ben oneindig nieuwsgierig’

Hoe Tofik Dibi aan zijn media-verslaving ten onder ging

Hoe het asielstelsel in 1999 door een recordinstroom dreigde te ontploffen

Onzichtbare ouders, tien jaar later

Winkels met een zithoek

Hoe Tofik Dibi aan zijn media-verslaving ten onder ging

Op tv, of roemloos ten onder

Op tv, of roemloos ten onder

‘Deze baan wordt steeds leuker’

‘Bij het PGB moeten we het kaf van het koren scheiden’

De Soprano’s, maar dan echt