De VN-Thriller van het Jaar: geestig, ontroerend en keelsnoerend spannend

Herhaalde patronen horen bij het thrillergenre. Liefhebbers voelen zich thuis bij de vaste ingrediënten die aan de basis liggen van het spannende boek. Tegelijk wil de veellezer verrast worden door originaliteit in het spel met die bekende elementen. Dat spel is onderhavig aan trends. Bij het juryberaad waarin de VN-Thriller van het Jaar werd gekozen, klonk een gedeelde verzuchting over de hoeveelheid vertelperspectieven en locaties waar schrijvers momenteel in grossieren. ‘Wat is er mis met een chronologisch verteld verhaal vanuit één perspectief?’ vroeg een jurylid. ‘Je zit nog niet in het vliegtuig naar Milaan of je bent alweer onderweg naar Oslo,’ beaamde een tweede. Ambitie in een breed palet aan vertellers en in de geografische scope van het verhaal is geen garantie voor een geslaagde thriller.

de acht nominaties

De acht nominaties van dit jaar, door de recensenten voorgeselecteerd via de toekenning van vijf sterren, zijn met genoegen verorberd door juryleden Marijn van der Jagt, Samuel Peperkamp, Arno Ruitenbeek en Anne Versloot. Verheugd was de jury over de drie Nederlandse schrijvers die de vergelijking hebben doorstaan met recent uitgebrachte vertalingen van internationale grootmeesters. Opmerkelijk is dat twee nominaties zich in het bovennatuurlijke begeven, terwijl horror onder de recensenten niet favoriet is en dit subgenre vaak buiten de selectiecriteria valt. Verder zijn de meeste categorieën vertegenwoordigd: de speurdersserie, de legal thriller, de spionageroman, de actiethriller, de (historische) oorlogsvertelling en het psychologisch doorwrochte misdaadverhaal.

Die laatste noemer is van toepassing op de twee genomineerde boeken die door vrouwen zijn geschreven. Esther Verhoef overtreft zichzelf met Alter Ego in haar portrettering van ik-verteller Lynn, die worstelt met een traumatische jeugd. Overtuigend invoelbaar laat de schrijfster zo’n wankele voorgeschiedenis doorwoekeren in het heden van een vrouw die schijnbaar alles voor elkaar heeft. In de vanzelfsprekende manier waarop Lynn zich in de schaduw stelt van haar echtgenoot, een succesvolle, dominante sterrenkok. En in haar verlangen naar bevrijding. De spanning is aanwezig vanaf de eerste pagina, omdat de lezer meteen in haar geheime overspelige relatie belandt. De jury prijst de beschrijving van het Michelin-bedrijf, en de intrigerende optelsom van jetset-glamour met de existentiële leegte van de hoofdpersoon.

IJskoude leugens van Eva Björg Ægisdóttir is onderdeel van de serie ‘IJslandse moorden’ over een vrouwelijke speurder en haar rechercheteam. Maar de focus ligt bij de aangrijpend ingetogen beschreven binnenwereld van de dood gevonden, vereenzaamde vrouw die te jong moeder werd en niet in staat was om voor haar dochtertje te zorgen. In haar opgetekende herinneringen duidt zij het meisje steevast aan als ‘het kind’. Met de inzichten die de rechercheurs opdoen over de (verdachte) toedracht van haar dood, komt ook begrip voor het lijden van Marianna. Een ingenieuze plotwending haalt tegen het eind alles wat we denken te weten onderuit.

De afdeling horror wordt vertegenwoordigd door de Amerikaanse bestsellerauteur J.D. Barker, vorig jaar ook genomineerd met De beller op lijn vier, en door Thomas Olde Heuvelt, onze eigen opvolger van Stephen King. In het lijvige Augustus volgt Barker de jonge hoofdpersoon Jack die alleen bij zijn jaarlijkse bezoek aan het graf van zijn ouders een geheimzinnig meisje kan ontmoeten, dat afgeschermd wordt door in het wit geklede, volwassen begeleiders. Op diezelfde 8 augustus vindt ergens in de stad steevast een sinistere moord plaats, die een rechercheursduo voor raadsels stelt. Bij de beschrijving van de gebeurtenissen, die in het begin steeds een jaar verspringen, is het observatieverslag gevoegd van een jongen met bovennatuurlijke krachten. Geleidelijk voegt Barker deze elementen samen in een plot die daders evengoed slachtoffers maakt. Een pageturner vanwege de vaart van de vertelling, de sterke karakters en de mysterieuze krachten die in het spel zijn.

De duisternis die met aanstekelijk schrijfplezier wordt ontketend is een exponent van het kwaad in de mens.

In het indrukwekkende November van Thomas Olde Heuvelt is de duisternis die met aanstekelijk schrijfplezier wordt ontketend een exponent van het kwaad in de mens. Het pact met de duivel dat de bewoners van één straat in een Amerikaans stadje hebben gesloten, roept de vraag op welke offers welgestelde mensen willen brengen voor het bewaken van hun persoonlijke levensgeluk. De uitwerking van dit pact raakt aan het euthanasievraagstuk, en het is intrigerend dat een Nederlandse schrijver dit politiek-maatschappelijke debat naar Amerika verplaatst. De vier geportretteerde, karaktervolle gezinsleden hebben elk een eigen positie in de gebeurtenissen, en binnen deze vakmatig knap uitgewerkte perspectiefwisseling tikt de plot voortdurend door.

Politiek geladen is ook Advocaat van de duivel van Steve Cavanagh, een Ierse schrijver die net als Olde Heuvelt thuis is in Amerika. Dat deze legal thriller een aanklacht is tegen de doodstraf, blijkt al uit de ijzingwekkende beginscène waarin een jongeman die volgens zijn advocaat niet schuldig is aan een moord, toch op de elektrische stoel wordt gezet. De officier van justitie die dit had kunnen voorkomen, blijkt een racist die eropuit is om zo veel mogelijk zwarte criminelen te doden. Cavanaghs terugkerende advocaat Eddie Flynn en zijn team van opmerkelijke karakters nemen het op tegen witte suprematisten als een volgende jongeman onterecht de doodstraf lijkt te krijgen. ‘Mooi hoe in de racistische zuidelijke staten, decor van zoveel onrecht, voor rechtvaardigheid wordt gestreden,’ aldus een jurylid.

Onorthodoxe actiehelden

Ook Trauma van Charles den Tex gaat over een politieke misstand: de mislukte Nederlandse vredesoperatie in Afghanistan, en het feit dat onze overheid na de machtsgreep van de Taliban zo veel plaatselijke tolken aan hun lot heeft overgelaten. De kritiek van de schrijver hierop is vervat in een ijzersterke spionagethriller in de geest van John le Carré, die net als voorganger De Repair Club terugleidt naar het verleden van John Antink, voormalig chef van de geheime dienst. Kristalhelder geschreven, waarbij elke handeling en elk gesprek onderdeel is van een strategische-zettenspel. De jury: ‘Den Tex bewijst opnieuw dat hij een geweldige observant is van de menselijke interactie.’

In De partizaan, eveneens een spionageroman, duikt Engelsman Patrick Worrall in de periode na de Tweede Wereldoorlog en het begin van de Koude Oorlog, bezien vanuit de benarde positie die Litouwen daarin had. Twee jongvolwassen geliefden, de Engelse Michael en de Russische Joelia, gescheiden door het IJzeren Gordijn, worden een speelbal van wederzijdse spionage-operaties. Een derde hoofdpersoon is een oudere Litouwse vrouw die zich tijdens WO II met twee vriendinnen aansloot bij de strijdlustige bospartizanen en vanuit het heden terugkijkt op de manier waarop zij later hun executie heeft gewroken. Groots en meeslepend, noemt de jury deze historisch onderlegde vertelling.

Vlijmscherpe tranen van S.A. Cosby volgt twee onorthodoxe actiehelden op hun opmerkelijke wraakmissie. Ike en Buddy Lee, allebei afgeleefd door alcoholmisbruik en een bestaan in de kleine criminaliteit, vinden elkaar als hun zonen, een homoseksueel interraciaal liefdeskoppel, vanwege hun geaardheid gruwelijk worden omgebracht. Deze vaders hebben hun zonen altijd afgewezen; de vechtkracht waarmee ze de moordenaars te lijf gaan komt voort uit spijt, zelfhaat en machteloos verdriet. Er schuilt ontroering in het ongemak waarmee deze machomannen zich in de gayscene begeven. ‘Heftig actiegeweld meets progressieve denkbeelden,’ aldus de jury.

de winnaar

Een duizelingwekkend hoog verteltempo, fantastische dialogen en een sprankelende, spitsvondige schrijfstijl vol pareltjes van memorabele zinnen maken dit boek een heerlijke thriller. En niet onbelangrijk: dit is de enige nominatie die de juryleden voortdurend in de lach deed schieten. Een jurylid: ‘Als je zo veel humor tegenover al dat keiharde geweld zet, dan houdt dat elkaar in balans.’ Geestig, ontroerend en keelsnoerend spannend. De VN-Thriller van het Jaar is Vlijmscherpe tranen, een bevrijdende omzetting van levenspijn.