De democratie verdwijnt uit Brussel

Columns van de week

Hannah Prins, Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

Mischa Cohen (archief)

‘Die fucking kunst maakt alles kapot’

<div class="wpg-element paragraph">
<p>Het idee</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Historicus Ewoud Kieft (37) zit schuin onderaan het spreekgestoel te in de Oude Lutherse kerk aan het Amsterdamse Singel en bladert driftig in een boek. De dikke pil is het proefschrift van historicus Jaap Cohen, De onontkoombare afkomst van Eli d’Oliveira. Kieft is een van de paranimfen bij de promotie van zijn vriend en een geleerde opponent heeft net verwezen naar een citaat dat Cohen even niet paraat heeft. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Kieft is te laat met zijn hulpvaardig geblader, maar dat staat een cum laude voor het onderzoek naar de geschiedenis van een Nederlands-Portugees-Joodse familie uiteindelijk niet in de weg.<br />Kieft en Cohen deelden geruime tijd een werkkamer in het gebouw van het NIOD in Amsterdam. Terwijl Jaap Cohen daar lange jaren aan zijn proefschrift werkte, schreef Ewoud Kieft aan het bureau naast hem zijn boek over W.F. Hermans en de Tweede Wereldoorlog en later Oorlogsenthousiasme, een meeslepend standaardwerk over de Eerste Wereldoorlog.<br />De twee hebben meer gemeen. Ze zijn allebei muzikant, Cohen is drummer en Kieft singer-songwriter. Maar vooral: ze bemoeien zich vanuit het verleden graag met het heden en ze schrijven voor een breder publiek dan alleen een kleine kring van vakgenoten. Ewoud Kieft, een paar dagen later: ‘Mijn ambitie is vooral het schrijven zelf, het vertellen van een goed verhaal. Ik heb me nooit echt een wetenschappelijk onderzoeker gevoeld. Daarin vonden Jaap en ik elkaar. Literaire geschiedschrijving? Als mijn boeken zo genoemd worden, protesteer ik daar niet tegen.’<br /><span class="Cursief">Is er binnen de universiteit wel ruimte voor vertellers zoals jullie?<br /></span>‘Niet echt, en dat vind ik kwalijk. De academische geschiedschrijving heeft die kant van haar taak, het toegankelijk maken van de geschiedenis voor een breder publiek, links laten liggen. Vanuit de academische instituties die over het geld gaan is er geen waardering voor wetenschappers die wel werk maken van het verhalen vertellen.’<br /><span class="Cursief">Waar komt die weerstand vandaan?<br /></span>‘Dat is de mal van de natuurwetenschappen die nog altijd op de geesteswetenschappen wordt gedrukt. Terwijl het vak eigenlijk meer verwantschap heeft met literatuur, afgezien van het feit dat je bronnen uiteraard steeds moet verantwoorden. Het achterhaalde idee dat geschiedenis een exacte wetenschap zou moeten zijn, leidt tot een soort spelletje. Op congressen en in vaktijdschriften doet iedereen alsof geschiedschrijving een harde wetenschap is en mede daardoor is er binnen de academie geen financiering voor publieksboeken te vinden. Er is hoofdzakelijk geld voor Engelstalige peer reviews in jargon. Eén zo’n artikel levert je meer punten op dan een heel boek waar je jaren werk in hebt gestoken. Ik heb de academische geschiedschrijving vier jaar lang meegemaakt, tijdens mijn promotie, en daarna heb ik besloten dat het niets voor mij was.’<br /><span class="Cursief">Wie zijn de historici die u zelf wel graag leest?<br /></span>‘Dat zijn er niet heel veel. Ik vond Graham Robbs boek over Parijs erg mooi en creatief gedaan, Carl Schorskes boek over Wenen rond 1900 was een belangrijk boek voor mij, maar dan nog niet eens zo vanwege de stijl. Eigenlijk vond ik Robert Harris’ roman over de Dreyfusaffaire het beste wat ik de laatste tijd gelezen heb. Ook al is dat dan fictie, het is ook een heel zorgvuldige reconstructie van die episode en het benadert de historische werkelijkheid misschien wel beter dan de meeste geschiedwetenschappelijke werken dat doen. Iedere historicus kent die ambitie van het mooie schrijven, maar de meesten laten dat verlangen varen zodra het stempel “wetenschappelijk” op een publicatie moet komen. Of je het nou wil of niet, voor je het weet sluipt er iets academisch in je stijl, bij mijn proefschrift was dat ook zo. Ik heb er hard aan moeten werken om dat eruit te slijpen in mijn laatste boeken, ik heb geprobeerd stilistisch best ver te gaan. Niet iedereen is bereid – of heeft de kans – om daar de tijd voor te nemen.’<br /><span class="Cursief">Had u een voorbeeld voor ogen bij het schrijven van ‘Oorlogsenthousiasme’?<br /></span>‘Ja, zeker, maar geen historisch werk, eerder een televisieserie. Mijn grote voorbeeld voor dit boek was David Simon en zijn serie The Wire. Net als mijn promotor Geert Buelens, die de serie ooit “het tot dusver grootste kunstwerk van de 21ste eeuw” noemde, was ik daar erg enthousiast over. Terwijl ik schreef aan dit boek heb ik vaak herhaald: als het lukt, wordt het net zoiets als The Wire, maar dan over de Eerste Wereldoorlog. Verschillende verhaallijnen door elkaar gevlochten en behoorlijk in your face.’<br /><span class="Cursief">Er zijn al zoveel boeken over de Grote Oorlog. Wat is er nieuw?<br /></span>‘Ik laat zien uit welke ideeën het oorlogsenthousiasme voortkwam en wat de link is met de opkomst van het fascisme en nationaal-socialisme van de jaren twintig en dertig. Bovendien is de manier waarop ik het verhaal vertel nieuw, aan de hand van de levensverhalen van grote Europese denkers en kunstenaars van wie je niet verwacht dat ook zij oorlogsenthousiast waren, van Freud tot Majakovski.’<br /><span class="Cursief">Hoe selecteerde u uw hoofdpersonen?<br /></span>‘Dat is nog zoiets wat je als academisch historicus nooit mag zeggen, maar wat in de praktijk wel zo werkt: het materiaal zelf is natuurlijk de sturende factor. Je stuit op prachtige verhalen, waar je tegelijkertijd veel over de grotere gebeurtenissen en thema’s mee kan laten zien. Ik ging dus op zoek naar materiaal waar nog niet veel mee was gedaan en waarmee ik mijn verhaal het beste kon vertellen. Het eerste criterium daarbij was de vraag of ik kon uitpakken op het moment suprème: vanaf de zomer van 1914, het begin van de oorlog, moest er absoluut een veelbetekenend verhaal zijn. Bij Freud draaide het erom dat hij ondanks zichzelf meeging in het enthousiasme over de oorlog. Hij noemde het een roes, veroorzaakt door zijn libido, en hij zei te hopen dat “de storm van de oorlog de ergste gifdampen zou wegblazen”. Freud analyseerde vervolgens zijn eigen oorlogsenthousiasme. De oorlog maakt ons tot helden die weer geloven in onsterfelijkheid, schreef hij. Oorlog maakt vreemden tot vijanden, zorgt ervoor dat we de dood van dierbaren accepteren. Dat beoordeelde hij als positief: het leven zou interessanter zijn als de hoogste inzet, dat leven zelf, wordt geriskeerd. Al voegde hij eraan toe dat hij een stuk enthousiaster zou zijn als zijn zoons buiten de oorlog zouden blijven. De brieven over de oorlog aan zijn kinderen zijn heel interessant en daar was nog weinig mee gedaan. Drie van zijn zoons, de twintigers Martin, Olivier en Ernst, zouden uiteindelijk in dienst van het Oostenrijkse keizerlijke leger deelnemen aan de oorlog.’<br /><span class="Cursief">Het boek is een mozaïek van verhalen en daardoor zijn er ook losse eindjes. Hoe liep het bijvoorbeeld af met de zonen van Freud?<br /></span>‘Losse eindjes volgen nu eenmaal uit deze aanpak. De zonen van Freud overleefden alle drie zonder kleerscheuren de oorlogsellende. Als ik alle verhalen had afgerond, was er stroefheid in het boek geslopen. Bovendien: het zijn bewust fragmenten, stukjes van de puzzel. Zoals de passages over Adolf Hitler, die zich in augustus 1914 als vrijwilliger opgaf voor het Duitse leger en in het 16de Reserve-infanterieregiment terecht kwam. Hitler beschreef in een brief hoe ze de Engelse loopgraven naderden: “We bewegen ons bliksemsnel over de velden en na veel bloedige tweegevechten halen we al die kerels uit de ene loopgraaf na de andere.” Hoewel driekwart van zijn regiment sneuvelde, berichtte de jonge Hitler over zijn frontervaring alsof het een groot succes was. In de Grote Oorlog leerde hij dus al de kracht van propaganda kennen. “De mens hoopt en gelooft nu eenmaal altijd datgene wat hij graag wil,” schreef hij later in Mein Kampf. Maar op zeker moment laat ik in het boek ook Hitler weer in de steek, zonder te vertellen hoe het hem verder verging.’ Lachend: ‘Je zou het kunnen oplossen met een epiloog, maar dat ziet er raar uit: “Werd een omstreden Oostenrijkse politicus die veel ophef veroorzaakte met zijn Tweede Wereldoorlog .”’<br /><span class="Cursief">Er is een hoofdrol in uw boek voor sciencefictionschrijver H.G. Wells.<br /></span>‘Ik kende Wells alleen van The War of the Worlds, maar hoe meer ik me in hem verdiepte, des te meer werd hij een voorbeeld hoe je fictie kunt gebruiken in geschiedschrijving en hoe dat ook nog iets heel relevants kan opleveren. Het extreemste voorbeeld is wel zijn voorspelling van de atoombom in The World Set Free in 1913. En in de Eerste Wereldoorlog zou een andere uitvinding van Wells een doorslaggevende rol spelen. In een kort verhaal uit 1903 beschreef hij het prototype van de tank: “Zeer sterke stalen constructies, gedragen door grote rupswielen.” De eerste tanks werden door de Engelsen ingezet op 15 september 1916 tijdens de uiterst bloedige Slag aan de Somme – zij het nog niet erg succesvol. Na de oorlog kreeg Wells een bedankbriefje van Churchill voor zijn geniale idee. Een jaar voor zijn dood zou Wells ook nog net het bombardement van Hiroshima meemaken, de atoombom waar hij ooit over had gefantaseerd.’<br /><span class="Cursief">Hoe verhoudt al dat geweld zich tot de idealistische kunstenaarscommune op Monte Verità bij Ascona?<br /></span>‘Al die teleurgestelde socialisten, gekwelde kunstenaars en zelfbenoemde vrijheidsstrijders in Europa hadden het idee dat een oorlog een noodzakelijke stap was. Hun enthousiasme voor oorlog had te maken met het idee dat er een Europese wederopstanding moest plaatsvinden, een soort gigantische reset. Na al het tromgeroffel waarna iedereen van links tot rechts naar het front marcheert, ga ik veertien jaar terug in de tijd en zoom ik in op die hippies op hun berg. De idealen op Monte Verità waren een praktijkvoorbeeld van het streven naar de zuivere wereld, het nieuwe begin waar zovelen naar verlangden, een breed gedragen gevoel in die kringen waar het oorlogsenthousiasme uiteindelijk uit voortkwam. De bloemenkinderen liepen daar naakt rond en aten raw food. Veel personages uit mijn boek kwamen er op bezoek, van Lenin en Erich Mühsam tot Herman Hesse.’<br /><span class="Cursief">De culturele elite was politiek niet van grote betekenis. Op welke manier wel?<br /></span>‘Op het slagveld gesneuvelde Franse schrijvers als Charles Péguy en Ernest Psichari werden veel gelezen, net als Herman Hesse en H.G. Wells. Ze hadden weliswaar geen invloed op de besluitvorming over de oorlog, maar met hun verhalen hebben oorlogsenthousiaste schrijvers als zij geprobeerd er zin aan verlenen: het idee van regeneratie, van wedergeboorte, van een nieuw begin waarvoor de oude wereld moest sneuvelen, dat is de legitimatie die zij aan de verschrikkingen van oorlog hebben gegeven. Hesse vergeleek de oorlog met de geboorte van een reusachtige vogel uit een ei: om zich te bevrijden, moest hij dat ei kapotmaken. In zijn roman Demian, gepubliceerd ten tijde van de ondertekening van het Verdrag van Versailles op 28 juni 1919, laat Hesse zijn hoofdpersoon zeggen: “Deze wereld, zoals hij nu is, wil sterven, wil te gronde gaan en hij zál te gronde gaan.” De oorlog, een primitieve oerkracht, was onlangs de rampzalige gevolgen een onvermijdelijke fase in de geschiedenis.’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p><span class="Cursief">Waren er niet ook kritische geesten die protesteerden tegen de oorlog?<br /></span>‘Dit boek gaat over een invloedrijke minderheid die bijna ondanks zichzelf in de oorlog werd meegesleept. Wat pacifistische intellectuelen betreft: die waren er wel, maar ik laat zien dat het tijdens de eerste maanden van de oorlog vrijwel onmogelijk was om die positie vol te houden. Wat veel indruk op me maakte, waren de dagboeken van Erich Mühsam, waarin je ziet dat zelfs hij, als overtuigde antimilitarist, bijna geen weerstand kon bieden aan het meeslepende van de oorlog. “Je laten meevoeren door het noodlot, geraakt te worden door de belevenis die alles in beweging brengt. Dat vind ik heel merkwaardig, en het maakt me argwanend tegenover mezelf.” Hij had gelijk, want hij hechtte daardoor ten onrechte geloof aan de propagandaverhalen dat Belgische en Franse burgers die door de Duitsers werden terechtgesteld francs-tireurs waren, volksmilities. Je ziet het ook bij fijngevoelige geesten als Thomas Mann, die in 1914 hoopte dat de oorlog “een eind zou maken aan de oude verrotte wereld, waar we zo genoeg van hadden! Hoe zou de soldaat in de kunstenaar anders kunnen dan God loven voor de ineenstorting van een vreedzame wereld, die hij zo zat was, zo door en door zat!” Zelfs de vredelievende Stefan Zweig vond dat “voor elk fatsoenlijk mens boeken nu de laatste zorg horen te zijn. Je voelt de kracht en de vastbeslotenheid van de natie, en je raakt gerustgesteld. Want die, dat weet je zeker, is onverstoorbaar en onoverwinnelijk”.’<br /><span class="Cursief">Ontluisterend, grote schrijvers die reclame maken voor oorlog.<br /></span>‘Er is alle reden tot bescheidenheid. Want wij denken misschien van onszelf dat we pacifisten zijn, maar dat zijn we dan vooralsnog alleen in theorie. Ik ben er door het schrijven van dit boek van overtuigd geraakt dat voor pacifisme onder extreme omstandigheden veel moed nodig is. Dat het geen slappe houding is, maar juist een actief, dapper standpunt. Ik heb zoveel meer bewondering gekregen voor degenen die daarin tegen de massa in durven te gaan. Romain Rolland was een van de weinige intellectuelen die zich in 1914 meteen uitspraken tegen oorlog. Het gevolg was dat hij als verrader werd aangemerkt en werd uitgekotst in de Franse media. Met de kennis van 1918 waren er veel mensen “altijd al” pacifist geweest. Maar in de zomer van 1914 hielden ze of hun mond of ze waren enthousiast voor de oorlog. Romain Rolland is wat mij betreft een van de weinigen die niet door de mand is gevallen.’<br /><span class="Cursief">En met wie van de oorlogspredikers kon u zich identificeren?<br /></span>‘Met bijna allemaal wel.’ Lacht: ‘Mijn boek is eigenlijk een verkapte autobiografie. Ik snap hoe de Dreyfusard Charles Peguy, die sneuvelde in de eerste slag bij de Marne, teleurgesteld raakt in het socialisme, ik begrijp de geldingsdrang van H.G. Wells, de romantische inborst van de latere Nobelprijswinnaar Ivo Andric, bevriend met Gavrilo Princip, die het schot in Sarajevo loste. Herman Hesse is de puber en de hippie in mij, Demian gaat over oorlogsenthousiasme en het was het eerste boek dat grote indruk op me maakte, op mijn zestiende. Met de futurist en fascist Ardengo Soffici had ik het minst.’<br /><span class="Cursief">Keek u door het schrijven anders naar de actualiteit?<br /></span>‘Het ging me bij het schrijven om het heden, dat is de motivatie achter het boek. Ik wilde laten zien hoe we in elkaar zitten, ook in de westerse, verlichte cultuur. Onze relatie tot oorlog en de hypocrisie daarvan. De mensen over wie ik schrijf, dachten dat ze de primitieve oorlogszucht achter zich hadden gelaten, maar zodra ze daadwerkelijk met oorlog geconfronteerd werden, juichten ze die toe of marcheerden ze zelfs mee naar het front. Een eeuw later ziet de wereld er heel anders uit, voor gevoelens van nationalisme is minder ruimte, nu zijn het de westerse waarden die als legitimatie voor oorlog dienen.’<br /><span class="Cursief">Herkent u tekenen van hernieuwd oorlogsenthousiasme?<br /></span>‘Ik was in de laatste fase van het schrijven toen de ramp met de MH17 gebeurde. In die dagen ontstond er een sfeer die ik herkende van honderd jaar eerder. De verontwaardiging, de gevoelens van nationale rouw, het ging veel over saamhorigheid en hoe noodzakelijk die was. “De maat is vol,” schreef De Telegraaf, maar welke maat dat precies was, bleef onduidelijk. De oorzaak van de ramp was nog niet onderzocht, maar iedereen was ervan overtuigd dat Poetin erachter zat. Daar moest je op dat moment ook niet al te kritisch over zijn en dat was ook verklaarbaar, het verdriet en de woede waren te groot. In eerste instantie reageerde Rutte volgens velen te gematigd, hij moest zijn toon aanpassen. Mijn waarneming was misschien gekleurd door het onderwerp van mijn boek, maar ik denk echt dat het nog steeds zo werkt: als de emoties loskomen, laten de meeste mensen al die waarden varen die wij normaal gesproken zo hoog in het vaandel dragen. Hoor en wederhoor bijvoorbeeld: in het Westen horen wij vrij weinig over het Russische perspectief. Het andere verhaal past nu eenmaal niet in ons beeld. Eigenlijk willen wij dat gewoon niet weten. Vrijheid van meningsuiting, kritische distantie, een open debat: dat valt allemaal in één klap weg als er doden te betreuren zijn en er een gemeenschappelijke vijand is. ’<br /><span class="Cursief">Zag u ook de uitzonderingen, potentiële Romain Rollands?<br /></span>‘Arnon Grunberg kwam als eerste met een kritisch stuk over nationale rouw in The New York Times en in Vrij Nederland, dat deed hij trouwens na de aanslag op Charlie Hebdo ook weer. Toen dacht ik: dat is iemand aan wie je echt iets hebt als het helemaal misgaat. Maar als het er echt om gaat spannen, worden juist dat soort kritische mensen vaak gezien als verraders van het landsbelang.’<br /><span class="Cursief">Is zoiets als Europees oorlogsenthousiasme überhaupt mogelijk?<br /></span>‘Nee, dat lijkt me bijna van niet. Weinig burgers zouden in naam van de Europese Unie de wapens willen opnemen. Hoogstens zou de gezamenlijke strijdlust kunnen worden aangewakkerd door zoiets als “vrijheid van meningsuiting”, waar “de vijand” dan tegen zou zijn. Je zag zoiets gebeuren na de verschrikkelijke aanslag op Charlie Hebdo. Dat zorgde voor een gevoel van saamhorigheid, maar de grens met oorlogspropaganda vond ik zorgwekkend dun. Ik ben door het schrijven van dit boek ironischer geworden over mensen die van zichzelf zeggen dat ze pacifist zijn. In feite zijn we al lang en breed in oorlog, dat is wat elke jihadganger zegt, en je kan ze niet helemaal ongelijk geven: het Westen is al decennialang betrokken bij conflicten in het Midden-Oosten. Maar zolang die oorlog zich ergens ver weg afspeelt, kunnen we ons veroorloven om weg te kijken. O ja, behalve wanneer mensen die oorlog proberen te ontvluchten en op de deur van het vrije Europa kloppen. Onze houding is een hypocriete omkering van het oorlogsenthousiasme van een eeuw geleden. Wij zijn al lang in oorlog, maar we doen of we van niets weten.’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Ewoud Kieft | over intellectuele oorlogszucht</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Ewoud Kieft | over intellectuele oorlogszucht</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Ewoud Kieft | over intellectuele oorlogszucht</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>‘</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>‘</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>‘</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>‘</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>‘</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>‘</p>
</p></div>


‘alleen in theorie zijn we pacifisten’

‘we moeten creatiever en ondernemender worden’

Maruschka Detmers: Femme fatale par accident

Howard Jacobson: ‘Ik wantrouw iedereen die geen twijfels kent’

<div class="wpg-element paragraph">
<p>Nu online: de derde aflevering van een korte serie naar aanleiding van een halve eeuw Provo (1965-1967). Vrij Nederland bracht de wereldverbeteraars van toen samen met radicale vernieuwers van nu om te reflecteren op de erfenis van Provo. Wat is er nu echt veranderd en wat kan er nog beter? U leest het <a class="normal" title="https://www.vn.nl/Archief/Samenleving/Artikel-Samenleving/Een-man-staat-nooit-model-voor-zijn-sekse.htm" href="https://www.vn.nl/Een-man-staat-nooit-model-voor-zijn-sekse/">hier</a>.</p>
<p>Irène van de Weetering (25 in 1965), was als ontwerper van het Witte Wijvenplan een van de weinige vrouwelijke provo’s. Zij ontmoet Asha ten Broeke (32) strijdster voor de vrouwenzaak die regelmatig onder vuur kwam te liggen. Het debat tussen de twee kunt u nu lezen <a class="normal" title="https://blendle.com/i/vrij-nederland/een-man-staat-nooit-model-voor-zijn-sekse/bnl-vn-20150506-19" href="https://blendle.com/i/vrij-nederland/een-man-staat-nooit-model-voor-zijn-sekse/bnl-vn-20150506-19">via Blendle</a>.</p>
<p>Eerder kruiste Provo-theoreticus Roel van Duijn (22) de degens met mede-utopist Rutger Bregman (26) (deze leest u <a class="normal" title="https://www.vn.nl/Archief/Samenleving/Artikel-Samenleving/Roel-van-Duijn-72-in-debat-met-Rutger-Bregman-26.htm" href="https://www.vn.nl/Archief/Samenleving/Artikel-Samenleving/Roel-van-Duijn-72-in-debat-met-Rutger-Bregman-26.htm">hier</a>) en spande uitvinder Witkar-bedenker Luud Schimmelpennink (29) samen met zelfverklaard disruptor Daan Roosegaarde (35) (dit interview leest u <a class="normal" title="https://www.vn.nl/Archief/Samenleving/Artikel-Samenleving/Terug-naar-de-toekomst-.htm" href="https://www.vn.nl/Archief/Samenleving/Artikel-Samenleving/Terug-naar-de-toekomst-.htm">hier</a>).</p>
</div>
<figure id="post-10521 media-10521" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/04/8dcf088f-a693-4100-a854-8805f659cb91_0_kuffers2.jpg" alt="De covers van VN &lt;L CODE=&quot;C05&quot;&gt;#9&lt;/L&gt; en &lt;L CODE=&quot;C06&quot;&gt;#12&lt;/L&gt;." /><figcaption>De covers van VN <a class="normal" title="https://www.vn.nl/Weekblad/editie/Week-9-Provo-Luud-Schimmelpennink-en-disruptor-Daan-Roosegaarde-vinden-de-toekomst-uit.htm" href="https://www.vn.nl/Weekblad/editie/Week-9-Provo-Luud-Schimmelpennink-en-disruptor-Daan-Roosegaarde-vinden-de-toekomst-uit.htm">#9</a> en <a class="normal" title="https://www.vn.nl/Weekblad/editie/Week-12-Roel-van-Duijn-72-in-debat-met-Rutger-Bregman-26.htm" href="https://www.vn.nl/Weekblad/editie/Week-12-Roel-van-Duijn-72-in-debat-met-Rutger-Bregman-26.htm">#12</a>.</figcaption></figure>


Een halve eeuw provo

<div class="wpg-element paragraph">
<p><b>Bij van Dis </b><br />‘Er is veel filosemitisme in de wereld, helaas niet genoeg om al het antisemitisme teniet te doen.’ Howard Jacobson bij Adriaan van Dis over de Finkler Kwestie en J. Bekijk het <a href="http://www.npo.nl/de-wereld-draait-door/05-03-2015/VARA_101372592/POMS_VARA_804441" class="normal" title="http://www.npo.nl/de-wereld-draait-door/05-03-2015/VARA_101372592/POMS_VARA_804441">hier</a>. </p>
<p><b>Book Prize Speech </b><br />Howard Jacobson laat zijn scepsis over literaire prijzen varen als hij in 2010 eindelijk de Booker Prize  krijgt voor De Finkler Kwestie. ‘I’m speechless. Gelukkig heb ik er al eerder eentje voorbereid. Hij is gedateerd: 1983.’ </p>
<p><iframe width="640" height="360" src="https://www.youtube-nocookie.com/embed/Zj_lXwSf2CY?feature=player_detailpage" frameborder="0" allowfullscreen></iframe></p>
<p><b>Wekelijkse column </b><br />In zijn wekelijkse column in The Independent schrijft Howard Jacobson onder veel meer over seks, Twitter, Israël en de Palestijnen en Glenn Greenwald.<br />Je leest het <a href="http://www.independent.co.uk/biography/howard-jacobson" class="normal" title="http://www.independent.co.uk/biography/howard-jacobson">hier.</a></p>
</p></div>


Video’s en column: Howard Jacobson

Roel van Duijn (72) in debat met Rutger Bregman (26)

Geroepen tot de nationale zeepkist

<div class="lead">Merkt op! In de Boekenweek mag u deze boeken niet missen.</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>MICHEL FABER<br /><b>HET BOEK VAN DE WONDERLIJKE NIEUWE DINGEN </b><br /><i>Vertaald door Harm Damsma en  Niek Miedema, Podium, 672 p., € 25,-</i></p>
</p></div>
<div class="figure--right">
<figure id="post-12419 media-12419" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/03/08ec05f2-3c28-48bf-9851-7ce4aa573f7e_1MICHEL_FABER_DUTCH_preview-kopie.jpg" alt="" border=" /></figure>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Als twee onhandige tieners doen Peter en Beatrice het op de achterbank van hun auto, op de eerste pagina’s van <i>Het boek van de wonderlijke nieuwe dingen</i>. ‘Hij gespte zijn broek los en zij hielp hem die uit te trekken. Toen ging ze op haar rug liggen en wrong haar armen in allerlei bochten om haar beha af te doen, terwijl hij een andere houding probeerde te vinden zonder haar met zijn knieën te pletten.’ Michel Faber beschrijft de realistische seksscène met hetzelfde gemak als waarmee hij zijn hoofdpersoon Peter Leigh even later per raket lanceert naar de Oasis, een bewoonbare planeet waar de dagen tweeënzeventig uur duren. De bekeerde ex-junkie Peter is uitverkoren om als zendeling de buitenaardse wezens daar te voorzien van het woord Gods. Op Oasis raakt Peter steeds meer onder de invloed van het zen-gevoel van de lokale gemeenschap. ‘Niemand worstelde met de vraag: wie ben ik? Ze leefden gewoon.’ </p>
<p>Peter kan interstellaire sms’jes met zijn Beatrice wisselen. Die tekst binnen een tekst, een middel dat Faber ook in eerdere romans toepaste, laat zien hoe de geliefden steeds  verder van elkaar verwijderd raken. Bea beschrijft hoe de ene na de andere ramp de aarde treft, en hoe ze naar Peter verlangt. Peter voelt dat hij tekortschiet, het lukt hem steeds minder zich in haar te verplaatsen en zijn geringe schrijftalent maakt het hem onmogelijk om haar te uit te leggen waarom hij zich zo thuis voelt op Oasis. Dat Fabers geliefde Eva hem hielp deze roman af te schrijven terwijl zijzelf steeds zieker werd en ten slotte stierf, hoef je niet te weten. Maar het maakt hem zo mogelijk nog ontroerender.<br /><i>Mischa Cohen </i></p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>J.M.A. BIESHEUVEL<br /><b>BRIEF AAN VADER</b><br /><i>Van Oorschot, 312 p., € 19,95</i></p>
</p></div>
<div class="figure--right">
<figure id="post-12419 media-12419" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/03/8a3dde91-80c3-4ba7-b609-536a4e0afad9_Brief_aan_Vader._54914e5482550_preview-kopie.jpg" alt="" border=" /></figure>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Zeven jaar geleden verscheen het verzameld werk van J.M.A. (Maarten) Biesheuvel, misschien wel de beste korteverhalenschrijver van Nederland, waarmee je zou kunnen zeggen dat zijn carrière afgerond was. Hij was begraven, vond hij zelf. Toch verschijnt nu een nieuwe bundel met ‘een keuze uit eigen werk’.</p>
<p>Dat zal met twee gebeurtenissen te maken hebben: de uitreiking van de eerste Biesheuvelprijs voor Beste Nederlandstalige korteverhalenbundel aan Rob van Essen, vorige week, en Biesheuvels memorabele optreden bij Adriaan van Dis twee jaar geleden, toen hij aan tafel het titelverhaal uit <i>Brief aan Vader</i> voorlas, wenend maar vastberaden: ‘Pa, ik voel me schuldig omdat ik geen plezier heb.’ Dat fragment heb ik inmiddels zo’n vijftien keer teruggekeken, vooral omdat ik nog steeds niet snap hoe je zoveel emoties in tien minuten kan stoppen.<br />Het is een perfecte aanleiding om alle verhalen nog eens te lezen, het zijn odes aan het normale leven, opgeschreven door iemand voor wie niks normaal is. In ‘Brommer op zee’ wordt een matroos op zijn schip bezocht door iemand die over zee op een brommer komt aanrijden. In ‘Reis door mijn kamer’ geeft zowel de briefopener als de Remington-schrijfmachine gelegenheid om van alles over zijn eigen schrijverschap te zeggen. En ‘David Windvaantje’ gaat over de angsten van de schrijver zelf.</p>
<p>Biesheuvel noemt zichzelf krankzinnig, wanhopig, een debiel. Sinds zijn studententijd kampt hij met verschrikkelijke depressies. Hij hoeft niet groots en meeslepend te leven. Hij verlangt gewoon naar warme sokken, een rustige dag of een stukje fietsen. Dat verlangen naar normaliteit zit zelfs in de manier waarop hij schrijft: met soms een schaamteloos cliché en soms een buitenproportionele bewondering voor een warm lentezonnetje, maar dan, onverhoopt, toch weer die briljante poëzie en die dramatische afloop. Normaal wordt het nooit. Hij kan het niet helpen.<br /><i>Tim de Gier</i></p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>J.M.COETZEE &#038; ARABELLA KURTZ<br /><b>EEN GOED VERHAAL. OVER FICTIE, WAARHEID EN PSYCHOTHERAPIE</b><br /><i>Vertaald door Peter Bergsma en Joost Poort, Cossee, 256 p., € 22,90</i> </p>
</p></div>
<div class="figure--right">
<figure id="post-12419 media-12419" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/03/b5ad0567-6529-4dce-8551-dd88ae4b9a23_cms_visual_247746.jpg_1415251395000_375x600_preview-kopie.jpg" alt="" border=" /></figure>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>J.M. Coetzee, ‘handelaar in fictie’, en Arabella Kurtz, psychoanalytica en docent klinische psychologie aan de Universiteit van Leicester, wisselden met elkaar van gedachten over waarheid en fictie en bundelden het resultaat in Een goed verhaal. Voor Kurtz is dat het ware verhaal waarmee haar patiënten weer goed zullen kunnen functioneren. Kurtz gelooft stellig dat er een, zij het subjectieve, waarheid bestaat die de patiënt moet leren kennen en accepteren.<br />Voor Coetzee is het goede verhaal het fictieve verhaal dat wij voortdurend over onszelf en onze omgeving vertellen, het verhaal waarmee we enigszins comfortabel kunnen leven. Pas als onze wederzijdse ficties elkaar al te zeer tegenspreken, is er een probleem dat moet worden opgelost. Iemand moet worden ontmaskerd, bij de psychotherapeut of in een roman. Maar, merkt Coetzee op, we weten niet hoeveel mensen leven in hun eigen zorgvuldig verzonnen verhaal, zonder dat zij daar ooit wroeging over krijgen, zonder dat dat ooit botst op de net zo goed zelfbedachte verhalen van anderen. De mensen die dat lukt, krijgt Kurtz immers nooit te zien. Iedereen klampt zich vast aan verhalen, zoekt oorzaken, een begin en een einde, betekenis.</p>
<p>In ruim tweehonderd bladzijden komen Kurtz en Coetzee nauwelijks nader tot elkaar. Kurtz komt met voorbeelden uit haar praktijk, stelt hypotheses op, verwerpt ze. Coetzee volgt alleen zijn intuïtie. ‘Uit wat ik schrijf moet je kunnen opmaken dat ik niet veel respect heb voor de werkelijkheid.’ Hij schept zijn eigen werkelijkheid, wat Kurtz ook mag beweren.<br /><i>Nynke van Verschuer</i></p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>PETER VERHELST<br /><b>DE KUNST VAN HET CRASHEN</b><br /><i>Prometheus, 302 p., € 19,95</i></p>
</p></div>
<div class="figure--right">
<figure id="post-12419 media-12419" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/03/5e1db903-6735-4cba-9d36-aff60c32f234_Verhelst-De-kunst-van-het-crashen_2_preview-kopie.jpg" alt="" border=" /></figure>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p> Literatuur bezingt vele kunsten: de kunst van het motoronderhoud, de kunst van het veldspel, de kunst van het bezorgen van een liefdesbrief. En nu ook de kunst van het crashen. Peter Verhelst, in Vlaanderen cultschrijver, in Nederland vreemde, experimentele eend in de bijt, vloog een paar jaar geleden drie keer met z’n auto over de kop, zo’n ongeluk waarna je in kersenpitten voortaan bloederige tanden ziet.</p>
<p>Die paar tellen bewusteloos, de openbarstende airbags, het asfalt, de pijn, kristalliseerden tot smeulende verhalen over een man die in een dierentuin naaktmodellen schildert tot een tijger hem velt, in de jungle ontwaakt bij een kudde bavianen, als enige een vliegtuigongeluk overleeft, in een vreemde wereld met onbekende mensen en verbanden belandt. En ten slotte weer thuiskomt bij zijn vriendin waar hij zijn ontsnapping aan de dood tot zich laat doordringen. Verhelst wilde ooit schilder worden maar besloot, te weinig getalenteerd, ‘met mijn woorden een lichaam te verkrijgen’ ‘als een stilleven, wachtend op een blos’. Resultaat: de beschrijving van mythische woestenijen, pulserende, organische plekken waarin de logica van waarheid en tijd wordt ondermijnd en de vluchtende mens moet zien te overleven. ‘()veral zijn waarheidsclusters die elk miljarden waarheden bevatten. Er zijn miljarden waarheidsclusters. Tussen die waarheidsclusters liggen superholtes, enorme gebieden waar geen waarheden voorkomen.’<br />Iemand voor wie waarheid en causaliteit zo meerdimensionaal zijn, moet welhaast visioenenkunst bedrijven en dat gebeurt hier. Zoals Verhelst zelf na zijn ongeluk sterretjes zag, zo tuimelen zijn personages door een onverschillig, vaak dreigend heelal. Vreemd, intrigerend maar ook grotendeels ongrijpbaar, deze herschikkingen van het waarheidsweefsel, zoals Verhelst zijn verhalen zelf ergens noemt.</p>
<p>Je moet er voor openstaan om te snappen dat zo’n openbarstende airbag een verhaal over de oertijd herbergt en redders langs de snelweg samenklonteren tot een visioen over een nieuwe gemeenschap. En zeker, het is makkelijk om in dit alles de kleren van de keizer te zien; Verhelst is ook helemaal niet van plan ons met welgeklede, goed functionerende mensen te behagen, integendeel, hij toont ons de wereld in moleculaire staat, ontregelend, primordiaal.<br />Met de kunst van de experimentele roman was het de laatste decennia in de Nederlandstalige literatuur allermiserabelst gesteld, maar Verhelst houdt als een soort sluiswachter de traditie van het ontwrichtend schrijven hoog.<br /><i>Rob Schouten</i></p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>EDWARD ST ABYN<br /><b>DE PATRICK MELROSE-ROMANS</b><br /><i>Vertaald door Nicolette Hoekmeijer,  Prometheus, 848 p., € 19,95</i></p>
</p></div>
<div class="figure--right">
<figure id="post-12419 media-12419" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/03/48083563-4c00-4fa3-850a-d027022b2a07_9789044626476_preview-kopie.jpg" alt="" border=" /></figure>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>De Engelse adel behoort tot het grootste tuig dat er op de aardkloot rondloopt. Ze vindt elke schoftenstreek geoorloofd omdat die ervan getuigt dat zij, de verhevenen, niet aan de kleinburgerlijke moraal van het gewone volk onderhevig is. Alle anderen, ook de standgenoten, mogen worden gebruikt, vernederd, verkracht en verraden. Moraal is voor de anderen. Ervaringsslachtoffer Edward St Aubyn schrijft onverbloemd op hoe het gajes te werk gaat. Bracht Evelyn Waugh in <i> Brideshead Revisited </i>nog een protagonist die als <i>wannabe</i> eerst nog oog had voor de verblindende pracht en praal waar de vervallen façades uit bestaan, St Aubyns held, Patrick Melrose, vertelt over de lelijkheid, het nare, en hij ondervindt alles aan den lijve – de schrijver laat er geen misverstand over bestaan dat hij zelf die Melrose is. De vijf uiterst leesbare Patrick Melrose-romans verschijnen nu gebundeld in het Nederlands. Strontjaloers kunnen de lezers zijn die ze al hebben gesavoureerd, want St Aubyn beschrijft de scènes zo natuurlijk dat je de herinneringen in zijn hoofd betreedt via de achteloze details waarmee je ook in het echt aan de werkelijkheid blijft hangen. De ruim achthonderd pagina’s tezamen zijn ingrijpender én goedkoper dan een voorjaarsvakantie.<br /><i>Sander Pleij</i></p>
</p></div>


Sander Pleij

Rob Schouten

Tim de Gier

Nynke van Verschuer

Speciaal uitgelicht en krankzinnig goed

Terug naar de toekomst

<div class="wpg-element paragraph">
<p><b>Rebelse Stad</b><br />De film ‘Rebelse Stad’ over Provo, nu in de bioscoop, laat zien hoe een klein groepje jongeren in het Amsterdam van de jaren zestig met ludieke acties de macht uit haar tent lokt, politie en burgemeester tot wanhoop drijft en Nederland voorgoed verandert.</p>
<p><iframe src="//player.vimeo.com/video/118754881?title=0&#038;byline=0&#038;portrait=0&dnt=1" width="500" height="281" frameborder="0" webkitallowfullscreen mozallowfullscreen allowfullscreen></iframe> </p>
<p><a href="https://vimeo.com/118754881"></p>
<p><b>Elektriese Munt-Oto</b><br />De introductie van de witkar – of ‘Elektriese Munt-Oto’ – vond plaats in Amsterdam in 1974. Het is een cilindervormig voertuig op drie wielen, aangedreven door een elektromotor van 2000 watt.</p>
<p><iframe width="420" height="315" src="https://www.youtube-nocookie.com/embed/aoyOQmoWEmU" frameborder="0" allowfullscreen></iframe></p>
<p><b>Zomergasten</b><br />Toen Roosegaarde Zomergast was, benadrukte hij zijn schatplichtigheid aan Provo. ‘Het Witte Fietsenplan, dat was zo’n gaaf statement. Wit staat voor de zuiverheid van hun doelen.’</p>
<p><iframe src="//player.vimeo.com/video/81470506?dnt=1" width="500" height="280" frameborder="0" webkitallowfullscreen mozallowfullscreen allowfullscreen></iframe> </p>
<p><a href="https://vimeo.com/81470506"></p>
</p></div>


Video’s: Schimmelpennink en Roosegaarde

<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Mannenjacht</h3>
<p>Scarlett Johansson als Isserley op jacht naar mannen in de verfilming van ‘Under the Skin’ door Jonathan Glazer.</p>
<p><iframe width="640" height="360" src="//www.youtube-nocookie.com/embed/NoSWbyvdhHw" frameborder="0" allowfullscreen></iframe></p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Fabers ontdekking</h3>
<p>Ik dacht: ik moet die man bellen, zijn verhalen zijn zo ongewoon, zo origineel,’ zegt Canongate-uitgever Jamie Byng over zijn ontdekking in 1998 van Faber in een gesprek met de schrijver en met literair agent Jenny Brown, ‘Ik wilde per se weten: wie heeft dat geschreven.’</p>
<p><iframe width="640" height="360" src="//www.youtube-nocookie.com/embed/zF74638sslc" frameborder="0" allowfullscreen></iframe></p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Op onmetelijke afstand</h3>
<p>Hoe is het als twee geliefden in twee verschillende werelden terechtkomen, op onmetelijke afstand van elkaar? Michel Faber over de metafoor en de werkelijkheid in zijn nieuwe roman ‘Het boek van wonderlijke nieuwe dingen’.</p>
</p></div>


Video: Michel Faber

<div class="lead">VN-redacteur Mischa Cohen woonde vandaag met tekenaar Willem in Parijs de redactievergadering van Charlie Hebdo bij. Dit is zijn verslag.</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>De redactie van Charlie Hebdo, of wat daarvan over is, kwam vanochtend bijeen op de bovenste verdieping van het redactiepand van dagblad Libération. Tekenaar Willem was de eerste die het politiekordon en de verzamelde pers passeerde &#8211; geen perskaart nodig, iedereen kent Willem.</p>
<p>Nu (Georges) Wolinski en Cabu (Jean Cabut) zijn vermoord; is Willem, de tekennaam van de Nederlander Bernhard Holtrop, met zijn 74 jaar, verreweg de oudste van de tekenaars van het satirische weekblad. </p>
</p></div>
<div class="figure--right">
<figure id="post-14311 media-14311" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/01/69776cd2-51de-45fa-a4da-8afad39119ce_0_foto.jpg" alt="Gérard Biard staat de pers te woord. Foto: Mischa Cohen" /><figcaption>Gérard Biard staat de pers te woord. Foto: Mischa Cohen</figcaption></figure>
</div>
<p>Donderdagwas er meteen een eerste bijeenkomst van een klein aantal overlevers van deaanslag. Hoofdredacteur Gérard Biard was er. Hij overleefde de moordpartijdoordat hij in Londen was en niet aanwezig kon zijn op de wekelijkseredactievergadering op woensdagochtend. </p>
<p>TekenaarLuz (Renald Luzier) leeft nog omdat hij, zoals wel vaker, te laat was.Columnist en arts Patrick Pelloux was bij een medische bijeenkomst. En Willemzelf, al sinds de oprichting aan het blad verbonden, komt sowieso nooit opredactievergaderingen. </p>
<p>Willemzat woensdag met zijn tekeningen voor Charlie Hebdo en <em>Siné Mensuel</em> in de trein van Bretagne, waar hij woont, naar Parijs,waar hij een pied-à-terre heeft in het centrum. Hij hoorde in de trein deeerste berichten over de aanslag en toen hij aankwam in Parijs, wist hij datvijf vrienden en collega’s en nog zeven anderen waren gedood. </p>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>&#8216;We willen een grappig en heftig nummer maken, zeker niet larmoyant. Een hommage aan degenen die vermoord zijn zou te gemakkelijk zijn.&#8217;</p>
</blockquote>
</div>
<p>Opde eerste bijeenkomst van de overlevenden werd meteen de beslissing genomen dathet weekblad koste-wat-het kost moest verschijnen. Vandaag werd tijdens eenbesloten en af en toe heel heftige plenaire vergadering met zo&#39;n 35 mensen, die in kleinere kringgenomen beslissing bevestigd. </p>
<p>HoofdredacteurBiard was gisteren uiteraard zeer emotioneel, had Willem verteld. Vandaagtoonde hij zich samen met Pelloux en Luz vooral heel overtuigd van de missievan de redactie: met een gedecimeerde bezetting een zo &#39;gewoon&#39; mogelijke krantmaken, met de gebruikelijke deadlines. En met zoveel mogelijk bijdragen van devermoorde redacteuren. </p>
<p>Afen toe stortte er iemand in en moest getroost worden. Pelloux en Luz vielen inelkaars armen. Vooral de jongere redacteuren leunden uit de ramen en staken eensigaret op of huilden of allebei tegelijk. Een receptioniste overleefde de aanslag doordat ze buiten aan het roken was. Willem: &#39;Op die pakjes staat &#39;Roken is dodelijk&#39; , maar dat klopt dus niet.&#39;</p>
<div class="image center"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/01/fa89e5f1-9433-48ff-8054-39e7f4feed2f_B65_rKdIMAAXVjt.jpg" width="600" height="450"alt="Willem (links op de foto) bracht nieuwe illustraties mee. Foto door @marcpreel op Twitter" border="0" /><em class="credit">Willem (links op de foto) bracht nieuwe illustraties mee. Foto door @marcpreel op Twitter</em></div>
<p>Als een van de twee advocaten hetwoord nam – zoveel heeft een beetje satirisch weekblad er permanent nodig, zeiWillem – was er even gelegenheid om onderling te praten. Willemmengde zich niet in de discussie. Hij tekent nu eenmaal vooral en praatveel minder. Bovendien was hij best moe. Vannacht om drie uur werd hij wakkergemaakt, vertelt hij. Vier mannen stonden in zijn appartementje. Agenten inburger. Ze vonden dat Willem bescherming nodig had en hadden dit vreemdetijdstip uitgekozen om hem dat te vertellen. </p>
<p>Ookal zweeg Willem en verliet hij als doorgewinterde anarchist meteen de ruimte toentwee ministers met hun gevolg de redactie kwamen condoleren, hij was hethelemaal eens met de beslissing die Biard tijdens een geïmproviseerdepersconferentie toelichtte. Collega Patrick Pelloux: &#39;We willen een grappig en heftig nummer maken, zeker niet larmoyant. Een hommage aan degenen die vermoord zijn zou te gemakkelijk zijn.&#39;</p>
<p>‘We gaan door met lachen en met de lezers latenlachen. In dit nummer zijn onze vrienden niet dood. Ze zullen er allemaal bijzijn.&#39;</p>
</p>
<p></p>
