Geweigerd op de universiteit

Columns van de week

Hannah Prins en Chard van den Berg

<div class="lead">
De gezondheidszorg in Groot-Brittanië verkeert in een ‘humanitaire crisis’ volgens het Britse Rode Kruis. &#8216;We don’t say this lightly and we have a duty to say it.’ Een crisis? Die ontkent de rechterkant van het lagerhuis liever.
</div>
Rode Kruis-directeur <a href="http://www.independent.co.uk/news/uk/home-news/nhs-british-red-cross-chief-executive-mike-adamson-defends-humanitarian-crisis-remarks-a7516751.html" target="_blank">Mike Adamson</a> deed de uitspraak afgelopen vrijdag na berichten dat twee patiënten waren gestorven in een ziekenhuis in Worcestershire terwijl ze wachtten op hulp. Eén van hen zou na 35 uur wachten op een trolley aan een hartaanval zijn bezweken.
De woordkeuze van het Rode Kruis was ongebruikelijk fel. En waar Labour leider Jeremy Corbyn het label ‘humanitaire crisis’ omschreef als ‘the biggest wake-up call ever’, schoten conservatieve politici meteen in de verdediging. Op zondag zei Minister President Theresa May in haar eerste interview van 2017 dat zij zich niet kon vinden in Adamson’s verwoording van de situatie. De conservatieve parlementariër en voormalig huisarts Sarah Wollaston noemde de term ‘too strong: ‘This is not Syria or Yemen.’
<q class="pull-left">De conservatieve parlementariër en voormalig huisarts Sarah Wollaston noemde de term ‘too strong: ‘This is not Syria or Yemen.’</q>
Voor veel Britten is de National Health Service (NHS) een bron van nationale trots. Dankzij het openbare stelsel, dat sinds 1948 bestaat, hebben Britten hun hele leven lang recht op gratis gezondheidszorg. Maar de NHS staat al lange tijd onder druk: door vergrijzing en bevolkingsgroei neemt de vraag gestaag toe, terwijl een toename in budget al jaren achterblijft. Het gat in de begroting van NHS England zal in 2021 neerkomen op zo’n £30 miljard. In de media wordt al met enige regelmaat gesproken van een nieuwe NHS-crisis. En waar links in de regel pleit voor een vergroting van het budget heeft rechts het liever over vergroting van efficiëntie. De huidige afspraak is dat de NHS voor 2021 zelf £22 miljard zal moeten wegbezuinigen. Theresa May heeft het meerdere malen gehad over een ‘extra £10 miljard’ voor de NHS – hoeveel de dienst in de praktijk zal ontvangen blijft onduidelijk.
Het Rode Kruis – een NGO die de nationale gezondheidszorg in Groot-Brittannië ondersteunt bij de nazorg voor uit het ziekenhuis ontslagen patiënten – hield op maandag voet bij stuk: ‘We see people discharged from hospital to chaotic situations at home, falling and not being found for hours, not being washed because there is no carer to help them,’ <a href="http://www.thetimes.co.uk/edition/comment/try-telling-patients-on-a-trolley-this-isnt-a-crisis-cr3dzr3fp">schreef Adamson in The Times</a>. ‘These are people in crisis and in recent weeks we have started talking about this as a humanitarian crisis. We don’t say this lightly and we have a duty to say it.’ Terwijl het niet de eerste keer is dat wordt gesproken over een ‘wintercrisis’ bij de NHS lijkt de situatie dit jaar de spuigaten uit te lopen. Zo waren er in de week tussen kerst en oud en nieuw 42 spoedeisende-hulp-afdelingen die ambulances tijdelijk door moesten sturen naar andere ziekenhuizen – twee keer zoveel als in diezelfde periode in 2015.
Overdreven of niet, Adamson’s woorden zijn voor de conservatieve partij een bittere pil. De conservatieve politicus Nigel Lawson omschreef de NHS ooit als ‘the nearest thing the English have to a religion’. Waar een regering de indruk wekt dat het stelsel bij hen niet in goede handen is staat het vertrouwen van de kiezers op het spel.
Theresa May lag al bijna dagelijks onder vuur, vanwege het feit dat niemand in het kabinet enig idee lijkt te hebben van hoe ze nou in godsnaam de Brexit gaan bewerkstelligen. Juist met de Brexit in het vooruitzicht kan May zich geen verlies aan vertrouwen permitteren. En zeker geen &#8216;humanitarian crisis&#8217; in eigen land.

Loes Witschge

De Britse gezondheidszorg: een ‘humanitaire crisis’

<div class="lead">
Theresa May heeft in haar eerste uren als nieuwe Britse premier meteen schoon schip gemaakt. Wie vóór een Brexit stemde mag de klus nu zelf gaan klaren.
</div>
BBC’s politiek redacteur Laura Kuenssberg noemde het ‘efficiënt en klinisch’. De Daily Mail noemde het ‘een bloedbad’. In haar eerste 24 uur als tweede vrouwelijke minister president van het Verenigd Koninkrijk liet Theresa May er geen gras over groeien. Met een grootscheepse kabinetshervorming gaf ze een eerste indruk van haar leiderschapsstijl: niet bang om risico&#8217;s te nemen en meedogenloos waar nodig.
Het was gisteren een constant komen en gaan bij 10 Downing Street. De oude en nieuwe leden van het kabinet traden om beurten aan om op de hoogte gesteld te worden van het vervolg van hun loopbaan. Een kabinetshervorming komt in het Verenigd Koninkrijk met enige regelmaat voor, maar die van May was wel bijzonder ingrijpend. De eerste slachtoffers vielen al direct in de uren na Mays aanstelling, op woensdagavond. Trouwe Cameroon George Osborne werd na zes jaar de staatsfinanciën te hebben overzien teruggestuurd naar de backbenches. Ook andere leden van Camerons oude kliekje kregen de zak. Voormalig minister van Justitie, Brexiteer en Boris Johnson backstabber Michael Gove was de meest prominente onder hen.
‘Brexit means Brexit,&#8217; zei May al vóór haar aanstelling. En door twee gloednieuwe ministersposten te creëren lijkt een vertrek uit de EU nu nog onvermijdelijker. David Davis werd benoemd tot ‘Secretary of State for Exiting the European Union’ – Brexit-minister dus – en Liam Fox werd minister van Internationale Handel. Beide heren voerden campagne voor Leave. Zo legt May de verantwoordelijkheid voor een succesvolle Brexit bij de politici die ervoor stemden. Verpesten ze het, dan gaan zij door het slijk. ‘You Brexit, you fix it,&#8217; schreef politiek journalist Robert Peston over de aanstellingen.
De aanstelling van Andrea Leadsom als minister van Milieuzaken kwam als een verrassing. Ze was Mays laatste rivaal voor het premierschap en trok zich afgelopen maandag pas terug uit de race. Voor milieuactivisten is Leadsoms aanstelling weinig geruststellend. De Brexiteer vroeg zich vorig jaar nog hardop af of de klimaatverandering wel echt was en zei tijdens haar leiderschapscampagne dat ze de terugkeer van de vossenjacht ter stemming wilde brengen.
Maar de grootste verrassing en direct de grootste wildcard is natuurlijk Boris Johnson, die een politieke herrijzing beleefde en het toch nog tot minister van Buitenlandse Zaken schopte. De wereld reageerde met een gniffel. Zijn Franse tegenhanger Jean-Marc Ayrault haalde direct uit door hem een leugenaar te noemen en Carl Bildt, de voormalige minister-president van Zweden, schreef in een tweet dat hij hoopte dat de aanstelling een grap was.
<div class="gpdr-overlay-wrapper">
 <script type="text/plain" class="gpdr-iframe gdpr-service-twitter">
<blockquote class="twitter-tweet" data-width="500">
I wish it was a joke, but I fear it isn&#39;t. Exit upon exit. <a href="https://t.co/8qmlSkQNRj">pic.twitter.com/8qmlSkQNRj</a>
&mdash; Carl Bildt (@carlbildt) <a href="https://twitter.com/carlbildt/status/753303826971713536">July 13, 2016</a></blockquote>
<script async src="//platform.twitter.com/widgets.js" charset="utf-8"></script> </script>
<div class="row">
<div class="col-sm-12">
<div class="gdpr-content">
<h4>Twitter</h4>
Deze dienst is alleen beschikbaar wanneer alle cookies zijn geaccepteerd
 <a href="javascript: Cookiebot.renew()" class="gdpr-settings btn btn--primary button--primary">Wijzig cookie voorkeur</a>
 </div>
</div>
</div>
</div>
Na jaren zonder schroom <a href="http://indy100.independent.co.uk/article/a-map-of-all-the-countries-boris-johnson-has-offended--W1zaTLC63rW">beledigingen af te vuren</a> op een groot aantal landen staat Johnson aan het begin van een langdurig charme-offensief. Zijn eerste openbare speech gaf hij gisteravond tijdens een bezoek aan de Franse ambassade in Londen voor quatorze juillet. Daar werd hij uitgejouwd.

Theresa Mays eerste signaal: ‘You Brexit, you fix it’

<div class="lead">
Ook in Londen is voor Leave gestemd. En daar heeft niemand spijt van, hoort correspondent Loes Witsche in het Londense stadje Romford. &#8216;Oh man, ik was zo blij. Voor mijn kinderen en kleinkinderen kijk ik vooruit.&#8217;
</div>
Op de hoek van het marktplein van Romford staat Richard tegen de pub de Golden Lion geleund een sigaret te roken. De 57-jarige bouwvakker stemde niet in het referendum omdat hij aan het werk was, maar dat maakt niet uit: hij wilde toch Leave stemmen. ‘Puur omdat we overspoeld zijn door immigranten en er niet genoeg macht is in het land. Het is tijd om ons land terug te krijgen,’ legt hij uit.
In een aantal kranten werd de afgelopen dagen geschreven over Leave-stemmers die spijt zouden hebben. Daar is bij Richard niks van te merken. ‘Oh man, ik was zo blij,’ zegt hij. ‘Het zal tien jaar kunnen duren totdat dingen gaan veranderen, maar het moet gebeuren. Voor mijn kinderen en kleinkinderen kijk ik vooruit.’
In Londen stonden op dinsdagavond nog duizenden demonstranten buiten het parlement voor een protest tegen Brexit. De binnenstad lijkt mijlenver verwijderd van Leave-territorium, maar dat is het niet. De treinreis van Liverpool Street, in het bankiersdistrict, naar Romford duurt zo’n 25 minuten.
Romford is het grootste stadje in Havering, een van de vijf Londense stadsdelen die Leave stemden. Met een opkomst van 76 procent, waarvan 69,7 procent de EU wilde verlaten, neemt het stadsdeel de twaalfde plek in op de Euroscepticus-ranglijst. Havering kwam al eerder dit jaar in de publiciteit: in januari werd de lokale gemeenteraad het eerste verkozen orgaan in het Verenigd Koninkrijk dat stemde voor een echtscheiding met de EU. Dertig raadsleden stemden voor vertrek, 15 voor verblijf.
<figure id="post-332178 media-332178" class="align-center"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/06/IMG_20160628_212953.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/06/IMG_20160628_212953-320x240.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/06/IMG_20160628_212953-640x480.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/06/IMG_20160628_212953-1280x960.jpg 1280w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/06/IMG_20160628_212953-1920x1440.jpg 1920w" alt="" /><figcaption>De Golden Lion in Romford, Havering. Foto: Loes Witsche</figcaption></figure>
Op het station van Romford word ik opgewacht door gemeenteraadslid Frederick Thompson. De conservatieve Thompson stemde Remain omdat hij zich zorgen maakte over de mogelijke gevolgen voor de beurs en de economie. ‘Als je de poten onder een kruk vandaan schopt weet je dat-ie om gaat vallen. Ik wilde het risico niet nemen,’ zegt hij. Hij werd niet uitgenodigd voor het overwinningsfeestje van Romfords conservatieve parlementariër Andrew Rosindell, die al jaren campagne voerde voor een Brexit.
Thompson is weinig vergevend in zijn oordeel over de Leave stemmers die hij vertegenwoordigt: ‘Een groot deel van de stemmers is xenofobisch. Het opleidingsniveau in Havering ligt niet erg hoog en ze lezen kranten als the Sun en the Daily Mail, die graag een anti-EU draai aan het nieuws geven.’
Toch kan hij ook redenen bedenken waarom juist de Romforders zich zo in het nauw gedreven voelen. Het stadje ligt nog net binnen de M25, de ringweg rondom Londen, maar identificeert zich volgens Thompson meer met Essex dan met de Britse hoofdstad. Met het opzwellen van de stad en een stijging in de huizenprijzen worden volgens Thompson mensen naar buiten geduwd. Havering is een van Londens witste stadsdelen, maar tussen 2001 en 2011 verdubbelde het percentage inwoners van een etnische minderheid, van 8 procent naar 17 procent. Veel jonge gezinnen verhuisden volgens Thompson naar het stadsdeel, wat druk zette op de scholen.
<figure id="post-332179 media-332179" class="align-center"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/06/IMG_20160628_203440.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/06/IMG_20160628_203440-320x240.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/06/IMG_20160628_203440-640x480.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/06/IMG_20160628_203440-1280x960.jpg 1280w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/06/IMG_20160628_203440-1920x1440.jpg 1920w" alt="" /><figcaption>Kerkje aan het marktplein in Romford, Havering. Foto: Loes Witsche</figcaption></figure>
Op het marktplein klust een vijftal jongens aan een leeggeruimde stal. Vier van hen stemden, allemaal Leave. Ook zij zijn blij met de uitslag. ‘Ik heb gejuicht,’ zegt de 21-jarige lasser Charlie. ‘Iedereen zegt dat het over immigratie gaat, maar dat is het niet. De EU als systeem is gebroken. Ik denk niet dat mensen in Brussel de wetten in ons land zouden moeten bepalen.’
<q class="pull-left">Geen Brexit? ‘Dan krijg je burgeroorlog.’</q>Toch duurt het niet lang voor de vreemdelingenangst de kop op steekt. ‘We zitten op de rand van Londen en je krijgt hier de buitenlanders die verder en verder uit de binnenstad verhuizen. Ik wil niet racistisch zijn, maar om een punt te maken – hoe verder je die straat inloopt, hoe donkerder het wordt. Er wonen daar een hoop African-Americans, om het politiek correct te zeggen,’ zegt Charlie.
Wanneer artikel 50 wordt ingeroepen is voorlopig nog maar de vraag. De Financial Times-columnist Gideon Rachman opinieerde maandag dat het misschien wel nooit zou gebeuren. Daar moeten de jongens op het marktplein niets van weten. ‘Dan krijg je massale protesten,’ zegt Charlie. ‘Dan krijg je burgeroorlog,’ voegt de 21-jarige beveiliger Melvin toe.
Net als Richard rekenen Charlie en zijn vrienden erop dat het jaren zal duren totdat de effecten van Brexit voelbaar zijn. En als de situatie toch niet beter wordt? ‘Als het niet werkt, wie zegt dan dat we ons niet weer bij de EU kunnen voegen?’ vraagt de 23-jarige spoorbouwer Danny zich hardop af. ‘Het uitproberen kan geen kwaad.’
Daar kan Charlie wel om lachen. ‘Ja. Zo werkt het dus niet.’

Geen spijt van de Brexit, al duurt het jaren voor het voelbaar is

<div class="lead">
Loes Witschge schrijft voor VN vanuit Londen. Het Brexit-referendum laat haar achter met een kater van jewelste. &#8216;De vraag is niet of ik hier nog wel kán blijven, maar of ik nog wel wíl.&#8217;
</div>
Het is vrijdagochtend 24 juni en Londen wordt wakker met een gedeelde kater. Ik kom een uur te laat binnen op kantoor en ben toch de eerste aanwezige. Een Française die werkt bij een start-up in onze gedeelde kantoorruimte loopt langs en geeft me spontaan een knuffel. Ze vraagt zich af wat gaat gebeuren met de aanvragen voor financiering bij de EU die ze laatst heeft verzonden, haalt haar schouders op en gaat aan het werk.
Mijn Britse collega’s druppelen langzaam binnen, moe en met lange gezichten. Eén van hen kon de slaap niet meer vatten nadat het resultaat bekend werd gemaakt. Zijn Finse vriendin was de hele nacht overstuur. Ze vragen me of ik me zorgen maak over het behoud van mijn baan en mijn recht hier te verblijven. Niet echt, eigenlijk. Ik heb net gelezen over de <a href="http://www.independent.co.uk/news/uk/politics/eu-referendum-nigel-farage-4am-victory-speech-the-text-in-full-a7099156.html">overwinningsspeech</a> van Nigel Farage, die smalend een onafhankelijkheidsdag uitriep. ‘We won it without a bullet being fired,’ zei hij, de uiterst tragische dood van Jo Cox voor het gemak even vergetend.
Nee, mijn eerste vraag is niet of ik hier nog wel kán blijven, maar of ik nog wel wíl blijven. Als EU-burger behoud ik het recht me te vestigen in 27 landen. Waarom zou ik kiezen voor een land van verdeling, waar Farage het kan winnen en waar 52 procent van de bevolking mij schijnbaar beschouwt als een soort parasiet?
Ik schaam me wel een beetje voor het feit dat ik het resultaat zo persoonlijk opvat, als een afwijzing haast. Gedurende de dag word ik meerdere keren verrast door een brok in mijn keel. Gênant, die zieligdoenerij.
Maar als ik Facebook open zie ik dat ik niet alleen ben: een voormalige klasgenote uit Italië woont tegenwoordig met haar Britse man en twee jonge kinderen in Coventry, waar 56% Leave stemde. ‘It’s sad to know I basically don’t belong anywhere anymore,’ schrijft ze op haar wall. ‘I left my country years ago and now the city I chose to be my own has made clear with this referendum that people like me are not welcome here.’ Vrienden en familieleden waren onder de Leave stemmers, weet ze. Ze is teleurgesteld en verdrietig voor haar kinderen.
In Londen ben ik nog welkom, dat dan weer wel. Een Facebook-post van de kersverse Londense burgemeester Sadiq Khan gaat viraal. ‘I want to send a clear message to every European resident living in London – you are very welcome here,’ schrijft hij. Een <a href="https://www.change.org/p/sadiq-khan-declare-london-independent-from-the-uk-and-apply-to-join-the-eu">satirische petitie</a> op change.org, die pleit voor Londense onafhankelijkheid met toetreding tot de EU, haalt meer dan 100,000 handtekeningen binnen. En mijn Britse collega’s zijn ook geraakt. Zij zijn verdrietig dat de oudere generaties de horizon van hun zoons van vijf, twee en één net aanzienlijk hebben vernauwd.
Het helpt allemaal, maar tegelijkertijd voelt het te makkelijk en ook snobistisch om me te verhullen in mijn kosmopolitische Londense dekentje en mijn middelvinger op te steken naar de provincies en hun domme xenofobie.
‘s Avonds ontmoet ik mijn vriendinnen voor een biertje op de Southbank aan de Thames. We balen, maar de eerste misselijkheid en hoofdpijn is inmiddels wel voorbij. We praten over de <a href="http://www.standard.co.uk/news/politics/i-really-regret-my-vote-now-the-brexit-voters-who-wish-theyd-voted-to-remain-a3280361.html">‘Regrexit’ Britten</a> die Leave stemden uit protest, in de waan dat we toch wel in de EU zouden blijven. Die houden mij nog even in de ontkenningsfase: misschien kunnen we er toch nog even een tweede referendum tegenaan gooien. ‘Are you sure you want to leave the EU? Like, really, really sure?’ zou op het stembiljet moeten staan. We vragen ons hardop af wat er nu gaat gebeuren. Zo’n vaart zal het toch allemaal niet lopen, hopen we. Maar tegelijkertijd vrezen we dat de EU nu een voorbeeld zal maken van het Verenigd Koninkrijk.
In de dubbeldekker terug naar huis zie ik vanuit mijn raampje the Shard en St. Paul’s cathedral in het gouden licht van de ondergaande zon. Het is prachtig. Alles staat op zijn koop, maar Londen lijkt voorlopig te mooi om achter te laten. Hopelijk blijft dat zo.

De Brexit-kater van een Nederlandse Londenaar

<div class="lead">
In een Belgisch café in Londen wachtte Loes Witschge de resultaten van het Brexit-referendum af. Tussen Brexiteers Max en Chris, die stemmen uit protest, en Remainer Alice, die excuus maakt aan Europa.
</div>
Om 2 uur ‘s nachts vind ik het wel mooi geweest en begin ik de wandeltocht naar huis. De kroeg begint al aardig leeg te lopen en de sfeer is niet meer wat-ie was. Een groep jongens staart bedremmeld naar het projector-scherm dat voor de gelegenheid is opgehangen. Hun ‘Stronger In’-banier staat al een tijdje verlaten in een hoek.
Onder hen is Riley, een 26-jarige Canadees die gisteren vrij had genomen om campagne te voeren voor Labours Remain. De hele dag ging hij van deur tot deur om mensen vriendelijk een duwtje richting stembus te geven. Mijn huisgenoot zei eerder tegen me dat de referendumnacht een beetje zoals de kerstavond is: gaan slapen in spanning, niet wetend wat de ochtend brengt. Hier kan Riley zich niet in vinden: &#8216;Met kerst ga je slapen in de weet dat er iets leuks aankomt. Dit voelt als een omgekeerde kerst ­– je gaat niet slapen en er komt iets verschrikkelijks aan.&#8217;
Niet lang na het sluiten van de Britse stembussen liep ik gisteren het verkiezingsfeestje van The Dove binnen. Het Belgische biercafé aan Broadway Market, Oost Londen, zou speciaal tot 5 uur open blijven voor mensen die live de uitslagen wilden bekijken. Veel Leave supporters verwachtte ik er niet, die zijn er in Londen sowieso niet zo veel. De twee eenzame Brexiteers bij wie ik dan toch toevallig aanschuif zeggen het zelf ook: &#8216;Londen is een ander land dan het Verenigd Koninkrijk&#8217;.
Chris en Max stemden gisteren niet uit immigratie-overwegingen voor Leave, maar omdat ze genoeg hebben van wat zij zien als een ondemocratisch instituut dat de soevereiniteit van het Verenigd Koninkrijk aantast. Ja, Max heeft wel gezeur gekregen van een aantal vrienden: &#8216;Dat zijn de vrienden zie zelf ook Leave willen stemmen maar het niet doen uit angst voor de economie, banen ­– zij stemmen met hun hoofd, niet hun hart.&#8217;
<q class="pull-left">Farage is als een potje marmite: je houdt van hem of je haat hem. Ik mag hem wel.</q>
Toch heeft het duo onmiddelijk na het sluiten van de stembussen geen flauw benul van wat hen te wachten staat. &#8216;Kijk, het wordt Remain, dat is de realiteit,&#8217; zegt Max. &#8216;Ik hoop dat een hoger percentage Leave voor hervormingen kan zorgen, het is een proteststem.&#8217; Als Farage op het scherm in beeld komt, vraag ik Chris wat hij eigenlijk van de UKIP leider vindt. &#8216;We hebben dit referendum aan hem te danken,&#8217; zegt hij. &#8216;Hij is als een potje marmite: je houdt van hem of je haat hem. Ik mag hem wel.&#8217;
Iets na half twaalf komt het eerste resultaat binnen uit Gibraltar. Daar geen verrassingen: zo’n 96% van de stemmers wil binnen de EU blijven. Er wordt gejuicht, men loopt nog eens naar de bar. Maar om middernacht slaat de stemming al bij het tweede resultaat om. Newcastle stemt misschien Remain, maar de marge van één procent valt vies tegen. En als Sunderland aankondigt dat 61% van lokale stemmers de EU wil verlaten verdwijnen de eerste gezichten in handen ­en daalt de pond spontaan zes procent ten opzichte van de dollar.
Op dat moment is Alice nog stilletjes optimistisch. Ze zit met een groep vrienden aan de andere kant van de kroeg. &#8216;Timide als een muis heb ik er vertrouwen in,&#8217; zegt ze. &#8216;De bookies voorspellen Remain en die hebben meestal gelijk.&#8217; Alice zegt dat ze devastated zal zijn als het dan toch Brexit wordt. Maar wat het resultaat ook is, ze schaamt zich nu al. &#8216;Het is gênant. Ik zag vandaag de foto’s van Europese gebouwen met de Britse vlag erop en ik schaam me kapot voor dit referendum. Men waardeert niet hoe mooi en progressief de Europese Unie is.&#8217;
Ze voegt toe: &#8216;Tegen Europa wil ik gewoon even zeggen dat het me echt enorm spijt.&#8217;

Brexiteers stemmen met hun hart, niet met hun hoofd

Waarom links tegen een Brexit moet zijn

Bellingcat-oprichter Eliot Higgins: YouTube-journalist en Syrië-expert

<div class="lead">Gelukkig hebben vluchtelingen mobieltjes. Hierdoor is het voor creatieve breinen mogelijk ze bij te staan met apps. In Londen wordt in de tech start-up sector driftig geklust aan technologie die het lot van vluchtelingen moet gaan vergemakkelijken.</div>
Eind september gaf Mike Butcher, meester-netwerker en oprichter van het toonaangevende blog TechCrunch, de aanzet tot Techfugees, een losjes georganiseerd collectief van programmeurs en ondernemers dat zich vrijwillig inzet voor het bedenken van oplossingen voor de crisis. ‘In de laatste vijf jaar komt zoveel innovatie voort uit de tech gemeenschap. Tegenwoordig heb je jonge mensen die in een mum van tijd en schijnbaar uit het niets geloofwaardige applicaties kunnen creëren,’ zegt Butcher. ‘Het frustreerde me dat een hoop vluchtelingenorganisaties en ngo’s achterbleven in hun technologische aanpak van de crisis.’ Butchers doel was de verbinding te leggen tussen professionals uit traditionele hulporganisaties en zijn kennissen uit de Londense Tech City, het kloppende hart van de start-up sector in de Britse hoofdstad. ‘Ik ken een hoop mensen,’ voegt hij lachend toe.
Onder leiding van Butcher werd in minder dan twee weken tijd een conferentie op poten gezet waar creatief aangelegde techneuten en afgevaardigden van bijvoorbeeld UNHCR hun ideeën met elkaar konden uitwisselen. Shelley Taylor lichtte haar Refugee Aid App toe en Sholi Loewenthal sprak de ongeveer driehonderd bezoekers toe over Myrefuge.world, ‘een soort Airbnb voor vluchtelingen,’ aldus Butcher. Tijdens de hackathon een dag na de conferentie werden prototypes uit de grond gestampt rondom drie verschillende doelen: het bij elkaar brengen van familieleden die elkaar uit het oog zijn verloren tijdens hun vlucht, het registreren van misdaden tegen vluchtelingen en – wellicht de meest hoogdravende uitdaging – het geven van democratisch gehoor aan ontheemde Syriërs. Tegen het eind van de dag presenteerde de organisatie Migreat al een begin van hun product aan een zaal vol jongelui met laptops op zitzakken: een ‘Skyscanner voor vluchtelingen’, waarmee een vluchteling na het invullen van een formulier overzicht krijgt van de voor hen meest haalbare bestemmingen voor asielaanvraag.
Ook Pranay Manocha sprak tijdens de conferentie. Hij sloot zich in september samen met zijn vriendin Magdalena een weekend thuis op om vrijwel onafgebroken te bouwen aan Refugeemaps.org. In de week na lancering trok de kaart direct zo’n 20.000 bezoekers. Momenteel staan er ongeveer 1.500 locaties op de kaart die gefilterd kunnen worden op categorieën zoals inzamelpunten voor donaties of evenementen. Volgens Manocha zijn techies bijzonder geschikt om zich in te zetten voor de crisis. ‘Een hoop mensen in de tech sector zijn zelf van locatie naar locatie getrokken. We zijn misschien geen vluchtelingen, maar we begrijpen wat zo’n verhuizing inhoudt,’ legt hij uit. ‘Daarnaast hoef je niet rijk te zijn om een app te maken, je hebt alleen de vaardigheden nodig.’
Ook grote tech bedrijven zetten zich inmiddels in voor de vluchtelingencrisis. Eind oktober lanceerde Google bijvoorbeeld de Crisis Info Hub, een website waar vluchtelingen belangrijke informatie kunnen vinden over hun reis. De eerste bestemming die is opgenomen op de site is het Griekse eiland Lesbos. Zomaar een greep uit Google’s instructies: ‘Wanneer je op het strand aankomt, dien je naar de hoofdstad Mytilene te reizen voor registratie… Het is een busreis van anderhalf uur of een wandeltocht van 16-20 uur.’
En Techfugees is internationaal op stoom gekomen. Er zijn bijeenkomsten georganiseerd in Oslo, Warschau en nabij Venetië. Ook in Londen staat de volgende conferentie al op de planning. Butcher hoopt er bijvoorbeeld te kijken naar de mogelijkheden van bitcoin en de blockchain (de technologie die ten grondslag ligt aan bitcoin en transacties registreert) bij het verschaffen van een identiteitsbewijs aan vluchtelingen dat minder makkelijk kwijtraakt dan een paspoort. Daarnaast heeft de organisatie geld ingezameld om het kamp in Calais te voorzien van WiFi. ‘Dit is niet 1939. Veel mensen die tijdens WO II op de vlucht sloegen, verloren elkaar uit het oog. In 2015 hoeft dat niet meer te gebeuren. Technologie gaat ons helpen,’ zegt Butcher. ‘We zullen niet direct met alle oplossingen komen, maar in ieder geval reageert de tech gemeenschap nu op de crisis.

Hoe de tech gemeenschap vluchtelingen helpt

Iedereen kan het maken

<div class="lead">Waardebonnen voor het feit dat je borstvoeding geeft: zo probeert men in Groot-Brittannië moeders een gezonde gewoonte aan te leren. De financiële prikkel lijkt te werken, maar er is ook kritiek. Is het een uitkomst? Een belediging? Of gewoon omkoping?</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Vanessa Purdy zit in kleermakerszit op de bank in haar woning in Maltby, South Yorkshire. Haar één jaar oude zoon James schuift op zijn buik over het tapijt en geeft soms een mep op een stuk speelgoed, met mechanisch trompetgeschetter als gevolg. Dan wurmt hij zich een weg naar de 31-jarige Purdy toe. Ze neemt hem op schoot en vrijwel direct begraaft James zijn gezicht in haar rechterborst. ‘Vind je het vervelend?’ vraagt ze. Ze trekt haar shirt naar beneden en James begint rustig te sabbelen. 
</div>
<figure id="post-11387 media-11387" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/04/6d23374d-860f-4579-b9f3-1b78b54596d2_Borstvoedingbonus-2_preview-kopie.jpg" alt="Illustratie: Paul Faassen" /><figcaption>Illustratie: Paul Faassen</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
Borstvoeding geven in het bijzijn van een vreemde, zeker in Maltby is het geen vanzelfsprekendheid. De borstvoedingscijfers liggen bijzonder laag in het voormalige kolenmijndorp. Minder dan veertig procent van de moeders houdt het acht weken vol; flesvoeding is de norm. Purdy had zich voorgenomen wel lang borstvoeding te geven, maar dat bleek makkelijker gezegd dan gedaan. James viel vlak na zijn geboorte af en Purdy voelde zich schuldig. ‘Het was heel frustrerend in het begin. Je zou denken dat je van nature weet hoe borstvoeden moet, maar dat is niet zo,’ zegt ze. Toch zette ze door, met een bijzondere stok achter de deur: ‘Door na twee dagen die eerste waardebon te ontvangen, met een brief waarin staat “gefeliciteerd dat je nog borstvoeding geeft”, kreeg ik het gevoel dat het niet meer dan normaal is dat het in het begin hard werken is. Het voelde als een schouderklopje.’
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Moeders omgekocht Purdy nam deel aan NOurishing Start for Health (NOSH), een project door onderzoekers van de Universiteit van Sheffield, Dundee en Brunel. Met het Nationale Initiatief voor Preventieonderzoek als geldschieter werd het afgelopen jaar een pilot uitgevoerd in drie buurten in de omgeving van de Noord-Engelse stad Sheffield, waaronder Maltby. Nieuwe moeders zoals Purdy konden op vijf momenten na de zwangerschap een vergoeding van 40 pond (55 euro) in de vorm van winkelbonnen voor boodschappen, kleding, boeken en meer claimen zolang ze (grotendeels) borstvoeding gaven. 
De eerste beloning konden ze al twee dagen na de geboorte van hun baby aanvragen, de laatste na zes maanden. De aanvraagformulieren voor de bonnen, die deelnemende moeders samen met een welkomstbrief, informatiefolder en een NOSH koelkastmagneet thuis ontvingen, werden ter controle ondertekend door een vroedvrouw of consultatiezuster.De aankondiging van de pilot ontketende in november 2013 een storm van kritiek in de Britse pers. ‘Nieuwe moeders omgekocht voor borstvoeding door de NHS’, kopte de Britse krant The Daily Telegraph. Een onderzoeker van het Centrum voor Beleidsstudies, dat mede opgericht werd door aartsneoliberaal Margaret Thatcher, noemde het project ‘buitengewoon en belachelijk’. Joanna Moorhead van Britse krant The Guardian deed er nog een schepje bovenop. ‘Het slechtste borstvoedingsinitiatief dat ik ooit heb gezien,’ luidde de kop boven haar opiniestuk. Het onderzoeksteam, vond Moorhead, moest zich schamen.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Geld is de snelste manier ‘We schamen ons zeker niet,’ zegt Dr. Clare Relton vanachter een kop groene thee in een café niet ver van haar kantoor in de School of Health and Related Research, onderdeel van de medicijnenfaculteit van de Universiteit van Sheffield. ‘Maar dat men hier zo van streek raakte, hield ons best bezig.’ Relton is hoofdonderzoeker van NOSH, of zoals ze het zelf liever noemt: ‘waardebonnen voor borstvoeding’. De borstvoedingscijfers in het Verenigd Koninkrijk horen bij de laagste ter wereld. Een deel van het probleem, denkt Relton, is een gebrek aan waardering voor de tijd en moeite die vrouwen erin steken. Experimenteren met financiële vergoedingen is dan ook niet zo heel vergezocht. ‘We willen laten zien dat borstvoeding waarde heeft voor baby’s, moeders en de samenleving,’ zegt ze. ‘Geld is de snelste manier om waarde te communiceren. Iedereen weet wat het betekent als je een briefje van vijf op tafel legt.’ Het liefst had ze de 200 pond contant uitgedeeld, maar dat was administratief niet mogelijk. De winkelbonnen zijn dan ook geen sluikse poging het koopgedrag van de vrouwen te beïnvloeden, zegt ze streng. ‘Dit is geen paternalistische ingreep.’
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
Mensen die willen stoppen met roken, kunnen in het Schotse Dundee sinds 2009 tot 150 pond aan waardebonnen aanvragen.
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
In het najaar van 2014 publiceerden Relton en haar team de resultaten van de onderzoekspilot. Van de 108 vrouwen die binnen het vooraf bepaalde tijdskader waren uitgerekend, schreven 58 zich in voor de regeling. 48 van hen vroegen de eerste winkelbon aan en na acht weken waren er nog 37 over. Medio februari ging de volgende fase van Reltons onderzoek officieel van start: een grote proef onder zo’n zesduizend vrouwen in 46 wijken waar minder dan 40 procent van nieuwe moeders tot acht weken borstvoeding geeft. Ter vergelijking worden in nog eens 46 wijken de borstvoedingscijfers gepeild onder moeders die geen waardebonnen zullen ontvangen. 
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Minder borstkanker In het Verenigd Koninkrijk wordt druk geëxperimenteerd met het idee geld aan te bieden voor gezond gedrag. Mensen die willen stoppen met roken, kunnen in het Schotse Dundee al sinds 2009 tot 150 pond aan waardebonnen aanvragen. De ‘Quit4u’-regeling is gericht op inwoners van achterstandswijken. Zij kunnen een vergoeding van 12 pond 50 aan supermarkt-tegoed krijgen voor elke week dat ze met succes een blaastest afleggen die koolstofmonoxide in de longen meet. In een aantal stadsdelen in het westen van Londen krijgen jongeren een tientje aan tegoed voor de cd-zaak HMV als ze een thuistest doen voor chlamydia. Eind januari van dit jaar publiceerden onderzoekers uit de omgeving van Glasgow de resultaten van hun onderzoek, waarin vrouwen tot 400 pond aan waardebonnen konden incasseren als ze tijdens hun zwangerschap van de sigaretten afbleven. Bijna een kwart van de vrouwen die waardebonnen ontvingen, lukte het te stoppen, vergeleken met negen procent in de groep zonder vergoedingen. 
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Publieke zorg wordt in het Verenigd Koninkrijk gratis verstrekt door de National Health Service (NHS) en die staat onder druk. Het budget van de gezondheidsdienst is sinds 2011 bevroren en stijgt sindsdien niet of nauwelijks meer dan de inflatie, terwijl de vraag toeneemt en zorg duurder wordt. Toen Simon Stevens in april 2014 zijn post als hoofd van NHS England innam, zei hij dat er nooit eerder in het 66-jarige bestaan van de organisatie zo op het budget geknepen werd als nu, door de recessie. 
Financiële prikkels voor gezond gedrag kunnen misschien uitkomst bieden. Door de rekening vooraf te betalen en ernstige gezondheidsproblemen met een groot prijskaartje later te voorkomen, hopen onderzoekers en beleidsmakers de kostenefficiëntie van de NHS op te voeren. Unicef berekende in 2012 dat het Verenigd Koninkrijk met meer borstvoeding zeventien miljoen pond per jaar zou kunnen besparen op huisarts- en ziekenhuisbezoeken van baby’s met gezondheidsklachten gerelateerd aan geen of weinig moedermelk. Daarnaast schatten ze in dat als de helft van moeders die nu helemaal geen borstvoeding geven dit tot achttien maanden over hun hele levensduur wel zouden doen, er per jaar 865 minder vrouwen borstkanker zouden ontwikkelen.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Financiële prikkels in de mode Toch denkt professor Richard Ashcroft niet dat kostenefficiëntie de voornaamste reden is voor de opleving in onderzoek naar financiële prikkels in de gezondheidszorg. De docent medische ethiek aan de Londense Queen Mary universiteit deed vijf jaar lang onderzoek voor het Centre for the Study of Incentives in Healthcare (‘CSI Health’), een tijdelijk instituut dat werd bekostigd met een beurs van 850.000 pond van de prestigieuze liefdadigheidsorganisatie The Wellcome Trust. Ja, er is volgens Ashcroft sinds het aanbreken van de crisis meer aandacht voor het vinden van besparingen, maar de belangstelling voor vergoedingen voor gezond gedrag begon daarvóór al. 
Een betere verklaring is een verschuiving in het debat over gezondheidszorg, van de structurele programma’s die het vorige decennium domineerden naar meer aandacht voor individuele verantwoordelijkheid in de afgelopen jaren. ‘Prikkels passen in dat plaatje omdat het een heel gerichte aanpak is, je probeert niet het gedrag van een hele groep mensen te veranderen,’ zegt hij. Maar Ashcrofts indruk is dat financiële prikkels vooral in de mode zijn omdat de aanpak effectief lijkt. ‘De nieuwe golf van belangstelling wordt gedreven door medische onderzoekers die het idee hebben dat hier iets in zit, dat dit kan werken,’ zegt hij. 
</div>
<figure id="post-11387 media-11387" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/04/3d8b4a49-6577-4eb3-bdd5-adf772a255c1_Borstvoedingbonus-3_preview-kopie.jpg" alt="Illustratie: Paul Faassen" /><figcaption>Illustratie: Paul Faassen</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
Samen met zijn collega’s ging Ashcroft op zoek naar het mechanisme dat het succes van een aantal regelingen met vergoedingen kon uitleggen. ‘Ik loop graag hard, behoorlijk lange afstanden,’ zegt hij. ‘Als ik halverwege ben en de weg terug te ver lijkt, breek ik de afstand in kleinere stukjes: een mijl naar de rivier, een mijl naar de brug. Bij elk onderdeel dat ik afsluit, heb ik een gevoel van voldoening. Zo werken financiële prikkels ook.’ Waar de positieve effecten van borstvoeding geven of stoppen met roken na een week niet merkbaar zijn, markeert een waardebon een prestatie met een kleine beloning. Zolang het bedrag laag blijft, blijft de intrinsieke motivatie in stand. 
Ondanks de controverse die hun methoden regelmatig opwekt in de pers, voert een pragmatische instelling de boventoon bij veel onderzoekers en gezondheidswerkers die geld aanbieden voor gezond gedrag. Elaine Scott is projectmanager in het team van Relton. Aan haar de taak de vroedvrouwen en consultatiezusters die de regeling zullen aanbieden in te lichten over wat hun te wachten staat. Op een donderdagmiddag springt de opgewekte brunette de auto in voor zo’n sessie in Rotherham, een stad op een kwartiertje rijden van Sheffield. ‘Sommige mensen vinden het aanbieden van geld gewoon een ongemakkelijk idee,’ zegt ze. ‘Maar de meeste mensen die ik spreek, zeggen: “Het is eens iets anders, laten we het gewoon proberen.” Een deel van de bevolking hier wil niet eens praten over borstvoeding. Als dit onderzoek de discussie kan aanwakkeren, is dat al iets goeds.’
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Borsten zijn voor seks Britse beleidsmakers roepen al sinds de jaren negentig dat breast is best, maar de borstvoedingscijfers blijven koppig achter. Professor Mary Renfrew, gevestigd aan de Universiteit van Dundee, is expert op het gebied van borstvoeding en adviseert Reltons team. ‘Flesvoeding is de norm geworden en borstvoeding wordt gezien als een beter alternatief,’ legt ze uit. ‘Dat is precies verkeerd om. Fysiologisch gezien zou borstvoeding de norm moeten zijn en flesvoeding een minder goed alternatief.’ Vooral in de lagere sociaal-economische klassen wordt de fles van generatie op generatie doorgegeven: de minste borstvoeding wordt gegeven onder jonge, blanke moeders met een laag opleidingsniveau in buurten waar de armoede hoog is. 
Borstvoeding nam volgens Renfrew in het begin van de twintigste eeuw in heel West-Europa af. Met flespoeder kwam een goedkoop alternatief op de markt, vrouwen gingen in steeds groteren getale de arbeidsvloer op en de zorg medicaliseerde in zijn geheel. Toch vertellen Nederlandse cijfers een ander verhaal dan die aan de andere kant van het Kanaal. Volgens een in 2010 uitgevoerde peiling door TNO gaf bijna een derde van nieuwe moeders in Nederland nog uitsluitend borstvoeding na drie maanden, tegen zeventien procent in het Verenigd Koninkrijk. De Wereldgezondheidsorganisatie raadt vrouwen aan hun baby’s de eerste zes maanden uitsluitend borstvoeding te geven. Waar achttien procent van de Nederlandse vrouwen die richtlijn in 2010 opvolgde, was dat in Groot-Brittannië maar één procent. 
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
Financiële prikkels zouden de komende jaren weleens een geaccepteerd deel van gezondheidszorg kunnen worden.
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Het verschil kan volgens Renfrew gedeeltelijk verklaard worden door een overschot aan reclame voor melkpoeder op de Britse televisie en gezondheidswerkers die onvoldoende opleiding krijgen om nieuwe moeders goed te kunnen begeleiden bij borstvoeding. Dan is er nog een probleem dat de gereserveerde Britten meer lijkt te plagen dan andere West-Europeanen: borsten, gelooft men, zijn voor seks. En seks is gênant. 
‘Het is taboe!’ roept Relton uit in het café in Sheffield, terwijl ze haar rug recht. ‘Je ziet nooit beelden van borstvoeding op tv. Je ziet het nauwelijks op straat, en als het al gebeurt, keuren mensen het af. Als je borsten ziet, is het negen van de tien keer in een seksuele context. Wat is het bericht dat we als maatschappij daarmee uitzenden? Dat borstvoeding iets is dat in de privésfeer moet gebeuren en waar we niet over horen te praten.’
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Fundamentalistische benadering Toen Purdy de posters voor NOSH voor het eerst zag, maakte ze er grapjes over met zwangere vriendinnen. Eén vroeg zich spottend af of ze het geld kon besteden aan een nieuwe tatoeage. Negatieve reacties hoorde Purdy niet echt in haar omgeving. De mediastorm waarin deelnemers dikwijls werden neergezet als slachtoffers van omkoping is ook allang bedaard. Toch is een aantal vroege critici van Reltons project nog altijd niet bijgedraaid. 
Professor Mitch Blair van het Royal College of Paediatrics and Child Health, dat kinderartsen opleidt en examineert, geeft toe dat de resultaten van de pilot erop wijzen dat de financiële vergoedingen aanvaardbaarder zijn dan hij aanvankelijk had gedacht. Desondanks maakt hij zich zorgen over duurzaamheid. ‘Hoelang kunnen we het ons veroorloven mensen financieel te compenseren voor een natuurlijk gedrag?’ vraagt hij zich af. Volgens Blair draagt de vergoeding alleen maar bij aan het idee dat borstvoeding bonusgedrag is, in plaats van de norm: ‘Als mensen weten dat er geld in het spel is, gaan ze zich daarnaar gedragen.’
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Janet Fyle van het Koninklijk College van Vroedvrouwen, de nationale vereniging van vroedvrouwen, oordeelt harder. ‘Het is een belediging voor moeders,’ zegt ze. ‘Borstvoeding geven is een altruïstische daad die vrouwen verrichten omdat het goed is voor hun kind. Je beledigt ze wanneer je ze hiervoor betaalt, door te impliceren dat ze niet zelf in staat zijn deze keuze te maken.’ Fyle heeft het gehad met de ‘fundamentalistische benadering van borstvoeding’. De keuze moet bij de moeder liggen, zegt ze – niet de staat.
Relton vindt het idee dat de winkelbonnen een vorm van omkoping zijn onzin. ‘We kunnen vrouwen nergens toe dwingen met waardebonnen, net zo min als dat kinderbijslag vrouwen dwingt kinderen te krijgen,’ zegt ze. Ook Ashcroft zegt dat de bedragen in regelingen met financiële prikkels normaliter te laag zijn om te kunnen spreken van dwang. Daarnaast vindt hij de vergoedingen niet manipulatief, juist omdat ze zo expliciet zijn. ‘Er is geen verborgen agenda, de agenda is heel duidelijk,’ zegt hij. 
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Ongebruikelijk Een groot deel van de onderzoeken die Ashcroft bestudeerde, waren regelingen voor rokers. Dat roept vragen op over eerlijkheid, want gezonde niet-rokers komen niet in aanmerking. Een deel van de oplossing is de vergoeding alleen aan te bieden aan mensen die al geprobeerd hebben hun gedrag te veranderen, maar die het met wilskracht alleen niet redden. Daarnaast is het vooral een kwestie van perceptie. ‘Het is een behandelmethode, alleen de vorm is ongebruikelijk,’ zegt hij. ‘In de gezondheidszorg behandelen we mensen omdat ze ziek zijn. We geven een hoop geld uit aan mensen met hartziekten en niet aan mensen zonder hartziekten. Is dat eerlijk? Die vraag stellen we onszelf nooit, dat zou te gek zijn. De onderliggende zorg is dat er geld mee gemoeid is en dat betekent omkoping, maar in de context van een behandelmethode hoef je er zo niet naar te kijken.’
Ashcroft denkt dat financiële prikkels in de komende vijf jaar een redelijk geaccepteerd onderdeel van gezondheidszorg kunnen worden. De grootste barrière tussen onderzoek en beleid is volgens hem momenteel dat er nog weinig duidelijkheid is over wanneer de vergoedingen effectief zijn. Volgens Ashcroft lijkt het bijvoorbeeld minder goed te werken voor het afdwingen van gewichtsverlies, waar te veel verschillende factoren – stress, eetpatroon en beweging, om er een paar te noemen – invloed hebben op de uitkomst. Ook is onduidelijk of verschillende vergoedingsregelingen naast elkaar wel zin hebben, of dat dan de focus wegvalt.
Op het dichten van dat kennisgat richt Relton zich nu. In het komende jaar hoopt ze een beter beeld te krijgen van wanneer de aanpak werkt, waarom de resultaten per wijk verschillen en hoe groot het risico is dat nieuwe moeders de boel gaan belazeren. Of ze de waardebonnen voor borstvoeding straks als nationaal beleid ziet, laat ze in het midden. ‘Ik heb geen idee. We zijn druk bezig met het uitvoeren van onze proef en er is veel lokale, nationale en internationale belangstelling. Ik denk dat het potentieel heeft, maar we zullen zien – wij maken geen beleid, we zijn maar onderzoekers.’
</div>