De democratie verdwijnt uit Brussel

Columns van de week

Hannah Prins, Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

Marie Jose Kleef

Pitchen voor oranje

Hans Teeuwen / Teeuwen in Edinburgh
&#8216;Kom je uit Holland? Ah, Hens Tay-when!&#8217; Teeuwen is in de stad en zijn Britse pr-manager Sally Homer heeft niet stilgezeten deze zomer. Je kunt geen blad of krant openslaan zonder profiel van of interview met Teeuwen. Maar op de Fringe betekent dat niet automatisch volle zalen. De concurrentie is moordend en Teeuwen is nog lang niet zo bekend óf geliefd als Ricky Gervais, Dylan Moran, Stewart Lee, of Jim Jeffries.
Teeuwen treedt op in een grote tent in de vorm van een op haar rug liggende paarse koe op Bistro Square. Met vierhonderd zitplaatsen is het de grootste en meest prestigieuze zaal van de jonge en ambitieuze theaterprogrammeurs van Underbelly. Teeuwen staat er al in zijn derde jaar op de Fringe.
&#8216;I would like to start with a tribute.&#8217; Na het uitkramen van volkomen gestoorde versies van een rijtje hits van Michael Jackson gecombineerd met gelaatsuitdrukkingen die getuigen van ijdelheid, geveinsd respect voor, en verdriet over het heengaan van de popster, heeft Hans Teeuwen geen introductie meer nodig. Zo ziet dat er dus uit: een &#8216;dadaïstische,&#8217; &#8216;surrealistische&#8217; en &#8216;absurdistische&#8217; show van &#8216;het radicale genie&#8217;, zoals de Engelse pers hem introduceerde.
Op de avond van de première is de zaal niet uitverkocht en na de Michael Jackson-tribute ook beslist nog niet overtuigd. Na een korte verhandeling over de negatieve en positieve aspecten van het fenomeen &#8216;de dood&#8217;, grijpt Teeuwen de randen van een katheder voor een parodie op de gewoonte van politici als Barack Obama om in epische speeches een ode te brengen aan de gewone man. Het idee is sterk, de uitwerking even simpel als briljant en de uitvoering hilarisch. Binnen tien minuten heeft hij onuitwisbare absurdistische beelden toegevoegd aan twee grote internationale gebeurtenissen van het afgelopen jaar.
Geïrriteerd
Het gaat alleen allemaal veel te snel voor veel van de tegen het aanvangstijdstip van 23:35 al behoorlijk aangeschoten toeschouwers. Een deel van het publiek ontnuchtert razendsnel en dendert blij verrast mee op de achtbaan die volgt. Een groepje studenten op de eerste rij schreeuwt het bijna uit als bij elke nieuwe act het kwartje valt of de bewust opgezochte verwarring compleet is. Een vrouw van middelbare leeftijd, wellicht hierheen gelokt door de vijf sterren die Guardian-recensent Brian Logan aan de show van vorig jaar uitdeelde, houdt haar ogen stijf gesloten en hoopt dat het snel voorbij is. Zij hoort en ziet alleen de obsceniteiten die veelvuldig en zonder enige aanleiding voorbij lijken te moeten komen. Een jonge getatoeëerde jongen kalmeert zijn nog jongere vriendinnetje door liefdevol over haar arm te strijken: &#8216;We kunnen nu niet weg schatje, maar het is echt zo afgelopen.&#8217; Her en der zijn mensen zo geïrriteerd dat ze daadwerkelijk naar de podiumvloer afdalen om vlak voor Teeuwens neus de zaal te verlaten.
Zij laten zich niet inpakken door de vrolijke, bizarre en bezeten intermezzo&#8217;s waarbij het gerechtvaardigd is om je af te vragen waar dit in godsnaam over gaat. Zij laten zich er door het eerste serieuze liedje aan de piano niet van overtuigen dat deze man meer moet zijn dan een ordinaire provocateur. Zij missen door hun ongeduld het prachtige minimalistische stuk over religie. Veel meer dan de woorden &#8216;jood&#8217;, &#8216;moslim&#8217;, &#8216;christen&#8217; en &#8216;hindoe&#8217;, wisselende intonatie en een aantal veelbetekenende blikken heeft hij deze keer niet nodig om genadeloos af te rekenen met zijn belangrijkste thema.
Teeuwen maakt het zijn nieuwe publiek ook niet makkelijk. Hij valt geen seconde uit zijn rol, heeft geen soepele bruggetjes tussen de acts en laat pijnlijke stiltes vallen. De Britse, Ierse, Australische en Amerikaanse stand-up comedians die hier al jaren de dienst uit maken, lachen af en toe, en in sommige gevallen zelfs continu, om hun eigen grapjes om het ijs te breken. Als een grap slecht valt, benoemen ze dat om zo direct de ongemakkelijkheid weg te nemen. Daarbij geven ze steeds de indruk met een autobiografisch verhaal bezig te zijn waardoor er een sfeer van vertrouwelijkheid wordt gecreëerd. Niks van dit alles bij Teeuwen. Als het publiek uit gewoonte mocht denken dat ook zíjn materiaal autobiografisch is, dan is dat al helemaal geen geruststellende gedachte.
Teeuwen is een &#8216;acquired taste&#8217;, weet de invloedrijke Underbelly-programmeur Brett Vincent. &#8216;De eerste keer dat ik hem zag in het Soho Theatre in Londen, ben ik ook weggelopen. Ik dacht dat hij zo&#8217;n jongen was die we hier ook wel hebben, zo een die net van een theateropleiding aan Oxford of Cambridge komt en al zijn pretentieuze experimenten kwijt moet. Nu vind ik hem geniaal, maar toen begreep ik er niets van.&#8217;
Zijn werk is &#8216;not for everyone&#8217;, zegt ook theatertour planner Dave Mauchline die het afgelopen jaar theaters voor Teeuwen boekte in Londen, Leicester, Bath, Brighton, Glasgow en Kilkenny in Ierland. Veel geld hebben ze er nog niet mee verdiend. &#8216;Hij zou vaker moeten optreden,&#8217; zegt Vincent. &#8216;Hij zegt niet meer dan twee of drie shows achter elkaar aan te kunnen. En als je z&#8217;n show ziet dan snap je dat, maar het maakt je promotionele activiteiten een stuk minder slagvaardig. Bij een tour met slechts tien data verspreid door het land is het moeilijk om je publiek er door mond-tot-mondreclame uit te selecteren.&#8217; Mauchline: &#8216;Je kan nog zulke mooie recensies krijgen, het heeft totaal geen zin om nu één datum in een theater in Birmingham te boeken. In Londen of Cambridge verkoop je nog wel kaarten omdat daar genoeg mensen op recensies afgaan en nieuwsgierig zijn, maar niet in plaatsen als Birmingham.&#8217;
Mauchline is van mening dat Teeuwen zijn publiek ook best wat meer tegemoet mag komen. &#8216;Ik vind deze show al veel beter dan die van vorig jaar. Toegankelijker.&#8217; In de show van 2008 ontaarde een ontmoeting met God in seksuele handelingen en zat een goed geschreven, maar in de show vrij grimmig overkomend stuk over de argumenten om vrouwen alleen in bedekkende kleding over straat te laten gaan. Mauchline: &#8216;Je moet niet vergeten dat Nederland ook ooit aan hem heeft moeten wennen. Je kan er niet meteen in met je meest controversiële materiaal.&#8217;
Hij heeft Teeuwen daarom geadviseerd het eerste lied aan de piano, een jazzy nummer over zijn schuldgevoel over zijn falen in de liefde, niet te schrappen. &#8216;Hij vind het zelf een dood moment in de show,&#8217; aldus Mauchline, &#8216;maar ik denk echt dat hij na die eerste tien minuten even moet laten zien hoeveel serieus talent hij heeft. Het geeft mensen de kans zich te realiseren dat er waarschijnlijk een idee zit achter al die onzin die hij uithaalt.&#8217;
Geplaagd door pech
Op de tweede, uitverkochte avond is de show, waarvoor slechts een handvol try-outs gehouden werd in Amsterdam en Londen, al beter in balans. Ook vorig jaar bleek dat het van kleine verschillen in souplesse, ritme en volgorde afhangt of hij het publiek meekrijgt of niet. Maar Teeuwen wordt geplaagd door pech. Het lawaai vanaf het plein is deze zaterdagavond nog dominanter, bij het selecteren van twee vrouwelijke assistentes blijft hij stuiten op Nederlanders (&#8216;Why the fuck did I come all the way out here? Why am I speaking English?&#8217;) en tijdens het krankzinnige ballet bij het gedicht over dr. Hemmington is zijn microfoon die al eerder haperde definitief van de radar. Om de act te kunnen blijven volgen wordt het muisstil in de zaal en dan wordt er ter afsluiting van de Military Tattoo ook nog een rits kanonschoten gelost vanaf het kasteel. Het stoort verschrikkelijk, maar Teeuwen ploetert monter voort en gooit er zelfs nog een schepje bovenop.
Ook bij het slotnummer is het publiek nog niet van hem af. Na in 2008 in sommige Britse media te zijn bestempeld als misogynist, slaat hij dit jaar terug met een &#8211; met Engelse beleefdheden doorspekte &#8211; liefdesverklaring aan &#8216;haar&#8217; geslachtsdeel in de benaming die nog altijd door de BBC wordt weggepiept. Net op het moment dat de resterende mensen in de zaal hem eindelijk wat terug willen geven voor zijn Olympische inzet, vraagt hij ze een tekst mee te zingen die ze onmogelijk over hun lippen krijgen. Het is lef hebben.
Nudist
Bij het verlaten van de zaal is de helft van de bezoekers laaiend enthousiast, en de andere helft gewoon laaiend. Er valt in elk geval genoeg te bespreken aan de bar op de groene weide voor de paarse koe. Hans Teeuwen zelf is kapot maar tevreden en stuitert een half uur later vrolijk met een pint in de hand op Bistro Square van vriend naar collega naar fan. Maar pr-manager Sally Homer is er niet gerust op dat de recensenten die binnen waren erg coulant zullen zijn. &#8216;Het geeft niet. Volgende week is belangrijker.&#8217; Ze neemt nog een grote slok wijn uit haar plastic beker en blijft de mantra herhalen: &#8216;Het geeft niet.&#8217; Teeuwens theaterboeker Dave Mauchline ziet het probleem niet. &#8216;Het was inhoudelijk toch een goede show? Die recensenten kunnen echt wel door wat geluidsproblemen heen kijken.&#8217; Hij krijgt gelijk. De show krijgt vijf sterren van festivalmagazine Fest en vier van dagblad The Scotsman.
Ook in het buitenland zal Teeuwen nooit iedereen voor zich winnen, maar als de ruwe kantjes van deze show af zijn en alles op zijn plek valt, zal op termijn ook aan de overkant van het Kanaal behoefte ontstaan aan dvd&#8217;s om de beste stukken terug te kunnen kijken. En dan is het nog slechts een kwestie van tijd voor Britten in de pub een speech van Obama voorbij zien komen waarin hij de gewone man bewierookt en er iemand opstaat om zijn vrienden te herinneren aan de goede mensen voor wie Teeuwen het allemaal doet: &#8216;the astronaut who goes into space and licks his fist&#8217; en &#8216;the nudist who strolls along the beach with a hard-on and a heart of gold&#8217;. Tot die tijd moeten Nederlanders zijn zalen nog maar even mijden. Het is de beurt aan de Britten om massaal voor hem te vallen. Ons rest het geduldig te wachten op die import dvd&#8217;s.
Hans Teeuwen is 26, 27 en 28 augustus nog te zien op het Edinburgh Fringe festival

Hens Tay-when verwart, verdeelt ?en heerst

<div class="wpg-element paragraph">
24-08-2009 Door Marie-José Kleef
Met zijn nieuwe show jaagt Hans Teeuwen Op het Edinburgh Fringe Festival nog tientallen Britten de zaal uit. Maar binnenkort zullen ook hier fans hele stukken naspelen in pubs en studentenhuizen.
‘Kom je uit Holland? Ah, Hens Tay-when!’ Teeuwen is in de stad en zijn Britse pr-manager Sally Homer heeft niet stilgezeten deze zomer. Je kunt geen blad of krant openslaan zonder profiel van of interview met Teeuwen. Maar op de Fringe betekent dat niet automatisch volle zalen. De concurrentie is moordend en Teeuwen is nog lang niet zo bekend óf geliefd als Ricky Gervais, Dylan Moran, Stewart Lee, of Jim Jeffries.
Teeuwen treedt op in een grote tent in de vorm van een op haar rug liggende paarse koe op Bistro Square. Met vierhonderd zitplaatsen is het de grootste en meest prestigieuze zaal van de jonge en ambitieuze theaterprogrammeurs van Underbelly. Teeuwen staat er al in zijn derde jaar op de Fringe.
</div>
<div style="width:250px; height:356px;" class="wpg-element image right"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2009/08/659ceb3f-c2b9-4a40-aa6a-c4eb40098fda_afficheteeuwen1.jpg" width="250" height="356" alt="" /></div>
<div class="wpg-element paragraph">
‘I would like to start with a tribute.’ Na het uitkramen van volkomen gestoorde versies van een rijtje hits van Michael Jackson gecombineerd met gelaatsuitdrukkingen die getuigen van ijdelheid, geveinsd respect voor, en verdriet over het heengaan van de popster, heeft Hans Teeuwen geen introductie meer nodig. Zo ziet dat er dus uit: een ‘dadaïstische,’ ‘surrealistische’ en ‘absurdistische’ show van ‘het radicale genie’, zoals de Engelse pers hem introduceerde.
Op de avond van de première is de zaal niet uitverkocht en na de Michael Jackson-tribute ook beslist nog niet overtuigd. Na een korte verhandeling over de negatieve en positieve aspecten van het fenomeen ‘de dood’, grijpt Teeuwen de randen van een katheder voor een parodie op de gewoonte van politici als Barack Obama om in epische speeches een ode te brengen aan de gewone man. Het idee is sterk, de uitwerking even simpel als briljant en de uitvoering hilarisch. Binnen tien minuten heeft hij onuitwisbare absurdistische beelden toegevoegd aan twee grote internationale gebeurtenissen van het afgelopen jaar. 
Geïrriteerd Het gaat alleen allemaal veel te snel voor veel van de tegen het aanvangstijdstip van 23:35 al behoorlijk aangeschoten toeschouwers. Een deel van het publiek ontnuchtert razendsnel en dendert blij verrast mee op de achtbaan die volgt. Een groepje studenten op de eerste rij schreeuwt het bijna uit als bij elke nieuwe act het kwartje valt of de bewust opgezochte verwarring compleet is. 
Een vrouw van middelbare leeftijd, wellicht hierheen gelokt door de vijf sterren die Guardian-recensent Brian Logan aan de show van vorig jaar uitdeelde, houdt haar ogen stijf gesloten en hoopt dat het snel voorbij is. Zij hoort en ziet alleen de obsceniteiten die veelvuldig en zonder enige aanleiding voorbij lijken te moeten komen. Een jonge getatoeëerde jongen kalmeert zijn nog jongere vriendinnetje door liefdevol over haar arm te strijken: ‘We kunnen nu niet weg schatje, maar het is echt zo afgelopen.’ Her en der zijn mensen zo geïrriteerd dat ze daadwerkelijk naar de podiumvloer afdalen om vlak voor Teeuwens neus de zaal te verlaten.
Zij laten zich niet inpakken door de vrolijke, bizarre en bezeten intermezzo’s waarbij het gerechtvaardigd is om je af te vragen waar dit in godsnaam over gaat. Zij laten zich er door het eerste serieuze liedje aan de piano niet van overtuigen dat deze man meer moet zijn dan een ordinaire provocateur. Zij missen door hun ongeduld het prachtige minimalistische stuk over religie. Veel meer dan de woorden ‘jood’, ‘moslim’, ‘christen’ en ‘hindoe’, wisselende intonatie en een aantal veelbetekenende blikken heeft hij deze keer niet nodig om genadeloos af te rekenen met zijn belangrijkste thema.
Teeuwen maakt het zijn nieuwe publiek ook niet makkelijk. Hij valt geen seconde uit zijn rol, heeft geen soepele bruggetjes tussen de acts en laat pijnlijke stiltes vallen. De Britse, Ierse, Australische en Amerikaanse stand-up comedians die hier al jaren de dienst uit maken, lachen af en toe, en in sommige gevallen zelfs continu, om hun eigen grapjes om het ijs te breken. Als een grap slecht valt, benoemen ze dat om zo direct de ongemakkelijkheid weg te nemen. Daarbij geven ze steeds de indruk met een autobiografisch verhaal bezig te zijn waardoor er een sfeer van vertrouwelijkheid wordt gecreëerd. Niks van dit alles bij Teeuwen. Als het publiek uit gewoonte mocht denken dat ook zíjn materiaal autobiografisch is, dan is dat al helemaal geen geruststellende gedachte.
Teeuwen is een ‘acquired taste’, weet de invloedrijke Underbelly-programmeur Brett Vincent. ‘De eerste keer dat ik hem zag in het Soho Theatre in Londen, ben ik ook weggelopen. Ik dacht dat hij zo’n jongen was die we hier ook wel hebben, zo een die net van een theateropleiding aan Oxford of Cambridge komt en al zijn pretentieuze experimenten kwijt moet. Nu vind ik hem geniaal, maar toen begreep ik er niets van.’
Zijn werk is ‘not for everyone’, zegt ook theatertour planner Dave Mauchline die het afgelopen jaar theaters voor Teeuwen boekte in Londen, Leicester, Bath, Brighton, Glasgow en Kilkenny in Ierland. Veel geld hebben ze er nog niet mee verdiend. ‘Hij zou vaker moeten optreden,’ zegt Vincent. ‘Hij zegt niet meer dan twee of drie shows achter elkaar aan te kunnen. En als je z’n show ziet dan snap je dat, maar het maakt je promotionele activiteiten een stuk minder slagvaardig. Bij een tour met slechts tien data verspreid door het land is het moeilijk om je publiek er door mond-tot-mondreclame uit te selecteren.’ 
Hans Teeuwen in Leicester <embed src="https://blip.tv/play/AeiwPwI" type="application/x-shockwave-flash" width="255" height="200" allowscriptaccess="always" allowfullscreen="true"></embed>
Mauchline: ‘Je kan nog zulke mooie recensies krijgen, het heeft totaal geen zin om nu één datum in een theater in Birmingham te boeken. In Londen of Cambridge verkoop je nog wel kaarten omdat daar genoeg mensen op recensies afgaan en nieuwsgierig zijn, maar niet in plaatsen als Birmingham.’
Mauchline is van mening dat Teeuwen zijn publiek ook best wat meer tegemoet mag komen. ‘Ik vind deze show al veel beter dan die van vorig jaar. Toegankelijker.’ In de show van 2008 ontaarde een ontmoeting met God in seksuele handelingen en zat een goed geschreven, maar in de show vrij grimmig overkomend stuk over de argumenten om vrouwen alleen in bedekkende kleding over straat te laten gaan. Mauchline: ‘Je moet niet vergeten dat Nederland ook ooit aan hem heeft moeten wennen. Je kan er niet meteen in met je meest controversiële materiaal.’
Hij heeft Teeuwen daarom geadviseerd het eerste lied aan de piano, een jazzy nummer over zijn schuldgevoel over zijn falen in de liefde, niet te schrappen. ‘Hij vind het zelf een dood moment in de show,’ aldus Mauchline, ‘maar ik denk echt dat hij na die eerste tien minuten even moet laten zien hoeveel serieus talent hij heeft. Het geeft mensen de kans zich te realiseren dat er waarschijnlijk een idee zit achter al die onzin die hij uithaalt.’
Geplaagd door pech Op de tweede, uitverkochte avond is de show, waarvoor slechts een handvol try-outs gehouden werd in Amsterdam en Londen, al beter in balans. Ook vorig jaar bleek dat het van kleine verschillen in souplesse, ritme en volgorde afhangt of hij het publiek meekrijgt of niet. Maar Teeuwen wordt geplaagd door pech. Het lawaai vanaf het plein is deze zaterdagavond nog dominanter, bij het selecteren van twee vrouwelijke assistentes blijft hij stuiten op Nederlanders (‘Why the fuck did I come all the way out here? Why am I speaking Eng-lish?’) en tijdens het krankzinnige ballet bij het gedicht over dr. Hemmington is zijn microfoon die al eerder haperde definitief van de radar. 
Om de act te kunnen blijven volgen wordt het muisstil in de zaal en dan wordt er ter afsluiting van de Military Tattoo ook nog een rits kanonschoten gelost vanaf het kasteel. Het stoort verschrikkelijk, maar Teeuwen ploetert monter voort en gooit er zelfs nog een schepje bovenop.
Ook bij het slotnummer is het publiek nog niet van hem af. Na in 2008 in sommige Britse media te zijn bestempeld als misogynist, slaat hij dit jaar terug met een – met Engelse beleefdheden doorspekte – liefdesverklaring aan ‘haar’ geslachtsdeel in de benaming die nog altijd door de BBC wordt weggepiept. Net op het moment dat de resterende mensen in de zaal hem eindelijk wat terug willen geven voor zijn Olympische inzet, vraagt hij ze een tekst mee te zingen die ze onmogelijk over hun lippen krijgen. Het is lef hebben.
Nudist Bij het verlaten van de zaal is de helft van de bezoekers laaiend enthousiast, en de andere helft gewoon laaiend. Er valt in elk geval genoeg te bespreken aan de bar op de groene weide voor de paarse koe. Hans Teeuwen zelf is kapot maar tevreden en stuitert een half uur later vrolijk met een pint in de hand op Bistro Square van vriend naar collega naar fan. Maar pr-manager Sally Homer is er niet gerust op dat de recensenten die binnen waren erg coulant zullen zijn. ‘Het geeft niet. Volgende week is belangrijker.’ Ze neemt nog een grote slok wijn uit haar plastic beker en blijft de mantra herhalen: ‘Het geeft niet.’ 
Teeuwens theaterboeker Dave Mauchline ziet het probleem niet. ‘Het was inhoudelijk toch een goede show? Die recensenten kunnen echt wel door wat geluidsproblemen heen kijken.’ Hij krijgt gelijk. De show krijgt vijf sterren van festivalmagazine Fest en vier van dagblad The Scotsman.
Ook in het buitenland zal Teeuwen nooit iedereen voor zich winnen, maar als de ruwe kantjes van deze show af zijn en alles op zijn plek valt, zal op termijn ook aan de overkant van het Kanaal behoefte ontstaan aan dvd’s om de beste stukken terug te kunnen kijken. En dan is het nog slechts een kwestie van tijd voor Britten in de pub een speech van Obama voorbij zien komen waarin hij de gewone man bewierookt en er iemand opstaat om zijn vrienden te herinneren aan de goede mensen voor wie Teeuwen het allemaal doet: ‘the astronaut who goes into space and licks his fist’ en ‘the nudist who strolls along the beach with a hard-on and a heart of gold’. 
Tot die tijd moeten Nederlanders zijn zalen nog maar even mijden. Het is de beurt aan de Britten om massaal voor hem te vallen. Ons rest het geduldig te wachten op die import dvd’s.
Hans Teeuwen is 26, 27 en 28 augustus nog te zien op het Edinburgh Fringe festival
</div>

Hans Teeuwen in Edinburgh

Ben bouwt op Broadway

De geheime diensten van uw provider

Ricky Gervais onder vuur
Aan het eind van Princess Street bedekt een een glimmend wit doek de gevel van een kantoor­gebouw. Ricky Gervais at Edinburgh Castle is Sold Out, staat er in manshoge kapitalen. Daaronder, slechts marginaal bescheidener: What a pointless billboard. In Groot-Brittannië ligt de ooit als geniaal bestempelde komiek de laatste weken onder vuur. Het wereldwijde succes van de series The Office en Extras is hem naar de kop gestegen, zo menen de critici. Zijn show heeft de titel Fame en gaat over de wereld van de A-list celebrities waarin hij beland is na het succes van The Office, waarin hij de rol van de monsterlijke David Brent voor zijn rekening neemt. Of lijdt hij echt aan grootheids­waanzin? Waarom liet hij zich door zijn nieuwe vrienden verleiden tot bijrolletjes in Hollywood-films? Zijn acteerprestaties werden matig ontvangen. Is hij wel de originele geest die we in hem zagen? Tijdens het herdenkingsconcert voor Diana viel Gervais behoorlijk door de mand toen hij wat extra tijd moest opvullen. En nu deze megalomane gig op het kasteel. Elk jaar in augustus spelen de grote namen in comedy in Edinburgh. Vaak in kleine zaaltjes, een maand lang, iedere dag. Zo niet Ricky Gervais. Die heeft voor één dag de esplanade geboekt, het plein voor het kasteel, hoog boven de stad. For one night only, 26 augustus, de laatste dag van de Fringe. Op de tribunes waarop de hele maand bejaarde Amerikanen hebben gezeten voor de Military Tattoo is plaats voor achtduizend man. De kaartjes zijn met 37,50 pond de duurste uit de geschiedenis van de Fringe. In het programma­boek, dat al in mei gedrukt wordt, heeft Gervais ook een advertentie geplaatst: Ricky Gervais – Live at the Fringe! But you’ll never get a ticket so why not order the dvd instead.
Arrogant kun je het niet noemen om te anticiperen op een uitverkocht huis als je Ricky Gervais heet. Toen begin juni de kaarten in de verkoop gingen, lag de centrale meteen plat. Maar er zijn op Ebay alweer kaarten te krijgen. Mogelijk vanwege de slechte recensies: ‘Misschien moeten we concluderen dat Gervais geen stand-up comedian is,’ werd over Fame geschreven. In een andere recensie stond: ‘Robin Ince is de support-act van Ricky Gervais. Het zou andersom moeten zijn.’ Ook collega’s zijn kritisch over Gervais. Paul Merton, van Have I Got News For You, trekt tijdens zijn improvisatieshow een briefje uit de emmer met daarop ‘een koude, regenachtige avond op het kasteel’. Hij gaat op een stoel zitten, duikt ineen en rilt. Hij kijkt triest op en zegt: ‘I booked early for Ricky Gervais.’
Marie-José Kleef
In de geest van de Spreeksteen
Ze stonden er wat verloren bij, die zonnige zondagmiddag in het Oosterpark in Amsterdam: zes dichters en dichteressen ‘die geen blad voor de mond nemen’. Ze waren gekomen om hun ‘opruiende, politiek getinte, geëngageerde of anderszins betogende gedichten’ voor te dragen. Vanaf de Spreeksteen, de Nederlandse speakers’ corner, opgedragen aan Theo van Gogh, voorstander van het vrije denken en spreken. Theo van Gogh was er ook, in de vorm van een geschilderd portret dat was opgehangen aan een hoge metalen stellage. Op zijn T-shirt met cactusmotief de tekst: Freedom of Speech. Er was maar weinig publiek: vier man en een hond. Moedig beklom de eerste dichter de steen, Simon Mulder. Zijn lange zwarte krullen zwierden elegant om zijn hoofd terwijl hij ‘Protest tegen het despotisme’ voordroeg, maar hij sprak zacht. Zijn woorden werden overstemd door trams die om het park denderden en snaterende eenden in de vijver.
Na twee dichteressen was het woord aan Jack Terrible, beeldend kunstenaar, zanger en psychiatrisch patiënt. Hij verhuisde zijn schilderij van Van Gogh naar de Spreeksteen. Het portret viel met een daverende klap op de grond, pas na veel gehannes kreeg hij het weer op zijn plaats. Hij bracht een ode aan zijn vermoorde held. Na elk kwatrijn blies hij een snerpend riedeltje op een mondharmonica. ‘Theo was zo vrij als een vogel. Tot die bewuste kogel,’ sprak hij met luide stem. .
Luid applaus van de tien toeschouwers kwam er voor de Belgische ‘volbloed liedjesgod’ Armando Dios. Hij is gehandicapt, verplaatst zich in een karretje: ‘U begrijpt, dat ik niet zo’n sprongetje naar de Spreeksteen maak.’ Zijn rap over extreem rechtse jongeren – ‘gebruikt zijn vuisten om te praten’ – viel in de smaak. Simon Mulders manifest, in de stijl van de tachtigers, tegen Lucebert en ‘het bevend-oude Vijftigerskoor’, niet. De jonge dichter Robin Block, die furore maakt in de poetry slam scene, zei dat Lucebert zijn allerfavorietste dichter is. En zo ontstond er die zondagmiddag toch nog een heus debatje. Tussen de dichters onderling, maar vooral tussen Mulder en Block. ‘Lucebert is wél ge­engageerd.’ ‘Nietes.’ ‘Hij is juist heel klankrijk.’ ‘Niet waar.’ ‘Ik denk bij jou aan Piet Paaltjens.’ ‘De tachtigers hadden tenminste nog een schoonheids­ideaal.’ De dichters spaarden elkaar niet. Geheel in de geest van de Spreeksteen: Voor het openbaren van gedachten of gevoelens heeft niemand voorafgaand verlof nodig.
Martje Breedt Bruyn
Kasteel in Californië
‘This castle will save you a trip to Europe,’ hoor ik naast me in die herkenbare mix van: ‘Amerika is weliswaar de baas, maar Europa is nog steeds ijkpunt waar het smaak betreft.’ Het Castello di Amorosa is een ‘authentiek’ Toscaans kasteel net buiten Calistoga, een stoer westerndorpje in het noorden van de Napa Valley.
Omringd door wijnranken en gebouwd door een wijnboermiljonair, is deze Toscaanse versie van Hearst Castle een heus kasteel uit een kinderboek, compleet met ophaalbrug met valhek, muren met kantelen en 107 spelonkachtige kamers.
Democratische leden van het Huis van Afgevaardigden doen hier verslag aan hun topdonoren over de eerste zes maanden ‘in power’ sinds hun Congressionele midterm-overwinning in november 2006. De Congresleden praten over het gevecht in Washington tussen – kort samengevat – de roep om meer security (Bush) en daar tegenover de bescherming van liberty (het Democratisch Congres) in een toepasselijk beschilderde kasteelzaal.
Italiaanse fresco’s gemodelleerd naar de schilderingen in het Palazzo Pubblico in Siena van de Renaissance-schilder Ambrogio Lorenzetti. Thema: ‘Allegorie van good and bad government’, en daar gaat het vandaag over.
Hoeveel macht de huidige president achterlaat voor diens opvolger – in snelle politieke praat tegenwoordig aangeduid als de presidential toolbox – wordt onder meer bepaald door John Conyers uit Detroit, voorzitter van de House Judicial Committee, de commissie die onder meer het ministerie van Justitie overziet.
De oude politicus, indertijd ondersteund door Martin Luther King, zegt omineus: ‘Het Bush-presidentschap is een aanval op het tripar­tiete systeem van ons federale stelsel. Niet alleen het departement van Justitie maar het hele federal government is gepolitiseerd.’
Het klinkt als uit een conversatie tussen Deep Throat en Bob Woodward tijdens Watergate en Conyers herhaalt hiermee een veelgehoord oordeel over het huidige Witte Huis: Bush kiest altijd voor loyaliteit boven kwaliteit en weet zo in weerwil van een vijandige publieke opinie toch min of meer zijn gang te gaan.
De aanwezige donoren zijn voornamelijk andere rijke ­hobbyboeren in de wijn. Het stel achter mij, waarvan zij ooit, onder Clinton, de ambassadeur in Wenen was, laat hun nieuwe wijnboerderij voor honderd miljoen bouwen door architect Frank Gehry.
Ze vormen een contrast met sympathiek Congreslid Earl Blumenauer uit Oregon, met rood metalen fietsje op de revers van zijn jasje, die mij tijdens de lunch uitlegt wat Amerikanen kunnen leren van de ‘Dutch way of working’. Zijn voorbeeld is het Nederlandse antwoord op de door hem moeiteloos aangehaalde ‘great flood of 1953’.
Dát is volgens hem good government.
Michiel Vos
Palmen aan het IJsselmeer
Het waait aan het IJsselmeer. Op de dijk voorbij Durgerdam buigen de grashalmen alle kanten op, het water in het meer rimpelt. Twee fietsers trappen tegen de wind in, de omgeving oogt verlaten.
Onder aan de dijk, in de kroeg van camping De Badhoeve, wordt luidkeels gezongen.
‘We zijn ze niet vergeten, de liedjes van weleer! Ze zijn nog niet versleten en daar gaat ’ie nog een keer..!’
Jan: ‘Wacht, deze is ook leuk jongens. “We gaan niet voorbij zoeven, zonder een bezoek aan De Badhoeve!”’
‘Gabbers, wie is er aan de beurt?,’ vraagt Johan.
Campingeigenaar Flip krijt zijn keu. Hij glimlacht.
‘Ik natuurlijk’, zegt hij. Hij buigt zich voorover en stoot, de biljartballen rollen over de tafel.
Carolien kijkt naar het spel van de mannen. Ze steekt een sigaretje op. Haar huid is diepbruin. Nee, niet van de zon. Maar over het weer gaat Carolien niet lopen meieren. Het is mooi zoals het is.
Wat zou er ook te emmeren zijn? Het café hier, haar woninkie daar. En ze kent iedereen: Witte Willem, Japie G., Jan.
En allemaal kennen ze haar.
‘Mijn huisje op de camping is mijn trots. Hebben we al onze spaarcentjes in gestoken.
Ja, als er iets misloopt, gaan we naar de gallemieze!’
Carolien lacht. ‘Volgend jaar koop ik palmbomen,’ zegt ze. ‘Echte palmbomen voor op het terras. Want dat is toch wel het mooiste wat er is.’
De kleine huisjes heten Happy Days, Woempie en ’t Trefpunt. Voor de ramen hangen ?gordijntjes, de tuinen staan ?vol prullen en opgedroogde fonteinen.
Bij Henk en zijn vriendin staat de televisie aan, The A-team schalt door de kamer. Vanuit zijn rolstoel kijkt Henk over het grasveldje. Een groepje Italianen zet stumperig de ?tent op.
‘Er zit wel ’s een stonede toerist bij die stennis schopt. Maar verder niks hoor,’ zegt hij. ‘Met alle vaste bewoners is het net een grote familie.’
In de keuken braadt zijn ?vriendin het vlees. ‘Als je ’s om iets verlegen zit, klop je zo bij je buurtjes aan,’ zegt ze. ‘Waar maak je dat nog mee?’
Het begint te schemeren.
In de kroeg staat Carolien op.
Ze moest maar weer eens naar haar hondjes gaan kijken, die zitten op haar te wachten.
Ze loopt over het terrein van de camping. Jan zei nog: ga je nou alweer naar die monsters met hun mond- en klauwzeer, mop? Carolien glimlacht. Ja, hier op De Badhoeve is het nog écht ?gezellig.
Rachel Visscher

Martje Breedt Bruyn

De kleine wereld

Van Osdorp naar Broadway

Ex-single sex
Het is examentijd in Oxford. De bibliotheek van St Hilda’s College biedt dezelfde aanblik als iedere andere bibliotheek in deze tijd van het jaar: volgestouwd met laatstejaars. Met bleke smoeltjes zitten ze achter grote stapels boeken, omringd door een slotgracht aan pennen, flesjes water en proppen papier. Toch is er één groot verschil: in deze bibliotheek zitten louter meisjes. Sinds de oprichting in 1893 is St Hilda’s een wome only-college, gewijd aan de verbetering van de maatschappelijke positie van vrouwen.
Vroeger waren alle colleges in Oxford single sex. Pas in de jaren zeventig van de vorige eeuw openden grote mannenbolwerken als St John’s, Christ Church en Merton hun deuren voor vrouwen. Daarop lieten de vijf vrouwencolleges in Oxford ook mannelijke studenten en professoren toe – op St Hilda’s na. Een harde kern idealistische docenten wist een verandering van de statuten steeds tegen te houden. Tot vorig jaar. Toen stemde het bestuur van St Hilda’s met tweederde meerderheid voor de toelating van mannen. ‘We hadden de afgelopen jaren steeds meer moeite om goede docenten te vinden, met name op het gebied van de exacte wetenschappen,’ zegt Lady English, principal van St Hilda’s en aanstichter van de revolutie. In haar fraai gelambrizeerde studeerkamer legt ze uit waarom het college uiteindelijk overstag ging. In feite, zegt Lady English, komt het neer op geld. Door het ingewikkelde financieringssysteem in Oxford en de strenge gelijke kansen-wetgeving in het Verenigd Koninkrijk, werd het behoud van de vrouwelijkheid onbetaalbaar.
Maar er is nog iets: de veranderende tijdgeest. ‘Je moet de realiteit onder ogen zien,’ zegt Lady English. ‘Meisjes van zeventien willen vandaag de dag helemaal niet meer naar een vrouwencollege toe.’ St Hilda’s heeft binnen de Universiteit van Oxford nooit een sexy imago gehad: de weinig flatteuze bijnaam van de collegedames luidt al sinds jaar en dag ‘hildabeasts’. Maar als enig overgebleven vrouwenbolwerk kelderde de beurswaarde van St Hilda’s in de jaren negentig wel erg snel. In male chauvinist Oxford worden ze gezien als, op zijn best, een verzameling wereldvreemde feministen, en op zijn slechtst als een sekte humorloze lesbiennes (‘humorloos’ is in Engeland een afgrijselijk stigma).
Binnenkort, verzucht Lady English, is dat allemaal voorbij. In de kerstvakantie mogen de eerste jongens langskomen voor toelatingsgesprekken. En in oktober 2008 zal de eerste mannelijke ‘hildabeast’ het college binnenwandelen. Eigenlijk hoeft er niet zo gek veel te gebeuren voor die tijd. Op één ding na dan: ‘We hebben geen rugbyveld. Daar moeten we iets op vinden.’
Thijs Niemantsverdriet
We schoten! Ze waren dood
Zondagochtend. Orthodox klokgebeier tuimelt door mijn open raam naar binnen. Het kerkje (gouden koepel) is de architectonische trots van deze wijk. Halverwege Oorlog en Vrede kunt u lezen hoe alles hier in lichterlaaie stond. Twintig meter links van mijn schrijftafel staat een moskee. Ook deze heeft de beroemde Napoleontische brand overleefd. Als de lui van de Indonesische ambassade achter mijn woonkazerne het op hun heupen hebben – en dat hebben ze vaak – vullen mijn oren zich soms simultaan met een akoestische soep: orthodox klokgebeier, Allah-gezang en gamelanmuziek. Met in mijn kop het doofstomme gespartel van een protestante jeugd met joodse trekken.
Ik stap de straat op. De moskee laat ik links liggen. Ik groet de gelovigen. Ze kennen inmiddels mijn gezicht. In de Grote Tatarenstraat zien we meteen de instelling: ‘Een gezonde ruggengraat!’ Het aantal ongezonde ruggengraten in dit land is erg hoog. Er staat altijd een rij. De uitbater is een massage­artiest. Ga ik naar links, kom ik daar het Huis der honing tegen. Men heeft er honderden soorten nectar. Van vloeibaar goud tot bakjes met een soort kaarsvet. De excursie zet zich voort. Jugendstil-panden. Zeventiende-eeuwse koopmanshuizen. Moskouse kitsch. En wat een mensen! Er is veel bedrijvigheid. Een handelsstad. Bij een ander kerkje ligt een kluwen dronken zwervers. Let er bij het bekijken van hun zwerende hoofden op dat u niet van de sokken wordt gereden door een blondine van achttien in een limousine. Een onmenselijke stad ook.
Ik nader mijn metrostation: Tretjakovskaja. Als u naar het gelijknamige museum wilt – Repin hangt er – moet u tweehonderd meter verder. Dan zie ik hem: de soldaat in camouflage­kleding. Hij speelt op een gitaar. En zingt met rauwe stem over de oorlog in Tsjetsjenië. Dit land is ­altijd wel ergens in oorlog. Net als het fraaie Amerika. Voor ons, Hollanders, is oorlog nog altijd wennen. Ik luister naar zijn lied: ‘We liepen door de bergen. De smiechten kwamen eraan. We schoten! Ze waren dood. We gingen weer drinken en zingen!’ Roebels vallen in zijn hoed. Hij is een held. Ik denk aan de jongens in Uruzgan. Stel, ze komen terug. En stel dat eentje van hen op de Dam zou gaan zingen: ‘De Taliban kwam eraan. We schoten! Ze waren dood. We gingen weer drinken en zingen!’ Worden euro’s dan zijn deel? Of wordt hij als krankzinnige opgepakt en afgevoerd? Zo wandel ik door mijn buurtje. In toverachtig Moskou. Denkend aan mijn onbegrijpelijke vaderland.
Pieter Waterdrinker
Pimp je rollator
‘Een onbekende vrouw fietste mij tegemoet. Haar stuur was versierd met felgekleurde plastic bloemen. Het zien van deze vrouw op haar vrolijke fiets maakte mij enorm blij. Ik lachte haar toe en zij lachte naar mij.’ De volgende dag zag ze wéér zo’n fleurige fiets, en wéér moest ze glimlachen. Ze voorzag haar eigen fiets van een slinger van rode rozen, kleurige bloemen en een heleboel groen. ‘Sindsdien lijkt het alsof de zon altijd schijnt als ik fiets.’
De Amsterdamse Saskia Hoogendoorn was verbaasd over het effect op anderen. Zij is freelancer in communicatie en marketing en bedacht www.hetblijefietsenplan.nl Op die site staan tips hoe je je stuur het beste versiert, waar viooltjesslingers te vinden en hoe ze te bevestigen: ‘Met ijzerdraad en tie-wraps.’ ‘Verras een ander stiekem met een versierde fiets,’ luidt een oproep, ‘en stuur jouw fietsfoto op.’ Gezien het foto­album op de site liep het storm. Een maand na de introductie van het plan meldde Metro dat de sierfiets ‘als eendenkroos’ woekert door de binnenstad.’ Het Blijefietsenplan staat na een halfjaar in de Gadget Top 3 van Zwitserlevengevoel.
Het idee sloeg aanvankelijk vooral aan bij scholieren, en verspreidde zich razendsnel over het hele land. Onder het motto Pimp Your Bike staat op www.scholieren.com een enthousiast stukje. Wil jij ook een vrolijke fiets? Neem eerst je spaken onderhanden – ‘zilveren spaken zijn zóóó 2005, tegenwoordig rijdt half Nederland met gekleurde wielen rond.’ De truc: gekleurde rietjes eromheen. Bloemen aan je fiets kost minder tijd, vervolgt het stukje. Een tip: bij Xenos en Blokker zijn veel nepbloemen te koop, voor een schijntje, net als in tuincentra. ‘Gaap,’ schrijft een scholier in een reactie. ‘Niet cool.’
Een jaar later is de vrolijke fiets, of beter, de vrolijke damesfiets, niet meer weg te denken uit het straatbeeld. Studentes, jonge moeders en vrouwen van middelbare leeftijd toeren rond met bonte slingers om hun stuur, met fleurige kratjes en mandjes voorop, en ook kinderzitjes en bagagedragers zijn voorzien van klimopranken en margrietjes.
De rek is er nog lang niet uit. In de Amsterdamse rivierenbuurt is onlangs de eerste versierde rollator gesignaleerd: een oude dame op pantoffeltjes liep blijmoedig achter haar rollator, het mandje opgetuigd met een sliert knalrode papavers. Veel glimlachjes vielen haar ten deel. Gezien het hoge rollatorgehalte in die buurt, zal ook ‘pimp your rollator’ binnenkort aan een zegetocht beginnen.
Martje Breedt Bruyn
Poker is een kansspel
Ze wisten dat er op ze gelet werd, maar wat er uiteindelijk gebeurde, hadden ze niet kunnen verzinnen. Sinds die woensdagavond liggen ze nachten wakker. Waarom moest het zo?
In 2005 gaat het niet goed met café De Viersprong in Bussum. Op sommige dagen moet de zaak zelfs dicht omdat er niemand meer komt. Jan Blaas heeft het café al dertig jaar, maar denkt aan sluiten. Zijn zoon Richard ziet de pokerhype in zijn vriendenkring en zegt tegen zijn vader dat hij pokertoernooitjes zou kunnen organiseren. Vanaf dat moment heeft Jan met enige regelmaat zijn café weer vol. Het begint met vrienden van Richard en vrienden van vrienden, maar groeit uit tot een vaste pokeravond voor een man of vijftig. Voor een tientje voor de pokerpot, één gratis drankje en de borrelhappen waar Jan mee rondgaat, heeft iedereen een mooie avond en Jan een leuke omzet. Dat gaat een jaar goed.
Dan leest Richard op een poker­forum dat justitie wil gaan ingrijpen bij ‘illegale’ pokertoernooien. Op de website van justitie leest hij: ‘Blijkens een arrest van de Hoge Raad van 3 maart 1998 moet poker worden gezien als een kansspel in de zin van de Wet op de kansspelen. Op grond van artikel 1 van de Wet op de kansspelen is het verboden zonder vergunning gelegenheid te geven tot deelname aan kansspelen.’ Een vergunning aanvragen heeft geen zin. Holland Casino mag als enige die pokertoernooien organiseren.
Om toch door te kunnen, richt Richard een kaartclub op. De deur van De Viersprong is voortaan op slot op woensdagavond en mensen komen alleen binnen als ze zich hebben aangemeld als lid. Richard heeft advies ingewonnen bij advocaat Peter Plasman &#8211; zelf een pokerfanaat &#8211; en regelt alles zo dat volgens de wet gesproken kan worden van ‘een besloten gelegenheid’.
Dan is er op een woensdagavond ineens een hoop lawaai buiten. Jan ziet dat ze zijn deur willen inbeuken en komt aanrennen met de sleutel, maar de politie wil per se met geweld naar binnen. Vijftig mannen in kogelvrije vesten stormen naar binnen met getrokken pistolen en blaffende honden. Ze nemen tafels, kaartspelen, pokerchips en administratie in beslag, bekeuren iedereen zonder legitimatie en gooien Jan en Richard twee nachten in de cel.
Het café is gesloten tot Jan twee weken later bij de burgemeester een papier ondertekent dat hij geen gelegenheid meer zal geven voor illegale activiteiten. In alle dagbladen is dan al geschreven over de ‘witwaspraktijken’ bij café De Viersprong. De in beslag genomen auto’s van Jan en zijn vrouw komen na zes weken terug. Het OM heeft niet kunnen vaststellen dat ze zijn gekocht met zwart geld. Maar het café is nu ten dode ­opgeschreven en zoon Richard wordt nog steeds verdacht van het overtreden van de Wet op de kansspelen. Een mogelijkheid om zichzelf te verdedigen, krijgt hij niet. Advocaat Plasman wil door tot aan de Hoge Raad, maar het OM heeft geen haast.
Marie-José Kleef

Thijs Niemantsverdriet

Pieter Waterdrinker

Biesheuvel aftuigen?
Met de bekroning van zijn oeuvre met de P.C. Hooftprijs stijgt Maarten Biesheuvel tot de hoogste rangorde in de vaderlandse letteren, maar komt hem die eer toe? Tenminste een van zijn gelauwerde voorgangers zou daar zijn bedenkingen tegen hebben gehad, zo blijkt uit een nagelaten document. De hevig door Biesheuvel bewonderde Gerard Reve ontving de staatsprijs in 1969. Hij zorgde voor nationale opschudding door minister Marga Klompé, die de prijs uitreikte, met drie klapzoenen te bedanken. Met de broer van de volksschrijver, de slavist en ­publicist Karel van het Reve, verkeerde Biesheuvel op voet van vriendschap. Dat verklaarde wellicht waarom het intermenselijk contact met zijn inspirerende voorbeeld altijd wat stroef verliep, opperde Biesheuvel in 1988 in een interview met Vrij Nederland: ‘Ik ben nog steeds een enorme Gerard Reve-fan. Als ik hem af en toe zie, zegt hij alleen: “Dag collega,” tegen me, verder wil hij niets met me te maken hebben. Misschien komt dat omdat hij vindt dat ik te veel met Karel omga.’
Dat de bewondering bepaald niet wederzijds was, bleek uit een ongepubliceerde brief die Gerard Reve naar aanleiding van het interview aan de interviewer schreef. Citaat: ‘Hij zegt dat ik zulke mooie ­gepolijste zinnen schrijf. Dat is alleen maar bedoeld om mij te schaden, want het publiek wil geen krullentrekkerij of sierschrijver, maar een ontroerend verhaal. Goed, ik weet uit mijn woorden te komen, maar het zijn het thema en de bouw die mijn werk zijn waarde geven. De taal is hoogstens voertuig en nooit meer dan middel.’
Voor de psychische ongemakken waar Biesheuvel langdurig mee worstelde, wist Reve wel een oplossing: ‘Ik heb ook mijn depressies en mijn – de laatste jaren zeer zeldzaam geworden – afdalingen in de wijnkelder, maar ik bel, als het echt scheef gaat, des namiddags de dokter op om hem te vragen mij voor zijn eerstvolgende dagronde van de volgende dag te noteren. Als ze die B. gewoon eens grondig aftuigden, zoude dan die ­piasserij niet subiet ophouden?’ Over de letterkundige waarde van de romans en verhalen van Biesheuvel toonde Reve zich minder geestdriftig dan de jury van de P.C. Hooftprijs 2007. ‘Het is soms briljant, maar het blijft op een studentikoos niveau en het houdt niets in. Het zijn bedenksels, want hij heeft nooit iets gezien of gevoeld. Hoe minder talent, hoe meer vertoon en gejammer en de omgeving terroriseren.’
Rudie Kagie
Ventiel van de hele wereld
Een enorme plastic globe staat midden op het grasveld. De wereld met ventiel wordt vastgehouden door twee vrouwelijke bewakers. Tegen het leed van de wereld en haar inwoners wordt vanmiddag geprotesteerd op het Museumplein. We zien een oudere man in witte legerbroek zwaaien met een Palestijnse vlag. We lezen folders over politieke gevangenen. We praten met jonge mensen in rode T-shirts met een tomaat erop. We horen de stem van Def P uit de boxen knallen: ‘Wie de haat met haat bestrijdt, bestrijdt de haat geheid.’
Cindy Sheehan, de moeder die na de dood van haar zoon in Irak activiste werd, leert de betogers de leus ‘De-esca-late, In-ves-ti-gate, Troops home now!’
Iedereen schreeuwt mee. Het gaat niet alleen over oorlogen in Irak, Afghanistan en het Midden-Oosten, ook klimaat­verandering, energie, mondiale armoede, neoliberale globalisering, burgerrechten en racisme staan centraal op de ‘Top van onderop’, een protestmanifestatie tegen de rijkste landen. Er wordt gedroomd en gezongen over een betere wereld.
‘Hallo, ik ben van Vrij Nederland. Zou ik je mogen vragen waarom je hier bent?’ vraag ik aan een jongen met zonnebril. ‘Ah, je gaat hier vast zo’n cynisch stukje over schrijven?’ zegt de jongen met een grijns. ‘Niet per se,’ zeg ik snel. ‘De Kleine Wereld, toch?’ antwoordt hij meesmuilend. ‘Eh, misschien.’ ‘Leuke rubriek hoor, maar het gaat vandaag over belangrijke zaken. De Gróte Wereld, zeg maar.’ Hij lacht om zijn eigen grapje. Dan, ineens volstrekt serieus: ‘Jullie media belichten steeds maar één kant, en dan ook nog vanuit het beursdenken.’ ‘Wat bedoel je daar precies mee?’ vraag ik. We worden allebei gered doordat de groep zich gereed maakt om te vertrekken. Er worden nog protestballonnen opgelaten in de hoop dat de wind ze naar Washington zal waaien. De meeste vliegen in de richting van de Apollolaan en de Beethovenstraat. Sommige blijven warempel hangen tegen het grote gebouw op de hoek van het Museumplein: het Amerikaanse consulaat. Dan wordt de grote, plastic wereld opgepakt, op de schouders genomen en meegevoerd naar de volgende plaats op de route.
Maurits Martijn
1-0 voor Kamp Vught
Op zoek naar de allerlaatste ­asperges besluit ik in Vught van de snelweg te gaan en plotseling rijd ik langs een bord: Kamp Vught. Ik neem de afslag naar het kamp: daar heeft mijn opa per slot van rekening nog een poosje gewoond en gewerkt. Het kamp is vijf jaar geleden verbouwd tot een herinnerings­centrum. ‘De toegang is gratis hoor,’ zegt een stralende vrijwilligster als ik mijn museumjaarkaart zoek. 1-0 voor kamp Vught, denk ik bij mezelf (want voor Westerbork moet je tegenwoordig betalen). Een plattegrond van het Nationaal Monument Kamp Vught kost 1,30 euro. Ik volg de stippellijntjes op het kaartje en kom terecht in een expositieruimte.
Even zoek ik tussen de foto’s en briefjes naar iets van mijn opa, maar dan realiseer ik me dat hier duizenden mensen zijn langsgekomen. Zo bijzonder was mijn opa dus ook weer niet.
Op de binnenplaats straalt de zon. Er is een maquette van het kamp gebouwd. Daarachter staat een nagebouwde barak. Hij ziet er van binnen schoon en opgeruimd uit. De stapelbedden zijn vooral klein. Met plexiglazen bordjes wordt de bezoeker er op attent gemaakt dat het niet de bedoeling is om op de bedden te klimmen. Wie dat wel doet, wordt door de directie aansprakelijk gesteld voor ‘de eventuele schade’.
Even verderop, naast het kindermonument, staat het crematorium. Ook schoon en opgeruimd. Het ijzerwerk van de oven doet me denken aan het Openluchtmuseum.
Ik stap weer naar buiten en zie aan de andere kant van het terrein een grote blinde muur met daarboven prikkeldraad. Daarachter zitten de gevaarlijkste gevangenen van Nederland, in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) Vught. Bij de maquette heeft zich inmiddels een groepje kinderen verzameld rond een gepensioneerde gids. De man vertelt over de SS. ‘Die waren corrupt zeker?’ wil een jongetje met dreadlocks weten. Hij probeert zich duidelijk voor te stellen hoe het allemaal geweest moet zijn. De gids knikt. ‘Er zullen er ongetwijfeld tussen hebben gezeten die corrupt waren.’
Even aarzel ik of ik in zal breken in de les: ‘Corrupt bij de SS, dat zouden we tegenwoordig het verzet noemen.’ Maar ik loop door naar de ‘actualiteitsgang’. Daar kun je een video-installatie zien waarop een aantal mensen in een café toekijkt hoe een mevrouw die haar lenzen is verloren, wordt gepest door de mannelijke cafégangers. Ik vermoed dat deze video bij de kinderen straks een discussie over onverschilligheid moet opleveren. Als ik naar mijn auto loop zie ik een Surinaamse familie. Moeder, dochter en kleinkind wachten voor de grote blauwe poort van de EBI. Ik hoop dat ze na hun bezoek ook wat asperges gaan halen.
Micha Wertheim
Pamela en de zweefteef
Debby Verheij, alias de zweefteef, is een paar dagen vrij. In Planet Hollywood Resort &#038; Casino worden opnamen gemaakt voor NBC’s talentenjacht America’s Got Talent, dat wordt gepresenteerd door Jerry Springer en gejureerd door David Hasselhoff, Sharon Osborne en Piers Morgan. Debby is nu twee maanden in Las Vegas en de lijst met beroemdheden aan wie ze al is voorgesteld, wordt met de dag langer. Bruce Willis, Pete Sampras, talloze mensen van wie ze nog nooit gehoord heeft. Voormalig Knight Rider en Baywatch-bedenker Hasselhoff vertelt haar dat hij jaren in Bussum heeft gewoond en goed bevriend is met autocoureur Jan Lammers.
Debby hoeft het komende jaar nergens in de rij te staan en drinkt her en der op The Strip champagne met de sterren. Hoe anders was het een paar jaar geleden toen de Haarlemse vijf maal per dag moest optreden in de Efteling voor negentig euro. Er zijn betere tijden aangebroken voor illusionist Hans Klok en zijn drie assistentes. Debby heeft van haar collega’s de bijnaam ‘de zweefteef’ gekregen, omdat Hans haar altijd op magische wijze hoog boven alles uittilt. Het enthousiasme en de miljoenen van Joop van den Ende hebben de illusionist naar Las Vegas gebracht waar hij de concurrentie aan moet gaan met David Copperfield.
Omdat niemand in de Verenigde Staten ooit van Hans Klok gehoord heeft, moet er een beroemde assistente bij. In de eerste weken repeteert Debby met playmate en Baywatch-actrice Carmen Electra. De bloedmooie Carmen was ooit heel even getrouwd met basketballer Dennis Rodman en tekende eens een platencontract bij Prince. Maar alles was ze doet, loopt uit op een fiasco. Ook haar carrière als goochelaarsassistente. Ze durft geen truc van Debby over te nemen en heeft zelfs geen aanleg voor het lopen van het ene kruisje naar het andere. ‘Eigenlijk,’ zegt Debby, ‘kan ze alleen een beetje geil kijken.’ De crew is de wanhoop nabij als Carmen voor vijfduizend euro een kapper laat invliegen. Door de hele stad hangen al posters met Hans en Carmen, maar het wordt echt niets.
De redding komt in de weelde­rige vorm van Pamela Anderson, ook ooit beroemd geworden door Baywatch. Met de platina blondine, die wordt ingevlogen vanuit Malibu, klikt het stukken beter. Debby vindt Pamela ‘een gestoord leuk wijf’, hartelijk en open en charmant en sexy als Marilyn Monroe. Het enige dat zij geëist heeft, zijn roze muren en roze lampen in haar kleedkamer. Pamela zit te joelen van plezier als Hans en zijn meiden de show voor de eerste keer voor haar alleen opvoeren. Voor Debby is het wel even slikken dat Pamela een stuk moediger en professioneler is dan Carmen. Haar glansrol in het spectaculaire en romantische slotnummer waarin Hans haar neerlegt, een roos geeft en hoog boven de grond laat zweven, zal door Pamela worden overgenomen. Sta je na jaren sappelen in de modder van Brabant en de woestijn van Dubai eindelijk op The Strip…
Maar ze begrijpt het wel. De mensen komen voor Pamela, niet voor haar of voor Hans.
Marie-José Kleef

Rudie Kagie

Maurits Martijn

Micha Wertheim

Pretpark Dewinter
Het is druk in bus 305 van Herentals naar Lichtaart. Een gezin met twee jonge kinderen houdt zich met moeite staande in het gangpad. Allemaal op weg naar Bobbejaanland? Van één stel lijkt het zeker. Híj heeft zijn hoofd kaal geschoren en draagt op zijn spijkerjack een badge met ‘Ik ben Vlaming en daar ben ik fier op’. Zíj kijkt nors naar twee jongens van Noord-Afrikaanse afkomst in uniformen met badges van de ‘Belgian Air Cadets’. De donkere jongens zijn de enigen die niet uitstappen bij het pretpark met de slogan ‘Was ieder land maar zo plezant!’
Er staan lange rijen bij de Typhoon en de Indiana River. Kinderen rennen langs stalletjes waar je Het dwaze taboe kunt kopen, over het taboe op onderzoek naar een verband tussen criminaliteit en etniciteit. ‘Wij waren de laatsten die de auto mochten parkeren,’ zegt een oudere man trots als hij in een van de cabines van de monorail stapt. Hij en zijn vrouw zijn in de tachtig en komen uit Deurne: ‘Daar hebben we 41,5 procent! Onze dochter zit in de gemeenteraad.’
Het is voor het eerst dat een politieke partij een heel pretpark heeft afgehuurd. Met meer dan twaalfduizend bezoekers is het de grootste bijeenkomst van leden en sympathisanten van het Vlaams Belang ooit. ‘Alleen maar blije gezichten,’ zegt fractieleider Filip Dewinter voor hij aan boord gaat van schommelschip Santa Maria. Geflankeerd door partijtopgenoten Frank Vanhecke en Gerolf Annemans, vertelt hij dat hij de vijf miljoen Belgische frank die de familiedag kost, hoopt terug te verdienen wanneer de leden dit voorjaar persoonlijk met folders langs de deuren gaan. Op 10 juni zijn er weer verkiezingen. De partij aast op de zoveelste verkiezingsoverwinning sinds ‘Zwarte Zondag’ in 1991. De nieuwe campagneslogan is ‘Guy Leterme = Yves Verhofstadt: één pot nat. Vlaams Belang: het enige alternatief’.
Na een zonovergoten dag laat de bus terug naar Herentals lang op zich wachten. Een keurige mevrouw vertelt hoe ze vorig jaar ruzie kreeg in een bus toen ze het had over de bomaanslagen in Londen. ‘Ik zei alleen maar dat het negers waren die het gedaan hadden. Dat is toch zo? Een vrouw noemde me een racist en eiste van de chauffeur dat hij mij eruit gooide.’ In bus 305 is het meteen weer raak. Twee middelbare dames nemen aanstoot aan de Vlaams Belang-aanhangster die het inmiddels heeft over een lesbische tv-presentatrice met te diepe decolletés. ‘Wat doet het ertoe dat ze lesbisch is,’ bijt een van de dames haar toe. Vol afschuw kijkt ze naar het zojuist ingestapte volk.
Ook de vertraagde trein terug naar Antwerpen zit vol Vlaams Belang-aanhangers. ‘Nu lekker naar mijn stamkroeg,’ zegt een vijftiger die de hele dag in zijn eentje in het pretpark heeft rondgesjouwd. ‘De kastelein is een Algerijn. Ik heb het niet op buitenlanders, maar deze is betrouwbaar. Al heb ik nog zoveel gezopen, hij rekent nooit een cent te veel.’ Het is over zessen als we eindelijk Antwerpen binnenrijden. Een veelkleurige massa slokt ons op.
Marie-José Kleef
Filosofen dansen niet
Filosofie is in. Drogisterijketen Kruidvat heeft een cassette met vijf boeken over filosofie van de vroege oudheid tot heden in de schappen. Lemniscaat geeft een serie ‘Filosoferen met kinderen’ uit en verkoopt T-shirts en kussenslopen met opschriften als ‘De hel, dat zijn de anderen’, (Sartre) en ‘Liefde is een ernstige vorm van krankzinnigheid’ (Plato). De zesde Nacht van de Filosofie, in Felix Meritis in Amsterdam, was dan ook binnen de kortste keren uitverkocht. Het programma van ‘De Nacht’, met als thema Het Redelijke Beest, zoals Aristoteles de mens noemde, was kakelbont en een en al dier. Het deugdelijke beest, het getemde beest, het dichtbijbeest, het redelijke beest en het beest in de ander concurreerden in vijf zalen om de aandacht van het publiek. En dan was er nog de uitreiking van de Socrates Wisselbeker voor de schrijver van het meest prikkelende, originele, Nederlandstalige filosofieboek. De vijf auteurs op de shortlist – allemaal mannen, gekozen uit een longlist van zeventig boeken – kregen vijf minuten om te vertellen waarom hún boek het beste was. Waarna de jury de winnaar bekend maakte: ‘We kozen eensgezind voor Chris Buskes, de auteur van Evolutionair denken. De invloed van Darwin op ons wereldbeeld.’ Het boek verscheen bij Nieuwezijds. De uitgever, die toevallig naast me zit: ‘Ik ben een beetje trots. Buskes was getipt in de NRC. Ik vreesde: straks werkt dat nog tegen hem ook.’ Buskes houdt opgewekt de wisselbokaal omhoog, een plomp, stenen gevaarte. ‘Ik zet hem maar op mijn werkkamer op de universiteit,’ zegt hij later besmuikt, terwijl hij een forse slok bier neemt. Zijn avond kan niet meer kapot. Ook bij het witte en opvallend jonge publiek zit de stemming er goed in. In het café worden de lezingen en interviews druk nabesproken. Zo te horen waren Midas Dekkers en Bas Haring – ‘niks nepfilosoof, hij vertelde leuke verhaaltjes’ – favoriet.
Om middernacht begint het Filosofenbal, met DJ Maarten. Maar wat filosofen ook doen, dansen, ho maar. Een paar jonge meiden, deelnemers aan het scholierendebat, nemen een kijkje in de danszaal en maken giechelend rechtsomkeert. ‘Beestachtig saai, die filosofen.’
Martje Breedt Bruyn
Een kleine wereld
Goed, het zijn niet de binnenlanden van Nieuw-Guinea. Tulúm, Mexico, is een van de haltes op the gringo trail, het onzichtbare pad dat over de hele wereld is uitgehakt door rugzaktoeristen. Een paar uur noordwaarts, in Cancún en Playa del Carmen, laat het massatoerisme zijn lelijkste snuit zien, met wagonladingen roodverbrande, rond de klok zuipende Amerikanen.
Maar hier, op het brede en vrijwel lege strand, ben je toch tamelijk ver weg van de westerse wereld. Af en toe struinen er Indiaans uitziende kindjes langs met emmers vol papaya’s en ananassen, een paar honderd meter uit de kust dobberen twee bootjes met snorkelaars langs het koraalrif. Van achter de duinen klinkt een Spaanstalig lied dat verhaalt van verloren amor en pijnlijke corazones.
‘Mind if I share your palmtree?’ De vrouw gaat gehuld in bikini, een sarong met een afbeelding van de Braziliaanse vlag en een Cubaanse legerpet. Haar Engels is accentloos.
Ik gebaar uitnodigend, alsof het mijn palmboom is, en ze gaat een paar meter naast me liggen, in de schaduw van de zacht wiegende bladeren. We zwijgen en lezen, totdat een buikige
Tsjechische familie landjepik doet en de rust wreed verstoort. Zo raken we toch aan de praat.
‘Where are you from?’
‘Holland’
‘O, ik ook.’
‘Wat grappig. Waar?’
‘Amsterdam.’
‘Ha! Ik ook.’
‘Waar woon je?’
‘Westzaanstraat, in de Spaarndammerbuurt.’
‘Dan woon je vlak bij mij om de hoek.’
Ze is zo ongeveer mijn buurvrouw. We delen bakker, slager, supermarkt en sportschool. We fietsen dagelijks ongeveer dezelfde route van en naar werk.
En al moeten we er even om grinniken, we zijn niet eens heel erg verbaasd dat we elkaar op een ander continent tegen het luie lijf lopen.
‘Warm hè?’
‘Nou!’
‘Zwemmen?’
‘Is goed.’
En terwijl ik de lauwe zee in sjok, bedenk ik me dat het een goed idee zou zijn om een rubriek te beginnen onder de titel De Kleine Wereld.
Sander Donkers
Single-blues
Een podium, twee rode fauteuils. In de ene een psychiater, in de andere een vrouw van een jaar of dertig die almaar wanhopiger en verwarder wordt. Was het een act, of was het echt, vroegen enkele bezoekers zich na afloop van de voorstelling af. Natuurlijk was het een toneelstuk, met in de hoofdrollen Winnie Terra (het radeloze meisje van drieëndertig jaar) en Oscar Markx (de eindeloos doorleuterende psychiater).
Onbekende maar talentvolle acteurs, helaas opgescheept met een volstrekt ongeloofwaardig script. Titel: ‘De emancipatie van het single stadsmeisje’. Lokatie: het hoofdstedelijke debatcentrum De Balie.
Centraal in het verhaal staat een single vrouw van begin dertig die zich wanhopig afvraagt waar haar onafhankelijkheid haar heeft gebracht. Niet in een gezellig, groot familiebed met een leuke man en twee schatten van kinderen. Maar dat wil ze wél. Of eh, nee: dat wil ze helemaal niet. Of toch wel?
Winnie Terra, zelf een dertiger die single is en worstelt met het leven (vandaar de twijfel van enkele bezoekers), moest proberen een geloofwaardig personage neer te zetten dat achtereenvolgens dingen riep als: ‘Ik ben niet raar omdat ik single ben!’ Vervolgens: ‘Onafhankelijkheid is onzin. Je hebt wél een man nodig’. Om daarna weer te beweren: ‘Ik wil gewoon single zijn, klaar.’
De psychiater verklaarde deze tegenstrijdigheden uit een ‘onveilige jeugd’ en stelde: ‘Een relatie met een ander is moeilijk aan te gaan als je die niet met jezelf hebt.’ Zijn vragen vergrootten de wanhoop van Terra nog eens extra, omdat ze die niet begreep. Zelfs een professional kon geen uitkomst bieden. Help!
Een goede tekstschrijver had hier wonderen kunnen verrichten, maar deze auteur kwam helaas niet verder dan ondoorgrondelijk gezwatel.
Het publiek begon dan ook steeds harder te fluisteren en te morren. Terra speelde daar vaardig op in door op een bepaald moment te zeggen: ‘Ik ben onzeker of ik de juiste dingen zeg, of mensen zich wel amuseren,’ maar ook dat kon het stuk niet redden.
De schrijver van ‘De emancipatie van het single stadsmeisje’ is er helaas niet in geslaagd een op zichzelf interessant thema – hoe vinden jonge vrouwen de weg in het huidige doolhof aan keuzemogelijkheden – op een geloofwaardige manier vorm te geven. Dat is jammer, want het is er belangrijk genoeg voor. Misschien mag Winnie Terra haar acteertalenten nog eens beproeven in een nieuwe versie.
Malou van Hintum

Sander Donkers

Malou van Hintum

Partijleider Halsema en de usual suspects
Femke Halsema mag dan het verwijt krijgen dat GroenLinks een elitaire partij is geworden, afgelopen zaterdag begaf ze zich niet naar het partijcongres met de dienstauto, maar gewoon met de trein.
Daar stond ze in de ochtendzon op het perron van station Amsterdam Amstel, driftig kauwgom kauwend tegen de zenuwen. Want niet eerder lag ze binnen de partij zó onder vuur. De beslissing van de partijtop om regeringsdeelname op voorhand uit te sluiten leidde tot woede en onbegrip. Intussen klonk er vanuit de linkervleugel van de partij steeds luider protest tegen de ‘elitaire’ koers van Halsema. Toen vorige week ook Europarlementariër Joost Lagendijk zich mengde in het groeiend koor van ontevredenen waren de rapen gaar. Zo ging Halsema zaterdagmorgen op weg naar het moeilijkste congres van haar politieke loopbaan.
Gesteund door een handjevol getrouwen, dat wel: op het perron trof ze Kamerlid Wijnand Duyvendak en in de trein fractiewoordvoerder Tom van der Lee en kandidaat-senator Britta Böhler, die haar een hart onder de riem probeerden te steken. ‘Ik zal me vandaag niet vervelen,’ zei Halsema met een wrang glimlachje, bij aankomst op Utrecht Centraal.
Het werd een rumoerige ochtend. In de grote zaal van het Congresgebouw wisselden de sprekers elkaar af onder gejuich en boegeroep: voor en tegen kabinetsdeelname, voor en tegen een linksere koers. Op spannende momenten stond Femke aan de zijkant van het podium te luisteren, de handen strijdbaar in de zij, om even later weer nerveus te gaan roken in de wandelgangen. Pas toen ze het podium besteeg en het eerste applaus de zaal vulde, verdween de spanning van haar gezicht. Het morrende congres bleek het vertrouwen in de partijleider zélf nog niet te zijn verloren. Na iedere bekentenis (‘De afgelopen dagen waren niet leuk. Het waren van die dagen waarop ik me stiekem even afvraag waarom ik ook alweer de politiek ben ingegaan’) viel een eerbiedige stilte. Op iedere one­liner (‘We zijn de SP niet, we zijn een open debatpartij’) volgde luid applaus. De strijdlustige uitsmijter – ‘Dus of ik zin heb? Wat dacht je?’ – werd zelfs beloond met een staande ovatie. Maar na afloop was het gemor nog niet verdwenen. Een mea culpa was in haar speech niet te ontwaren, mopperde men in de wandelgangen. Ook haar sneer naar criticus Lagendijk – ‘Joost, dat was eens maar nooit weer!’ – viel niet in goede aarde. ‘Daar heb ik wel een beetje spijt van,’ bekent Halsema. ‘Dat was niet chic.’ Zelf heeft ze aan het congres een ambivalent gevoel overgehouden. ‘Ik was pijnlijk getroffen door de persoonlijke toon van de kritiek. Maar het waren vooral de usual suspects die ermee kwamen. Eígenlijk is er een grote consensus over onze vrijzinnige koers.’
Thijs Broer
Nep- en bloeddiamanten
‘Hun veiligheidsdienst is een angstaanjagend apparaat. Het werd in mijn tijd geleid door een oud-MI5-baas. Ik ben blij dat ik weg ben uit die wereld.’ Ik spreek een vriend, tevens oud-werknemer van het Zuid-Afrikaanse diamantbedrijf De Beers dat in de bioscoopfilm Blood Diamond met Leonardo DiCaprio ‘Van de Kaap’ heet. Hij legt uit waarom het mij niet is gelukt om een afspraak te krijgen in Johannesburg. ‘Terwijl ik er werkte, zijn er niet meer dan twee journalisten op de burelen toegelaten. Zo’n bezoek werd voorbereid als een militaire operatie. Lastige werknemers moesten verplicht een vrije dag opnemen.’ Destijds promoveerde hij aan Cambridge University op de synthetische productie van diamanten. Nog op de dag van zijn promotie werd hij overgevlogen naar Johannesburg om – na het tekenen van een boekwerk met geheimhoudingsclausules – bij De Beers aan de slag te gaan. Het was eind jaren negentig – de tijd waarin ook de DiCaprio-film speelt – en de ­diamantdynastie werd bedreigd door concurrentie van niet aan prijsafspraken meewerkende Russische mijnexploitanten, gedonder over ‘conflict diamonds’ en Amerikaanse wetenschappers die beweerden dat ze synthetische diamanten konden maken uit grafiet of zelfs pindakaas. ‘Ze hebben veel voor de kiezen gekregen,’ zegt mijn vriend. Maar hij weet als geen ander dat medelijden met De Beers niet nodig is. Stinkend rijk werd het bedrijf op het door oorlog, aids en honger verscheurde continent. Om de hoge prijzen te rechtvaardigen, logen ze dat de steentjes zeldzaam zijn. ‘De pakhuizen stromen over,’ weet hun oud-werknemer. Tijdens een diner met grote baas Nicky Oppenheimer (de derde generatie van de Duits-joodse familie die al bijna een eeuw de scepter zwaait) hoorde hij hoe ze in het uiterste geval het overspoelen van de markt door Russische diamanten het hoofd wilden bieden. ‘Oppenheimer zei dat hij een grote lading diamanten in de oceaan zou laten storten. Dan zou de consument weer geloven in schaarste.’ Mijn vriend zette zijn onderzoek naar synthetische diamanten voort bij De Beers. ‘Iedereen heeft het over “conflict diamonds”, maar de kwestie rond synthetische dia­manten is zeker zo interessant. In het lab wordt tegenwoordig “gemstone quality” bereikt. De handel draait op het romantische idee dat je je geliefde een zeldzame natuurschat geeft die er miljoenen jaren over heeft gedaan om zich te vormen en die met veel moeite is opgegraven op een exotische plek. Maar wat als je nooit zeker weet of je er zo eentje hebt?’
Marie-José Kleef
Voorgoed vast in Kamtsjatka
Marcelo Figueras is een Argen­tijnse veertiger met stekeltjeshaar en een gebruinde huid. ‘Hij is bijna net zo mooi als George Clooney,’ fluistert een meisje tegen haar vriendin. Figueras is even in Nederland voor de presentatie van de vertaling van zijn boek Kamtsjatka, dat gaat over de belevenissen van het tienjarige jongetje Harry tijdens de Argentijnse dictatuur. Zijn ouders zijn linkse activisten en ‘verdwijnen’. De hoofdpersoon kijkt als volwassene terug op zijn jeugd. Hij heeft het verlies van zijn ouders niet verwerkt, hij zit vast in een denkbeeldig ‘Kamtsjatka’, de laatste plek op aarde waar je je veilig kunt voelen. Het is een verwijzing naar het bordspel Risk, dat Harry vaak met zijn vader speelde. De verfilming van het boek was een enorm succes in de Spaanstalige wereld. In het Instituto Cervantes in Utrecht kijkt Figueras – wereldberoemd in eigen land – een halfvolle zaal in. Figueras komt uit een welgesteld en volledig apolitiek gezin, zijn beide ouders waren tandarts. ‘De dictatuur is zo goed als aan mij voorbijgegaan.’
De schrijver wordt geïnterviewd door Alejandra Slutzky, een kleine beweeglijke Argentijnse. Slutzky’s leven komt min of meer overeen met dat van het personage Harry uit Kamtsjatka. Haar vader – een idealistische huisarts in La Plata – ‘verdween’ tijdens de dictatuur. Alejandra en haar broertje doken onder en ontkwamen naar Nederland. Slutzky heeft over haar leven de roman De stilte geschreven. Je zou verwachten dat tussen Figueras en Slutzky een geanimeerd gesprek op gang komt. Maar dat gebeurt niet. Slutzky blijft in haar rol van interviewer. Het gesprek gaat over Figueras en vooral niet over haarzelf. Na afloop serveert Cervantes-directrice Isabel Lorda Vidal tapas en wijn. ‘Het verhaal van Kamtsjatka is voor mij heel herkenbaar,’ zegt Slutzky. ‘De eenzaamheid tijdens het onderduiken. Net als Harry wilde ik verder met mijn leven. Ik sloot me ook af voor wat er om me heen gebeurde.’ Waarom verzweeg ze die opvallende parallel tijdens het interview? ‘Ik ben net als Harry nog steeds bang om het pantser te laten vallen. Actievoeren, daar ben ik heel goed in. Maar dat is iets anders dan echt voelen wat jezelf is overkomen, echt accepteren dat je slachtoffer bent geweest. Eigenlijk zit ik nog steeds vast in Kamtsjatka.’
Harm Ede Botje
Doelwit Nederland
Reclame via de reguliere kanalen maakt Jan van Benthem van Windowgard niet. ‘Daar is Nederland nog niet aan toe,’ zegt hij. Hij is naar het congres ‘Terrorismebestrijding en crisismanagement’ in Nieuwegein gekomen voor ‘relatiebeheer’. Want, zegt hij, ‘hier lopen hoge pieten rond’.
Die komen van ministeries en politie, maar ook van bedrijven als NS, KLM en Essent. Eerst zijn ze wakker geschud door de dagvoorzitter. Wie vindt Nederland goed voorbereid op terroristische aanslagen? Niemand steekt zijn hand op. ‘We zijn alleen voorbereid op kleine incidenten,’ zegt een beroepsmilitair, ‘dus ik hoop hier wat op te steken.’ Maar ook op de vraag wie zich onveilig voelt, blijft het stil. ‘Ik heb het gevoel dat we geen eerste target zijn,’ zegt een andere aanwezige. ‘Dat gevoel wil ik graag houden, want anders moet ik emigreren met m’n vrouw en kinderen.’
Terrorisme-experts noemen vervolgens alle factoren die Nederland tot doelwit maken: de radicalisering van moslims, de aanwezigheid van de Amerikaanse ambassade en de El Al-vluchten.
Ten slotte klinkt de roep om te investeren in safety en security. ‘Wereldwijd gaat er 53 miljard om in de beveiligingsindustrie,’ zegt Glenn Schoen, terrorisme-expert van Ernst &#038; Young. ‘Meer dan in de film- en de muziek­industrie bij elkaar.’
Jan van Benthem pikt er zijn graantje van mee. Zijn volgens de folder ‘hechte familiebedrijf uit Lelystad’ doet in kogelvrij en explosiebestendig glas. Hij reproduceert: tachtig procent van de doden bij een aanslag vallen door rondslingerend glas. De druk van een ontploffing kan zelfs de ramen aan de achterkant van het gebouw doen barsten. Dat laten zij onafhankelijk onderzoeken door TNO, want paniek zaaien willen ze niet.
Van Benthem biedt verschillende oplossingen. Een plastic­achtig folie dat een gebarsten raam bij elkaar houdt. En voor de zwaardere aanslagen een constructie met een elastische kabel die de druk breekt door het raam in tweeën te delen. De prijzen variëren van 80 tot 400 euro per vierkante meter raam.
Hun enige miljoenenopdracht in de privésector is tot dusver het hoofdkantoor van KPN in Den Haag. Daar lijkt het voorlopig bij te blijven. NS wil dat de overheid meebetaalt. KLM eigenlijk ook. ‘Vliegen is een soort openbaar vervoer geworden,’ zegt Ben Swagerman van de luchtvaartmaatschappij. ‘Wij waren 80, 85 miljoen kwijt aan gewapende cockpitdeuren. Dat moet eigenlijk niet nodig zijn.’ Maar uiteindelijk, vindt hij, moet de burger in actie komen tegen terrorisme. ‘Je kunt niet alles beveiligen.’
Maartje Duin

Harm Ede Botje

Thijs Broer

Promovendus wiskunde
Vorige maand ben ik dertig geworden. Mijn vriendin en ik hebben elkaar even goed aangekeken. Het heeft er lang naar uitgezien dat ik die leeftijd niet zou halen. Ik was tweeëntwintig, had de zwaarste militaire trainingen doorlopen en ineens stonden er allerlei mensen aan mijn bed die beweerden dat ik een levensbedreigende hartkwaal had. Ze hebben me in slaap gebracht en verpleegd op de intensive care. Voor de vlucht terug naar Nederland hebben ze me even wakker gemaakt. Ze zeiden dat ik mijn familie moest bellen. Het kon wel eens de laatste keer zijn. Ik was ervan overtuigd dat die Amerikanen overdreven. Ik dacht, wat een onzin allemaal. Over een paar weken vlieg ik weer.
Ik was niet zo’n jongen die op zijn twaalfde al wist dat hij straaljagerpiloot wilde worden. In zes-vwo wist ik het nog niet. Het ging me allemaal gemakkelijk af, maar ik was niet zo leergierig. Ik speelde gitaar in een bandje, ging veel uit. Toen zag ik die bon van de luchtmacht in de Troskompas. Op de selectiedagen zag je allemaal van die Tom Cruise-jes binnenkomen. Het viel me op dat juist de jongens die zelf totaal niet verwachtten door te gaan, er aan het eind nog zaten. IQ-tests, psychologische onderzoeken, medische keuringen, een week op de simulator: na driekwart jaar was ik overal doorheen en tja, toen moest ik wel.
Het accepteren van autoriteit viel me zwaar. Ik was heel vrij opgevoed en ineens stonden er van die gasten tegen me te schreeuwen dat ik putjes moest graven en in de modder kruipen. Het was een uitdaging. Ik was negentien, de rest bijna allemaal ouder dan vijfentwintig. Er zaten mariniers bij, commando’s, jongens met veel ervaring. Als wij het bos in werden gestuurd en een tent op moesten zetten, dan stond die binnen vijf minuten. De saamhorigheid heb ik als heel positief ervaren. Dat je verantwoordelijk bent vóór, en afhankelijk bent ván elkaar wordt er vroeg ingestampt. Soms werden we zo afgemat dat je niet meer in staat was in je stapelbed te klimmen. Als ik die jongens zie, voel ik meteen weer die lotsverbondenheid.
De F16 was mijn eerste keus, maar het werd de Apache. Je hebt niet zoveel te kiezen. Als er een opleidingsplek in Amerika vrijkomt en jij bent zover dan ga je. De eerste keer dat ik in zo’n ding stapte, was heel vreemd. In vergelijking met een gewone helikopter is het alsof je van een Mini in een Formule-1-wagen stapt. De hele selectieprocedure is erop gericht om te zien of je dingen snel oppikt. Later snap je waarom. Iedereen kan leren vliegen, maar niet in een bepaalde tijd. Op Fort Hood in Texas leerden we raketten schieten en missies uitvoeren, zoals het uitschakelen van een groep tanks. Niet om op te scheppen, maar de vijf Nederlanders waren veruit de besten van de klas.
Vrienden van mij zitten nu in Afghanistan. Het is geen geheim dat ze het daar heel zwaar hebben. Het is waar je het allemaal voor doet, maar dat neemt niet weg dat het keihard werken is, zowel fysiek als mentaal. Ik kan heel kwaad worden als ik zie hoe links Den Haag over de hoofden van die jongens politieke spelletjes speelt. Ze hebben echt geen idee. Ik ben er niet rouwig om dat ik daar niet zit. Door te gaan studeren, heb ik een compleet andere wereld ontdekt. De wetenschap is zo mooi. Vroeger moest ik lachen om mensen die hun hele leven besteden aan het onderzoeken van een kikkersoort in Brazilië. Nu snap ik dat.
Er is een kastje in mijn borst geplaatst dat mijn hartritme controleert en indien nodig kan defibrilleren. Het hart wordt dan met elektrische schokken weer op gang gebracht. Ik slik zes medicijnen, twintig pillen per dag. Soms voel ik het apparaat aanslaan. Dat is schrikken. Twee jaar geleden lag ik weer op intensive care. Het ziekenhuis wilde nieuwe medicijnen proberen en dat ging helemaal verkeerd. De artsen spraken zelfs over een harttransplantatie. Toen zakte echt de moed me in de schoenen. Als mijn vriendin er niet geweest was, dan weet ik niet of ik door die periode heen was gekomen.
Dat ik nooit meer zou vliegen, was een bittere pil, maar ik vond een nieuwe passie in de wiskunde. Ik ging lucht- en ruimtevaarttechniek studeren in Delft en kreeg wiskundecolleges van Robbert Fokkink. Hij begon boekjes voor mij mee te nemen. Na de bachelor besloot ik er een master technische wiskunde bij te doen. Fokkink nam me mee naar congressen en regelde een stage bij Guillermo Owen aan de Naval Postgraduate School in Californië. Pas later realiseerde ik me dat ik met iemand uit de toptien van de speltheorie te maken had. Owen is bevriend met John Nash, de geniale wiskundige op wie de film A Beautiful Mind is gebaseerd en die in 1994 de Nobelprijs kreeg. Die stage was een eye-opener. Wiskundigen werken daar samen met sociologen, politicologen, historici en inlichtingendiensten om met geld van het Pentagon onderzoek te doen naar terroristische netwerken. Die multidisciplinaire aanpak heeft meerwaarde. Een wiskundig model is geen perfecte weergave van een netwerk, maar waar stuur je liever op: een model dat is gevoed met data uit de praktijk of een onderbuikgevoel?
Speltheorie is het wiskundig modelleren van de strategische interactie tussen actoren. Die actoren kunnen personen zijn, of landen. Tijdens de koude oorlog nam de ontwikkeling van speltheorie in Amerika een enorme vlucht. Onderzoeksinstituut RAND probeerde de wapenwedloop wiskundig te modelleren en daarmee de Amerikaanse regering te adviseren hoe te reageren op de Russen. Voor mijn afstuderen heb ik onderzoek gedaan naar de zogenaamde search games of Princess &#038; Monster-games. Daarin heb je een voortvluchtige en een jager in een ruimte, bijvoorbeeld een kubus of een cirkel. Welke is dan de beste strategie voor beide? Het vraagstuk is opgelost voor het geval voortvluchtige en jager op een cirkel zitten. Bij mij draaide het om een lijn. Dat lijkt eenvoudiger, maar tot een oplossing zijn we niet gekomen. Samen met Steve Alpern, de professor van de London School of Economics die het cirkel-vraagstuk oploste, heb ik er een publicatie over geschreven.
Het heeft veel tijd gekost defensie ervan te overtuigen dat speltheorie voor hen waardevol kan zijn. Afgelopen zomer ben ik cum laude afgestudeerd. De luchtmacht heeft mijn studie betaald op voorwaarde dat ik de eerste vijf jaar na mijn afstuderen voor hen zou werken. Ze hadden een managementfunctie in gedachten, maar ik wil door in de wiskunde. Het is niet vreemd dat ze er niet meteen het nut van inzagen. De politiek eist heel veel van defensie en het budget is rampzalig, maar mijn idee is: wie niet sterk is, moet slim zijn. Waarom zouden we wachten tot de Amerikanen het hebben uitgezocht? We hebben hier genoeg talent. Aan de Universiteit van Tilburg zit de Europese top op het gebied van speltheorie met mijn promotor Peter Borm en Stef Tijs. Mijn andere promotor is Rob de Wijk, hoogleraar internationale betrekkingen aan de Nederlandse Defensie Academie. Ik ben blij dat het er nu echt van komt. Terrorisme voorkom je niet door eindeloos sociologische daderprofielen op te stellen. De jongens die zich opbliezen in de Londense metro waren niet kansarm of geradicaliseerd. Je moet data analyseren. Wie kent wie? Wie moet je isoleren om het netwerk te frustreren? Mijn toekomstdroom is dat iedereen die betrokken is bij terrorismebestrijding kennis van speltheorie in zijn bagage heeft.
Roy Lindelauf
1976 Geboren in Brunssum, Zuid-Limburg
1996 – 1998 KMA (Breda), EMVO (Woensdrecht), Fort Rucker (Alabama) en Fort Hood (Texas), Opleiding tot Apache-helikopterpiloot
1999Squadron 301, uitzending naar Bosnië
2000 – 2006 TU Delft, master lucht- en ruimtevaarttechniek (cum laude) en master technische wiskunde
2007Start promotieonderzoek, Universiteit van Tilburg en Nederlandse Defensie Academie

Roy Lindelauf

Voorzitter van de Europese Commissie
Het is er met het ‘nee’ van Frankrijk en Nederland tegen de Europese grondwet natuurlijk niet gemakkelijker op geworden. We zijn nog altijd bezig die klap te boven te komen. Het akkoord over de begroting heeft ons gelukkig weer een positieve impuls gegeven, zodat we aan de slag kunnen met dringende zaken als het stimuleren van economische groei en het creëren van banen. Euroscepsis hangt vaak nauw samen met een slechte economische situatie. Als je werkloos bent en je buurt verpaupert, is het moeilijk enthousiast te zijn over Europese aangelegenheden.
Premier Balkenende heeft mij vlak voor het referendum gebeld en natuurlijk ben ik direct gekomen. Maar het was echt aan jullie eigen democratisch gekozen regering om Nederland ervan te overtuigen dat het voorstel voor de Europese grondwet goed was. Of juist helemaal fout natuurlijk! De Europese Commissie is er om de lidstaten te helpen op het gebied van onderlinge samenwerking, niet om de boel over te nemen. Daarom is een grotere zichtbaarheid van de voorzitter van de Europese Commissie in het publieke debat wellicht ook ongewenst.
De Europese Unie is gebaat bij een stabiele situatie in Afghanistan. Is het niet ter vermindering van de terreurdreiging dan wel voor het terugdringen van de drugshandel. Maar de beslissing troepen naar Uruzgan te sturen is een nationale aangelegenheid. We zijn nog ver verwijderd van een gezamenlijk buitenlands beleid. We hebben als EU onze steun toegezegd wat humanitaire hulp en het vergroten van de veiligheid betreft. Veel lidstaten zijn er actief. Of ze troepen sturen – en zo ja waarheen? – is een beslissing voor de afzonderlijke regeringen. Persoonlijk denk ik dat de Europese lidstaten in de toekomst ook op het gebied van buitenlands beleid meer en meer zullen integreren. Wanneer sta je sterker als je met Russische partners moet onderhandelen over de toelevering van gas en olie? Afzonderlijk of met zijn allen samen?
In mijn jonge jaren was ik radicaal, heel radicaal mag ik wel zeggen. Portugal was tot 1974 een rechtse dictatuur. Vanaf mijn zeventiende was ik politiek actief en betrokken bij demonstraties tegen het toenmalige bewind en de inperking van de vrijheid van menings­uiting. Aan de universiteit van Lissabon ging ik rechten studeren en werd ik al snel voorzitter van de studentenvakbond. Gedurende de democratische revolutie van 1975-1976 was ik een van de radicaalste linkse activisten. Pro-Europees was ik toen nog niet. Dat kwam later. Wel was ik in die jaren voor het eerst in Brussel. Bij de Europese Commissie kwam ik steun vragen voor de oprichting van de eerste Europese studentenvereniging in Portugal. Dat was al in 1978, acht jaar voordat Portugal zich bij de EU aansloot.
Het liefst was ik direct na mijn afstuderen naar de Verenigde Staten vertrokken. Nadat ik was afgestudeerd was ik een maand in Amsterdam voor een lespro­gramma aan de UvA over Amerikaans recht. Het was een samenwerkingsverband tussen de universiteiten van Amsterdam, Leiden en Columbia. Ik was een zeer goede student en de Amerikaanse professoren van wie ik in Amsterdam les kreeg, boden mij een beurs aan voor Yale.
Persoonlijke omstandigheden zorgden ervoor dat ik uiteindelijk toch in Europa bleef. Het overlijden van mijn vader was een belangrijke reden. Mijn moeder vroeg me niet zover weg te gaan. In Genève studeerde ik Europese studies en politicologie. Nu heb ik drie studerende zonen. De oudste zit in het laatste jaar van zijn rechtenstudie in Lissabon. De middelste is eerstejaars bedrijfskunde. De jongste zit in het laatste jaar van de internationale school in Brussel. Hij denkt eraan om volgend jaar ­architectuur te gaan studeren. Hij heeft trouwens een Nederlands vriendinnetje.
Het voorzitterschap van de Europese Unie is een zware baan. Ik was hiervoor premier van Portugal. Dat is ook geen gemakkelijke job, maar je hebt in elk geval een meerderheid, een parlement dat beslissingen neemt over slechts één land.
Leiding geven aan een bestuur dat beslissingen neemt die een directe invloed hebben in vijfentwintig landen én nog wat landen die zich zullen of willen aansluiten, dat is een enorme uitdaging. Chris Patten, voormalig lid van de commissie, zei regelmatig: “Het is waarschijnlijk de moeilijkste baan in de wereld.”
Het is een ernstige fout te denken dat asielzoekers en illegale immigranten slechte mensen zijn. Ze riskeren hun leven om hier te komen. Het zijn de mensensmokkelaars en de lieden die binnen onze grenzen misbruik maken van de desperate positie van ­illegalen die je hard moet aanpakken.
Het is overduidelijk dat Europa een pro-actieve rol moet spelen bij het immigratieprobleem. Lidstaten kunnen het niet alleen oplossen. Ik ben uitgesproken vóór een gezamenlijke aanpak, maar ik ben wel eens bang dat die nooit van de grond zal komen. Het enige dat nodig is, is politieke wil. Spanje, Italië, Malta, ze worden overspoeld door immigranten vanuit Afrika. De lidstaten moeten er met elkaar voor zorgen dat deze mensen het dáár beter krijgen.
Europa moet vrijgevig zijn met ontwikkelingshulp. In de strijd tegen illegale immigratie kom je er niet met veiligheidsmaatregelen. We voeren nu gesprekken met de Afrikaanse Unie om te kijken hoe we de situatie in de thuislanden kunnen verbeteren. Een strikt asielbeleid kun je alleen rechtvaardigen als je genereus bent voor degenen die je binnenlaat. Het laatste dat je wilt creëren, zijn getto’s. We hebben in de Franse banlieue gezien waar dat toe kan leiden. Slecht integratiebeleid veroorzaakt onrust en een verlies aan solidariteit, en dat was tot nu toe een vaste Europese waarde.
Vijfentwintig lidstaten samen maakt nog niet groot. Als je de huidige Europese Unie vergelijkt met China, India, Rusland en Amerika, dan horen we nog steeds niet bij de grote jongens. Ik verwelkom – mits ze aan de voorwaarden voldoen – daarom nummer zesentwintig en zevenentwintig. Turkije heeft misschien iets meer tijd nodig dan Kroatië, maar als de wil er is om mee te doen, dan komen ze er wel. Nummer achtentwintig en negenentwintig zijn ook welkom. Natuurlijk! Globalisatie is geen dreigend onheil, maar een feit. Je kunt twee dingen doen: ervoor weglopen of er vertrouwen in hebben dat we de nieuwe situatie naar onze Europese waarden kunnen vormen. Misschien geven andere economische grootmachten minder om het milieu of mensenrechten, maar dat zal op den duur ook veranderen. Het betekent hoe dan ook niet dat we het tegen ze zullen afleggen als we aan onze waarden vasthouden.
De groeiende Aziatische economieën zijn niet alleen een bedreiging, maar ook een kans. De Duitse autofabrikanten staan bijvoorbeeld nog altijd aan de top. Zij verkopen nu al meer auto’s in China dan in Europa. De EU is nog altijd handelsbolwerk nummer één en is ook de grootste verstrekker van ontwikkelingshulp. Maar we moeten niet stilzitten. We hebben groei nodig om de gezondheidszorg en de pensioenen te kunnen bekostigen. Alleen daarom al zouden we niet zo bang moeten zijn voor immigratie. Immigratie is van alle tijden. Waar het nog aan ontbreekt, is een gevoel van urgentie. Om in de toekomst onze Europese waarden te kunnen behouden, moeten we nú onze ­instrumenten en ons beleid aanpassen. Maar het is moeilijk vechten tegen het groeiende populisme dat angst inboezemt voor marktwerking én voor Europa.
Europa moet fors investeren in de kenniseconomie. De Europese Unie investeert veel minder in onderzoek dan de Amerikanen. En terwijl hier de budgetten voor hoger onderwijs worden bevroren, stijgen de budgetten in China jaarlijks met twintig procent. Multinationals verplaatsen hun onderzoekspoten naar Azië om daar te profiteren van het stijgende opleidingsniveau. Als we niet achterop willen raken, moet er tienduizend euro per student per jaar bij. In Amerika vullen ze dat gat met geld uit private bronnen. Daar moeten we in Europa misschien ook eens minder bang voor zijn. Onderwijs is ook een markt en Europa verliest het momenteel in de strijd om de knapste koppen van de wereld. Zelfs onze eigen knappe koppen studeren en promoveren liever in Amerika! Dat moet echt veranderen.
We moeten onze innovatieve krachten bundelen. Bijvoorbeeld in een ‘European Institute of Technology’, de Europese tegenhanger van het Amerikaanse Massachusetts Institute of Technology. In het Europese instituut moeten de beste onderzoeksgroepen van Europa bij elkaar komen. Die kunnen van verschillende topuniversiteiten komen, maar óók uit het bedrijfsleven. We zouden aan de top kunnen blijven met voor Europa belangrijke wetenschappelijke terreinen als biotechnologie, nanotechnologie, aardwetenschappen en informatie- en communicatietechnologie. Hieraan kunnen ook Nederlandse universiteiten meedoen. De Europese Unie stelt nu al jaarlijks één miljard euro ter beschikking aan te selecteren onderzoeksprojecten. Dat bedrag zal nog verder omhooggaan. Als we deze zomer de eerste knopen doorhakken, zou dat instituut er al in 2009 kunnen zijn. We kunnen het ons niet veroorloven tijd te verliezen.
Laatst sprak ik met een groep Europese Nobelprijswinnaars. Ik vroeg een van hen waarom ook hij er de voorkeur aan gaf in Amerika te werken. Hij antwoordde: “Ik ben over de tachtig, in Europa had ik al niet meer mógen werken.” Sommige nationale wetten moeten misschien ook maar eens op de schop.

Pitchen voor oranje

Hens Tay-when verwart, verdeelt ?en heerst

Hans Teeuwen in Edinburgh

Ben bouwt op Broadway

De geheime diensten van uw provider

De kleine wereld

Van Osdorp naar Broadway

De kleine wereld

De kleine wereld

De kleine wereld

De kleine wereld

Roy Lindelauf

José Manuel Barroso