De democratie verdwijnt uit Brussel

Columns van de week

Hannah Prins, Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

Lieke Marsman

Over de omlopen van de hemellichamen

<div class="lead">
M. immigreerde en voelde zich erg eenzaam. Tot de KRO-NCRV op bezoek kwam.
</div>
M. (wil anoniem blijven) is een verlegen jongen van eind dertig, zes jaar geleden geïmmigreerd. Hij heeft het goed hier, maar hij is verlegen van aard en spreekt de taal nog niet goed. Dat maakt hem wel eenzaam, ja. Die eenzaamheid frustreert hem. Soms probeert hij in een winkel iets te kopen en dan wordt hij uitgelachen vanwege zijn rare accent. Maar ja, hij wordt toch ook een dagje ouder, dan gaat een taal leren minder makkelijk. Bovendien werkt hij ontzettend hard, elke ochtend om 6 uur uit de veren – dat moet je niet onderschatten, hoor. Het werk is wel leuk, vindt hij, al is het soms natuurlijk een beetje vies. Maar weinig mensen zouden het willen doen. Maar dat hoort er bij, en er moet toch brood op de plank. Heel breed heeft hij het niet. Soms stuurt hij wel cadeaus naar zijn familie, met kerst bijvoorbeeld, of een briefje van vijftig op de verjaardag van zijn nichtje. Hij heeft haar al jaren niet meer gezien, hij zou haar niet eens meer herkennen.
Heel af en toe gaat hij een biertje drinken in de stad, maar de vrouwen vinden hem maar raar. En de mannen vinden dat hij terug moet gaan naar zijn eigen land. Hij kan hier toch niet zomaar hun werk inpikken? Vieze gelukszoeker, sissen ze. Zelf zijn ze al jaren werkloos. Ja, daar kan hij niks aan doen natuurlijk. Maar hij vindt het wel rot.
Die eenzaamheid, die vindt hij het ergst. Maar integreren? Dat heeft hij inmiddels opgegeven. Hij zou heel graag een vrouw willen, maar dan wel eentje uit zijn eigen land. Eentje die het eten van vroeger kan koken, van thuis. M. lacht. Heel geëmancipeerd is hij misschien niet, nee.
Laatst had een vriend van hem een goed idee. Moet je luisteren, we gaan een vrouw voor jou vinden. En niet zomaar een vrouw, nee, een Nederlandse. Een blonde. En een paar dagen later al had hij opeens de KRO aan de lijn. Toen ging het snel. Al die positieve reacties had hij niet verwacht, nee. Hij had juist gehoord dat immigranten in Nederland met de nek aangekeken worden. Blijken er opeens 4 miljoen mensen te kijken, elke week!
Laatst hoorde hij dat zelfs de minister-president groot fan is. Dat maakt hem trots, zeker. Bij de verkiezingen gaat hij op hem stemmen. Hij heeft zijn Nederlandse paspoort gewoon gehouden, dus dat kan. God, verzucht M., als Yvon Jaspers er toch niet was! Dan zou hij zich echt geen raad meer weten.
<div class="info-box">
Neem <a href="https://www.vn.nl/service/vrij-nederland-nieuwsbrief/" target="_blank">de nieuwsbrief van Vrij Nederland</a>.
</div>

Als Yvon Jaspers er toch niet was!

<div class="lead">
&#8216;Ik wilde me al heel lang uitspreken&#8217;. Een gedicht in geschreven en gesproken woorden. Lieke Marsman is één van de 35 schrijvers onder de 35 in de deze week verschijnende Jonge Schrijvers Gids van Vrij Nederland. Een voorpublicatie uit Auke Hulsts schrijversbundel &#8216;Als dit zo doorgaat&#8217;, dat deze week eveneens uitkomt.
<figure>
<div class="video"><iframe src="https://player.vimeo.com/video/207442794?dnt=1" width="500" height="500" frameborder="0" title="Lieke Marsman: alternatieve vragen en antwoorden" webkitallowfullscreen mozallowfullscreen allowfullscreen></iframe></div>
</figure>
</div>
<h4>Alternatieve vragen en antwoorden</h4>
Het begon ergens halverwege 2016 
Een oproep aan de vrouwen van dit land 
Vrouwen, stond er, zijn te veel met nietszeggende zaken bezig 
en of ze zich even uit wilden spreken over wezenlijkere dingen dan hun kleding of kind anders zouden ze nooit aan de macht komen 
Ik voelde me aangesproken 
Ik wilde me al heel lang uitspreken 
Laat mij midden in de nacht door de straten van hoofdsteden struinen   
garandeer me dat ik niet verkracht word   
en ik zal het wereldwijde leven beschrijven 
dacht ik nog 
Maar toen veranderde alles  van de één op de andere dag 
In Amerika hadden ze een nieuwe president gekozen
Het duurde niet lang 
of overal op de televisie: woedende menigtes 
Mensen voor en mensen tegen, maar allemaal opgegroeid 
met die ene westerse maakbaarheidsillusie 
ook wel de Amerikaanse droom genoemd 
die hen tot dan toe zoet had gehouden: 
je kunt worden wat je wil 
(tenzij wat je wil worden gelukkig en veilig is 
in een land waar je niet geboren bent natuurlijk 
in dat geval kun je achteraan in de rij gaan staan 
en wachten tot je wordt uitgezet) 
je kunt het leven kiezen 
(maar dat betekent nog niet 
dat je in leven zult blijven) 
Miljoenen vrouwen verzamelden zich 
omdat ze het zat waren dat ze zich nog altijd 
uit moesten spreken over zaken als abortus 
en seksuele intimidatie in relatie tot kledingkeuze 
Zo zouden ze nooit aan de macht komen
Ik zat op de grond naast de verwarming. Ik luisterde naar het ruisen van mijn bloed dat 
langs mijn oren stroomde, ontwaarde er zo nu en dan mijn hartslag in. Op Fox News en 
CNN waren urenlange live-uitzendingen, die zo nu en dan onderbroken werden door een reclame van Qatar airways: a world class airline.
Ondertussen, dichter bij huis, 
de vragen die men stelde: 
Moeten we bang zijn, minister-president? 
Blijft Nederland wel Nederland?
En de vragen die men niet stelde: 
Begrijpt u dat aangezien u enerzijds 
al jarenlang een beleid voorschrijft 
dat het voor bedrijven gemakkelijk maakt 
om over de hele wereld a) grondstoffen 
uit buitenlandse bodem te halen en b) 
buitenlandse arbeiders uit te buiten 
in sweatshops en op plantages bijvoorbeeld 
om daarna de opbrengsten van a &amp; b weg te sluizen 
naar een of andere brievenbus-firma 
in het land waarvan u zich dus leider noemt 
terwijl u anderzijds zodra zo’n zelfde buitenlander 
volkomen marktconform overigens 
hier voor een habbekrats een klus wil klaren 
(nadat hij of zij hierheen is gevlucht 
vanwege oorlogen die uw voorgangers 
en bondgenoten mede veroorzaakt hebben 
maar laat me daar niet te lang bij stilstaan 
want dan wordt het zo pijnlijk) 
moord en brand schreeuwt, 
dat er mensen zijn 
die u een tikkeltje hypocriet vinden? 
Wat is het nou: globalisatie 
of protectionisme?
Omdat ik me nog altijd uit wilde spreken, moest ik me goed informeren. In de dagen die 
volgden las ik het ene artikel na het andere.
Maar al gauw moest ik concluderen 
dat er vaker wel dan niet sprake was 
van journalisten die een spel speelden 
waarbij men vijf verschillende meningen nam 
ze in een yahtzeekokertje stopte 
een paar keer goed schudde 
en daarna op het blaadje 
bij het kopje ‘objectieve verslaggeving&#8217; 
het maximale aantal punten invulde 
Bovendien doemde steeds vaker 
de term ‘alternatieve feiten’ op
In de weken die volgden probeerde ik in mijn eigen informatie te voorzien. Het hele internet struinde ik af. Hoeveel jaarverslagen er online staan, ik weet het niet — vaststaat dat mijn Acrobat Reader overuren draaide. Vooral de Amerikaanse overheid hield alles goed bij en suggereerde zo op uitgekiende wijze volledige transparantie.
Een week ging voorbij. Daarna een jaar 
De gevestigde orde kon het zich al gauw veroorloven 
zich bij de nieuwe situatie neer te leggen 
Diende er zich een ramp aan 
ik noem maar wat, een overstroming 
die het resultaat was van een stijgende zeespiegel 
die het resultaat was van de klimaatverandering 
die zij consequent ontkend of weggewoven had 
dan liet ze zich nog dezelfde dag 
naar een helikopterplatform rijden 
terwijl de rest van de mensen huilend het dak op klom 
van zijn onbetaalbaar geworden huurwoning
Met de beurzen ging het gelukkig uitstekend 
Na iedere overstroming stegen de aandelen 
van farmacie- en verzekeringsbedrijven 
Bovendien was Amerika Iran binnengevallen 
Een prachtige investeringskans 
Nederland kon niet achter blijven 
en bestelde 30 nieuwe JSFs
Nog een jaar ging voorbij 
In Amsterdam blies een moslim zich op 
midden op de Dam, bij klaarlichte dag 
twee doden en acht gewonden, waarvan één 
het levende batman standbeeld 
Zelfs hij had de aanslag niet kunnen voorkomen 
Mijn agorafobie kwam weer eens om de hoek kijken 
Ik bleef wekenlang thuis en keek tv
Op Nederland 1 was een gesprek met de premier 
Moeten we bang zijn, minister-president?
Het antwoord dat kwam: 
Nee, we mogen ons nooit door angst 
laten verlammen en nooit ophouden 
met onze manier van leven leven
En het antwoord dat niet kwam: 
Nee, we moeten niet bang zijn, maar dankbaar 
dat we zoveel chaos en verwarring geschapen hebben 
dat ieder wezenlijk gevaar 
in ieder geval niet van buiten zal komen 
De guerilla-achtige tactiek van zelfmoordterroristen 
is meestal een teken van zwakte 
een gebrek aan een georganiseerd leger 
Vluchtelingenkampen zijn weliswaar 
een uitstekende voedingsbodem voor haat 
maar een slechte uitvalsbasis 
voor wie een rol wil spelen 
op de wereldwijde wapenmarkt 
of in de olie wil handelen 
die zijn land van herkomst herbergt 
Zie het maar als een een teken dat wij 
hoe zei ik dat in 2016 ook alweer 
gewoon door kunnen gaan 
met onze beschaafde manier van leven 
en kunnen blijven wie we zijn 
een open en democratische samenleving
<div class="info-box">
<div class="figure--right">
<figure id="post-352239 media-352239" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/03/4x-keer-Cover-Schrijvers-Gids.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/03/4x-keer-Cover-Schrijvers-Gids-320x453.jpg 320w" alt="" /></figure>
</div>
Lieke Marsman is één van de schrijvers in de <a href="https://www.vn.nl/product/vn-special-1-2017/" target="_blank">Jonge Schrijver Gids, 35 schrijvers onder de 35 </a>van Vrij Nederland, die vanaf vandaag 8 maart te koop is.
Dit gedicht van Lieke Marsman staat in de bundel <a href="https://www.vn.nl/product/als-dit-zo-doorgaat/" target="_blank">Als dit zo doorgaat </a>(Ambo Anthos), samengesteld door Auke Hulst, die op 10 maart verschijnt. In Als dit zo doorgaat spreken meer dan twintig schrijvers, onder wie Hanna Bervoets, P.F. Thomése en Jamal Ouariachi zich in urgente verhalen en gedichten uit over de wereld van nu en straks.
</div>
<div class="info-box">
Meer poëzie en literatuur? Neem <a href="https://www.vn.nl/service/vrij-nederland-nieuwsbrief/" target="_blank">de nieuwsbrief van Vrij Nederland</a>.
</div>

‘Alternatieve vragen en antwoorden’: een urgent gedicht

<div class="lead">
Dinsdag was er een heftige documentaire op tv over de afschuwelijke gevolgen van klimaatverandering. &#8216;Gelukkig&#8217;, dacht Lieke Marsman. &#8216;Ik ben vanavond niet thuis.&#8217;
</div>
Er zijn nog altijd mensen die ontkennen dat de klimaatcrisis bestaat (de belangrijkste hoef ik hier denk ik niet te noemen), of die dit niet ontkennen maar er het probleem niet zo van inzien. Ik ben niet een van die mensen: ik ben me bewust van het feit dat de wereld vervuild is, dat de temperatuur wereldwijd stijgt, en dat we als we niets veranderen een niet zo rooskleurige toekomst tegemoet gaan.  
En toch, van de week zag ik een aankondiging voor de documentaire Samuel in the clouds die die avond <a href="http://www.npo.nl/2doc/15-11-2016/VPWON_1242766?ttype=searchChoice&amp;tevent=%7B%22spvid%22%3A%220%3AouQ6NiQ649PkjgBti7O~HMzBZYBZ8wvZ%22%2C%22contentId%22%3A%22crid%3A%2F%2Fnpo.nl%2Fsearch%22%2C%22comScoreName%22%3A%22npo.zoeken.samuel-in-the-clouds%22%2C%22brand%22%3A%22npoportal%22%2C%22section%22%3A%22npoportal%22%2C%22broadcaster%22%3A%22npo%22%2C%22subBroadcaster%22%3A%22npo%22%2C%22brandType%22%3A%22zenderportal%22%2C%22platform%22%3A%22site%22%2C%22platformType%22%3A%22site%22%2C%22avType%22%3A%22video%22%2C%22channel%22%3A%22geen%22%2C%22query%22%3A%22samuel%20in%20the%20clouds%22%2C%22panel%22%3A%22js-search-results-panel%22%2C%22filter%22%3A%7B%22objectType%22%3A%22program%22%7D%2C%22engine%22%3A%22npo-v2%22%2C%22id%22%3A%22crid%3A%2F%2Fnpo.nl%2FVPWON_1242766%22%2C%22offset%22%3A1%2C%22max%22%3A2%7D" target="_blank">uitgezonden</a> zou worden. Een vast en zeker prachtige film over smeltende gletsjers in Bolivia en de rampzalige gevolgen voor de lokale bevolking aldaar. Gelukkig, hoorde ik mezelf denken, ik ben vanavond niet thuis. Ik had het idee dat het wel eens een confronterende documentaire zou kunnen zijn, en ik had even helemaal geen zin om geconfronteerd te worden. 
En zo werd ik, op een bepaalde manier, toch ook een klimaatcrisis-ontkenner. 
Ik ken geen beter boek over klimaatverandering dan Naomi Klein’s This changes everything. Aan de hand van gedetailleerde beschrijvingen en cijfers legt ze uit dat de klimaatcrisis rechtstreeks voortkomt uit het neoliberalisme, wat de gevolgen van de crisis zijn en zullen zijn, en wat er moet gebeuren om haar een halt toe te roepen. We moeten onze wereld nu veranderen, anders zal het klimaat alles voor ons veranderen, schrijft Klein. 
De Britse filosoof Timothy Morton, zelf ook iemand die zich in zijn werk veel bezighoudt met klimaatverandering en de gevolgen daarvan, schrijft over dit soort oproepen tot NU handelen  (en laten we eerlijk zijn, eigenlijk had je gisteren al iets moeten doen) het volgende (in vrije vertaling):  
De lokroep van de goedmoedige ziel komt dezer dagen maar al te vaak in de vorm van een oproep tot handelen, nu! Neem deze reactie die ik onlangs op Twitter las: ‘Michael Moore bedient met zijn films alleen zichzelf, want zijn films hebben geen echte, substantiële sociale verandering opgeleverd. Het punt is dat we de dingen moeten veranderen, en wel nu.’ Dit klinkt precies als de oproep van veel klimaatactivisten: ‘We moeten stoppen met nadenken, reflecteren, en nu naar buiten gaan en in actie komen.’ (…) Dit soort bevelen tot handelen veroorzaken het schuldgevoel dat écht handelen in de weg staat en lamlegt.
<q class="pull-left">Alle kleine beetjes helpen is een leus waar ik allang niet meer in geloof. Soms helpen alleen grote beetjes.</q>
Ja, denk ik, zo voel ik me wanneer het de opwarming van de aarde betreft. Ik voel me schuldig, ik weet niet waar ik moet beginnen, ik had allang begonnen moeten zijn, en mijn schuldgevoel verlamt me. Ik voel me als iemand die haar rekeningen maar niet meer openmaakt – dag na dag laat het klimaat een ongeopende brief achter op mijn deurmat: je bent te laat! zal er staan als ik de post toch open. Op mijn eettafel stapelen de brieven zich op, binnenkort zal een dijkdoorbraak beslag op mijn inboedel leggen. Het lijkt op het gevoel wat ik ook heb wanneer de belastingdienst me bericht dat ik aangifte moet doen: ik moet iets gaan doen waar ik achtersta, maar waarvan ik op korte termijn geen profijt zal hebben en waarvan ik vrees dat het een vreselijk onoverzichtelijk en tijdrovend karwei zal zijn. Met als verschil dat ik de blauwe envelop uiteindelijk wel open, omdat ik concrete consequenties voorzie als ik het niet doe.  
Wanneer ik wel iets recycle of een maand lang vegetarisch eet voel ik me overigens al net zo verloren. Het is een druppel op een gloeiende plaat. Alle kleine beetjes helpen is een leus waar ik allang niet meer in geloof. Soms helpen alleen grote beetjes.  
Maar hoe zouden die grote beetjes er dan uit moeten zien? Reusachtig hoeven ze niet te zijn. In de eerste maanden na het afschaffen van het gratis plastic tasje aan het begin van dit jaar, nam het gebruik van deze tasjes bijvoorbeeld al <a href="http://www.trouw.nl/tr/nl/4492/Nederland/article/detail/4282561/2016/04/15/Verbod-op-gratis-tasje-groot-succes.dhtml" target="_blank">met 50-85% af</a>. Hoewel het een hele simpele wettelijke maatregel betrof, creëerde het een beetje waar je iets aan hebt. Ik ben er van overtuigd dat alleen dit soort politieke beslissingen en regelgeving ons klimaat kunnen redden.   
Als er maar genoeg mensen geen milieuvervuilende producten meer kopen, zullen deze producten uiteindelijk wel van de markt verdwijnen: vraag creëert aanbod – een zin die je in dit verband vaak hoort en waarmee liberale politici zichzelf buiten spel zetten. Maar ik geloof dat het in dit geval omgekeerd is: aanbod creëert vraag, of houdt die vraag in ieder geval in stand. Zolang er om al onze producten plastic zit, blijven we producten met plastic kopen. Veel mensen zullen pas afstand doen van hun milieuvervuilende gewoonten als ze zeker weten dat de mensen om hen heen dit ook doen. Kleine beetjes helpen niet. Zie je om je heen mensen ongestraft met een boodschappentas vol plastic over straat gaan, dan levert het individuele offer dit zelf niet te doen te weinig op om het offer vol te kunnen houden. Met als gevolg dat de gemakzucht het toch weer wint. 
Ik wil dat de gemeente mij verplicht mijn afval te scheiden, iets wat bij het afvalpunt in mijn straat momenteel niet eens kan, en dat ik een boete krijg als ik dit nalaat. Ik wil dat de politiek supermarkten verbiedt eten te verkopen met plastic verpakkingen er omheen – het eten zelf blijven we toch wel kopen. Ik wil niet <a href="http://nos.nl/artikel/2143523-amsterdam-wordt-aardgasloze-stad.html" target="_blank">pas in 2050</a> van het aardgasnetwerk af. Wat ik wel wil: van mijn verlamde gevoel af. Leuker kan de overheid het tegengaan van klimaatverandering niet maken. Wel makkelijker.

Klimaatverandering: leuker kunnen we het niet maken (wel makkelijker?)

<div class="lead">
Vol goede moed begon Lieke Marsman aan het verkiezingsprogramma van de VVD. Nederland is een land vol gezellige, koppige mensen die voor niemand bang zijn, staat er. Man, wat voelt ze zich opeens koppig.
</div>
Het stof van de Amerikaanse presidentsverkiezingen moet nog neerdalen, maar zo langzamerhand is het tijd om vooruit te kijken naar onze eigen verkiezingen. Op 15 maart aanstaande gaat Nederland weer naar de stembus en zodoende opende ik dit weekend het VVD-verkiezingsprogramma op mijn computer. Vol goede moed begon ik de inleiding te lezen: &#8216;In onze hele geschiedenis zijn wij Nederlanders voor niemand bang geweest. Onze geschiedenis is er één van nieuwsgierigheid, van handel en van lef.&#8217;
Pardon? Ik kan me zo een aantal historische gebeurtenissen voorstellen waarbij Nederlanders wel degelijk bang zijn geweest. Het VVD-programma dat volgt is bovendien doordrongen van angst (hier kom ik zo op terug) en wie googelt op &#8216;VVD bang&#8217; leert dat de VVD zelf de afgelopen jaren in ieder geval bang is geweest voor onder andere te hoge kansspelbelasting, een woud aan oplaadpalen in Deventer en de val van minister van der Steur. 
Maar goed, zo letterlijk zal de VVD het wel niet bedoeld hebben. Ik moet de moed niet na één zin al opgeven. 
<q class="pull-right">Wie nu nog steeds niet bang is, is wel heel gezellig en koppig.</q>De tweede zin dan. &#8216;Onze geschiedenis is er één van nieuwsgierigheid, van handel en van lef.&#8217; Of de VVD nou wel of niet wil ontkennen dat Nederlanders wel eens bang zijn geweest, laat ze in ieder geval niet óók ontkennen dat mensen wel eens bang geweest zijn voor Nederlanders. Nieuwsgierigheid, handel en lef: toen Jan Peter Balkenende een aantal jaar geleden de Nederlandse VOC-mentaliteit prees, kreeg hij veel kritiek. Kritiek waar de VVD niets van geleerd heeft, zo blijkt. Twee zinnen verderop staat dat Nederland ‘het land van ontspannen met verschillen omgaan’ is. Waar de ontspannenheid van alle gezellige, koppige, optimistische, ‘gewoon leuke’, alledaagse, positieve, eigenwijze Nederlanders waar de rest van het programma mee vol staat vandaan komt, is zo al in de eerste alinea duidelijk geworden: wie ontkent dat er iets misgaat, heeft inderdaad weinig om gespannen over te zijn.
Maar wat wil de VVD nou eigenlijk? 
&#8216;Waar veiligheid voorheen ging over het weren van inbrekers uit je huis, zijn er nu ook zorgen over extremisme en terroristische aanslagen die onze woonkamers binnenkomen. Buitenlandse en binnenlandse veiligheid raken sterk met elkaar vervlochten. Het duidelijkst wordt dat door de grote migratiestromen die ook richting ons land komen. Wereldwijd zijn tientallen miljoenen mensen op de vlucht geslagen. Tegelijkertijd groeit de wereldbevolking explosief. Velen van de miljoenen mensen die elders worden geboren, zullen vroeg of laat naar Europa, en dus ook naar Nederland, willen komen.&#8217;
En ook:
&#8216;(…) deze tijd vraagt om waakzaamheid. Terroristen hebben als doel onze manier van leven te vernietigen en te vervangen door hun eigen barbaarse maatschappij. Maar dat zal hen nooit lukken. Hoe bang de aanslagen in Europa en daarbuiten ons ook maken, hoeveel verdriet ze ons ook doen: Nederland zal nooit zwichten voor terroristen.&#8217;
<q class="pull-left">Voorspelbare, flexibele regels, die niet voor iedereen gelden. Welja.</q>Wie nu nog steeds niet bang is, is wel heel gezellig en koppig. Veiligheid is de belangrijkste taak van de overheid, aldus de VVD. Om deze veiligheid te vergroten stelt de partij een algeheel boerkaverbod voor, schuwt het niet zaken te doen met ondemocratische regimes, en wil het ook zonder VN-mandaat aan kunnen vallen. Er moet veel meer geld naar defensie, veel minder geld naar ontwikkelingshulp. 
Integreren, aldus de VVD, betekent dat je positief tegenover onze samenleving staat, je je aanpast aan alle maatschappelijke normen en je in Nederland verdiept (voor hoe deze verdieping er uit ziet verwijs ik graag terug naar de eerste zinnen van het programma). Hoewel het hele programma volstaat met wat immigranten wettelijk gezien wel en niet mogen doen en denken mag er geen sprake zijn van ‘gedachtenpolitie.’ Iets verderop, wanneer het gaat over vrouwenemancipatie en discriminatie, staat echter: ‘Emancipatie en diversiteit kun je niet afdwingen met wetten.’ 
Dit soort vreemde tegenstrijdigheden komt meer voor. Een leuk voorbeeld: &#8216;Regels horen (…) voorspelbaar te zijn. Als ze te snel veranderen, bieden ze geen houvast meer. En regels moeten flexibel zijn. Niet elke regel hoeft voor iedereen te gelden.&#8217; 

Voorspelbare, flexibele regels, die niet voor iedereen gelden. Welja.
<h5 class="p1">51 zetels</h5>
Een belangrijke vraag in het programma: blijft Nederland wel Nederland? Als het aan de VVD ligt wel. Want: &#8216;We laten ons niet beperken. Zeker niet door dit soort tuig.&#8217; Het is dat Belgen geen Mexicanen zijn, anders zou je ieder moment een tussenkopje over het bouwen van een muur verwachten. Tussen de verschillende verkiezingsthema’s staan plaatjes van de gezellige onverzettelijke Nederlanders tot wie het programma zich richt. Nederlanders op een fiets, Nederlanders in een gymzaal (met Nederlands elftal-shirt) &#8211; heel gezellig. En allemaal wit. Duidelijk.
Dit verkiezingsprogramma bewijst dat Nederlanders wel degelijk bang zijn. En de VVD weet maar al te goed dat ze met het roepen van dingen als ‘meer veiligheid!’, ‘minder immigranten!’ ‘blijf van onze levensstijl af!’ aanspraak maakt op die angst. Niet om echt met een oplossing voor problemen te komen, maar om kiezers voor zich te winnen. In <a href="https://secure.cdn.vellance.com/usmedia/vvd/uploaded/attachment-files/343.pdf" target="_blank">een ander stuk</a> dat op de VVD-website te vinden is, lees ik dat de partij in maart 51 zetels hoopt te halen. Met een populistisch partijprogramma als dit zal dat wel lukken, moet men gedacht hebben.
Is er dan geen enkel lichtpuntje? Jawel. De VVD wil inzetten op onderwijs (in godsnaam, zet in op onderwijs, opdat we het nooit meer over VOC-mentaliteit hoeven te hebben) en schrijft bovendien dat we die almaar terugkerende Nederlandse koppigheid ook in moeten zetten &#8216;tegen iedereen die misbruik maakt van angst.&#8217; 
Waarvan akte. Ik voel mij vandaag meer dan ooit een koppige Nederlander.
<div class="info-box">
N.B. Dit stuk richt zich op de inleiding en hoofdstuk 1 uit het VVD-verkiezingsprogramma ‘Zeker Nederland’. Lees het hele programma <a href="https://secure.cdn.vellance.com/usmedia/vvd/uploaded/attachment-files/348.pdf" target="_blank">hier</a>.
</div>

Zijn we echt niet bang, VVD?

<div class="lead">
Handboogschieten, worstelen, ritmische gymnastiek en kanoën: dichter Lieke Marsman keek de afgelopen twee weken vrijwel alle Olympische sporten. Haar vrienden vonden het af en toe maar raar. Maar zo ver liggen kunst en sport niet altijd van elkaar.
</div>
Ik was een van de miljoenen mensen die de afgelopen weken dagenlang aan de buis gekluisterd zaten (om naar de Olympische Spelen te kijken dus – en ook een beetje naar Edith Bosch, van wie ik vrolijk werd). In mijn omgeving leverde dat soms verbaasde blikken op. Maar jij bent toch dichter? Houden die ook van sport dan?
Tijdens de Olympische Spelen kijk ik eigenlijk alle sporten, dus keek ik de afgelopen weken ook naar sporten waarvan ik nooit had gedacht dat ze me zo zouden kunnen boeien (van handboogschieten tot worstelen, van ritmische gymnastiek tot kanoën). Soms met de gedachte: het zijn maar twee weken, nog even en ik zal vier jaar lang geen worstelwedstrijd meer zien.
Eén van de interessante dingen aan sport is namelijk dat ze zo tijdelijk is: op de medailles na blijft er van een hardloopwedstrijd niets tastbaars over. Die tien of twintig seconden waarin Usain Bolt geschiedenis schreef, komen nooit meer terug. Zoveel gedoe om zo weinig seconden, zeiden mijn vrienden die het raar vonden dat ik middenin de nacht de wekker had gezet. Sport kijken is nutteloos – kun je niet beter een boek gaan lezen? Maar het korte tijdsbestek maakte al dat gedoe júist terecht, vond ik. Dat er in zo’n korte tijd zoveel kan gebeuren, dat vind ik leuk om naar te kijken. Maar mijn antisportvrienden hadden toch ook een beetje gelijk. Men zegt dat sport je onsterfelijk kan maken, maar wie weet er over vier jaar nog wie er samen met Dafne Schippers in de 100 meter finale liepen? Om eerlijk te zijn, ik kan nu al geen naam meer noemen. In ieder geval geldt: ieder land onthoudt met name zijn eigen helden.
En zo is het eigenlijk met de hele Olympische Spelen: twee weken lang denk ik aan niets anders, en daarna denk ik er vier jaar lang nooit meer aan (Winterspelen daargelaten). Eerdere Spelen wezen bovendien uit dat ook de dingen waarvan je verwacht dat ze wel overblijven, dat niet per se doen. Zie <a href="http://uk.businessinsider.com/abandoned-olympic-venues-around-the-world-photos-2015-8?r=US&amp;IR=T" target="_blank">deze foto’s</a> bijvoorbeeld: zodra de camera’s weg zijn, is ook de motivatie om de stadions te onderhouden weg.
Dat sport kijken zo’n vervliegende aard heeft, niets concreets oplevert, is voor sommige mensen reden om er op neer te kijken. Maar voor mij maakt juist het feit dat je zeker weet dat sport voorbij gaat het ontspannend om naar te kijken. In het alledaagse leven staat bijna alles in teken van iets anders: werken voor geld, eten voor energie, slapen voor energie, etc. En ook van contact met je geliefden zou je kunnen zeggen dat het een doel dient dat niet in de activiteit zelf besloten ligt (het welbevinden van jezelf en die ander bijvoorbeeld). Sport kijken is vanwege de extreem tijdelijke aard ervan een manier om aan deze middel/doel-manier van leven te ontsnappen. Het levert niets op, behalve euforische of gefrustreerde ‘Oh!’s en ‘Ah!’s.
Het beleven van kunst biedt iets soortgelijks, maar het interessante is dat kunst in tegenstelling tot sport juist iets probeert te bieden wat eeuwig is. Maar dat iets wat minder lang blijft minder waard is, is een misvatting. Wie heeft ooit bedacht dat alleen dingen die aanhouden of die je later nog eens terug kunt zien goed kunnen zijn? Performance-kunstenaars (en dansers en toneelspelers, ook als zij een vaststaande choreografie/tekst uitbeelden) laten zien dat je in een afgebakend tijdsbestek alsnog aan het eeuwige kunt raken. Voor sporters geldt iets soortgelijks. Ook al kan dat tijdsbestek voor hen zo klein als 10 seconden zijn.
 Sport- en kunstliefhebbers verwijten elkaar over en weer dat ze houden van iets nutteloos. Maar uiteindelijk slagen kunst en sport er allebei in om ons te vervoeren en uit de alledaagse sleur te trekken. Zowel mijn kunst- als mijn sportvrienden houden van iets wat nutteloos is, maar niet per se waardeloos is.

Maar jij bent toch dichter? Houden die ook van sport dan?

<div class="lead">
Dankzij subsidie is autorijden voor iedereen betaalbaar en niet &#8216;elitair&#8217;. Waarom eisen we bij kunst dan toch steeds dat iets zichzelf kan bedruipen, vraagt Lieke Marsman.
</div>
Subsidies: het zijn vreemde dingen. Er zijn een hele hoop zaken die gesubsidieerd worden en toch denken we bij het woord in eerste instantie vooral aan subsidie voor de kunsten. Iemand die heel moeilijk kijkt doet iets waar niet iedereen naartoe wil en krijgt daar gratis geld voor, terwijl er ook voorstellingen zijn die zichzelf wel kunnen bedruipen. Dat laatste klinkt best plausibel: als iets zichzelf niet kan bedruipen, dan zitten er blijkbaar niet genoeg mensen op te wachten.
Het grappige is dat er nog wel meer dingen zijn die zichzelf niet kunnen bedruipen. Op olie en steenkool bijvoorbeeld zit jaarlijks wereldwijd zo’n <a href="http://www.nrc.nl/nieuws/2015/05/19/imf-5-300-miljard-dollar-aan-subsidies-voor-steenkool-en-aardolie-is-schokkend-a1416199" target="_blank">5300 miljard</a> dollar subsidie (‘meer dan de wereldwijde overheidsuitgaven aan gezondheidszorg’). In 2011 kostte dat de gemiddelde Nederlander <a href="http://www.duurzaambedrijfsleven.nl/finance/1190/nederlander-betaalt-e340-per-jaar-aan-subsidies-fossiele-brandstoffen" target="_blank">340 euro</a> . Dit is nodig, want als olie niet kunstmatig goedkoop gehouden wordt, kunnen we het niet meer betalen. En het leverde ook een hoop op natuurlijk: met een beetje auto rijden heb je die 340 euro zo terugverdiend, je benzine is immers een stuk goedkoper. Dat de globale CO2-uitstoot met het stoppen van subsidies op fossiele brandstoffen met 17 procent af zou nemen, zoiets neem je dan voor lief.
Nu heb ik zelf ooit in een verloren jaar mijn rijbewijs gehaald, maar omdat ik geen auto kan betalen, neem ik sindsdien veelal de trein. (De NS is eind jaren &#8217;90 geprivatiseerd omdat men steeds meer <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nederlandse_Spoorwegen#Verzelfstandiging" target="_blank">weerzin kreeg</a> tegen subsidie voor openbaar vervoer. Grappig is dat met de auto reizen, mede dankzij alle subsidies op olie, nu financieel voordeliger is dan reizen met de trein – mits je je de aanschaf van een auto kan veroorloven. Terwijl treinreizen een stuk minder milieubelastend is) In ieder geval: die 340 euro die ik jaarlijks betaal voor het goedkoop houden van olie zijn voor mij dus weggegooid geld. Maar ik begrijp ook wel dat andere mensen liever wel met de auto willen – in een auto zitten is heel comfortabel – en totdat we wereldwijd aan de groene energie zitten wil ik niet dat olie alleen toegankelijk wordt voor heel rijke mensen. Dat olie elitair wordt, zeg maar. Dat wil ik niet.
Subsidie is een manier is om de prijs van wat dan ook betaalbaar te houden. Zit er subsidie op kunst, dan zou je dus heel goed kunnen zeggen dat dit een manier is om deze kunst minder elitair te maken.
In 2014 <a href="http://www.nrc.nl/nieuws/2014/01/03/meeste-kunstinstellingen-overleven-bezuinigingen-a1428336" target="_blank">zei</a> Jet Bussemaker over de bezuinigingen op kunst en cultuur dat er twee mogelijke effecten zouden kunnen zijn: ‘dat mensen verder moeten reizen voor het kunstaanbod en dat mensen door de crisis sowieso al minder te besteden hebben’. Ik kan nog wel meer mogelijke effecten bedenken en hoe het tweede deel van die zin een mogelijk effect van kunstbezuinigingen vormt begrijp ik niet, maar dat we door kunstbezuinigingen verder moeten reizen in onze auto&#8217;s vol gesubsidieerde benzine om van kunst te kunnen genieten vind ik ironisch.
Gelukkig heb ik een fiets. Die bedruipt zichzelf.

Subsidie kan kunst juist mínder elitair maken

<div class="lead">
Waarom wordt het krijgen van kinderen in 2016 nog altijd als het ‘natuurlijke’ beschouwd? Terwijl wanneer iedereen zich voortplant, juist het menselijk bestaan in het geding komt.
</div>
Ik heb nooit getwijfeld over of ik kinderen wilde: ik wilde ze. Het voelde natuurlijk en het leek me gezellig. Maar sinds ik me een tijdje geleden in het klimaatdebat begon te verdiepen, weet ik het niet meer zo zeker.
Dat het afnemen van de bevolking goed zou zijn voor het milieu is een open deur en wordt vaak weggewuifd (‘flauw’), maar het is een argument dat veel serieuzer genomen zou moeten worden. Tom Mikkers legde het in Het Parool van <a href="http://www.parool.nl/binnenland/predikant-tom-mikkers-kinderloze-mensen-helpen-de-wereld~a4343775/" target="_blank">vorige week</a> goed uit. ‘Ik ben niet tegen kinderen, maar al die kinderen willen eten, autorijden en huizen bouwen. Daarmee leggen ze een enorme druk op de toch al zwaar belaste aarde. En die aarde gaat me aan het hart,’ schrijft hij.
Was het vroeger de kerk die mensen aanmoedigde meer kinderen te krijgen om zo haar positie te versterken, tegenwoordig versterkt bevolkingsgroei eigenlijk alleen de positie van bedrijven. Deze bedrijven willen ons maar wat graag herinneren aan onze natuurlijke voortplantingsdrift en dus wijzen ze er in de media op dat bevolkingsafname leidt tot dalende economische groei, vergrijzing, verwatering van nationale of westerse waarden (‘ja want hun planten zich voort als konijnen’), etc. Dat het krijgen van kinderen anno 2016 nog steeds door veel mensen als hoogste levensdoel wordt beschouwd is dus begrijpelijk, maar je kunt je afvragen of het echt nog steeds het ‘natuurlijke’ is om te doen. Voortplanting wordt zo sterk neergezet als het ultieme doel van het menselijk bestaan dat vergeten wordt dat als iedereen zich maar voortplant, dit menselijk bestaan uiteindelijk in het geding komt.
<q class="pull-right">Is onbezonnenheid niet gewoon iets is wat we de jonge versie van onszelf in retrospectief toedichten wanneer we als volwassene een rotdag met echte problemen gehad hebben?</q>
Vreemd in dit debat is hoe het kind verheerlijkt wordt als per definitie bijzonder, terwijl kind-te-zijn-geweest het enige is wat werkelijk alle volwassenen met elkaar delen: helemaal niet zo bijzonder dus. Bovendien bestaan er, laten we eerlijk zijn, leuke en minder leuke kinderen. Maar wat een kind ook doet, we zien zijn of haar acties als puur, als een uiting van de ‘oorspronkelijke’ mens. Kinderen zouden onschuldig zijn, en, nog ongeloofwaardiger, onbezonnen. We prijzen ze als ze iets onvoorzichtigs, ongeremds doen – want &#8216;oorspronkelijk&#8217; staat in onze maatschappij (die zich tegelijkertijd op haar maakbaarheid laat voorstaan, dat dan weer wel) gelijk aan ‘goed’. Maar bestaat die &#8216;onbezonnenheid&#8217; van het kind eigenlijk wel? Is onbezonnenheid niet gewoon iets is wat we de jonge versie van onszelf in retrospectief toedichten wanneer we als volwassene een rotdag met echte problemen gehad hebben? De gedachten waar we als kind door gekweld werden, daar kunnen we ons nu niks meer bij voorstellen. Of we wel of geen vrienden hadden gemaakt op onze eerste schooldag, of we wel of niet genoeg kinderpostzegels verkocht hadden, of we wel of niet bijna jarig waren.
<q class="pull-left">Misschien denk je dat het leven je ongelukkig heeft gemaakt, of de liefde, maar denk na: je was al een tobber als kind.</q>
Misschien dat er kinderen zijn die geen kwellende gedachten hebben, maar ik durf te wedden dat zij ook op latere leeftijd relatief zorgeloos door het leven gaan. Mensen met zorgen willen het kind dat ze waren loszingen van hun volwassenheid om niet toe te hoeven geven dat een groot deel van hun persoonlijkheid al in de kindertijd vastlag. Misschien denk je dat het leven je ongelukkig heeft gemaakt, of de liefde, maar denk na: je was al een tobber als kind.
In ieder geval, Tom Mikkers stelt voor dat we kinderloze mensen wat meer gaan waarderen en daar ben ik het mee eens. Ik gun ouders hun kinderbijslag, maar misschien zou er ook een kinderloosheids-bijslag moeten komen. Daarnaast mag er wat meer op gehamerd worden dat iets minder economische groei nog steeds economische groei is. En mocht ik zelf alsnog ooit een kind krijgen, dan hoop ik dat haar onbezonnenheid voort komt uit het feit dat ze niet in een overbevolkte, vervuilde wereld opgroeit. Verder zal ze hoogstwaarschijnlijk een tobber zijn.

Misschien zou er ook een kinderloosheids-bijslag moeten komen

<div class="lead">
In tijden van rampspoed wenden we ons tot God. Maar wat als dat niets oplost, en je dus ook nog eens verkeerd gokte, vraagt Lieke Marsman.
</div>
Met veel van de mensen die de afgelopen tijd een aanslag pleegden ging het slecht. De man die onlangs in Amerika homo’s doodschoot worstelde met zijn eigen homoseksualiteit, de aanslagpleger van Nice had net een scheiding achter de rug en de Afghaanse jongen die deze week in een Duitse trein met een bijl toeristen te lijf ging verloor het weekend ervoor een vriend.
Wat gebeurt er als je je in rampzalige tijden tot God wendt, en God geeft niet thuis? Toegeven dat je op het geloof storten misschien niet de meest effectieve oplossing voor je problemen was maakt de situatie alleen maar erger: niet alleen had je een probleem, je loste het ook nog eens op de verkeerde manier op. Dan ligt de oorzaak buiten jezelf zoeken meer voor de hand: God gaf niet thuis, niet omdat hij je gebeden niet hoorde, maar omdat hij boos was op alle mensen die hem niet aanbaden en/of een bikini droegen. Die mensen moeten uit de weg geruimd, er zit niets anders op.
Men zegt dat van je geloof vallen iets is dat gebeurt in tijden van rampspoed. Maar het zijn juist de terroristen-in-spe met wie het slecht gaat die het snelst radicaliseren. En om diezelfde reden zoeken ook slachtoffers van terrorisme maar wat graag houvast bij het geloof. In de dagen na een aanslag staan de sociale media vol met ‘We are praying for…’-achtige boodschappen. Maar als bidden zin had, zou zo’n aanslag niet gebeuren. Of geloven alle mensen die in dramatische tijden aan het bidden slaan in een God die straft en/of in een God die niet almachtig is?
Dit stukje is geen poging mensen van hun geloof af te praten en ook geen theodicee. Hoogstens zou je kunnen zeggen dat het aantal aanslagen dat in de naam van God wordt gepleegd een indicatie is voor hoe slecht het met de bevolking van een land gaat, maar dat spreekt denk ik voor zich. Verder geldt vooral: van je geloof vallen is het makkelijkst in tijden van voorspoed. Als het goed gaat is God immers overbodig. Voor je het weet ben je vergeten dat je ooit kruisjes sloeg, aan schietgebedjes deed, of vijf keer per dag naar Mekka bad. Maar als je je baan bent kwijtgeraakt, als de oogst op zich laat wachten, als een geliefde ernstig ziek is, moet voor veel mensen God opeens op komen dagen. Zo ziet men God wel als de oorzaak van het slechte maar niet van het goede, waarvan men zichzelf als de oorzaak ziet.