<div class="lead">
Dinsdag was er een heftige documentaire op tv over de afschuwelijke gevolgen van klimaatverandering. &#8216;Gelukkig&#8217;, dacht Lieke Marsman. &#8216;Ik ben vanavond niet thuis.&#8217;
</div>
Er zijn nog altijd mensen die ontkennen dat de klimaatcrisis bestaat (de belangrijkste hoef ik hier denk ik niet te noemen), of die dit niet ontkennen maar er het probleem niet zo van inzien. Ik ben niet een van die mensen: ik ben me bewust van het feit dat de wereld vervuild is, dat de temperatuur wereldwijd stijgt, en dat we als we niets veranderen een niet zo rooskleurige toekomst tegemoet gaan.  
En toch, van de week zag ik een aankondiging voor de documentaire Samuel in the clouds die die avond <a href="http://www.npo.nl/2doc/15-11-2016/VPWON_1242766?ttype=searchChoice&amp;tevent=%7B%22spvid%22%3A%220%3AouQ6NiQ649PkjgBti7O~HMzBZYBZ8wvZ%22%2C%22contentId%22%3A%22crid%3A%2F%2Fnpo.nl%2Fsearch%22%2C%22comScoreName%22%3A%22npo.zoeken.samuel-in-the-clouds%22%2C%22brand%22%3A%22npoportal%22%2C%22section%22%3A%22npoportal%22%2C%22broadcaster%22%3A%22npo%22%2C%22subBroadcaster%22%3A%22npo%22%2C%22brandType%22%3A%22zenderportal%22%2C%22platform%22%3A%22site%22%2C%22platformType%22%3A%22site%22%2C%22avType%22%3A%22video%22%2C%22channel%22%3A%22geen%22%2C%22query%22%3A%22samuel%20in%20the%20clouds%22%2C%22panel%22%3A%22js-search-results-panel%22%2C%22filter%22%3A%7B%22objectType%22%3A%22program%22%7D%2C%22engine%22%3A%22npo-v2%22%2C%22id%22%3A%22crid%3A%2F%2Fnpo.nl%2FVPWON_1242766%22%2C%22offset%22%3A1%2C%22max%22%3A2%7D" target="_blank">uitgezonden</a> zou worden. Een vast en zeker prachtige film over smeltende gletsjers in Bolivia en de rampzalige gevolgen voor de lokale bevolking aldaar. Gelukkig, hoorde ik mezelf denken, ik ben vanavond niet thuis. Ik had het idee dat het wel eens een confronterende documentaire zou kunnen zijn, en ik had even helemaal geen zin om geconfronteerd te worden. 
En zo werd ik, op een bepaalde manier, toch ook een klimaatcrisis-ontkenner. 
Ik ken geen beter boek over klimaatverandering dan Naomi Klein’s This changes everything. Aan de hand van gedetailleerde beschrijvingen en cijfers legt ze uit dat de klimaatcrisis rechtstreeks voortkomt uit het neoliberalisme, wat de gevolgen van de crisis zijn en zullen zijn, en wat er moet gebeuren om haar een halt toe te roepen. We moeten onze wereld nu veranderen, anders zal het klimaat alles voor ons veranderen, schrijft Klein. 
De Britse filosoof Timothy Morton, zelf ook iemand die zich in zijn werk veel bezighoudt met klimaatverandering en de gevolgen daarvan, schrijft over dit soort oproepen tot NU handelen  (en laten we eerlijk zijn, eigenlijk had je gisteren al iets moeten doen) het volgende (in vrije vertaling):  
De lokroep van de goedmoedige ziel komt dezer dagen maar al te vaak in de vorm van een oproep tot handelen, nu! Neem deze reactie die ik onlangs op Twitter las: ‘Michael Moore bedient met zijn films alleen zichzelf, want zijn films hebben geen echte, substantiële sociale verandering opgeleverd. Het punt is dat we de dingen moeten veranderen, en wel nu.’ Dit klinkt precies als de oproep van veel klimaatactivisten: ‘We moeten stoppen met nadenken, reflecteren, en nu naar buiten gaan en in actie komen.’ (…) Dit soort bevelen tot handelen veroorzaken het schuldgevoel dat écht handelen in de weg staat en lamlegt.
<q class="pull-left">Alle kleine beetjes helpen is een leus waar ik allang niet meer in geloof. Soms helpen alleen grote beetjes.</q>
Ja, denk ik, zo voel ik me wanneer het de opwarming van de aarde betreft. Ik voel me schuldig, ik weet niet waar ik moet beginnen, ik had allang begonnen moeten zijn, en mijn schuldgevoel verlamt me. Ik voel me als iemand die haar rekeningen maar niet meer openmaakt – dag na dag laat het klimaat een ongeopende brief achter op mijn deurmat: je bent te laat! zal er staan als ik de post toch open. Op mijn eettafel stapelen de brieven zich op, binnenkort zal een dijkdoorbraak beslag op mijn inboedel leggen. Het lijkt op het gevoel wat ik ook heb wanneer de belastingdienst me bericht dat ik aangifte moet doen: ik moet iets gaan doen waar ik achtersta, maar waarvan ik op korte termijn geen profijt zal hebben en waarvan ik vrees dat het een vreselijk onoverzichtelijk en tijdrovend karwei zal zijn. Met als verschil dat ik de blauwe envelop uiteindelijk wel open, omdat ik concrete consequenties voorzie als ik het niet doe.  
Wanneer ik wel iets recycle of een maand lang vegetarisch eet voel ik me overigens al net zo verloren. Het is een druppel op een gloeiende plaat. Alle kleine beetjes helpen is een leus waar ik allang niet meer in geloof. Soms helpen alleen grote beetjes.  
Maar hoe zouden die grote beetjes er dan uit moeten zien? Reusachtig hoeven ze niet te zijn. In de eerste maanden na het afschaffen van het gratis plastic tasje aan het begin van dit jaar, nam het gebruik van deze tasjes bijvoorbeeld al <a href="http://www.trouw.nl/tr/nl/4492/Nederland/article/detail/4282561/2016/04/15/Verbod-op-gratis-tasje-groot-succes.dhtml" target="_blank">met 50-85% af</a>. Hoewel het een hele simpele wettelijke maatregel betrof, creëerde het een beetje waar je iets aan hebt. Ik ben er van overtuigd dat alleen dit soort politieke beslissingen en regelgeving ons klimaat kunnen redden.   
Als er maar genoeg mensen geen milieuvervuilende producten meer kopen, zullen deze producten uiteindelijk wel van de markt verdwijnen: vraag creëert aanbod – een zin die je in dit verband vaak hoort en waarmee liberale politici zichzelf buiten spel zetten. Maar ik geloof dat het in dit geval omgekeerd is: aanbod creëert vraag, of houdt die vraag in ieder geval in stand. Zolang er om al onze producten plastic zit, blijven we producten met plastic kopen. Veel mensen zullen pas afstand doen van hun milieuvervuilende gewoonten als ze zeker weten dat de mensen om hen heen dit ook doen. Kleine beetjes helpen niet. Zie je om je heen mensen ongestraft met een boodschappentas vol plastic over straat gaan, dan levert het individuele offer dit zelf niet te doen te weinig op om het offer vol te kunnen houden. Met als gevolg dat de gemakzucht het toch weer wint. 
Ik wil dat de gemeente mij verplicht mijn afval te scheiden, iets wat bij het afvalpunt in mijn straat momenteel niet eens kan, en dat ik een boete krijg als ik dit nalaat. Ik wil dat de politiek supermarkten verbiedt eten te verkopen met plastic verpakkingen er omheen – het eten zelf blijven we toch wel kopen. Ik wil niet <a href="http://nos.nl/artikel/2143523-amsterdam-wordt-aardgasloze-stad.html" target="_blank">pas in 2050</a> van het aardgasnetwerk af. Wat ik wel wil: van mijn verlamde gevoel af. Leuker kan de overheid het tegengaan van klimaatverandering niet maken. Wel makkelijker.

Lieke Marsman

Gerelateerd