<div class="lead">
Sander Terphuis vluchtte in 1990 vanuit Iran naar Nederland. Politiek filosoof en jurist Tamar de Waal schreef haar proefschrift over het Nederlandse inburgeringsbeleid. Mischa Cohen ging met de twee in gesprek over de ellende van &#8216;verdiend burgerschap&#8217; en het moeten houden van het land dat je enkel voorwaardelijk accepteert.
</div>
‘We probeerden een kaartenbak aan te leggen met succesvolle vluchtelingen, maar dat viel niet mee,’ vertelt Sander Terphuis. ‘We wilden tegen types als Sybrand Buma kunnen zeggen: kijk, here we are! Het bleek dat de succesverhalen niet echt voor het oprapen lagen. Dus vroeg ik me af: wat is er misgegaan?’
Jurist en zelfbenoemd partijhorzel – eerst bij de PvdA, nu van de ChristenUnie – Sander Terphuis, in Iran geboren <a href="https://www.vn.nl/sander-terphuis-rebel-uit-iran/">als Ahmad Qeleich Khany</a>, is ervaringsdeskundige als het gaat om immigratie en inburgering. Hij vluchtte in 1990 als achttienjarige worstelaar naar Nederland. Tamar de Waal is academisch expert: zij promoveerde twee maanden geleden op een proefschrift over de uitkomsten van het Nederlandse inburgeringsbeleid, Conditional Belonging. Sinds kort is ze universitair docent aan de rechtenfaculteit van de Erasmus Universiteit. ‘Ik ga in Rotterdam verder met het analyseren van de waarden van de liberaal democratische rechtsstaat, toegepast op migratie en inburgering.’
Hoe beoordelen jullie de inburgerings- en immigratieplannen van dit kabinet? 
De Waal: ‘Je kunt er goed aan zien dat de partijen er met zijn vieren niet zijn uitgekomen.’ 
Terphuis, sinds enige tijd luis in de pels van de ChristenUnie: ‘Het is typisch een polderparagraaf. In het inleidende deel zijn D66 en ChristenUnie aan het woord: daar klinken mooie en bemoedigende woorden. Als het over concrete maatregelen gaat, hoor je duidelijk CDA en VVD.’ 
De Waal: ‘Het begint met: &#8216;Je afkomst mag nooit tellen.&#8217; Maar vervolgens staat er: &#8216;Het Nederlanderschap moet verdiend worden.&#8217; Terwijl het inburgeringsbeleid juist door die gedachte van verdiend burgerschap zo slecht functioneert.’
Wat is er eigenlijk tegen dat je moeite moet doen voor het Nederlanderschap? 
De Waal: ‘Dat het discriminerend is, want het geldt alleen voor mensen met een migratie-achtergrond. Ben je hier geboren, dan heeft niemand het erover of je al dan niet Nederlander mag zijn, al weet je weinig over onze samenleving. Burgerschapsonderwijs over democratie zou voor iederéén verplicht moeten zijn, steeds weer blijkt uit onderzoek dat ook Nederlandse kinderen heel weinig weten over democratie.’ 
Terphuis: ‘Ik ben het niet met je eens, ik denk juist wel dat migranten het Nederlanderschap wel degelijk moeten verdienen. Er zijn er namelijk ook die er behoorlijk met de pet naar gooien. Mijn advies aan inburgeraars is altijd: elke ochtend de wekker zetten om 6.30 uur en aan de slag: naar school, oefenen, lezen, je taal trainen. Helaas kan niet iedereen kan dat opbrengen.’
<q class="pull-left">Mijn advies aan inburgeraars is altijd: elke ochtend de wekker zetten om 6.30 uur en aan de slag: naar school, oefenen, lezen, je taal trainen.</q>
De Waal: ‘Geldt dat niet voor alle burgers? En dat verdiende burgerschap heeft er vooral voor gezorgd dat inburgeraars hun geld – in de vorm van leningen die nauwelijks terug worden betaald – uitgeven op een slechte private markt in inburgeringscursussen. Zonder goede resultaten. Dat is dus vooral slecht uitgegeven belastinggeld.’
Is de privatisering van het taalonderwijs aan inburgeraars een misser geweest? 
De Waal: ‘Ja, zeker. Als je voor publiek onderwijs bent omdat je vindt dat er bepaalde kennis en waarden moeten worden bijgebracht, dan verplicht je onderwijs en dan zorg je dat er een publieke school is. Het een volgt logisch uit het ander. Maar het onderwijs aan inburgeraars is vier jaar geleden in een klap geprivatiseerd zonder dat er is nagedacht over de vraag hoe je zo’n markt eigenlijk opbouwt. Gevolg: alleen al in Amsterdam zijn er honderdveertig taalscholen, waaronder een volgens de gemeente &#8216;zorgelijk&#8217; aantal louche ondernemingen. 
Terphuis: ‘Het was nota bene Asscher die die marktwerking heeft ingevoerd, en dat was echt hartstikke fout. Je moet als overheid je verantwoordelijkheid nemen. Toen ik naar Nederland kwam, had ik echt geen idee hoe het hier reilde en zeilde. Als je tegen mij had gezegd: kies zelf maar een taalschool uit, en eentje van die honderdveertig scholen had mij een laptop aangeboden, dan had ik het wel geweten.’
<figure id="post-375579 media-375579" class="align-none"><img srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/11/HH-59786070-320x479.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/11/HH-59786070-640x959.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/11/HH-59786070-1280x1918.jpg 1280w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/11/HH-59786070-1920x2877.jpg 1920w" alt="" /><figcaption>Tamar de Waal. Foto: Patrick Post/HH</figcaption></figure>
De taaleisen worden nu verder opgeschroefd, dat klinkt als een goed idee. 
De Waal: ‘Maar geen woord over hoe dat wordt georganiseerd en gefinancierd. Prima om een zo hoog mogelijke taalniveau na te streven, maar de groep inburgeraars bestaat uit heel verschillende mensen qua opleiding, afkomst, en trauma. Het taalniveau is voor sommigen een eitje, voor anderen een uitdaging en voor weer anderen een onmogelijke opgave. Dat is de ellende van dat “verdiend burgerschap”, dat iedereen aan dezelfde eisen moet voldoen. Terwijl het voor een analfabeet superknap is om binnen twee jaar A1 niveau te bereiken en iemand met een universitaire graad niet op boom-roos-visniveau hoeft te beginnen. Je moet het afstemmen op het individu.’ 
Terphuis: ‘Om de haverklap werd het beleid de afgelopen twintig jaar gewijzigd, elke regering wilde haar eigen stempel drukken. Maar wat aan alle pogingen ten enenmale ontbrak, is het streven naar maatwerk naar “leren naar vermogen”. Ik help soms statushouders uit Eritrea of Somalië, die alleen maar hun eigen dialect spreken en die nooit hebben leren lezen en schrijven. Ik zie echt wanhoop in hun ogen: “Ik móet nu echt dit examen halen, anders levert het me een boete op en moet ik die tienduizend euro terugbetalen.” Terwijl ze eigenlijk eerst maar eens moeten leren om in hun eígen taal te lezen en te schrijven.’ 
De Waal: ‘Om maatwerk mogelijk te maken, moeten we ervoor zorgen dat het beleid niet meer berust op het idee dat mensen kunnen worden uitgezet als ze hun inburgering niet halen. Dat is juridisch gewoon niet zo. We moeten inburgering dus loskoppelen van verblijfsrechten. Dan weet je dat vluchtelingen hier mogen blijven als ze vijf jaar in Nederland zijn, dus die tijd is er om ervoor te zorgen dat ze zo goed mogelijk inburgeren. Met een leerplicht zoals kinderen die hebben, met dezelfde sancties als ze wegblijven.’
<q class="pull-left">Om maatwerk mogelijk te maken, moeten we ervoor zorgen dat het beleid niet meer berust op het idee dat mensen kunnen worden uitgezet als ze hun inburgering niet halen.</q>
Terphuis: ‘Laat als overheid zien dat je werkelijk iets over hebt voor die inburgering, maak de voorzieningen goed toegankelijk en effectief. Ik stel een inburgerings-quarantaine voor: zorg ervoor dat mensen intensief drie maanden bij elkaar komen en intensief kennismaken met Nederland: met de rechtsstatelijke waarden, onze taal en onze cultuur.’
<div class="info-box">
<h4>Zelf iets doen: TakeCareB&amp;B</h4>
Heb je tijdelijk een kamer over of weet je iemand die voor een aantal maanden een kamer kan missen? Of wil je optreden als matchmaker tussen gasten en gastgezinnen?
TakeCareB&amp;B koppelt vluchtelingen met een verblijfsstatus aan Nederlandse gastgezinnen, om voor maximaal drie maanden samen te wonen. Als gastgezin of als matchmaker kun je een bijdrage leveren aan het integratieproces van nieuwkomers. Het gaat om asielzoekers met een verblijfsvergunning, die wachten op een huurwoning. In plaats van maandenlang niets te doen en zich te vervelen in een asielzoekerscentrum, kunnen ze die tijd gebruiken om alvast in te burgeren. Zo komen ze in contact met de Nederlandse taal en cultuur en bouwen ze alvast een sociaal netwerk op om een betere start te kunnen maken in het land van aankomst. Geïnteresseerden kunnen zich aanmelden via <a href="http://www.takecarebnb.com/">takecarebnb.com</a>.
</div>
Hoe ging dat bij uw eigen inburgering? 
Terphuis: ‘Ik zat in een klas in Apeldoorn met analfabeten plus hoger opgeleiden die heel goed Engels spraken. En dan ik, een jongen van achttien met een visuele beperking. Ik had in Iran de middelbare school afgemaakt en ik had mezelf in mijn AZC-tijd alvast Fries geleerd. Ik was superambitieus, ik wilde graag verder, pats, aanpakken, de taal leren. In die klas zag ik een paar van die traditioneel geklede dames, analfabeet, van het Turkse platteland. En de lerares tekende een tafel op het bord en zei dan: dit is een tafel. “Tafel,” riep iedereen. Ik kon dat bord niet zien en zij kon me niet helpen. Na de lunchpauze ben ik weggegaan en nooit meer teruggekomen.’
De hogere eisen aan inburgeraars moeten te maken hebben met de opkomst van anti-migratie partijen. 
De Waal: ‘Als zo’n stroming politieke invloed krijgt, is de inburgeringskwestie ideaal om er een ideologisch signaal mee te geven. Maar Nederland is sowieso een voorloper geweest als het gaat om strenge eisen aan vluchtelingen. In mijn onderzoek heb ik gekeken naar het inburgeringsbeleid in verschillende Europese landen, met de nadruk op Nederland omdat het een gidsland was – en nog steeds is – op het gebied van inburgering. Wij zijn bijvoorbeeld het enige land dat de inburgeringsmarkt geprivatiseerd heeft. En in 1998 stelden we inburgeren als eersten verplicht, in 2003 hadden we als eersten een naturalisatietoets. Wij begonnen ook met een ‘inburgeringsexamen buitenland’ voor familiemigranten. Andere Europese landen nemen een voorbeeld aan Nederland en aan de Denen – met wie we verwikkeld zijn in een race om de strengste eisen.’ 
Terphuis: ‘Als anti-migratie partijen aan invloed winnen, gaat er andere wind waaien. Wij lopen daarin “voorop”. Maar ik kijk ook met verbazing terug op de Paarse kabinetten. Waarom is er toen, in die zeer welvarende tijd, heel weinig gedaan met het sociaaldemocratische verheffingsideaal? Daarnaast moeten we als vluchtelingen ook de hand in eigen boezem steken en ons afvragen waarom we het de afgelopen jaren niet beter hebben gedaan. Als het ons lukt om te schitteren, is dat het beste wapen tegen Wilders en de zijnen.’ 
De Waal: ‘Ik ben er helemaal voor om succesvolle vluchtelingen in het zonnetje te zetten maar ook daar steekt weer dat idee van een “verdiend burgerschap” achter. Het is een dubbele standaard: anders dan alle andere Nederlanders moeten vluchtelingen succesvol zijn voordat ze als medeburgers geaccepteerd worden.’
<figure id="post-375581 media-375581" class="align-none"><img srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/11/HH-16551946-320x481.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/11/HH-16551946-640x962.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/11/HH-16551946-1280x1923.jpg 1280w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/11/HH-16551946-1920x2885.jpg 1920w" alt="" /><figcaption>Sander Terphuis. Foto: Piet den Blanken/HH</figcaption></figure>
Een voorstel om de wachttijd op het Nederlanderschap te verlengen naar zeven jaar heeft het niet gehaald. 
Terphuis: ‘Terecht, ik vond zelf vijf jaar wachten al heel erg lang. Op een dag lag er een brief van Justitie: bij koninklijk besluit was besloten dat ik Nederlander was. En dat was het dan, er was toen helaas nog geen ceremonie, er kwam geen volkslied aan te pas. Vorig jaar kwam Malik Azmani van de VVD met het idee dat je pas na tien jaar het Nederlanderschap zou krijgen. Dat komt neer op een ontmoedigingsbeleid, zo lang kan niemand wachten. Later was het voorstel: zeven jaar. Ik heb me achter de schermen heel druk gemaakt over dat staaltje symboolpolitiek. En toen dat voorstel eerder dit jaar in de Eerste Kamer werd behandeld, ben ik met een stel mensen op de publieke tribune gaan zitten.. Het wetsvoorstel werd met één zetel verschil verworpen, dus wij op de tribune applaudiseerden. De Kamervoorzitter zei tegen ons: “Dat hebben we hier liever niet.” Ik mompelde: “Misschien kunt u zich een beetje voorstellen hoe blij ik ben namens zo ontzettend veel mensen.”’ 
Een politieke meerderheid lijkt nu afwerend te staan tegenover asielzoekers. 
De Waal: ‘De grote discussie over vluchtelingen is voor mijn gevoel na de grote toestroom in 2015 beslecht, het algemeen idee is sindsdien: hoe minder vluchtelingen hiernaartoe komen hoe beter. Maar helaas werd er niet tegelijkertijd met volle overgave gewerkt aan effectieve herverdelingen en legale migratie van vluchtelingen. Natuurlijk, het is niet de bedoeling dat alleen Canada, Zweden, Duitsland en Nederland vluchtelingen opnemen en andere landen niet. Maar de oplossing is dan niet om de grens sluiten, zonder je echt in te zetten voor verdere internationale samenwerking.’ 
De ChristenUnie heeft het uitbreiden van het kinderpardon niet voor elkaar gekregen. 
Terphuis: ‘Ik werd lid van de ChristenUnie omdat ik iets wilde bereiken voor die arme kinderen. Ik bezoek de gezinnen om wie het gaat, de wanhoop en angst is van hun gezicht af te lezen. Zo was ik een paar dagen geleden op bezoek bij het Afghaanse gezin Rahimi. Zij verblijven in de gezinslocatie in het Friese dorp Burgum, het dorp waar ook mijn leven in Nederland begon. Dit gezin dreigt na jaren te worden uitgezet vanwege de zeer strenge regels van het kinderpardon. Hun dochter Maedeh maakt kans om de beste MBO-leerling van Nederland te worden. Ik nam contact op met Joël Voordewind in een poging om alternatieven aan te dragen, maar het is de ChristenUnie duidelijk niet gelukt om dit belangrijke punt binnen te halen. Ik zei laatst nog tegen André Rouvoet: hoe is het nu toch in Jezusnaam mogelijk dat jullie in het partijprogramma pleiten voor kinderen en hun rechten, maar dat jullie niet doorbijten? Buma en zijn CDA wilden absoluut niet meegaan in de verruiming van het kinderpardon. Onbegrijpelijk voor een christelijke partij. Ik ben bang dat Buma in zijn verlangen naar het premierschap steeds meer nationalistische paden gaat bewandelen.’
<q class="pull-left">Ik zei laatst nog tegen André Rouvoet: hoe is het nu toch in Jezusnaam mogelijk dat jullie in het partijprogramma pleiten voor kinderen en hun rechten, maar dat jullie niet doorbijten.</q>
De Waal: ‘Het plan van Sybrand Buma voor het Wilhelmus en het museumbezoek, daar ben ik niet tegen, er is niets mis met symboliek. Hoewel ik het ook “typisch Nederlands” vind om het Wilhelmus juist níet te kennen of te waarderen. Maar het moet niet ontaarden in hypocrisie. Neem Buma, die zegt dat de gelijkheid van man en vrouw een ‘joods-christelijke’ culturele waarde is die al duizenden jaren beschermd is in Nederland. Nou, vrouwen willen nog geen hónderd jaar terug in de tijd, met name door datzelfde christendom. Hij zegt ook dat het christendom heeft geleid tot de superieure waarden van Europa. Maar hij toont desondanks geen enkele barmhartigheid voor uit Syrië gevluchte kinderen die in Turkije vast zitten en uitgebuit worden in kledingfabrieken van Zara en Mango.’
Staat het gezwaai met Turkse en Marokkaanse vlaggen haaks op loyaliteit aan Nederland? 
Terphuis: ‘Marokkanen die juichen voor hun nationale elftal, dat herken ik. Ik was ook heel blij toen Iran zich als een van de eerste landen kwalificeerde voor het WK in Rusland. Maar gezien de context vond ik die Turkse vlaggen op de Erasmusbrug destijds wel problematisch. Met leuzen als “Erdogan is onze vader” en “Turkije is ons vaderland.” Ik vind dat je willens en wetens, met je hart en je hoofd moet kiezen voor je nieuwe vaderland. Als mensen zich zo gedragen moet je je serieus afvragen of ze het Nederlanderschap nog wel verdienen.’ 
De Waal: ‘Juridisch kan het echt niet, wat je voorstelt. Veel van die jongeren zijn Nederlandse burgers, kleinkinderen van gastarbeiders. En het zelfbeeld van mensen met Turkse en Marokkaanse ouders en grootouders is niet per se: Nederland heeft mij opgenomen en beschermd. Het is integendeel eerder: onze ouders zijn hier naartoe gehaald om keihard te werken, ze zijn oneigenlijk behandeld om niet te zeggen uitgebuit en mogen nu niet eens hun pensioentje meenemen als ze terug zouden willen naar Marokko.’ 
Terphuis: ‘Toch blijft ik erbij dat je het met dankbaarheid en loyaliteit moet beantwoorden als Nederland je zoveel kansen heeft geboden.’
Dat is misschien wenselijk, maar kun je dankbaarheid en loyaliteit ook eisen en als voorwaarde stellen? 
De Waal: ‘Je hoeft niet van Nederland te houden om burger van dit land te zijn. Er zijn ook Nederlanders die zichzelf wereldburger noemen, die niet in grenzen geloven, die dit land zo zouden afschaffen om een Europese natiestaat te vormen. Als mensen autoritaire leiders in het buitenland steunen of de Nederlandse rechtstaat niet waarderen moet je daarover nadenken en op reageren. Maar dat is geen fundamenteel ander probleem dan Pegida-leden die in Enschede het terrein van een toekomstige moskee ontwijden met varkensbloed. Terwijl dan nooit de discussie ontstaat: wat gaan we met de sociale voorzieningen van zo iemand doen, mag hij nog wel Nederlander zijn.’ 
Terphuis: ‘Voor mij staan de waarden van de rechtsstaat voorop en wie daaraan wil tornen krijgt met mij te maken. Dat geldt ook voor immigranten. Ik maak ook asielzoekers en vluchtelingen mee die zich arrogant en ondankbaar opstellen. Dan mag integratie best wat steviger worden afgedwongen.’ 
De Waal: ‘Zo ontstaat de situatie dat mensen eigenlijk altijd te gast blijven en dat Nederland kan zeggen: hier eindigt onze gastvrijheid. Er wordt steeds vaker pleurop gezegd, zelfs door de premier, ook tegen mensen die een derde generatie migratie-achtergrond hebben. Minister Grapperhaus, onze nieuwe minister van Justitie nota bene, heeft eerder dit jaar in De Groene beweerd dat als de derde generatie migranten niet wil “assimileren”, dat is nog een stap verder dan “intregreren”, ze maar moeten verhuizen naar een land waar hún waarden gelden. Als vooraanstaande mensen dat soort dingen zeggen, breek je de gelijkwaardigheid in de samenleving af.’ 
Terphuis: ‘Dat ben ik met je eens. Als ik als vluchteling met een oer-Hollandse naam een advies mag geven: als we op dit pad van steeds hogere inburgeringseisen en slecht georganiseerd onderwijs verder gaan, worden er over twintig jaar weer allerlei rapporten geschreven waarin we ons afvragen waar het is misgegaan. Probeer als politicus de partijpolitiek nu eens te overstijgen en zeg: we willen graag dat onze vluchtelingen hier niet alleen bescherming vinden maar dat ze er ook echt bij gaan horen. Dat gevoel ontbreekt nu totaal.’

Gerelateerd