<div class="wpg-element paragraph">
07-07-2007 Door Harm Ede Botje en Joël Broekaert
Met Nederlands geld zijn in Iran de afgelopen jaren projecten opgezet ter bevordering van de onafhankelijke journalistiek. Het regime in Teheran reageert geprikkeld. Net als Washington zou Den Haag uit zijn op regime change. Een aantal journalisten is vastgehouden en ondervraagd. Toch besloot de Tweede Kamer afgelopen week opnieuw geld vrij te maken voor de pluriforme Iraanse pers.
Het was een opmerkelijke combinatie: Hans van Baalen (VVD) en Farah Karimi (GroenLinks) die in 2004 samen optrokken. Vaak hadden de twee parlementariërs hoogoplopende meningsverschillen, maar op het onderwerp persvrijheid in Iran vonden ze elkaar. Karimi (zelf oorspronkelijk uit Iran) kreeg van een groep voormalige landgenoten het plan voorgelegd vanuit Nederland een televisiezender op te zetten die via de satelliet in Iran moest worden verspreid. Het zou gaan om een zender met onafhankelijke kritische berichtgeving. Een schaars goed in Iran waar de televisie onder staatstoezicht staat.
In de Kamer werd het voorstel eind 2004 unaniem aangenomen: Nederland ging de zender steunen met vijftien miljoen euro verdeeld over twee jaar. Maar het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken lag dwars. De ambtenaren voorzagen grote problemen. De zender zou kunnen leiden tot een verstoring van de diplomatieke relatie. Was dat wat Nederland wilde? Ook zou het onmogelijk zijn een kantoor te openen in Teheran. Toenmalig minister Ben Bot boog het plan om: er moest een radiostation worden opgezet en een aantal websites en er zouden workshops worden gegeven om het niveau van de Iraanse journalisten op een hoger plan te krijgen. Karimi reageerde teleurgesteld. Ze verweet Bot ‘zwakke knieën’, maar de meerderheid van het parlement ging akkoord.
Al heel lang gaat er ontwikkelingsgeld naar Iran. Dat wordt aangewend voor vrouwenprojecten, mensenrechtenactivisten en ook voor de bevordering van de persvrijheid. Den Haag probeert op deze manier hervormingen van binnenuit te bewerkstelligen. Maar toen op basis van Ben Bots plannen in Nederland een speciaal potje bij Buitenlandse Zaken werd gemaakt voor mediaprojecten, werden de ayatollahs argwanend. Waren de Hollanders niet toch uit op regime change? De argwaan groeide toen bekend werd dat een deel van het geld werd verstrekt aan de Amerikaanse organisatie Freedom House, die streeft naar een verandering van de regering in Teheran.
De boot was pas echt goed aan toen onlangs in Washington werd besloten maar liefst vijfenzeventig miljoen dollar uit te trekken voor democratiseringsprojecten in Iran. Uit een artikel dat onlangs verscheen in The New York Times blijkt dat de Amerikaanse initiatieven meer kwaad dan goed hebben gedaan. Activisten werden opgepakt, kantoren gesloten, bankrekeningen bevroren. Wat niet echt hielp, was dat de Amerikanen in Dubai onder valse voorwendselen een bijeenkomst organiseerden. Tegen de ingevlogen Iraniërs was gezegd dat niet de Amerikanen, maar de Verenigde Naties de organisatoren waren. De cursisten kregen onder meer voorlichting over de manier waarop in Servië een volksopstand tegen Slobodan Milosevic was georganiseerd. De boodschap was duidelijk: de Iraniërs moesten een netwerk van activisten opzetten die het volk klaar moesten stomen voor de omverwerping van het regime.
De Iraanse overheid gooide de afgelopen maanden alles op één hoop. Nederland én Amerika zouden aan een groot complot werken. Vrouwen die tijdens een demonstratie werden aangehouden, zijn uitgebreid ondervraagd over hun contacten met het Westen en in het bijzonder hun relatie met de Nederlandse organisatie Hivos, terwijl zij niets met de mediaprojecten te maken hebben. De conservatieve krant Kayhan begon een lastercampagne. Iraanse organisaties die steun krijgen van Hivos of van andere Nederlandse organisaties zouden bezig zijn het regime omver te werpen. Journalisten op weg naar een workshop in India werden op het vliegveld van Teheran aangehouden en verhoord. Anderen die terugkwamen van een bijeenkomst in Nederland werden bij binnenkomst gestopt door de grenspolitie.
Ondiplomatiek Afgelopen donderdag debatteerde de Tweede Kamer achter gesloten deuren over de ondersteuning van de onafhankelijke media in Iran. In de aanloop naar het debat verscheen twee weken geleden een artikel in NRC Handelsblad onder de titel ‘Liever geen geld van de kleine duivel’. Hierin spraken drie Iraanse activisten zich uit tegen voortzetting van de hulp. De advocate Shadi Sadr zat even in de beruchte Evin-gevangenis nadat ze was opgepakt bij de eerder genoemde demonstratie. ‘Onbegrijpelijk en gevaarlijk,’ noemde ze het voornemen om opnieuw vijftien miljoen euro vrij te maken. Ze zei dat zij en anderen hierdoor in gevaar zijn gekomen. Het hoofdredactioneel van NRC Handelsblad sloot zich bij deze conclusies aan: de Nederlandse steun werd ondiplomatiek genoemd.
Een rel was geboren. Als door een wesp gestoken, schreef directeur Wilco de Jonge van Press Now een ingezonden brief. Hij benadrukte dat zijn projecten zijn opgezet in overleg met de Iraanse regering. En dat de recente arrestaties vooral zijn ingegeven door de Amerikaanse steun van vijfenzeventig miljoen dollar. ‘Het feit dat Freedom House naar buiten bracht dat het Nederlands geld had ontvangen, heeft voeding gegeven aan allerlei onjuiste ideeën over de onze motieven,’ zegt De Jonge in een telefonische toelichting. Verder noemt hij het ‘niet goed’ dat het ministerie van Buitenlandse Zaken altijd heel geheimzinnig doet over de vraag wie de ontvangers zijn van de Nederlandse gelden. Zo kan in Iran het idee ontstaan dat er sprake is van een complot. Daarom, vindt De Jonge, moet maximale openheid en transparantie worden betracht. 
Frisse lucht In de Tweede Kamer werd donderdag ondanks de protesten besloten tot voortzetting van de financiering. Net als de directeur van Press Now pleitten de linkse partijen voor totale transparantie en openheid. Maar minister Maxime Verhagen meldde dat ‘een aantal’ Iraanse organisaties bang zijn voor repercussies als hun namen bekend worden. En dus is het aan de Iraniërs zelf om in de openbaarheid te treden.
VVD-Kamerlid Hans van Baalen laat weten dat opnieuw geld zal worden uitgetrokken voor bevordering van de mediapluriformiteit in Iran. ‘En daar ben ik blij mee.’ Over de subsidieverlening aan Freedom House werden kritische vragen gesteld, maar minister Verhagen verzekerde dat de organisatie inmiddels zijn doelstellingen voor het Iran-programma heeft aangepast: het gaat niet langer om regime change. PvdA’er Martijn van Dam noemt de steun aan de Amerikaanse organisatie ‘ongelukkig’, maar vindt dat de Kamer niet op de vierkante millimeter moet willen meesturen met het ministerie.
Van Dam zou liever zien dat de Amerikanen stoppen met hun democratiseringsprojecten. Omdat Teheran en Washington al dertig jaar geen enkele relatie onderhouden, wordt elk Amerikaans initiatief als een poging tot ondermijning van het Iraanse regime beschouwd. ‘De Iraniërs zouden niet zo vijandig op onze projecten reageren als de Amerikanen niet ook actief waren,’ zegt Van Dam. ‘Het zou veel schelen, maar ik heb niet de illusie dat Washington op zal houden openlijk regime change na te streven.’
Vanuit Teheran laat de journalist Isa Saharkhiz weten ‘heel blij’ te zijn met het besluit van de Nederlandse overheid door te gaan met de financiering van de Iraanse media. Hij is veroordeeld tot vier jaar gevangenisstraf wegens kritiek op het regime, maar loopt nog steeds vrij rond. Voor Press Now organiseerde hij het afgelopen jaar verschillende workshops en bijeenkomsten. Is hij niet bang dat er nu opnieuw mensen worden opgepakt en dan misschien voor langere tijd in de gevangenis verdwijnen? ‘We hebben een gezegde in Iran,’ zegt Saharkhiz. ‘Als je het raam opendoet, komt er misschien een mug binnen, maar moet je je daarom het recht op frisse lucht ontzeggen? Natuurlijk zijn er risico’s. Maar ik vind het de moeite waard die risico’s te lopen.’ 
</div>
<div style="width:140px; height:20px;" class="wpg-element image clear"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2007/07/25eeb840-3e61-4551-a79c-54ca78255506_1183627818116-titel_zieook1.gif" width="140" height="20" alt="" /></div>

Harm Ede Botje

Joël Broekaert

Gerelateerd