Interview Wim Pijbes
Op de ochtend dat we zijn kantoor betreden, ligt de Volkskrant met de recensie van Wim Pijbes&#8217; kijkroute door het Rijksmuseum, &#8216;Een dag uit het leven in de Gouden Eeuw&#8217;, op zijn bureau. De kritiek is niet zo best. &#8216;Ik vind het ongelofelijk leuk,&#8217; zegt de schijnbaar opgewekte directeur van het Rijks. &#8216;Ze doen precies wat je verwacht en dat is fijn. Geen voorspelbaarder krant dan de Volkskrant.&#8217;
Ook Carel Peeters was in zijn literaire kroniek (zie www.vn.nl) niet positief. Hij noemde de nieuwe kijk van Pijbes &#8216;een beetje plat&#8217; en &#8216;een overbodige populistische benadering&#8217;. Pijbes daarentegen verklaart onverdroten dat hij een mooie presentatie heeft gemaakt. De negatieve geluiden liggen in de lijn zijner verwachtingen. Hij zegt dat het hem deze keer nou eens niet ging om het kunsthistorische jargon.
&#8216;Ik bén wel kunsthistoricus &#8211; dat klinkt als excuus, maar dat is het niet.&#8217;
Nee, dat is het helemaal niet.
&#8216;Het Rijksmuseum is een mijnheer…&#8217;
Moet het dat niet blijven?
&#8216;Dat moet het blijven. Tegelijkertijd moet ik een appél doen op een groter publiek. Dat doet de Volkskrant trouwens zelf ook. Kijk, ze hebben een aanbieding voor hun lezers: de twintig belangrijkste moderne meesters van de kunst. Fantastisch. Maar wie zit daartussen? Niet Picasso, wel: Botero, Escher. Ik ben het daar niet mee eens. Maar dat is goed. Zij zijn het niet eens met de manier waarop ik de Gouden Eeuw laat zien, dat is ook goed!&#8217;
Het is wel heel plat toch? U noemt Rembrandts &#8216;Portret van Maria Trip&#8217; in het bijschrift &#8216;een contactadvertentie&#8217;.
&#8216;Ik baseer me niet op kunsthistorische boeken, eerder op sociologische werken, over mode in De Gouden Eeuw, of het vrouwbeeld. Dat soort informatie wil ik in mijn tekst verwerken. En niet lichtval, compositie of repoussoir, allegorische voorstellingen, of het op een paneel of een doek is geschilderd, dat interesseert me op dat moment even helemaal niets.
Het gaat mij erom dat Maria Trip een jonge vrouw is, geschilderd door the hottest artist in town. Het schilderij ernaast is ook uit 1639, van Frans Hals. Rembrandt naast Frans Hals? Dat is een paleisrevolutie in dit instituut! Daar schrijft Rutger Pontzen in de Volkskrant niet over. Het is een portret van de vrouw van de burgemeester, een molenkraag, behorend tot de eerste generatie Gouden Eeuwers die het land hebben gemaakt, die de rijkdom hebben geborgd. Zij staat níét met een waaier in de hand zoals Maria Trip, maar met haar hand op de bijbel. Dat verschil tussen nouveau riche en de gearriveerde well to do gereformeerde Hollanders, allebei uit 1639, dát toon ik naast elkaar. Dát had Pontzen moeten zien.&#8217;
Maar die blijft steken bij die &#8216;contactadvertentie&#8217;.
&#8216;Ja joh…&#8217;
Zit u dan aan uw computer en denkt u: ik jaag ze allemaal op de kast?
&#8216;Dat denk ik.&#8217;
Het is bijna een tactiek?
&#8216;Je moet bij het maken van een tentoonstelling altijd één ding doen waar mensen kritiek op kunnen hebben. Dat is nu de geschilderde contactadvertentie. En&#8230; ja hoor (lacht). Het is zo makkelijk. Een inkoppertje.&#8217;
Is dat het anti-establishmenttrekje in Wim Pijbes?
&#8216;Ja, maar het is historisch ook verantwoord.&#8217;
Misschien was het wel helemaal geen contactadvertentie.
&#8216;Misschien wel niet.&#8217;
Maar dan is het toch dubieus? Dat u het erbij zet?
&#8216;Wij weten dat het heel gangbaar was dat van huwbare adellijke dochters portretten werden gemaakt die Europa in werden gestuurd.&#8217;
Maar u weet niet of dat met dit portret gebeurd is?
&#8216;Wij weten niet of dat met Maria Trip ook het geval is geweest.&#8217;
Het staat er wel.
&#8216;Ik weet wel dat zij op haar meest ideale manier is gepresenteerd en getoond. Ze was nog niet gehuwd. Ernst van der Wetering had het bij zijn afscheid over de theorie over het licht en donker van Rembrandt. Dat zou te maken hebben met zijn jeugd, die hij doorbracht in een molen, met van die kleine raampjes waar inderdaad heel dramatisch licht naar binnenviel door wolken van meel. Is dat de reden dat Rembrandt het clair-obscur zo mooi hanteert? Ik weet het niet. Het is een heel aanlokkelijke theorie. Schilderijen hebben allerlei betekenissen en verhalen. Dan kun je er het kunsthistorische verhaal bij vertellen: Rembrandt van Rijn, leefde van zestien-zoveel tot zestien-zoveel, op doek. Die teksten zijn allemaal van die grafzerken.&#8217;
Desavoueert u uw eigen mensen hier niet mee?
&#8216;Nee, die voelen zich bevrijd. Je hebt allemaal van die vastliggende normen en waarden en daar moet je vanaf. Daar moet je mee spelen. Kijk naar het Tate Modern. Daar hebben ze het kunsthistorische jargon en de ingebakken logica van modernismen en stijlen losgelaten. Daar worden verhalen verteld. Thema&#8217;s die niet per se kunsthistorisch zijn, maar die een appél doen op behoeften die mensen van deze tijd hebben.&#8217;
Bij de presentatie zei u: &#8216;Het Rijksmuseum moet niet langer het Hooggerechtshof van de goede smaak zijn.&#8217;
&#8216;Klopt.&#8217;
Weer een provocatie. Waarom zegt u toch dat soort dingen? Het ís de nationale schatkamer van Nederland.
&#8216;Dat is het ook.&#8217;
Mensen worden misschien kribbig als u niet met argumenten komt.
&#8216;Het Rijks was een Hooggerechtshof in de publieksbenadering, de tone of voice, die ervan uitging dat mensen well educated een bordje lazen waarop stond: trompe-l&#8217;oeil. Dat is dus insluiten en uitsluiten, en dat wil ik doorbreken.&#8217;
Maar moet het Rijksmuseum niet een soort Hooggerechtshof zijn?
&#8216;Als je dat doet, bevries je het oordeel. Vermeer was in de achttiende eeuw niet bepaald een geliefd schilder. De Vrede van Münster van Van der Helst werd lange tijd hoger gewaardeerd dan Rembrandt. Smaken veranderen, daarmee heb je als museum rekening te houden. Wie ben ik om van de kansel te beweren: dit is het mooiste schilderij of het belangrijkste kunstwerk? Alles is subjectief en relatief.
Maar het is niet: u vraagt, wij draaien. We doen in het Rijksmuseum ook elitaire dingen voor een heel klein publiek.&#8217;
Bijvoorbeeld?
&#8216;We hebben twee gerestaureerde Madonna&#8217;s. We hebben een grote collectie Jacques Villon, bepaald geen household name, daar maken we wél een grote tentoonstelling van in het Van Gogh Museum. Wij zijn ván iedereen, wij zijn vóór iedereen. Dat betekent dat ik de bussen die voor De Nachtwacht komen moet bedienen. Maar ook Carel Peeters, die behoort tot wat ik wel eens de gereformeerde kunstkerk noem, die vindt dat je alles volgens hoogstaande, verantwoorde normen moet doen. Maar het hoogste van het hoogste en het meest intellectualistische wordt niet de norm. Dat gaat dus niet, beste mensen. Je moet kiezen. En mijn keuze is dat het Rijksmuseum moet nastreven voor iedereen te willen zijn. Van iedereen, voor iedereen en minder voor de alwetende kunstelite. Die zijn zelf mans genoeg &#8211; die hebben mijn tekstjes niet nodig.&#8217;
Maakt u zich zorgen over de bezuinigingen?
&#8216;Ja, dat gaat het Rijksmuseum raken. De politiek in Nederland is totaal ontspoord. En het is doodeng wat er gebeurt nu zowel links als rechts het pad van het populisme wordt ingeslagen. De oplossingen die worden verzonnen voor vaak zelfbedachte problemen als het boerkaverbod. Nou ja! Over hoeveel boerka&#8217;s hebben we het in Nederland? Kom op man. Dat gedoe van de korte klap, daar moeten we in Nederland vanaf. Politici moeten beseffen dat ze even in het zadel zitten, het is maar tijdelijk. Ook ik ben maar een tijdelijke schatbewaarder. Ik ben even de hoeder van Rembrandt.&#8217;
Bent u nog geïnteresseerd in het Nationaal Historisch Museum?
&#8216;Toen ik net directeur van het Rijksmuseum was, heb ik Ronald Plasterk gebeld en gezegd: &#8220;Ik wil graag solliciteren op de functie van directeur van het Nationaal Historisch Museum. Ik doe het er wel bij. Mijn bestuur vindt dat prima.&#8221; &#8220;Daar komt niks van in,&#8221; zei Plasterk. &#8220;Laat het me uitleggen,&#8221; riep ik, &#8220;het scheelt je een salaris, maar vooral: het Rijksmuseum heeft de expertise, de spullen, de contacten, de collectie, we gaan in 2013 open. En bovendien staat in onze statuten dat we hét museum voor kunst en Nederlandse geschiedenis zijn. En het Rijksmuseum heeft een collectie en een geschiedenisafdeling. Een Nationaal Historisch Museum bestaat al! Het staat hier, in Amsterdam.&#8217;
En wat was de reactie?
&#8216;Geen denken aan.&#8217;
En nu de bezuinigingen echt gaan toeslaan? Doet u opnieuw een pleidooi?
&#8216;Ik denk er wel eens aan. Komt er ook nog een Huis voor de Democratie en de Rechtstaat in Den Haag! Wie zit daar nou weer op te wachten? Ik ben directeur van het Rijksmuseum. Wij maken het beste museum voor kunst en geschiedenis. En wat daar in Arnhem gebeurt of op het Plein in Den Haag, tja…&#8217;
U solliciteert alsnog?
&#8216;Voor twaalf miljoen wil ik best een brief schrijven. Ik was bij directeur Tom Campbell van het Metropolitan. Hij vroeg naar het Nationaal Historisch Museum. Ik legde hem uit: mooi initiatief, twee goede directeuren, maar ze hebben geen collectie, geen gebouw, geen duidelijk concept, en het zit in Arnhem. &#8220;Waarom noem je dat een museum?&#8221; vroeg Campbell. En ik denk: verdomme, hij heeft nog groot gelijk ook. Man, schei toch uit met die flauwekul. Ze krijgen daar twaalf miljoen per jaar. Weet je hoeveel Boymans krijgt? Zeven. Daar wordt een museum in de bossen bij Arnhem neergezet waar de directie nu zelf ook aan twijfelt, met een jaarbudget, jongen, ze zijn echt helemaal los. En het is Kamerbreed aangenomen. Zijn ze nu helemaal gek geworden? Het antwoord is: ja.&#8217;
Een paar dagen na het gesprek maakt hij bekend dat het hem niet lukt om toch een entree met grandeur te krijgen. Nee, breek hem de bek niet open over de bureaucratie en de macht van het individu in Amsterdam.
&#8216;Het is natuurlijk te gek dat het zover heeft moeten komen. Ik zie in de dagelijkse praktijk dat er nog steeds een ongelofelijke hoeveelheid flauwekulregels zijn die het Rijksmuseum hinderen. We willen hier het mooiste museum van het land maken. Denk je dat iedereen het eens was met de bouw van de Eiffeltoren? Er is geen enkel groot bouwwerk in de wereld waar niet ook partijen tegen waren. In Nederland wordt getracht het iedereen naar de zin te maken. Maar dat lukt dus niet.
De weerstand in het Amsterdamse, het spijt me om het te zeggen, is heel hardnekkig. Dat is de kanker van deze stad. De slogan I Amsterdam zegt het precies. Ze hadden geen betere slogan kunnen bedenken: eerst ik, en dan de stad. Dat zit hier heel diep.&#8217;
U wilde de halte Hobbemastraat veranderen in halte Rijksmuseum. Gelukt?
&#8216;Neuh.&#8217;
En een eigen taxistandplaats?
&#8216;Die is er ook nog steeds niet.&#8217;
En het adres veranderen in Museumplein 1.
&#8216;Nu is het Jan Luijkenstraat 1. What the fuck.&#8217;
Vind u het nog wel leuk?
&#8216;Ja. Maar ik ben Pietje Bell en niet Don Quichotte. Dus ik vind het leuk om wat te klieren tegen de kunstpausen, ambtenaren een spiegel voor te houden. Het gaat mij erom dat het Rijksmuseum het mooiste museum van de wereld wordt. The place to be, om het op zijn Hollands te zeggen, met leuke dingen in de tuin, een goed restaurant.&#8217;
En ook nog kunsthistorisch verantwoord?
&#8216;Ja, kunsthistorisch ook nog verantwoord, het kan allemaal samengaan.&#8217;
Hoeveel mensen komen er na de heropening?
&#8216;Ik hoop per jaar anderhalf, misschien wel twee miljoen mensen te trekken. En ik wil dat elk kind tijdens zijn basisschooltijd minstens één keer naar het Rijksmuseum gaat. Ik wil tweehonderdduizend kinderen per jaar. Het kan echt. Als je het in het curriculum van de basisschool zet: één keer per jaar naar het Rijksmuseum.&#8217;
Is er onzekerheid over de openingsdatum 2013?
&#8216;Nee, dan is het klaar. Het zal verdorie wel moeten. In 2003 begon het vergunningencircus. Er is een hele Mercedesbus vol met vergunningsaanvragen de deur uit gegaan. Een hele Mercedesbus! Naar de deelraad, Monumentenzorg en commissies voor welstand en milieu. Opgestapelde verhuisdozen in zoveelvoud. Normaal behandelen ze bij de deelraad aanvragen voor een dakkapel en dan komt er ineens een project van 366 miljoen. Alleen om die dozen open te maken was je al een week bezig.&#8217;
En het blijft bij 366 miljoen.
&#8216;Wat mij betreft wel. Ik ga daar niet over. Ik ben maar een huurder. Wat moet dat moet.&#8217;
Als je alles bij elkaar optelt, is het wel een onwaarschijnlijk geëikel geweest.
&#8216;Het is een schande. Kom ik in Australië, krijg ik een microfoon van de nationale televisie onder mijn neus. Ik denk dat er een vraag komt over Vermeer of De Nachtwacht. Vragen ze hoe het met het fietstunneltje zit. What about the bicycles? Deze stad, ze hebben het onvoldoende door, maar ze zijn de gekke Henkie van de wereld.
Wat gaat hier goed? De Hermitage? Dat is particulier! Fantastisch. Bij de opening lagen trouwens bij de Hermitage ook twee verrotte woonboten voor de gevel. Ik dacht: man, sleep die zooi weg. Haig Balian van Artis is zestien jaar bezig geweest met vier woonbootbewoners die zijn parkeergarage hebben getraineerd! Mijn collega van het Anne Frankhuis heeft te maken met twee comités. Een wil het carillon van de Westertoren &#8216;s nachts stoppen. Ga op de Veluwe wonen! En dan heb je het comité tegen de rijen voor het Anne Frankhuis. Ongelofelijk!&#8217;
Hoe verantwoordt u de subsidies?
&#8216;Amsterdam en Nederland hebben met Vermeer en Rembrandt de beste ambassadeurs die je je kunt wensen. Als ik ons Melkmeisje uitleen aan het Metropolitan, komen er 250 duizend bezoekers en die denken allemaal even aan Nederland en het Rijksmuseum. Onbetaalbaar. Goud waard. Negenhonderdzeventigduizend bezoekers, van wie driekwart toeristen, kopen hier een kaartje en dat is mooi. En ze vliegen naar Nederland, ze slapen in een hotel, ze eten in een restaurant. Het zijn geen hobby&#8217;s, dit is niet een gesubsidieerde fancy toestand. Het Rijksmuseum is een topinstituut waar dit land trots op moet zijn. Het is een geldmachine. Dit is een investering. Tegen elke wethouder in Rotterdam heb ik gezegd: wat zou er gebeuren als de Kunsthal een miljoen extra krijgt? Dan garandeer ik je dat er honderdduizend bezoekers bij komen. Die gaan naar hotel, restaurant, misschien naar het Boymans.
Elke euro subsidie in een succesvol instituut als het Rijks, het Van Gogh, het Concertgebouw is een multiplier. Subsidie als dekking van een tekort is een volstrekt achterhaald beeld. Het is de kost die voor de baat uitgaat.&#8217;
Als we u een zaal zien toespreken, bent u vergeleken met nu behoorlijk verlegen.
&#8216;Grappig dat jullie dat zeggen. Ik had het tijdens mijn jaren in de Kunsthal Rotterdam niet. Het heeft ermee te maken &#8211; en dat is een persoonlijke ontboezeming &#8211; dat als je acht jaar ergens directeur bent, je het met je linkerpink doet. Als directeur van het Rijks gold in het begin: don&#8217;t touch what you don&#8217;t understand. Maar ik ben nu anderhalf jaar directeur, ik heb het nu wel zo&#8217;n beetje door. Ik heb de balans opgemaakt, ik weet waar ik het over heb.&#8217;
U heeft negen nieuwe hoofden.
&#8216;Ik heb de staf verjongd. Maar Gregor Weber, hoofd kunst, was al directeur in Kassel, en daar werd in Berlijn ook aan getrokken. Ik heb gezegd: die vent wil ik hebben, dus niet miezemuizen over Nederlandse CAO&#8217;s. Het is ongelofelijk lastig om buitenlanders in Nederland aan het werk te krijgen nu de woningen zo duur zijn geworden, zeker vergeleken met Kassel.&#8217;
Mensen als Carel Peeters zijn geschrokken van de in hun ogen populistische nieuwe wind die door het Rijksmuseum waait. Zij kennen u nu van Damien Hirst, van het ondergoed van Marlies Dekkers en van deze &#8216;director&#8217;s choice&#8217; waar kritiek op is.
&#8216;Ik voer de spanning op, laat mensen reikhalzen. Je kunt het doek opendoen als Wagner: bam. Of als Shakespeare, langzaam.&#8217;
Krijgt u intern tegenspel? U geeft aan dat de tentoonstellingen meer catchy moeten zijn. Sexier?
&#8216;Wacht even. Wij hebben de koffers gekocht van de beroemde zeventiende-eeuwse Franse meubelmaker André-Charles Boulle. Niet bepaald een publiekslieveling. Mijn hele budget is in de aankoop van die dingen gegaan, maar ze trekken dan ook mijn hele collectie meubels omhoog. Wij zijn door buitenlandse collega&#8217;s gecomplimenteerd. We zijn weer terug, we kopen op topniveau.
En vorig jaar hebben we maar één schilderij gekocht: Meisje met een brede hoed van Cesar van Everdingen. Wordt gegarandeerd een icoon, werpt een nieuw licht op de Gouden Eeuw. Nu staat Rembrandt op het altaar en Vermeer ernaast, maar dat vinden we nu. Van Everdingen is een heel lekker crispy schilderij, echt helemaal nu!&#8217;
Crispy, lekker? Dat is toch hetzelfde als sexy?
&#8216;Het ís ook een lekker schilderij. Het is een vrouw met een half ontbloot lichaam, ze kijkt een beetje geil vanonder die hoed. Het heeft wallpower. De Nachtwacht heeft dat ook. Daar zit levensvreugde in.&#8217;

Harm Ede Botje

Gerelateerd