Het is een feestelijk samenzijn in de Messehalle van Stuttgart, kloppend hart van de Duitse auto-industrie. Op de laatste dag van april zijn de leden van Alternative für Deutschland van heinde en verre naar de hoofdstad van Baden-Württemberg gekomen om het grootste congres uit de nog jonge geschiedenis van de rechts-populistische partij mee te maken. Naast de mannen met grijze baardjes die alle partijcongressen in Europa plegen te bevolken, hebben ook opmerkelijk veel hoogblonde vrouwen met katholieke kruisjes om de hals in de reusachtige zaal plaatsgenomen. Potige jonge kerels zijn er ook, een enkeling met opgeschoren nek en schuine lok over het voorhoofd. Op het videoscherm achter het spreekgestoelte staan wervende leuzen als ‘Mut. Wahrheit. Deutschland’ en ‘Wir für unsere Heimat’. De aanwezigen worden welkom geheten door de econoom dr. Jörg Meuthen, die als lijsttrekker bij de deelstaatverkiezingen in Baden-Württemberg een paar weken eerder een verrassende overwinning boekte: uit het niets kwam de AfD op 15 procent. Nog spectaculairder was de uitslag in het Oost-Duitse Saksen-Anhalt: 24 procent. Zelfs in de sinds jaar en dag door sociaal-democraten geregeerde wijnstreek Rijnland-Palts haalde de AfD die dag ruim 12 procent van de stemmen.
De toespraak van dr. Meuthen is voor een groot deel gewijd aan de oprukkende islam. Individuele moslims kunnen in Duitsland in vrijheid hun geloof beleven, betoogt Meuthen. ‘Maar onze Leitkultur is niet de islam, maar de christelijke cultuur van het Avondland. Alleen al omdat wij dat in grote meerderheid niet anders willen.’
Langdurig applaus.
Een stormachtige ovatie valt hem ten deel als hij de aanval opent op de generatie van ’68, de progressieve elite die niet de belangen van het ‘eigen volk’ dient, maar van Duitsland een politiek-correcte multiculturele samenleving heeft gemaakt: ‘We moeten af van het door links, rood en groen besmette Duitsland waarvan we de buik vol hebben.’ Meuthen zegt te beseffen dat de term ‘Duits patriottisme’ gezien het naziverleden moeilijk ligt, maar ‘het is verkeerd niet van je land te houden. Wij zeggen ja tegen Duitsland.’
‘AfD! AfD! AfD!’, scandeert de zaal minutenlang.
Dan is het podium voor de grootste ster aan het firmament van het Duitse rechts-populisme, de 40-jarige scheikundige Frauke Petry uit Dresden. Met haar korte Audrey Hepburn-kapsel en appelgroene jasje is ze een frisse verschijning tussen de economen en juristen op leeftijd die achter de bestuurstafel zitten. Petry, die zich sinds een jaar de partijleider mag noemen, trekt van leer tegen het ‘verstikkende’ politieke klimaat in Duitsland. Tegen Angela Merkel die de zorgen van de burger over de euro, de miljardensteun aan Griekenland en de vluchtelingenstroom straal negeert en volgens Petry een ‘keizerin zonder kleren’ is. Tegen ARD, ZDF en de media in het algemeen die aan ‘demonisering’ doen en de AfD wegzetten als de ‘bad guy van de Duitse politiek’. Tegen de linkse actievoerders die met gewelddadige demonstraties en dreigementen op Twitter en Facebook de partij monddood proberen te maken. Ze prijst haar partijgenoten die ondanks dat alles de moed opbrengen om voor hun mening uit te komen. Aan het slot van haar toespraak bedankt Petry de politieagenten die het congresterrein beveiligen. Want ’s ochtends hebben meer dan vijftienhonderd in zwarte capuchontruien gehulde antifascistische demonstranten met barricades van brandende autobanden geprobeerd de AfD’ers de gang naar de Messehalle te beletten. Vijfhonderd van de raddraaiers werden in hechtenis genomen. ‘Wij staan pal achter de politie die ons beschermt tegen de Freiheitsfeinde en Pluralismushasser,’ zegt Petry. De mannen met grijze baardjes, blondines met katholieke kruisjes en potige kerels met schuine lokken brengen haar een staande ovatie.
Politiek correcte elite
Een kleine twee weken later geniet Frauke Petry nog na van de successen die haar partij boekte: het eensgezinde congres in Stuttgart, de doorbraak bij de deelstaatverkiezingen. ‘We hebben laten zien waartoe de AfD in staat is,’ zegt ze tegen Vrij Nederland.
‘De Duitse burgers werd niets gevraagd. De onvrede daarover hebben wij een stem gegeven.’
Petry werd geboren in Dresden in de voormalige DDR en groeide op in het nabijgelegen dorpje Schwarzheide. Ze studeerde scheikunde aan de universiteit van Göttingen en begon een eigen chemisch bedrijfje dat in 2013, tijdens de financieel-economische crisis, over de kop ging. In datzelfde jaar raakte ze betrokken bij de oprichting van de AfD. Ze is fractieleider in het deelstaatparlement van Saksen en sinds juni 2015 landelijk partijvoorzitter. Naar eigen zeggen ging ze de politiek in uit woede over de aanpak van de Eurocrisis door het kabinet van Angela Merkel: er werd met miljarden gesmeten om de economie in Griekenland, Spanje en Portugal overeind te houden terwijl de noden van de Duitse burgers werden genegeerd.
‘Als ondernemer en moeder van vier kinderen heb ik de uitwerking van de eurocrisis aan den lijve ondervonden,’ zegt ze. Afgelopen zomer kwam daar nog bij dat Merkel met haar ‘Willkommenskultur’ de grenzen openzette voor honderdduizenden vluchtelingen. ‘De immigratie zet de hele samenleving onder druk: de sociale zekerheid, het onderwijs, de zorg voor de oude dag. Maar aan de Duitse burgers werd niets gevraagd. De onvrede daarover hebben wij een stem gegeven. De vluchtelingencrisis is de katalysator geweest. Dat is de verklaring van ons succes.’
Tijdens haar jeugd in de DDR maakte ze mee dat je nergens je mening over mocht geven. De huidige politieke situatie in de Bondsrepubliek doet haar daar sprekend aan denken. ‘De gevestigde partijen vinden het genoeg als mensen eens in de vier jaar hun stem uitbrengen. Of er nou een eurocrisis is of een migratiecrisis, naar je mening wordt niet gevraagd. En als je kritiek hebt, word je buitengesloten. Dan word je door de gevestigde partijen en de media voor gevaarlijke nationalist uitgemaakt en door linkse extremisten uitgescholden en bedreigd. Dat overkomt mij dagelijks. Wat we de afgelopen jaren in Duitsland hebben meegemaakt, is het begin van een Gesinnungsdiktatur. Zodra je je stem laat horen, word je als moreel verwerpelijk beschouwd. Die cultuur proberen wij te doorbreken.’
Traditionele volkspartijen als de christen-democratische CDU en de sociaal-democratische SPD zijn volgens Petry bolwerken van de politiek correcte elite geworden. Ze zijn de aansluiting met de gewone man volledig kwijtgeraakt. Die leegte wordt nu gevuld door de AfD. Petry: ‘In het klein zijn wíj de nieuwe volkspartij.’
Medelijden
Dat Alternative für Deutschland er tegenwoordig in slaagt niet alleen stem te geven aan de frustraties van de werklozen in achtergebleven Oost-Duitse gebieden als Saksen en Thüringen, maar ook de harten te veroveren van kleine ambtenaren in het welvarende West-Duitse Baden-Württemberg en chemiearbeiders in Rijnland-Palts, mag gerust een verrassing worden genoemd.
De afgelopen decennia leek Duitsland immuun voor het succes dat rechts-populistische partijen in de rest van Europa boekten, van de Oostenrijkse FPÖ en het Front National tot de PVV. In 2013 toog Vrij Nederland naar Berlijn, op zoek naar een verklaring. Alle politici, intellectuelen en journalisten die we spraken, waren er heilig van overtuigd dat een partij als die van Geert Wilders in Duitsland geen schijn van kans zou maken: daarvoor was de herinnering aan de nazitijd nog te levendig. Tobias Dürr van het sociaal-democratische magazine Berliner Republik leek bijna medelijden te hebben met de westerburen die in de greep van het rechts-populisme waren geraakt: ‘Wie vanuit Duitsland naar Nederland kijkt, zegt: zo moeten wij het dus níét doen.’
Toen de AfD in datzelfde jaar werd opgericht, leek het nog allerminst op de volkspartij in wording waar Petry het nu over heeft. De initiatiefnemers waren – overwegend West-Duitse – studeerkamergeleerden die elkaar kenden van seminars van rechts-liberale denktanks als de Friedrich A. von Hayek-Gesellschaft en de Aktionsgemeinschaft Soziale Marktwirtschaft. De ambities van de nieuwe partij waren voornamelijk financieel-economisch van aard: afschaffing van de euro, een einde aan de overheveling van gelden van het rijke noorden naar het arme zuiden van Europa, geen verdere overdracht van soevereiniteit van Berlijn naar Brussel. Dit puntige actieprogram bleek goed aan te sluiten bij de groeiende wrevel in Duitsland over de steunoperatie aan Griekenland: waarom moesten de hardwerkende Duitsers bloeden voor de potverterende Grieken? Bij de verkiezingen van 2013 verhinderde de kiesdrempel dat de ‘professorenpartij’ een triomfantelijke entree in de Bondsdag maakte, maar een jaar later drong de AfD met 7 procent van de stemmen wel door tot het Europees Parlement. Bij deelstaatverkiezingen in Brandenburg, Saksen en Thüringen in de voormalige DDR haalde de partij zelfs rond de 10 procent. In haar Europese verkiezingsprogramma pleitte Alternative für Deutschland voor het eerst ook voor een strenger immigratiebeleid. De reacties van de gevestigde partijen, de media en van linkse actiegroepen waren navenant: de AfD’ers werden voor ‘vreemdelingenhaters’, ‘salonfascisten’ en ‘Nazischweine’ uitgemaakt.
Club van oude mannen
In de zomer van 2015 brak binnen de partij grote onenigheid uit tussen de liberale professoren rondom Bernd Lucke en de ‘nationaal-conservatieve’ vleugel met kopstukken als Frauke Petry, Alexander Gauland en Beatrix von Storch, telg uit een adellijk geslacht en overtuigd tegenstander van abortus en het homohuwelijk.
Die richtingenstrijd had alles te maken met de wekelijkse protestmarsen die de burgerbeweging Pegida sinds een paar maanden in de Saksische hoofdstad Dresden organiseerde tegen de ‘islamisering van het Avondland’. Op een roerig partijcongres in Essen maakte de nationaal-conservatieve vleugel Lucke het ernstige verwijt dat hij zich blindstaarde op de euro en veel te weinig ondernam tegen de islamisering. Met 60 procent van de stemmen werd Petry tot nieuwe partijvoorzitter gekozen, waarna een gedesillusioneerde Lucke met een aantal van zijn medestanders de AfD verliet. De nationaal-conservatieve vleugel haalde de banden met Pegida aan.
De interne heibel werd prompt afgestraft. In de peilingen zakte de partij af naar een schamele 3 procent. In de media werden de bekvechtende rechts-populisten alvast naar de mestvaalt van de geschiedenis verwezen.
En toen kwam de vluchtelingencrisis en werd Alternative für Deutschland sterker dan ooit.
‘Het CDU laat Duitsland met z’n multiculti-waanzin wegsmelten als een stuk zeep onder een lauwe waterstraal.’
In 2014 zei Angela Merkels rechterhand Peter Tauber nog: ‘De AfD is een club van oude verbitterde mannen die de wereld van gisteren terug willen en zich zorgen maken over hun eigen welvaart.’
Dat valt niet langer vol te houden als je de verkiezingsuitslagen in Saksen-Anhalt, Rijnland-Palts en Baden-Württemberg analyseert. Daar stemden niet alleen de verbitterde oudjes op de AfD, maar vooral dertigers, veertigers en vijftigers. De partij scoorde laag onder zelfstandig ondernemers maar aanzienlijk hoger onder ambtenaren en verreweg het hoogst onder arbeiders en werklozen.
De kiezers bleken afkomstig van bijna alle partijen: CDU, SPD, de liberale FDP, de radicaal-socialistische Linke. In Baden-Württemberg liepen zelfs 70.000 aanhangers van de Groenen naar de AfD over. Het grootste succes boekte de partij onder mensen die de jaren ervoor niet hadden gestemd.
En dan te bedenken dat er nog een hele serie deelstaatverkiezingen aankomt, in de herfst van 2017 gevolgd door de Bondsdagverkiezingen, die zonder twijfel ook over de vluchtelingenpolitiek van Angela Merkel zullen gaan.
Vooruitlopend daarop organiseert de AfD al maanden overal in het land demonstraties voor ‘rechtsstaat, democratie, veiligheid en vrijheid van meningsuiting’. En natuurlijk ook voor het behoud van het Avondland. Dat betekent overuren voor de Duitse politie die de AfD’ers en de antifascistische tegendemonstranten uit elkaar moet zien te houden.
Geen nieuwe Heimat
Eind april in het Beierse stadje Schweinfurt. In de winkelstraat tussen de Marktplatz en de Georg-Wichtermann-Platz houden enkele tientallen in het zwart gehulde Antifa’s een zitblokkade. Ze scanderen ‘Say it loud, say it clear, refugees are welcome here!’, ‘No, no, no pasarán!’ en ‘Nazis raus!’. Maar niet voor lang. Hardhandig worden ze door de politie van de straat gesleept, want de demonstratie van de AfD is in aantocht. Veel Duitse en Beierse vlaggen en voorbedrukte bordjes in de partijkleur blauw met teksten als: ‘Merkel muss weg!’, ‘Gegen Willkommenskultur!’ en ‘Sichere Grenzen, sichere Heimat!’.
‘Höcke, Höcke, Höcke,’ klinkt het even later op de Georg-Wichtermann-Platz als de hoofdspreker het podium bestijgt.
Björn Höcke, fractieleider van de AfD in de deelstaat Thüringen, staat bekend als rijzende ster in de partij. Professor Lucke heeft nog geprobeerd hem te royeren vanwege de contacten die hij zou onderhouden met de extreemrechtse NPD. Frauke Petry en haar nieuwe partijbestuur draaiden het royement meteen terug. ‘Servus, beste inwoners van Beieren!’, roept Höcke terwijl achter hem twee levensgrote zwart-rood-gele vlaggen worden ontrold. Om vervolgens van leer te trekken tegen de kaste van ‘egoïsten, carrièrejagers en slippendragers’ die in Duitsland aan de macht is. Vrijwel alle politieke partijen moeten het ontgelden, van Die Linke tot de ‘gesociaaldemocratiseerde’ CDU met hun ‘multiculti-waanzin’: ‘Ze laten Duitsland wegsmelten als een stuk zeep onder een lauwe waterstraal.’ Vervolgens richt hij zijn pijlen op de ‘Kanzlerdiktatorin’ die met haar ‘Willkommenskultur’ miljoenen mensen naar Duitsland zou hebben gelokt. Het zijn helemaal geen vluchtelingen, betoogt hij, maar gelukzoekers. ‘We moeten een campagne beginnen om al die mensen in Arabische en Afrikaanse landen voor eens en altijd duidelijk te maken: no way dat er ooit voor jullie een nieuwe Heimat in Duitsland zal zijn’.
‘No way, no way, no way,’ scandeert het publiek.
De elite in Berlijn, vervolgt hij, heeft ook nog eens miljarden van het Duitse ‘Volksvermögen’ verspild aan de steun aan Griekenland en buitenlandse avonturen als de oorlog in Irak.
‘Volksverräter, Volksverräter!’, klinkt het uit de menigte.
Het is tijd voor een nieuwe elite die wél met ziel en zaligheid van Duitsland en het Duitse volk houdt, roept Höcke tot slot. En die nieuwe elite zal de AfD leveren: ‘Leben, arbeiten, kämpfen, streiten, siegen wir für unser liebes Vaterland!’
‘Superwahltag’
Nationalisme en patriottisme zijn in Duitsland beladen begrippen. Voor de Britten is het vanzelfsprekend om met geestdrift het ‘God Save the Queen’ aan te heffen, zoals de Fransen het doodnormaal vinden om op Quatorze Juillet de straaljagers over de Champs-Elysées te laten scheren. Maar Duitse intellectuelen kunnen nog steeds nachtenlang discussiëren over de vraag of er wel met vlaggen gezwaaid moet worden als de Mannschaft gewonnen heeft. Taferelen als in Schweinfurt, waar linksradicalen en rechtspopulisten elkaar op straat toeschreeuwen, roepen bij de gevestigde partijen en de redacties van de opiniepagina’s van Die Zeit en de Frankfurter Allgemeine onmiddellijk het spookbeeld op van de vroege jaren dertig toen de Republiek van Weimar aan polarisatie ten onder ging.
De discussie die nu in Duitsland over de AfD wordt gevoerd, doet sterk denken aan het verhitte debat in Nederland rond de opkomst van Pim Fortuyn in 2001: moet je de AfD’ers negeren, zoals Angela Merkel de afgelopen jaren heeft gedaan? Moet je de confrontatie met ze aangaan en voor lief nemen dat je van ‘demonisering’ wordt beschuldigd? Of moet je welwillend met de boze burgers in gesprek en het risico nemen dat je het rechtspopulisme een podium biedt?
Aanvankelijk leek de opkomst van de AfD vooral een probleem voor de CDU, die vanwege de gematigde koers van Angela Merkel rechtse kiezers aan de nieuwkomer dreigde kwijt te raken. Pas in de loop van 2015 begon het tot de sociaal-democraten door te dringen dat ook binnen hun traditionele achterban de sympathie voor de AfD hand over hand toenam.
Begin van dat jaar kreeg SPD-leider Sigmar Gabriel nog zijn hele partij over zich heen toen hij in Dresden met aanhangers van Pegida in gesprek ging: hij zou de vreemdelingenhaters salonfähig hebben gemaakt. In november 2015 pleitte Gabriel op een conferentie van het Berlijnse dagblad Der Tagesspiegel voor een strategie van ‘dubbele integratie’: vluchtelingen opvangen én de zorgen van de autochtone bevolking serieus nemen. De vicekanselier wist een tegenstribbelende Merkel ervan te overtuigen dat de Grote Coalitie nog voor de cruciale deelstaatsverkiezingen een grootscheeps ‘Solidariteitspact’ moest lanceren. Het kabinet stelde 5 miljard beschikbaar voor sociale woningbouw, uitbreiding van de kinderopvang en bestrijding van de werkloosheid. Met als filosofie: die huizen, crèches en banen waren niet alleen bestemd voor vluchtelingen, maar voor iedereen die hulp van de overheid nodig had.
Het was een voortreffelijk idee. Helaas voor de SPD had het weinig invloed op de verkiezingsuitslag. Gabriel kreeg meteen de kritiek dat het ‘Solidariteitspact’ niet veel meer dan een electorale stunt was. Op Superwahltag (13 maart) bleek de AfD hoog te scoren onder arbeiders en werklozen. De partij van Frauke Petry slaagde erin tweede te worden in de volkswijken van Ludwigshafen, centrum van de chemie-industrie in Rijnland-Palts. In het naburige Mannheim viel het rode bastion Schönau, waar de SPD in het verleden op meer dan 50 procent van de stemmen kon rekenen, in handen van de rechtspopulisten.
Sinds zelfs het ‘Solidariteitspact’ geen aantoonbaar effect sorteerde, woedt de discussie over het juiste antwoord op de populistische uitdaging binnen de SPD in alle hevigheid voort.
Stamtafelstrijd
Op het terras van café Zimt & Zucker aan de Spree zegt Johanna Uekermann, voorzitter van SPD-jongerenorganisatie Jusos en lid van het partijbestuur, dat ze het steunpakket voor vluchtelingen én autochtonen een ‘verstandig idee’ vindt. Maar zomaar gaan praten met Pegida-aanhangers, zoals Gabriel in Dresden deed, beschouwt ze nog steeds als ‘een poging om in het gevlij te komen bij racisten en nationalisten’. Zelf heeft ze nog nooit met actieve leden van Pegida en AfD gesproken: ‘Ik kom ze alleen tegen bij tegendemonstraties.’ Meer heil verwacht Uekermann van het initiatief ‘Aufstehen gegen Rassismus’, een gelegenheidsverbond van linkse partijen, vakbonden, jongerenorganisaties en actiegroepen waarvan ze een van de oprichters is.
‘We gaan 10.000 mensen opleiden tot Stammtischkämpfer die in kroegen en op straat het debat met de burgers aangaan. Niet om ze naar de mond te praten, maar om de racistische argumenten van de AfD en Pegida tegen te spreken.’
In Dresden verheugt Frauke Petry zich nu al op de confrontatie aan de Stammtisch. ‘Laat de politici van de gevestigde partijen vooral doorgaan ons als nationalisten en halve nazi’s weg te zetten,’ zegt ze. ‘Dan zijn ze onze beste campagnemedewerkers. Hoe krampachtiger ze weigeren te erkennen dat onze kritiek op feiten is gebaseerd, hoe zekerder wij ervan kunnen zijn dat we in 2017 in de Bondsdag komen.’
‘Natuurlijk ben ik een populist. Dat was Luther ook’
Na veertig jaar CDU wilde hij een conservatieve koers varen en richtte hij de rechts-populistische AfD op. Alexander Gauland, thans vicevoorzitter: ‘Wij geven ontevreden burgers een stem.’
In zijn tweedjasje en lamswollen trui zou hij kunnen doorgaan voor een Britse aristocraat die net is teruggekeerd van een wandeling over zijn landgoed. Alexander Gauland, vicevoorzitter en medeoprichter van de rechts-populistische AfD, veroorzaakte in Duitsland grote commotie met zijn uitspraak over Jerome Boateng, de half-Ghanese verdediger van de Duitse Mannschaft: ‘Als voetballer kunnen mensen hem waarderen, maar ze willen een Boateng niet als buurman.’ Prompt werd hij voor openlijke racist uitgemaakt; hij maakte het nog erger door te verklaren dat hij niet wist dat Boateng een christen was. Hij had willen zeggen dat de meeste Duitsers geen moslim als buurman willen.
Ons gesprek is in het deelstaatparlement van Brandenburg in Potsdam, waar Gauland sinds 2014 de AfD-fractie leidt. In zijn vorige leven was de 75-jarige jurist prominent lid van het CDU (onder meer als rechterhand van de premier van Hessen) en hoofdredacteur van de Märkische Allgemeine. Binnen de AfD wordt hij tot de nationaal-conservatieve vleugel gerekend.
Hoe verklaart u het succes van uw partij?
‘In de Bondsrepubliek is de situatie ontstaan dat alle partijen maar één politieke richting vertegenwoordigen. Ze willen allemaal hetzelfde. Angela Merkel zegt ook: voor mij en mijn politiek is er geen alternatief. Een groot deel van de bevolking voelt zich door haar in de steek gelaten. Ze begrijpen niet dat de regering miljarden aan Griekenland uitgeeft, dat de rente zo laag wordt gehouden dat kleine spaarders niets overhouden, en dat Merkel zonder het iemand te vragen de grenzen heeft opengezet voor de vluchtelingen. Nu zitten we met een miljoen mensen die niemand hier wil hebben. Veel burgers zijn daar ontevreden over en wij geven hun een stem.’
De kloof tussen de politieke elite en een deel van de bevolking bestaat al veel langer. Waarom is de AfD de eerste rechtse protestpartij die doorbreekt?
‘Otto von Bismarck heeft gezegd: de mantel van de geschiedenis waait zo nu en dan op en als je hem grijpt, heb je geluk gehad. Ik denk dat het met de vluchtelingencrisis te maken heeft. We kwamen net op het goede moment.’
U bent na 40 jaar lidmaatschap uit de CDU gestapt.
‘Ik was lid van de Berliner Kreis die probeerde de partij een meer conservatieve koers te laten varen. Daar werd door Merkel en haar adviseurs met totale minachting op gereageerd. Ze zeiden: we hoeven helemaal geen rekening met u te houden, want de conservatieve kiezers hebben toch geen alternatief, ze zullen altijd op de CDU stemmen. Toen ben ik opgestapt. Ik wil niet ijdel klinken, maar het geeft me voldoening dat we met de AfD nu laten zien dat die analyse van de CDU-top een reusachtige blunder was. Je zou kunnen zeggen: hoogmoed komt voor de val.’
Gevestigde partijen noemen u en andere AfD’ers gevaarlijke populisten, rechtsradicalen, salonfascisten.
‘Ik had niet anders verwacht. Als je in Duitsland iemand monddood wil maken, direct en voorgoed, moet je hem vergelijken met Hitler. Dat is nu bij ons niet gelukt omdat bij de bevolking het gevoel leeft: helemaal ongelijk hébben ze niet.’
Aanvankelijk werd gedacht dat de AfD alleen boze burgers in Oost-Duitsland zou aanspreken.
‘De deelstaatverkiezingen van maart laten zien dat mensen uit alle sociale lagen op ons hebben gestemd. Ze zijn afkomstig van alle politieke partijen: CDU, SPD en zelfs de Groenen. We hebben het minst gewonnen onder de gegoede burgerij. Zo lag het twee jaar geleden ook bij de verkiezingen in Brandenburg. In mijn eigen villawijk in Potsdam, waar mensen als de televisiepresentator Günther Jauch en de modekoning Wolfgang Joop wonen, kregen we veel minder stemmen dan in de volksbuurten.’
Begrijpt u waarom een deel van de Duitse arbeidersklasse, die altijd internationalistisch was, nu zo nationalistisch denkt?
‘Door de globalisering van de economie. Buitenlanders nemen lager betaalde banen over en veel arbeidsplaatsen verdwijnen naar goedkopere landen. De SPD heeft de arbeiders sinds de 19de eeuw voorgehouden dat hun kinderen het beter zouden krijgen dan zijzelf, maar dat geloven ze niet meer. Daarom verliest de SPD kiezers. Die lezen in Bild-Zeitung dat miljarden aan de Grieken en de vluchtelingen worden uitgegeven, kijken op hun loonstrookje en denken: hé, dat is gek, waarom is er dan geen geld voor mij? Wij zijn de partij van dat nieuwe sociale protest.’
‘De islam is nog steeds wat Atatürk een religie van schapenhoeders uit de Middeleeuwen noemde.’
De AfD gaat ook steeds harder te keer tegen de islam.
‘Ja, want die ontwikkeling komt er nog bij. Voor de regeringspartijen is het moeilijk hun standpunt aan eenvoudige mensen uit te leggen. Die zien op de televisie de aanslagen in Parijs en Brussel en vervolgens komt er een politicus van de CDU of de SPD uitleggen dat het niets met de islam te maken heeft. Dan denken die mensen: wat is dat voor rare vogel, wat zegt-ie nou tegen ons? Het ís toch islamitisch terrorisme, hoezo heeft dat niks met de islam te maken?’
De islam hoort niet thuis in Duitsland?
‘Inderdaad, dat is het standpunt van de AfD. Iedere moslim in Duitsland kan zijn geloof in de privésfeer beleven, maar de islam speelt geen rol in de culturele traditie van dit land.’
En daarom bent u tegen minaretten en vrouwen in boerka’s op straat?
‘Als mensen minaretten willen zien, moeten ze maar naar Istanboel gaan. Daar is de islam de heersende religie. In Duitsland niet, in heel West-Europa niet. Bovendien heeft de islam nooit een Reformatie doorgemaakt. Als de moslims de sharia zouden afzweren, zou de islam net zo’n acceptabele privéreligie worden als het protestantse en katholieke christendom. Maar dat willen ze niet. Niemand kan mij het verschil uitleggen tussen de islam, de orthodoxe islam en de politieke islam. Van ayatollah Khomeini stamt de mooie zin: de islam is politiek of zij is niet. Als Khomeini dat zegt, moet ik dat op z’n minst serieus nemen. De islam is nog steeds wat Kemal Atatürk ooit een religie van schapenhoeders uit de Middeleeuwen noemde. Die past slecht in onze tijd.’
In Die Zeit zei u dat de Duitse geschiedenis niet tot Adolf Hitler en Auschwitz moet worden gereduceerd.
‘Volgens Joschka Fischer van de Groenen is Auschwitz de identiteit van de Duitsers. Daar verzet ik me tegen. Duitsland is veel meer, van Maarten Luther en Otto von Bismarck tot August Bebel en Thomas Mann. Door toedoen van de generatie van ’68 vragen we ons nu voortdurend af: hebben al die figuren niet ook op de een of andere manier aan de komst van het Derde Rijk bijgedragen? We hebben onze blik op de Duitse geschiedenis vernauwd tot die ellendige twaalf jaar. Hoe kunnen we onze jongeren tot goede patriotten opvoeden als we de grootste misdaad uit de wereldgeschiedenis als de identiteit van ons volk beschouwen? Het is volledig doorgeslagen. In het hele land is geen kazerne te vinden die de naam van veldmaarschalk Von Hindenburg draagt, terwijl hij in 1914 met veel succes de Slag bij Tannenberg van de Russen heeft gewonnen. Mijn eigen vader heeft in de Eerste Wereldoorlog nog als officier aan het westelijk front gevochten. Na de nederlaag slaagde hij erin al zijn soldaten veilig en op een geordende manier naar Duitsland terug te brengen. Ik vind dat nog steeds een grote prestatie. Wat hij deed, stond in een goede traditie, maar in Duitsland mag dat niet meer gezegd worden.’
U heeft het verwijt gekregen dat u met vuur speelt omdat u met uw ideeën nationalistische sentimenten aanwakkert die gevaarlijk zijn, juist vanwege de Duitse geschiedenis.
‘Ik vind dat verwijt onterecht. Het zou betekenen dat elke politieke discussie over moeilijke thema’s onmogelijk is omdat er misbruik van zou kunnen worden gemaakt. Als de AfD het vluchtelingenbeleid van Angela Merkel bekritiseert, zijn we nog niet verantwoordelijk voor een gek die een lucifer pakt en een vluchtelingencentrum in brand steekt. In de jaren zeventig zeiden partijgenoten van me binnen de CDU: de terreur van de Rote Armee Fraktion is te wijten aan de marxistisch georiënteerde Frankfurter Schule van Adorno en Habermas. Zij zouden de samenleving zo scherp hebben bekritiseerd dat anderen naar het machinegeweer grepen. Ik heb me tegen die redenering verzet in een lofrede die ik moest schrijven toen Habermas in 1980 de Adornoprijs kreeg. Zulke verdachtmakingen smoren het politieke debat.’
Ziet u zichzelf als een populist?
‘Ja natuurlijk. Dat was Maarten Luther ook. Die schreef in zijn Sendbrief vom Dolmetschen al: je moet luisteren naar wat de gewone mensen te zeggen hebben.’
AfD en PVV
Wat zijn de banden tussen Alternative für Deutschland en de PVV? Officieel bestaan ze niet, want de AfD wil een Duitse partij zijn die zich niet inmengt in aangelegenheden in het buitenland. In werkelijkheid liggen de verhoudingen ingewikkelder: de partijen van Wilders en Petry werken wel met elkaar samen in het Europees Parlement. De fractie van de Beweging voor een Europa van Naties en Vrijheid waarbij onder meer het Front National, de FPÖ en de PVV zijn aangesloten heeft sinds kort de AfD’er Marcus Pretzell als lid. Pretzell is de levenspartner van Frauke Petry.