Meteen na haar eindexamen aan het Christelijk Lyceum in Zeist, ze was nog geen zeventien, vertrok Freke Vuijst naar de Verenigde Staten. Ze kwam uit een verlicht domineesgezin en in het kader van een uitwisselingsprogramma voor christelijke jongeren ging ze in Upstate New York een jaar lang wonen bij wat toen nog een ‘zwart’ gezin heette.

In die tijd was Amerika ver weg en zwart Amerika nog verder. Freke haalde de pers met dit avontuur. Na haar thuiskomst schreef De Limburger: ‘Mejuffrouw Vuijst heeft in Schenectady bij een zwart gezin gewoond. Zij zegt hierdoor een beter begrip te hebben gekregen voor de rassenspanning in Amerika. “Ik was een beetje bang”, zei ze, “toen ik hoorde dat ik bij een zwart gezin zou wonen, maar ik was ook wel wat opgewonden.”’

Met het gastgezin hield zij haar hele leven contact. En haar hele leven bleef zij de ‘zwarte’ zaak trouw, zowel privé als in haar journalistieke werk.

Spit- en graafwerk

Midden jaren zeventig verhuisde ze voorgoed naar de VS. Inmiddels schreef zij al voor Vrij Nederland, voor zover na te gaan sinds haar twintigste. Haar vermoedelijk eerste stuk ‘De Weerloze Vrouw. Praatgroepen in Loosduinen beschut bijeen’, over een feministisch congresweekend in Jeugdherberg Ockenburgh, verscheen in 1973, haar laatste in 2020. Ook VN bleef zij trouw. En ze zou een feminist blijven tot aan haar graf.

In haar laatste stuk voor VN, verschenen in het eerste nummer van dit jaar, liet Freke Ruha Benjamin aan het woord, Associate Professor African American Studies aan Princeton University, over het structurele racisme dat ingebakken zit in digitale technologieën, algoritmes en kunstmatige intelligentie.

Lees ookRacisme is ingebed in nieuwe technologieën, zegt socioloog Ruha Benjamin19 februari 2020

Toen Freke in de VS arriveerde, woonde en werkte ik daar al. We werden vrienden en gedurende decennia discussieerden we over politiek, cultuur en journalistiek, vooral de Amerikaanse. We zaten dicht bij elkaar als het ging om onze onderwerpkeuze, het lot van minderheden, onrecht, corrupte politiek. In de jaren zeventig maakten we bijvoorbeeld allebei televisiereportages over de opkomst van het politiek evangelisme, Freke voor de IKON, ik voor de VPRO. Maar Freke was bepaald geen meeprater: over bijna alles kon ze met een ander hartstochtelijk van mening verschillen. Haar argumenten ontleende zij aan haar spit- en graafwerk, dat dag en nacht doorging.

Oud-VN-redacteur Marian Husken, met wie zij een aantal onderzoeksjournalistieke boeken schreef, herinnert zich hoe Freke bij het corrigeren van de drukproeven van hun boek over de xtc-handel nog ontdekte dat Antwerpse joden de diamantroute naar de VS benutten voor de smokkel van xtc. Het kostte Marian en Freke een week slaap om nog snel een extra hoofdstuk te kunnen schrijven.

Met andere VN-collega’s onderzocht Freke steeds opnieuw de moeizame relatie tussen Nederland en de machtige bondgenoot Amerika: over ongeoorloofde undercoveroperaties van de FBI in Nederland, de problematische uitlevering van Nederlanders aan de Amerikaanse justitie en de financiers van Wilders. Voor die laatste reeks artikelen werd zij met Harm Ede Botje genomineerd voor een Tegel.

Spraakmakende stukken

Freke stond altijd aan, zou je nu zeggen. Al heel vroeg liet zij haar licht schijnen over totaal verschillende fenomenen als de rapcultuur, de mediacratie en alt right.

Een halve eeuw lang schreef ze, maakte ze radioreportages, televisiedocumentaires, boeken, blogs en podcasts. Haar werk werd meerder keren bekroond in de VS. Voor haar film Keep on Walking: Joshua Nelson, the Jewish Gospel Singer kreeg zij de Paul Robeson Award, vernoemd naar de Afro-Amerikaanse zanger, acteur en racismebestrijder (over wie Oscarwinnar Steve McQueen, de regisseur van 12 Years A Slave, een speelfilm voorbereidt).

Haar onderzoek naar ‘het eigen belang van een Nederlandse armoedestrijder’ kostte ex-minister Evelien Herfkens haar baan bij de Verenigde Naties.

In 2005, aan haar keukentafel in Great Barrington, drong zij er bij mij op aan de vacature voor hoofdredacteur van VN te gaan vervullen. Mede door Freke’s toedoen werd ik benoemd en was ik opeens haar kritische opdrachtgever, ik comfortabel in vaste dienst, zij als freelancer.

Ook tijdens mijn VN-jaren leverde zij spraakmakende stukken. Haar onderzoek naar ‘het eigen belang van een Nederlandse armoedestrijder’ kostte ex-minister Evelien Herfkens haar baan bij de Verenigde Naties en leverde Freke (en collega Pieter van Os) opnieuw een nominatie op voor de Tegel.

Ik was trots op haar onderzoek naar Erik Prince, de gereformeerde ultrarechtse huurlingenbaas van Nederlandse komaf, wiens oncontroleerbare leger vuil werk opknapte voor de VS in Irak. Prince gaat overigens gewoon door en knapt nu duistere klussen op voor Trump. En tot Freke’s chagrijn helpt zijn zus Betsy DeVos als Trumps minister van Onderwijs nu de openbare scholen de vernieling in.

Actie

De journalistieke normen die zij hoog hield begonnen de afgelopen jaren te knellen; ze werd ongeduldig, wilde dat er écht iets veranderde in haar tweede vaderland. Actie.

Ze ijverde jarenlang voor een standbeeld voor de legendarische Afro-Amerikaanse intellectueel en burgerrechtenactivist W.E.B. Du Bois.

En die ondernam ze, achter de schermen gesteund door haar echtgenoot, de schrijver Daniel Klein met wie zij meer dan veertig jaar samenwoonde. Als ingezetene van het stadje Great Barrington ijverde ze jarenlang voor erkenning van de grootste burger die haar woonplaats heeft voortgebracht, de legendarische Afro-Amerikaanse intellectueel en burgerrechtenactivist W.E.B. Du Bois. Mede dankzij haar strijdlust krijgt Du Bois binnenkort een standbeeld.

Freke schreef in 2019 dit verhaalWat te doen met standbeelden van helden die geen helden blijken te zijn?7 januari 2019
Verlangen naar het spirituele

Met haar joodse man publiceerde Freke in 2000 The Half-Jewish Book. A Celebration. Hun half-joodse dochter Samara was intussen volwassen en vereenzelvigde zich meer en meer met het jodendom.  Haar ernst ontroerde beide ouders. Bij Freke sluimerde toen ook al het verlangen naar het spirituele. Terwijl echtgenoot Daniel altijd een seculiere jood bleef die naar believen grasduint in de joodse cultuur, groeide bij Freke de wens tot bekering.

Het zaadje was, vertelde haar broer Peter mij, al in haar kindertijd geplant door haar vader, de dominee. Hij plaatste Jezus in diens joodse achtergrond, zette de verhalen uit het Nieuwe Testament altijd in de context van het Oude Testament, en duwde de boeken van Martin Buber onder hun neus. Later maakte hij van Freke en Danny’s huwelijk in Zeist een half-joodse bruiloft.

Liberale rabbijn

Een jaar geleden kreeg Freke te horen dat de kanker waarvan zij dacht dat die acht jaar geleden was uitgeroeid, was teruggekeerd en uitgezaaid.

Ze werkte door, tot aan haar laatste Double Dutch-podcast voor VN en BNR op 19 augustus, met collega-correspondent Reinout van Wagtendonk.

Van angst liet zij, ooit het meisje dat een beetje bang was bij een zwart gezin in te trekken, niets merken.

Op 4 september, haar 68ste verjaardag, gleed zij toch nog verrassend snel weg uit dit bestaan. Barbara Cohen, de vrouwelijke liberale rabbijn bij wie zij had gestudeerd voor haar bekering, leidde de afscheidsceremonie op 6 september, een prachtige zondag, in aanwezigheid van een tiental vrienden, haar man, dochter, schoonzoon en kleindochter. Het coronavirus belette haar overige familie naar de VS te vliegen.

Freke Vuijst is begraven op het joodse kerkhof van Great Barrington.