Binnenland
1Het VPRO-radioprogramma Argos deed in 2000 een beroep op de Wob en vroeg aan het ministerie van Economische Zaken om inzage in verleende exportvergunningen voor Nederlandse wapenproducenten. Het verzoek zou leiden tot een van de langstlopende Wob-procedures ooit. &#8216;We hadden aanwijzingen dat wapenembargo&#8217;s voor landen als China, Pakistan en India werden geschonden,&#8217; zegt Argos-redacteur Huub Jaspers. &#8216;Om te mogen exporteren heb je een vergunning nodig. Die wordt verstrekt door Economische Zaken. Maar een verzoek om inzage bij het ministerie leidde tot niets.&#8217; De redactie besloot om een Wob-verzoek te doen voor een heel decennium. Het zou jaren duren, maar uiteindelijk kreeg het programma 17.000 pagina&#8217;s. Jaspers: &#8216;We hebben er een speciaal project van gemaakt en er twee onderzoekers op gezet.&#8217; Het leidde tot meerdere spraakmakende uitzendingen van Argos, het boek Explosieve Materie en publicaties in andere media.
Volgens Jaspers was het Wob-traject de enige mogelijkheid om deze stukken te krijgen. Met de procedure toonde het programma onder meer aan dat Nederland in de top tien van wapenexporterende landen staat.
2Een typisch RTL Nieuws-onderwerp: declaratiegedrag van politiechefs. De redactie kwam eerder met onthullingen over bijvoorbeeld de beloningen voor commissarissen van de koningin en gemeentelijke bestuurscolleges. De researchers van het RTL Nieuws hebben ook op andere vlakken succesvol gebruik gemaakt van de Wob. Het resulteerde in scoops over de kosten van het koningshuis, de burgerslachtoffers tijdens de Nederlandse missie in Uruzgan, de doofpotaffaire rond de brand in het Catshuis. &#8216;We hebben het Wob-instrument structureel in onze werkwijze ingevoerd,&#8217; zegt André Tak, die de onderzoeksredactie van RTL Nieuws coördineert. &#8216;Een luie manier om nieuws te maken? Allerminst! Je moet veel drempels overwinnen. Het kost tijd en geld, je moet keer op keer de stap durven nemen om te procederen. Het is een geraffineerd spel. Zeker als de rechter er aan te pas komt. Dat spel spelen de juristen en de landsadvocaat heel goed.&#8217; Als het lukt, is het resultaat volgens Tak meer dan alleen een journalistieke trofee. &#8216;De nieuwsuitzendingen hebben geleid tot verandering van beleid. De regels voor declareren zijn aangescherpt. Daarmee is de Wob een middel dat de democratie dient.&#8217;
3 De actiegroep &#8216;Wij vertrouwen stemcomputers niet&#8217; begon in juli 2006 een campagne tegen het gebruik van stemcomputers bij verkiezingen. &#8216;De Wob diende als basis voor al ons onderzoek,&#8217; vertelt initiatiefnemer Rop Gonggrijp. Hij toonde aan dat computerfabrikant Sdu wel een heel grote rol speelde: van het opleiden van stemkantoormedewerkers tot het tellen van de stemmen. Gonggrijp: &#8216;Feitelijk was alles aan Sdu uitbesteed.&#8217; De actiegroep kreeg via de Wob ook een pikante mail in handen. Een producent van de verkiezingssoftware schreef aan de gemeente Amsterdam dat als de stad zijn bedrijf niet zou kopen, hij ervoor zou zorgen dat er geen verkiezingen zouden komen. De conclusie van twee onderzoeken naar het gebruik van stemcomputers was hard: de overheid had zich volledig afhankelijk gemaakt van de computerfabrikanten Nedap en Sdu. Er was geen controle op hun technologie en dus waren het stemgeheim en de betrouwbaarheid van verkiezingen niet gewaarborgd. Sinsdien stemmen we weer met rood potlood.
4 Voor zijn serie over afvloeiingsregelingen voor topambtenaren kreeg Ron Lodewijks, redacteur van het Brabants Dagblad, in 2010 een Tegel, de hoogste journalistieke prijs in Nederland. &#8216;Ik had aanwijzingen dat er exorbitante bedragen waren betaald. Maar navraag leidde tot niets. Zo word je gedwongen een Wob-procedure te beginnen.&#8217; Na drie jaar haalde Lodewijks z&#8217;n gelijk en kreeg de stukken. Daarmee kon hij bewijzen dat de provincie Noord-Brabant eigenlijk geen ontslagbeleid had. &#8216;In feite kwam het hier op neer: als er een probleem met een topambtenaar ontstaat, geef je hem een gouden handdruk.&#8217;
De Wob was volgens Lodewijks het enige traject om dit aan te tonen. Maar succes is allerminst verzekerd. &#8216;Ik heb meerdere Wob-verzoeken gedaan. Het heeft iets weg van een loterij, het resultaat hangt sterk af van de luimen van de rechters. Voor journalisten is de Wob vooral monnikenwerk: Donner heeft geen idee hoeveel inspanning het kost om zo&#8217;n procedure te voeren, terwijl de afloop ongewis is. Maar als het lukt, levert het de gemeenschap ook wat op. In het geval van de ontslagregelingen is het beleid aangescherpt, worden er geen gouden handdrukken meer gegeven en is de rechtsgelijkheid toegenomen.&#8217;
5 In 2004 deed het tv-programma Reporter een beroep op de Wob bij verschillende ministeries om inzicht te krijgen in journalisten die door de overheid worden ingehuurd. Bekende journalisten bleken met grote regelmaat voor ministeries te schnabbelen. Ze gaven mediatraining, waren discussieleider of namen deel aan brainstormsessies. Vaak tegen een forse vergoeding. Ook medewerkers van Vrij Nederland stonden op de lijst. Lijstaanvoerders waren VARA-coryfeeën Marcel van Dam en Paul Witteman, die voor tienduizenden of, in het geval van Van Dam, voor tonnen uit de staatsruif bleken te eten. De Rijksoverheid besloot als reactie geen journalisten meer in te huren voor &#8216;mediatrainingen, tekstbijdragen of presentaties&#8217;.
Jurist en Wob-expert Roger Vleugels was bij de Wob-aanvragen van Reporter betrokken. &#8216;Het ministerie van Algemene Zaken (AZ) zei dat zij alle aanvragen bij de verschillende ministeries zou coördineren. Dat deden ze natuurlijk niet. Dat is een bekend spelletje. Ook beweerde AZ dat ze moeite had om de informatie te vinden. Na tussenkomst van de Amsterdamse rechter hebben we de verzoeken gekregen, na anderhalf jaar gestoei.&#8217;
Bananenrepubliek
Minister Donner van Binnenlandse Zaken hield een toespraak op de Dag van de Persvrijheid. Hij noemde de Wet openbaarheid van bestuur &#8216;staatssteun voor journalisten&#8217;. Volgens de bewindsman misbruiken de media de wet, wobben ze te veel en leggen daarmee een te grote druk op het ambtenarenapparaat. Dat is te duur. Een voorlichter van het ministerie kan geen cijfers geven, maar belooft begin juni meer duidelijkheid. Dan stuurt Donner een brief naar de Tweede Kamer met wijzigingsvoorstellen voor de Wob. Donners uitspraken zijn in tegenspraak met een onderzoek van de Vereniging Nederlandse Gemeenten uit 2010. De helft van de gemeenten krijgt jaarlijks tussen de één en tien aanvragen. En de kosten overschrijden nooit de duizend euro.
&#8216;Het probleem is dat het aantal Wob-aanvragen niet hoeft te worden geregistreerd,&#8217; vertelt RUG-onderzoeker Aline Klingenberg, die &#8211; ook op de Dag van de Persvrijheid &#8211; een onderzoek naar de Wob-ervaringen van journalisten presenteerde. Journalisten maken maar weinig gebruik van de Wob, legt ze uit. Over de druk op ambtenaren: &#8216;Ik denk dat dit gewoon niet waar is. Er zijn een paar activistische bureautjes, geen journalisten, die heel veel wobben om het overheidsinstanties zoals de politie lastig te maken. Dat is heel vervelend en kost veel tijd, maar moet je daar de wet voor aanpassen?&#8217;
Roger Vleugels, jurist en Wob-expert, schat dat er veertienhonderd Wob-verzoeken worden ingediend bij de Rijksoverheid en tussen de vijf- en zesduizend bij gemeentes. Dat steekt schril af bij andere landen. &#8216;Wij zijn een bananenrepubliek. Er zijn hier weinig Wob-verzoeken, en veel overheidsobstructie en weigering.&#8217;
En dat het zo duur is? Journalist en Wob-expert Brenno de Winter: &#8216;Dat is niet waar, maar waar het om gaat: dit is een essentieel deel van de democratie. Wat als ik een Wob indien naar de kosten van de verkiezingen en die dan ook &#8220;te duur&#8221; blijken? Schaffen we dan de verkiezingen af?&#8217;

Harry Lensink

Maurits Martijn

De doofpot van Donner

Column

VN-lezers zijn natuurlijk slim, kritisch en oplettend, maar het zou zomaar kunnen dat enkele nieuwsontwikkelingen uit het recente verleden aan jullie aandacht zijn ontsnapt. Dat wil ik even checken:
&#8211; Weten jullie dat het kabinet is gevallen, dat de PVV is opgestapt en het nu tot aan de verkiezingen demissionair verder gaat met de VVD, NSC en BBB?
&#8211; Weten jullie dat die resterende partijen na de kabinetsval dagenlang hebben gesoebat over de vraag wie PVV-minister Faber van Asiel zou opvolgen? En dat ze uiteindelijk de buit (ten koste van efficiënt bestuur) hebben verdeeld?
Natuurlijk weten we dat, hoor ik jullie zeggen. Maar stel nu dat je de paar weken waarin dit allemaal gebeurde net even het land uit was, verstoken van kranten en televisie, verstoken van al dat nieuws.
Dan zou je toch denken dat de PVV nog steeds in het kabinet zit? Dan zou je zelfs kunnen geloven dat Wilders Schoof heeft gewipt en eindelijk de, door hem zo begeerde, premierspositie heeft ingenomen. Want nu de leider van extreem-rechts uit het kabinet is gestapt, is het kabinet PVV’iger en rechtsextremer dan ooit.
Nadat de drie partijen steggelden over de nalatenschap van Faber, omdat ze allemaal graag zo anti-buitenlander mogelijk  wilden overkomen, werd de mensonterende wet van de afgetreden minister aangenomen door de Tweede Kamer, inclusief een amendement van Wilders dat illegaliteit én de hulp aan illegalen strafbaar stelt. Zoiets smerigs hebben we hier in Nederland zelden gezien.
<blockquote>Misschien was die kabinetsval gewoon een rare droom. Misschien zit het er gewoon nog</blockquote>
En wie profiteert hier politiek van? De VVD, die na de kabinetsval verklaarde Timmermans net zo erg te vinden als Wilders, en alle Faber-punten enthousiast overnam? Of NSC, de partij van rechtsstaat en goed bestuur, die ná de stemming plotseling schrok van het idee dat het strafbaar wordt illegalen een kop soep te geven – de beeldspraak van die soep komt me inmiddels de neus uit – of de demissionaire VVD-minister van Justitie, die ná het aannemen van de wet om een geruststellend briefje vroeg. Dan ben je toch wel heel ver verwijderd geraakt van je kernwaarden.
Nee, niet de VVD, NSC of BBB blijken de winnaars, maar de PVV van Wilders.
Misschien was die kabinetsval gewoon een rare droom. Misschien zit het er gewoon nog. Zonder dat hij er iets voor hoeft te doen, voeren de resterende partijen immers Wilders’ beleid uit. Hij hoeft geen enkel akkoord te tekenen en geen enkele concessie te doen. De ministers die immigratie hebben verdeeld? Niet meer dan nijvere uitvoerders van Fabers plannen. Hiermee kan Wilders straks de verkiezingen in. Het beloofde, strengste asielbeleid ooit, is er gekomen. Zelfs arme drommels helpen mag straks niet meer.
Gelukkig vindt minister Uitermark van NSC het reuze lollig en kan ze ‘stiekem wel lachen’ om Wilders die NSC de ‘Nederlandse Sabotage Club’ noemt: ‘Het is ergens wel grappig en bovendien een compliment.’
Nee, mevrouw Uitermark, het is om te huilen. Uw partij heeft  extreem-rechts salonfähig gemaakt, uw partij heeft gestemd voor een schandalige wet die niet eens aan jullie eigen maatstaven voldoet en jullie maken Wilders straks weer de grootste.
Dit hele kabinet moet zich rot schamen.

<div class="newsletter-teaser bg-gray">
 <div class="teaser__content__container">
 <div class="teaser__header">Blijf vrij van geest. Lees onze nieuwsbrief.</div>
 
 <div class="teaser__text">Ontvang de beste verhalen van Vrij Nederland twee keer per week in je mail. In elke nieuwsbrief ontvang je één artikel helemaal gratis.</div>
 </div>

 <div class="teaser__btn__container">
 <div class="teaser__btn">
 <a class="btn btn--rounded btn--white-bg" 
 href="/service/nieuwsbrieven"
 data-ga-category="banner-newsletter-button" 
 data-ga-label="Blijf vrij van geest. Lees onze nieuwsbrief." 
 data-ga-action="clicked">Ja, dit wil ik ></a>
 </div>
 </div>
</div>

Teun van de Keuken

Het kabinet is PVV’iger dan ooit

Als ik een ongedocumenteerde was, zouden mijn nekharen vorige week overeind hebben gestaan. Ik zou stikjaloers zijn op alle sympathie die vrijwilligers in de ongedocumenteerdenzorg ten deel viel, nadat Fabers wetten hun werk aan banden dreigden te leggen.
Natuurlijk, er was ook empathie voor de ongedocumenteerden zelf, maar véél minder dan voor de vrijwilligers die hen een helpende hand bieden.
Ik keek naar de opiniekaternen in dagbladen, naar de gesprekken aan talkshowtafels, naar de politiek en ik stelde vast dat eigen volk eerst niet alleen is voorbehouden aan extreemrechts.
Je kreeg haast het idee dat niet de ongedocumenteerden maar de hulpverleners het ultieme slachtoffer zijn van de Faberwetten.
<blockquote>Ongedocumenteerden zijn bang, voelen zich machteloos, ze worden uitgebuit en werken tegen mensonterende salarissen</blockquote>
Mensen zonder verblijfsvergunning weten wel beter. Lang voordat sprake was van de Faberwetten, konden ze bij een aanhouding al worden teruggestuurd naar hun geboortegrond. Maar het idee officieel ‘crimineel’ te zijn, brengt een nieuwe laag schaamte met zich mee.
En angsten – want je kunt vervolgd worden in een land waarvan je de taal nauwelijks spreekt en waar je bijna niemand kent, laat staan een advocaat of rechter. En alsof dat nog niet genoeg is, breng je de eerste zes maanden na je arrestatie door in de gevangenis. Om nog maar te zwijgen van de 5000 euro boete.
Waarschijnlijk wordt het verschil in consternatie veroorzaakt doordat we vinden dat vrijwilligers ‘bij ons’ horen. Vreemd, eigenlijk. Want sommige ongedocumenteerden wonen al jaren in Nederland, al leven ze een leven zonder de geneugten die wij als normaal beschouwen.
Zelf ken ik er vier. Vier aspirant-criminelen, in Faber-vocabulaire. Buiten hun Ghanese afkomst delen ze een angst voor doktoren, want je weet nooit of degene met een witte jas er niet heimelijk een jarenveertigverklikmentaliteit op na houdt. Ondertussen hebben ze een nieuwe overeenkomst, namelijk dat hun gebit meer afgebrokkelde tanden telt dan hele.
Ongedocumenteerden voelen zich machteloos, ze worden uitgebuit, werken tegen salarissen die zowel zwart als mensonterend zijn. Hulp durven ze niet te zoeken want bang voor verraad. Laat staan sociaal contact. Ze vereenzamen. En dan hebben wij het over soep en brood.
Ik heb niet het idee dat dat verbetert op het moment dat ze definitief doorgaan voor crimineel.
Ongedocumenteerden hebben zich te redden in de donkerste rafelranden van de samenleving. We zijn hen evenveel empathie verschuldigd, zo niet meer, dan ‘onze’ vrijwilligers. De Faberwetten komen waarschijnlijk niet door de Senaat. Maar het debat was tekenend voor hoeveel prioriteit we aan ongedocumenteerden geven. Ongedocumenteerden zijn dan misschien geen landgenoten, we zouden ze best zo mogen beschouwen.

Gerelateerd