Het complot aan de macht

Columns van de week

Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

In memoriam

Meteen na haar eindexamen aan het Christelijk Lyceum in Zeist, ze was nog geen zeventien, vertrok Freke Vuijst naar de Verenigde Staten. Ze kwam uit een verlicht domineesgezin en in het kader van een uitwisselingsprogramma voor christelijke jongeren ging ze in Upstate New York een jaar lang wonen bij wat toen nog een ‘zwart’ gezin heette.
In die tijd was Amerika ver weg en zwart Amerika nog verder. Freke haalde de pers met dit avontuur. Na haar thuiskomst schreef De Limburger: ‘Mejuffrouw Vuijst heeft in Schenectady bij een zwart gezin gewoond. Zij zegt hierdoor een beter begrip te hebben gekregen voor de rassenspanning in Amerika. “Ik was een beetje bang”, zei ze, “toen ik hoorde dat ik bij een zwart gezin zou wonen, maar ik was ook wel wat opgewonden.”’
Met het gastgezin hield zij haar hele leven contact. En haar hele leven bleef zij de ‘zwarte’ zaak trouw, zowel privé als in haar journalistieke werk.
<h5>Spit- en graafwerk</h5>
Midden jaren zeventig verhuisde ze voorgoed naar de VS. Inmiddels schreef zij al voor Vrij Nederland, voor zover na te gaan sinds haar twintigste. Haar vermoedelijk eerste stuk ‘De Weerloze Vrouw. Praatgroepen in Loosduinen beschut bijeen’, over een feministisch congresweekend in Jeugdherberg Ockenburgh, verscheen in 1973, haar laatste in 2020. Ook VN bleef zij trouw. En ze zou een feminist blijven tot aan haar graf.
In haar laatste stuk voor VN, verschenen in het eerste nummer van dit jaar, liet Freke Ruha Benjamin aan het woord, Associate Professor African American Studies aan Princeton University, over het structurele racisme dat ingebakken zit in digitale technologieën, algoritmes en kunstmatige intelligentie.
<a data-ga-category="embedded-article" data-ga-action="clicked" data-ga-label="" href="https://www.vn.nl/racisme-technologie-ruha-benjamin/" class="article-embed article-embed--left article-embed--new">Lees ookRacisme is ingebed in nieuwe technologieën, zegt socioloog Ruha Benjamin19 februari 2020</a>
Toen Freke in de VS arriveerde, woonde en werkte ik daar al. We werden vrienden en gedurende decennia discussieerden we over politiek, cultuur en journalistiek, vooral de Amerikaanse. We zaten dicht bij elkaar als het ging om onze onderwerpkeuze, het lot van minderheden, onrecht, corrupte politiek. In de jaren zeventig maakten we bijvoorbeeld allebei televisiereportages over de opkomst van het politiek evangelisme, Freke voor de IKON, ik voor de VPRO. Maar Freke was bepaald geen meeprater: over bijna alles kon ze met een ander hartstochtelijk van mening verschillen. Haar argumenten ontleende zij aan haar spit- en graafwerk, dat dag en nacht doorging.
Oud-VN-redacteur Marian Husken, met wie zij een aantal onderzoeksjournalistieke boeken schreef, herinnert zich hoe Freke bij het corrigeren van de drukproeven van hun boek over de xtc-handel nog ontdekte dat Antwerpse joden de diamantroute naar de VS benutten voor de smokkel van xtc. Het kostte Marian en Freke een week slaap om nog snel een extra hoofdstuk te kunnen schrijven.
Met andere VN-collega’s onderzocht Freke steeds opnieuw de moeizame relatie tussen Nederland en de machtige bondgenoot Amerika: over ongeoorloofde undercoveroperaties van de FBI in Nederland, de problematische uitlevering van Nederlanders aan de Amerikaanse justitie en de financiers van Wilders. Voor die laatste reeks artikelen werd zij met Harm Ede Botje genomineerd voor een Tegel.
<h5>Spraakmakende stukken</h5>
Freke stond altijd aan, zou je nu zeggen. Al heel vroeg liet zij haar licht schijnen over totaal verschillende fenomenen als de rapcultuur, de mediacratie en alt right.
Een halve eeuw lang schreef ze, maakte ze radioreportages, televisiedocumentaires, boeken, blogs en podcasts. Haar werk werd meerder keren bekroond in de VS. Voor haar film Keep on Walking: Joshua Nelson, the Jewish Gospel Singer kreeg zij de Paul Robeson Award, vernoemd naar de Afro-Amerikaanse zanger, acteur en racismebestrijder (over wie Oscarwinnar Steve McQueen, de regisseur van 12 Years A Slave, een speelfilm voorbereidt).
<blockquote>Haar onderzoek naar ‘het eigen belang van een Nederlandse armoedestrijder’ kostte ex-minister Evelien Herfkens haar baan bij de Verenigde Naties.</blockquote>
In 2005, aan haar keukentafel in Great Barrington, drong zij er bij mij op aan de vacature voor hoofdredacteur van VN te gaan vervullen. Mede door Freke’s toedoen werd ik benoemd en was ik opeens haar kritische opdrachtgever, ik comfortabel in vaste dienst, zij als freelancer.
Ook tijdens mijn VN-jaren leverde zij spraakmakende stukken. Haar onderzoek naar ‘het eigen belang van een Nederlandse armoedestrijder’ kostte ex-minister Evelien Herfkens haar baan bij de Verenigde Naties en leverde Freke (en collega Pieter van Os) opnieuw een nominatie op voor de Tegel.
Ik was trots op haar onderzoek naar Erik Prince, de gereformeerde ultrarechtse huurlingenbaas van Nederlandse komaf, wiens oncontroleerbare leger vuil werk opknapte voor de VS in Irak. Prince gaat overigens gewoon door en knapt nu duistere klussen op voor Trump. En tot Freke’s chagrijn helpt zijn zus Betsy DeVos als Trumps minister van Onderwijs nu de openbare scholen de vernieling in.
<h5>Actie</h5>
De journalistieke normen die zij hoog hield begonnen de afgelopen jaren te knellen; ze werd ongeduldig, wilde dat er écht iets veranderde in haar tweede vaderland. Actie.
<blockquote>Ze ijverde jarenlang voor een standbeeld voor de legendarische Afro-Amerikaanse intellectueel en burgerrechtenactivist W.E.B. Du Bois.</blockquote>
En die ondernam ze, achter de schermen gesteund door haar echtgenoot, de schrijver Daniel Klein met wie zij meer dan veertig jaar samenwoonde. Als ingezetene van het stadje Great Barrington ijverde ze jarenlang voor erkenning van de grootste burger die haar woonplaats heeft voortgebracht, de legendarische Afro-Amerikaanse intellectueel en burgerrechtenactivist <a href="https://www.berkshireeagle.com/stories/for-justice-driven-journalist-du-bois-honor-a-triumph-she-never-would-see,613185" target="_blank" rel="noopener noreferrer">W.E.B. Du Bois</a>. Mede dankzij haar strijdlust krijgt Du Bois binnenkort een standbeeld.
<a data-ga-category="embedded-article" data-ga-action="clicked" data-ga-label="" href="https://www.vn.nl/standbeelden-vs-freke-vuijst/" class="article-embed article-embed--left article-embed--new">Freke schreef in 2019 dit verhaalWat te doen met standbeelden van helden die geen helden blijken te zijn?7 januari 2019</a>
<h5>Verlangen naar het spirituele</h5>
Met haar joodse man publiceerde Freke in 2000 The Half-Jewish Book. A Celebration. Hun half-joodse dochter Samara was intussen volwassen en vereenzelvigde zich meer en meer met het jodendom.  Haar ernst ontroerde beide ouders. Bij Freke sluimerde toen ook al het verlangen naar het spirituele. Terwijl echtgenoot Daniel altijd een seculiere jood bleef die naar believen grasduint in de joodse cultuur, groeide bij Freke de wens tot bekering.
Het zaadje was, vertelde haar broer Peter mij, al in haar kindertijd geplant door haar vader, de dominee. Hij plaatste Jezus in diens joodse achtergrond, zette de verhalen uit het Nieuwe Testament altijd in de context van het Oude Testament, en duwde de boeken van Martin Buber onder hun neus. Later maakte hij van Freke en Danny’s huwelijk in Zeist een half-joodse bruiloft.
<h5>Liberale rabbijn</h5>
Een jaar geleden kreeg Freke te horen dat de kanker waarvan zij dacht dat die acht jaar geleden was uitgeroeid, was teruggekeerd en uitgezaaid.
Ze werkte door, tot aan haar laatste Double Dutch-podcast voor VN en BNR op 19 augustus, met collega-correspondent Reinout van Wagtendonk.
Van angst liet zij, ooit het meisje dat een beetje bang was bij een zwart gezin in te trekken, niets merken.
Op 4 september, haar 68ste verjaardag, gleed zij toch nog verrassend snel weg uit dit bestaan. Barbara Cohen, de vrouwelijke liberale rabbijn bij wie zij had gestudeerd voor haar bekering, leidde de afscheidsceremonie op 6 september, een prachtige zondag, in aanwezigheid van een tiental vrienden, haar man, dochter, schoonzoon en kleindochter. Het coronavirus belette haar overige familie naar de VS te vliegen.
Freke Vuijst is begraven op het joodse kerkhof van Great Barrington.

Emile Fallaux

Freke Vuijst (1952-2020), onze vrouw in de VS

Vrijdagmorgen, op haar achtenzestigste verjaardag, is journalist Freke Vuijst overleden in de VS, waar zij sinds de jaren zeventig woonde en werkte als correspondent.
Vanaf 1976 was zij vaste medewerker van Vrij Nederland. Ook was zij werkzaam voor de IKON, de VPRO en het televisieprogramma Netwerk en maakte zij tal van documentaires.
<a data-ga-category="embedded-article" data-ga-action="clicked" data-ga-label="" href="https://www.vn.nl/freke-vuijst-1952-2020/" class="article-embed article-embed--left article-embed--new">Lees ookFreke Vuijst (1952-2020), onze vrouw in de VS10 september 2020</a>
Ze was al vroeg actief als blogger. De laatste jaren maakte Freke voor Vrij Nederland en BNR Nieuwsradio de podcast <a href="https://soundcloud.com/doubledutch-53732124">‘Double Dutch’</a>, samen met Reinout van Wagtendonk.
Met VN-collega Marian Husken deed zij onderzoek naar de XTC-handel tussen Nederland en de Verenigde Staten. Dat resulteerde in opzienbarende verhalen en de boeken XTC-smokkel en Dood spoor: Crime Scene Investigation in Nederland en Amerika.
In talloze reportages en interviews legde Freke de ziel van haar tweede vaderland bloot.
De laatste jaren werd zij naast haar journalistieke werk steeds meer politiek actief. Na meer dan veertig jaar in de VS wilde ze nu ook Amerikaans staatsburger worden om te kunnen stemmen en een bijdrage te leveren aan de oppositie tegen president Donald Trump. Ze zette zich in voor de Democratische Partij en ijverde voor vrouwenrechten. In haar woonplaats Great Barrington voerde ze succesvol actie voor een <a href="https://www.vn.nl/standbeelden-vs-freke-vuijst/" target="_blank" rel="noopener noreferrer">standbeeld voor W.E.B. Du Bois</a>, de legendarische zwarte intellectueel en burgerrechtenactivist die in die plaats werd geboren. De plaatsing ervan zal zij niet meer meemaken.
Ze was al enige tijd ziek en laat een echtgenoot, een dochter en kleindochter achter.

In memoriam Freke Vuijst: ze legde de ziel van haar tweede vaderland bloot

Hoofdredactioneel
Met Liesbeth van der Pol heeft Nederland weer een nieuwe rijksbouwmeester (zie pagina 32-42). Ze heeft een visie en gaat adviseren hoe het land beter te bebouwen. Als politiek idee is de maakbare samenleving al jaren uit de gratie. Toch blijven politici plannen en prognoses afscheiden. Wat moeten zij anders? Visie moeten ze hebben, en een programma met aansprekende doelstellingen. Meetbare resultaten moeten ze boeken. Intussen weet ieder verstandig mens allang dat de wereld te ongrijpbaar en wispelturig is om te gehoorzamen aan blauwdrukken en vijfjarenplannen. Maar voor de politicus zit er nu eenmaal niets anders op dan vooruit te denken. Hij laat zich daarbij voeden door lobbyende landgenoten en legers deskundigen, waarvan de rijksbouwmeester er slechts een is. En niet te vergeten door de pers. De linkse pers heeft geleerd van de geschiedenis en van het gevaar van grote staatsplannen. In de politieke arena is het nu ideologisch rechts dat wereldwijd de staatsalmacht bevordert en megalomane plannen propageert voor de verbreiding van de eigen normen en waarden. Deze week maak ik plaats voor mijn opvolger Frits van Exter. Hij treft een redactie aan die niet bluft als de neo-cons of schreeuwt als GeenStijl, en die niet achter één waarheid aanloopt. Vrij Nederland kent de wrede ironie van de geschiedenis. Nu rechts zich de staat toe-eigent, is het voormalige liberale stokpaardje &#8211; de verdediging van de individuele vrijheid &#8211; toegevallen aan links. En aan VN. En hoe sociaal kan de samenleving zijn, nu zij minder maakbaar heet te zijn? Ook een vraag waarmee ik VN achterlaat, in de wetenschap dat &#8216;the vision thing&#8217;, zoals George Bush sr. dat noemde, anders dan zijn zoon denkt, gediend is bij de nuance. En dat is waarnaar mijn gewaardeerde collega&#8217;s altijd op zoek zijn.

Bij VN

<div class="wpg-element paragraph">
Door Emile Fallaux
Ben je op vakantie, citeren ze je in Nova om Femke Halsema de kans te geven te reageren op je stukje in VN. Een collega zond Nova via ‘uitzendinggemist’ naar mijn mobiele telefoon. Wat een grote woorden gebruikte Halsema! Ik had openbaarmaking van geheime stukken verdedigd die niet met democratische middelen tevoorschijn gehaald konden worden! 
De jonge Wijnand Duyvendak had de stukken bezorgd bij de pers. En de pers deed zijn werk. 
Bekijk hier de VPRO-televisieuitzending van BGTV uit 1982 waarin Duyvendak de stukken toonde (12 minuten). 
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
‘Valse romantiek’, zei Hal­se­ma in Nova. En ‘een selectieve moraal’. Ac­tie­voer­ders als Duyvendak en journalisten als ik zouden ‘de democratische rechtsstaat ondermijnen’. Met hun idealen zouden zij zich verheven voelen boven de samenleving met zijn democratische spelregels.
&#8216;Ten principale’ was zij tegen dergelijke acties. Keurig standpunt. Maar ook oppervlakkig. Van haar mag je meer nuance eisen dan ‘regels zijn regels’. Zij weet dat zelfs democratisch gekozen regeringen soms heimelijk ondemocratische acties ondernemen. Soms voert een land oorlog zonder dat het parlement precies mag weten waarom. Soms levert een regering in het geheim beschadigende informatie over haar burgers aan dictaturen. Over­heids­dien­sten kunnen opereren als een staat in een staat, machtsmisbruik is van alle tijden. 
Als het parlement niet bij machte is dit te achterhalen, dan heb je gelukkig de klokkenluider, de gewetensbezwaarde, de dief van de Pentagon Pa­pers, Deep Throat, of de actievoerder die het antidemocratische geheim openbaar maakt. Na­tuur­lijk zie je het liever niet zo ver komen: er zit een element van willekeur in, van particuliere motieven. Maar soms moet het. Zo­als soms wetten overtreden moeten worden om ze te veranderen. Hal­se­ma zal de dynamiek van de sociale geschiedenis wel kennen. Maar ze heeft de ideologische veren van haar voormalige actiepartij afgeschud. Zij is niet de Na­o­mi Klein, maar de Wim Kok van GroenLinks.
</div>
<figure id="post-104025 media-104025" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2008/08/206c33cd-660f-43cf-9fbe-2c37be25b363_titel_zieook1.gif" alt="" border=" /></figure>

Soms moet het

<div class="wpg-element paragraph">
Ben je op vakantie, citeren ze je in Nova om Femke Halsema de kans te geven te reageren op je stukje in VN. Een collega zond Nova via ‘uitzendinggemist’ naar mijn mobiele telefoon. Wat een grote woorden gebruikte Halsema! Ik had openbaarmaking van geheime stukken verdedigd die niet met democratische middelen tevoorschijn gehaald konden worden! 
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
De jonge Wijnand Duyvendak had de stukken bezorgd bij de pers. En de pers deed zijn werk. 
Bekijk hier de VPRO-televisieuitzending van BGTV uit 1982 waarin Duyvendak de stukken toonde (12 minuten). 
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
‘Valse romantiek’, zei Hal­se­ma in Nova. En ‘een selectieve moraal’. Ac­tie­voer­ders als Duyvendak en journalisten als ik zouden ‘de democratische rechtsstaat ondermijnen’. Met hun idealen zouden zij zich verheven voelen boven de samenleving met zijn democratische spelregels.
&#8216;Ten principale’ was zij tegen dergelijke acties. Keurig standpunt. Maar ook oppervlakkig. Van haar mag je meer nuance eisen dan ‘regels zijn regels’. Zij weet dat zelfs democratisch gekozen regeringen soms heimelijk ondemocratische acties ondernemen. Soms voert een land oorlog zonder dat het parlement precies mag weten waarom. Soms levert een regering in het geheim beschadigende informatie over haar burgers aan dictaturen. Over­heids­dien­sten kunnen opereren als een staat in een staat, machtsmisbruik is van alle tijden. 
Als het parlement niet bij machte is dit te achterhalen, dan heb je gelukkig de klokkenluider, de gewetensbezwaarde, de dief van de Pentagon Pa­pers, Deep Throat, of de actievoerder die het antidemocratische geheim openbaar maakt. Na­tuur­lijk zie je het liever niet zo ver komen: er zit een element van willekeur in, van particuliere motieven. Maar soms moet het. Zo­als soms wetten overtreden moeten worden om ze te veranderen. Hal­se­ma zal de dynamiek van de sociale geschiedenis wel kennen. Maar ze heeft de ideologische veren van haar voormalige actiepartij afgeschud. Zij is niet de Na­o­mi Klein, maar de Wim Kok van GroenLinks.
</div>

Video: Historische uitzending over actiegroep Onkruit

Hoofdredactioneel
Ben je op vakantie, citeren ze je in Nova om Femke Halsema de kans te geven te reageren op je stukje in VN. Een collega zond Nova via &#8216;uitzendinggemist&#8217; naar mijn mobiele telefoon. Wat een grote woorden gebruikte Halsema! Ik had openbaarmaking van geheime stukken verdedigd die niet met democratische middelen tevoorschijn gehaald konden worden!De jonge Wijnand Duyvendak had de stukken bezorgd bij de pers. En de pers deed zijn werk (zie www.vn.nl voor de uitzending van BGTV uit 1982 waarin Duyvendak de stukken toonde). &#8216;Valse romantiek&#8217;, zei Halsema in Nova. En &#8216;een selectieve moraal&#8217;. Actievoerders als Duyvendak en journalisten als ik zouden &#8216;de democratische rechtsstaat ondermijnen&#8217;. Met hun idealen zouden zij zich verheven voelen boven de samenleving met zijn democratische spelregels. &#8216;Ten principale&#8217; was zij tegen dergelijke acties. Keurig standpunt. Maar ook oppervlakkig. Van haar mag je meer nuance eisen dan &#8216;regels zijn regels&#8217;. Zij weet dat zelfs democratisch gekozen regeringen soms heimelijk ondemocratische acties ondernemen. Soms voert een land oorlog zonder dat het parlement precies mag weten waarom. Soms levert een regering in het geheim beschadigende informatie over haar burgers aan dictaturen. Overheidsdiensten kunnen opereren als een staat in een staat, machtsmisbruik is van alle tijden. Als het parlement niet bij machte is dit te achterhalen, dan heb je gelukkig de klokkenluider, de gewetensbezwaarde, de dief van de Pentagon Papers, Deep Throat, of de actievoerder die het antidemocratische geheim openbaar maakt. Natuurlijk zie je het liever niet zo ver komen: er zit een element van willekeur in, van particuliere motieven. Maar soms moet het. Zoals soms wetten overtreden moeten worden om ze te veranderen. Halsema zal de dynamiek van de sociale geschiedenis wel kennen. Maar ze heeft de ideologische veren van haar voormalige actiepartij afgeschud. Zij is niet de Naomi Klein, maar de Wim Kok van GroenLinks.

<div class="wpg-element paragraph">
In 1982 was ik als eindredacteur van het VPRO-televisieprogramma BGTV verantwoordelijk voor de uitzending waarin Wijnand Duyvendak geheime documenten toonde die hij en zijn kameraden van de anti-militaristische actiegroep Onkruit hadden ontvreemd uit het PMC (Provinciaal Mi­li­tair Commando) in Amsterdam. 
Die aardige slimme jongen bewees, vond ik, de democratie een dienst met die openbaarmaking. De militaire top kwam uit die stukken naar ­voren als een paranoïde staatsapparaat. Net als zijn Ame­ri­kaan­se grote broer zag het overal het Ro­de Ge­vaar, en het maakte geen onderscheid tussen communisten, anarchisten en sociaal-democraten. Mochten de Russen komen, dan moesten zo’n beetje alle spraakmakende linkse Ne­der­lan­ders worden vastgezet, dat waren potentiële collaborateurs van de vijand. 
De halve redactie van Vrij Nederland stond op de lijst. Krank­zinnig, voor wie de oorsprong en aard van dit blad kent. De militaire top was staatsgevaarlijk, vond Duy­ven­dak. En ik gaf hem gelijk. In die tijd, op het hoogtepunt van de Kou­de Oor­log en midden in de hollanditis tegen de kruisraketten, was het onmogelijk om dergelijke geheimen met legale middelen boven water te krijgen. De inbraak van Onkruit was een gerechtvaardigde methode, in het algemeen belang. Wat is Wijnand Duyvendak dezer dagen verschrikkelijk paniekerig. Wat is er gebeurd met die standvastige jongen van toen, dat hij nu afstand neemt van zijn daden? Het zal de politieke biotoop wel zijn, daarin gaat een mens vanzelf schipperen en schuiven. Jammer.
</div>
<figure id="post-104203 media-104203" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2008/08/aad4b1f3-5b66-406b-9100-226c6ed8a5d4_titel_zieook1.gif" alt="" border=" /></figure>

Duyvendak had gelijk

Hoofdredactioneel
In 1982 was ik als eindredacteur van het VPRO-televisieprogramma BGTV verantwoordelijk voor de uitzending waarin Wijnand Duyvendak geheime documenten toonde die hij en zijn kameraden van de anti-militaristische actiegroep Onkruit hadden ontvreemd uit het PMC (Provinciaal Militair Commando) in Amsterdam. Die aardige slimme jongen bewees, vond ik, de democratie een dienst met die openbaarmaking. De militaire top kwam uit die stukken naar voren als een paranoïde staatsapparaat. Net als zijn Amerikaanse grote broer zag het overal het Rode Gevaar, en het maakte geen onderscheid tussen communisten, anarchisten en sociaal-democraten. Mochten de Russen komen, dan moesten zo&#8217;n beetje alle spraakmakende linkse Nederlanders worden vastgezet, dat waren potentiële collaborateurs van de vijand. De halve redactie van Vrij Nederland stond op de lijst. Krankzinnig, voor wie de oorsprong en aard van dit blad kent. De militaire top was staatsgevaarlijk, vond Duyvendak. En ik gaf hem gelijk. In die tijd, op het hoogtepunt van de Koude Oorlog en midden in de hollanditis tegen de kruisraketten, was het onmogelijk om dergelijke geheimen met legale middelen boven water te krijgen. De inbraak van Onkruit was een gerechtvaardigde methode, in het algemeen belang. Wat is Wijnand Duyvendak dezer dagen verschrikkelijk paniekerig. Wat is er gebeurd met die standvastige jongen van toen, dat hij nu afstand neemt van zijn daden? Het zal de politieke biotoop wel zijn, daarin gaat een mens vanzelf schipperen en schuiven. Jammer.
Het communisme is dood, maar lijsten met verdachte personen zijn nu groter en wantrouwige ambtenaren machtiger dan ooit. En niet alleen in China. Een gotspe, dat uitgerekend George Bush nu China de les leest op het gebied van mensenrechten. Drie jaar na Katrina hebben duizenden arme inwoners van New Orleans nog steeds niet naar huis kunnen terugkeren (zie pagina 48-59). Alsof Bush hen op een lijst met ongewenste Amerikanen heeft gezet.

Hoofdredactioneel
De verontwaardiging over censuur en schendingen van mensenrechten in China is niet onterecht, wel hypocriet. In het vrije Westen kan men er ook wat van. China zendt de Spelen uit met een halve minuut vertraging om censuur vooraf te kunnen toepassen &#8211; even snel die demonstrant uit het beeld vegen. Schande! Maar in de VS is het vertraagd uitzenden verplicht, nadat Janet Jacksons blote tepel op de buis was verschenen. Applaus! Een maatregel die de vorige week overleden Solzjenitsyn met instemming zal hebben begroet. De Russische dissident greep tijdens zijn Amerikaanse ballingschap elke kans om zijn gal te spuwen over het decadente leven in het gastland. Dat de Sovjetcommunisten hem censureerden en tientallen jaren gevangen hielden, verbleekte wat hem betreft bij de gruwelen van de liberale levensstijl, en met zijn tirades verstevigde hij zijn heldenstatus bij de conservatieven in de VS. Het massale afluisteren en bespioneren van burgers, tot dan toe voorbehouden aan de KGB en zijn vazallen, is intussen gemeengoed geworden, ook in de VS, Groot-Brittannië en in Nederland. Europarlementariër Sophie in &#8216;t Veld spant een rechtzaak aan tegen de Amerikaanse overheid, omdat die weigert het dossier ter inzage te geven dat ze van haar bijhoudt en waardoor zij op een lijst van verdachte personen is beland. Vast en zeker werk van een overijverige of paranoïde ambtenaar, maar dat soort anonieme pennenkluivers kan een Orwelliaanse hel voor je creëren zonder dat correctie mogelijk is. Leen je boeken van moslimschrijvers in de bibliotheek? Een ambtenaar wordt digitaal gealarmeerd en zet je op een lijst. Natuurlijk, de mensenrechten in China worden met voeten getreden. Maar homohaat, doodstraf, censuur en staatsterreur zijn geen zaken die wezensvreemd zijn aan het vrije westen. Voor de zelfvoldane medemens is het kwade China een welkome bliksemafleider.

Hoofdredactioneel
Het was even ongemakkelijk toen het woord &#8216;zinloos&#8217; gekoppeld werd aan &#8216;geweld&#8217;. Een onhandige woordkeus, want bij &#8216;zinloos&#8217; draait je aandacht onmiddellijk naar &#8216;zinvol&#8217;. Het slachtoffer van &#8216;zinloos geweld&#8217; is nog niet koud of je vergelijkt hem heel snel, nog voordat je de waxinelichtjes aansteekt, met slachtoffers van zinvol geweld. Heel onplezierig, dat de taal dit met je doet. Voor mij een reden om de manifestaties tegen zinloos geweld met enig cynisme te bezien. Ja, ja, het doodslaan van kutmarokkaantjes, dat is pas zinvol. Is dat het contrast dat die stille tochten moeten oproepen? Heel erg vind ik het dan ook niet dat de klad erin zit (pagina 24-37). Inmiddels was iedereen wel gewend geraakt aan de term; een slachtoffer van zinloos geweld is een onschuldige burger die aanloopt tegen een moorddadige medeburger die met zijn misdaad geen vooropgezet doel dient. Iedereen kent het verschil tussen Joes Kloppenburg en de doden van Srebrenica. De slachtoffers van Radovan Karadzic waren weliswaar onschuldige burgers, de meeste van hen in elk geval, maar hun dood paste in een plan. Niet mijn plan, niet dat van de politieke vrienden van Nederland, niet dat van verdedigers van mensenrechten en van de Geneefse conventie, maar wel in het plan van Karadzic, en voor hem was de massamoord dus een kwestie van zinvol geweld.
Dat is weer iets heel anders dan het doden van onschuldige burgers waaraan u en ik en de politieke vrienden van Nederland zich schuldig maken in Irak en Afghanistan. Dat is slechts een te betreuren bijproduct van zinvol geweld: we kozen hier de term collateral damage voor. Wel zo gemakkelijk: je zegt sorry, en je gaat over tot de orde van de oorlogsdag. Stille tochten voor onze Afghaanse slachtoffers zal je hier niet zien. Je krijgt niemand op de been achter een spandoek met de tekst &#8216;Stop zinvol geweld&#8217;.

Hoofdredactioneel
Jaarlijks gooien Nederlanders zeventigduizend honden en katten de deur uit. Die zielige dierenberg wordt de laatste tijd opgehoogd met een hoop exotische dieren. De aanschaf van die beesten is een rage, het wegwerpen een heimelijke volkssport. Voer voor de Dierenpartij. Wij houden het deze week bij de reptielenrage die de Nederlandse huiskamers volstouwt met terrariums. De snelgroeiende voorliefde voor het geschubde medeschepsel heeft mooie en curieuze kanten, en redacteur Carolina Lo Galbo kwam vol verwondering terug van haar excursie in de bijbehorende subcultuur (pagina 32-39).
In dat wereldje wordt fors gefokt; het DNA van bijzondere soorten is veel waard. Minder zeldzaam dan de Varanus albigularis is de minderjarige mens. Toch heeft de Nederlandse overheid de opslag van het DNA van veroordeelde Nederlandse jongeren bevolen. Iedere minderjarige die gestraft wordt voor een misstap, al is die nog zo klein, komt in die DNA-bank terecht. En hij komt er niet meer uit. Voor tientallen jaren verdacht. &#8216;Wie de wet eerbiedigt, heeft niets te vrezen,&#8217; sust driekwart van de Nederlanders. Ja, ja, de overheid is een goede oom. Of een goede tante, ook als die straks Rita heet.
Je heet Ali, je bent kapper in Rijswijk en je wordt opgepakt wegens het plaatsen van waxinelichtjes en knuffels in je etalage, bij de foto van de premier, die je voor de grap hebt voorzien van een kaal hoofd en een baard. Stuntje. Helaas: als kind kreeg je een taakstraf na een schop tegen de auto van de buurman. Die ging op vakantie en had zijn katten verzopen, en je was woest. Nu ben je een recidivist. Oom of Tante Staat is gealarmeerd door je strafblad en je gewelddadige karakter. Je DNA wordt nu ook gevonden in de Scheveningse strandtent waar de premier een glaasje Fanta nuttigde na zijn wekelijkse uurtje joggen langs de vloedlijn. De premier krijgt bescherming. Wie een hond wil slaan kan een knuppel vinden.

Hoofdredactioneel
Dit zomernummer heeft een goed humeur. Toch hadden we, als elk jaar, een lichtelijk vals idee voor de oproep tot lezersbijdragen: de erfenis. Dat thema moest goed zijn voor lering en leedvermaak, het soort vermaak dat nu eenmaal behoort tot de zwakke genietingen van de mens. Mensliches, allzumenschliches. Maar zie, u gehoorzaamde niet. Uw bijdragen zijn gewoon aardig om te lezen. En als u de lacher op uw hand heeft dan is het een humanist die glimlacht om de menselijke noot in het verhaaltje (pagina 56).
Het lachen verging de erfgenamen van de Amerikaanse Leona Helmsley. Al haar geld, geschat op vijfhonderd miljoen dollar, moet naar de zorg voor de honden in de wereld. Kansje voor de directeur van Artis: voeg een hondenpark toe aan de dure vernieuwing van de dierentuin (pagina 46). Laughing all the way to the bank.
Voor buitenstaanders was het natuurlijk wel lachen toen vorig jaar bekend werd dat Leona Helmsley twaalf miljoen had achtergelaten voor haar hond Trouble. Amerikanen die daar de humor niet van inzagen dreigden het beest te vermoorden. Het geniet nu beveiliging. Kosten: honderdduizend dollar per jaar. Ayaan Hirsi Ali moet leren blaffen.
Leona had de pest aan mensen en het is grappig dat ze die dierensoort nu even vermaakt, al is het postuum en onbedoeld. Voor levende vrouwen die professioneel grappig moeten zijn is dat geen sinecure. Vrij Nederland presenteert acht vrouwen die de moed hebben om leuk te willen zijn (pagina 34).
De lezer die meer wenst dan zomerzotheid kan zich verdiepen in de Strandacademie en het interview met de Engelse wetenschaps-ster barones Susan Greenfield.
Oorlog, olie, voedselschaarste, kredietcrisis, en toch goed gehumeurd. De opgewektheid van Mark Rutte heeft, zou je kunnen zeggen, pathologische trekjes (pagina 70). Begin juli 2008 vinden we dat een zomernummer lang niet erg.

Hoofdredactioneel
Dat de omschrijving van de wereldorde niet lang geleden nog werd gecomprimeerd tot &#8216;het militair-industrieel complex&#8217; is bijna vergeten, en niemand vindt dat erg. Eerder, in de tijd van Bertolt Brecht, was de wereld één groot bordeel. Ook die metafoor is in onbruik geraakt, evenmin een ramp. Toch hebben die oude termen soms wel iets. De wankele economie van de VS heeft baat bij oorlog en dreiging, tonen de cijfers. Dat zijn feiten waarbij oud-links alleen vermoeid kan knikken: &#8216;Dat zeiden we altijd al.&#8217; Oorlogswinstmakers en politici spelen onder één hoedje. Voeg daar de hoer en de souteneur bij en je zit met de op geld beluste types en hele en halve criminelen in Yab Yum of een soortgelijke tent.
In Brechts Dreigroschenoper danste dit volk een macabere dans. Prostituee en pooier konden niet zonder elkaar en soms bloeide er iets moois tussen hen op. De romantiek van de goot, tussen mensen die tot elkaar waren veroordeeld door de wrede krachten van het kapitalisme. Het kapitalisme is niet verdwenen, geld en macht spelen een grotere rol dan ooit bij de exploitatie van de intieme menselijke relatie. In sekshuizen als het Amsterdamse Élégance ruikt het niet naar de goot en, ondanks het quasi-romantische interieur, al helemaal niet naar romantiek. Des te meer hangt hier de geur van geld en exploitatie. Het werd gesloten op last van de gemeente Amsterdam. VN-verslaggevers Marian Husken en Harry Lensink portretteren de terugvechtende exploitant. Het gaat Vrij Nederland bij zo&#8217;n verhaal om de verstrengeling van onder- en bovenwereld, en al lezend over die verknoping verbreedt de zaak rond Élégance zich en lijkt de wereld één groot bordeel.
Intussen is het gesjoemel rond de onvermijdelijke aanschaf van het JSF-gevechtsvliegtuig nog steeds niet voldoende om Nederland te kwalificeren als junior partner in het militair-industrieel complex van de VS. Vergeet die term dus maar weer.

Hoofdredactioneel
Veel sneller dan verwacht hebben we mijn opvolger gevonden. Op 1 september neemt Frits van Exter het hoofdredacteurschap over. De vlotte werving zorgt ervoor dat ik al over twee maanden zal beginnen met het opbouwen van een freelancepraktijk voor het postpensioentijdperk.
Erg goed, dat juist Frits van Exter Vrij Nederland gaat leiden. Als hoofdredacteur maakte hij eerder een succes van het dagblad Trouw. Onder zijn leiding (1998-2007) klom het blad voor het eerst in dertig jaar uit de rode cijfers. Hij introduceerde extra bijlagen, onder meer over levensbeschouwelijke onderwerpen, en gaf de krant zijn tabloidformaat. De oplage steeg &#8211; en stijgt, terwijl die van de meeste andere dagbladen daalt. &#8216;Zonder dat we de oude garde van lezers van ons hebben vervreemd, zijn we ook voor een nieuwe groep lezers interessant geworden,&#8217; zei hij in een afscheidsinterview.
Met Frits van Exter treedt een bijzonder ervaren journalist aan. Voordat hij hoofdredacteur werd, had hij alle kanten van het vak beoefend; van stadsverslaggever tot chef buitenland en adjunct-hoofdredacteur. In 1992 won hij de Prijs voor de Dagbladjournalistiek. De laatste anderhalf jaar, na zijn vertrek bij Trouw, adviseerde hij PCM Uitgevers, onder meer bij de verbetering van het gratis dagblad DAG.
Nieuwe hoofdredacteuren nemen vaak plannen mee voor drastische veranderingen. Maar Van Exter wil het goede van Vrij Nederland behouden en daarop voortbouwen, samen met de sterk verjongde redactie die nu met grote inzet aan het blad werkt. Dat maakt het voor mij, als u mij een persoonlijke noot vergunt, een stuk gemakkelijker om de bakens te verzetten. Vrij Nederland, de VN-collega&#8217;s, en niet in de laatste plaats de VN-lezers zullen profiteren van de komst van een vakkundige, ervaren en daadkrachtige nieuwe hoofdredacteur. Welkom dus, Frits van Exter. Tot 1 september.

Hoofdredactioneel
Vertrouwen in het oordeel van de massa, dat moet je hebben wil je anno 2008 doorgaan voor democraat. Het referendum wordt gezien als een groot goed dat de kloof tussen burger en politiek dicht. In mijn ouderlijk huis heerste ambivalentie: mijn moeder zong bij De Stem des Volks om het volk de rijen te laten sluiten, maar mij werd ingeprent dat een heel volk fout kan zijn en zich makkelijk zo gek laat maken dat het massaal achter een sterke leider aan loopt. Ik groeide op met die dubbelheid: ergens gloort het morgenrood voor het proletariaat, maar vertrouwen in het gezonde verstand van het gepeupel is gevaarlijk. Dezelfde politici die publiekelijk zweren te luisteren naar de stem des volks wringen zich dezer dagen in bochten om referenda over het Verdrag van Lissabon te ontlopen en het Ierse &#8216;nee&#8217; zo&#8217;n beetje buiten de wet te plaatsen. Politici worstelen natuurlijk met een andere dubbelheid: ze vertegenwoordigen het volk, maar moeten het volk ook leiden. En dus zwalkt men heen en weer, van vertolker tot regisseur, van populist tot regent.
Zelf ben ik tegen de meeste referenda, zeker als het ethische kwesties betreft; de emoties lopen te hoog op om alle voors en tegens rustig te wegen. Maar als het gaat over de belangrijkste beslissingen van de politiek &#8211; deelname aan oorlog, opheffen van nationale autonomie en verandering van de democratische spelregels &#8211; dan moet het volk toch worden gehoord. Wat Europa betreft: zolang er grote bezwaren gelden tegen het democratisch gehalte van de EU is het referendum nodig om te leiders eraan te herinneren dat ze volksvertegenwoordigers zijn. Op het moment dat de EU werkt met een goede systeem van checks and balances en een systeem van getrapte vertegenwoordiging waarin de stem van de burger werkelijk meetelt, dan hoeven die referenda niet meer. Maar voorlopig moet het Ierse &#8216;nee&#8217; serieus worden genomen.

Hoofdredactioneel
Embryoselectie om goede voetballers te kweken, dat gaat te ver. Dat zou Femke Halsema &#8216;hedonistische selectie&#8217; noemen, een vorm van eugenetica ter verrijking van de menselijke soort of ter bevrediging van individuele wensen als lange benen of een extra goed stel hersenen. Liefst beide. Eugenetica. Het woord komt vreemd genoeg niet voor in de embryodiscussie die dezer dager het EK-nieuws afwisselt. Men zal wel bang zijn voor het verwijt dat Hitler niet overal bijgehaald moet worden. Dat gebeurt nu wel in Israël. Orthodoxe joden doen aan genetisch onderzoek voorafgaand aan een voorgenomen huwelijk. DNA van man en vrouw wordt opgestuurd naar een laboratorium in Brooklyn en belandt daar in een enorm digitaal databestand, dat vervolgens uitsluitsel geeft omtrent geschiktheid van de aanstaande huwelijkspartners om goede nazaten voort te brengen. Tegenstanders zien dit als een verkapte vorm van kweek van een bepaald soort Joods menstype. Hoe kan een volk dat slachtoffer werd van de Arische rassenleer zoiets doen, vragen kritische Israëli&#8217;s zich af. De ChristenUnie zal hier geen probleem mee hebben: het gaat weliswaar om het meeregisseren van Gods schepping, maar voordat er sprake is van geslachtelijke gemeenschap. Van embryo&#8217;s is nog geen sprake. Heel geruststellend.
Maar goed, het gaat in de Nederlandse discussie nog niet om &#8216;hedonistische selectie&#8217;. Het gaat om het voorkomen van dodelijke ziektes en geestelijk leed. Dat de ChristenUnie zich nu op die allervroegste cellen stort, na in het regeerakkoord te hebben afgesproken het recht op aborteren van grotere embryo&#8217;s met rust te laten, is politiek opportunisme. Een commissie dan maar. In ethische kwesties is dat beter dan een referendum: als je nu de vraag zou meenemen of genetische manipulatie mag voor de kweek van het ideale Nederlands elftal zou trots Nederland de deur naar hedonistische selectie openen.