Geweigerd op de universiteit

Columns van de week

Hannah Prins en Chard van den Berg

<div class="lead">
<p>Vandaag ontvangt het Korps Commandotroepen de Militaire Willemsorde. Maar het Korps heeft een onverwerkte geschiedenis in Indië. Moeten we daar niet eerst over praten?</p>
</div>
<p>Vandaag wordt het gehele Korps Commandotroepen gedecoreerd met de Militaire Willemsorde, de hoogste militaire dapperheidsonderscheiding. Het Korps ontvangt die onderscheiding voor betoonde moed in Afghanistan. Ze wordt uitgereikt door Koning Willem-Alexander.</p>
<p>Het Korpsvaandel blijkt in 1980 ook al bij Koninklijk Besluit een eervolle cravatte aangehecht te hebben gekregen. Volgens de <a href="https://www.defensie.nl/onderwerpen/historische-canons/inhoud/historische-canon-korps-commando-troepen/de-traditie-van-het-korps/vaandel" target="_blank">website</a> van Defensie was dat voor het ‘spectaculaire optreden’ op Midden-Sumatra in 1948-1949, tijdens de Tweede Politionele Actie in Indonesië. Dat is opmerkelijk, want daar richtte zijn voorloper, het Korps Speciale Troepen, een bloedbad onder honderden Indonesische burgers aan in de plaats Rengat, zo <a href="http://www.nrc.nl/handelsblad/2016/02/13/ook-op-sumatra-richtten-de-nederlanders-een-bloedb-1589227">onderzocht</a> ik recentelijk voor <em>NRC Handelsblad </em>en<em> Reporter Radio.</em> Volgens dezelfde site ontving de verantwoordelijke kapitein van die actie, W.D.H. Eekhout, zelfs een Bronzen Leeuw &#8211; een hoge militaire onderscheiding voor ‘bijzonder moedig gedrag en beleidvolle daden’ – voor de landingen op Sumatra.</p>
<p>Je kunt zeggen, dat moet je in zijn tijdsbeeld zien, we wisten toen niet beter. Verschillende militairen die in Indië bij oorlogsmisdaden betrokken waren, zijn met dapperheidsonderscheidingen gedecoreerd. Zo blijkt Majoor J.B.T. König ook een Bronzen Kruis te hebben ontvangen als troepencommandant in de ‘strijd tegen terroristen’ op Bali waar talloze Balinezen onrechtmatig zijn <a href="https://www.vn.nl/bloedbaden-op-bali-2/" target="_blank">gedood</a> en gemarteld. Dat zegt dus wat over de morele denkkaders van die tijd.</p>
<p>Maar anno 2016 is de discussie daarover nog steeds niet gevoerd. Het Korps Commandotroepen neemt op zijn <a href="http://www.korpscommandotroepen.nl/" target="_blank">website</a> nergens afstand van zijn duistere verleden. Sterker nog: het Korps meldt &#8216;trots&#8217; te zijn op zijn &#8216;geschiedenis, tradities en daden.&#8217; Niet alleen het bloedbad van Rengat blijft onvermeld, maar ook de moord op duizenden Indonesiërs op Zuid-Celebes in 1946-1947 onder aanvoering van de beruchte kapitein Raymond Westerling is weggelaten. Voor alle duidelijkheid: het optreden op Zuid-Celebes is inmiddels als een misdrijf door de Nederlandse rechtbank erkend en berecht. Het niet eerst benoemen en bespreken van zo’n beladen verleden door het korps en door de autoriteiten, strookt slecht met de waarden van waar een hoge militaire onderscheiding voor staat.</p>
<p>Sociologen Hendrix en Van Doorn maakten al in 1970 duidelijk dat buitensporig geweld van de speciale troepen structureel was en dat er op de vele klachten over hun gewelddadige optreden geen actie werd ondernomen. Militair historicus Jaap de Moor publiceerde in 1999 <em>Westerlings Oorlog,</em> waarin hij een zelfde beeld naar voren bracht van een korps dat een spoor van dood en vernieling door de Indonesische archipel trok. &#8216;Standrechtelijke executie en liquidatie van gevangenen&#8217; behoorden &#8216;tot het standaardoptreden&#8217; van het Korps Speciale Troepen schrijft De Moor. Maar behalve de slachtingen op Zuid-Celebes, zijn de precieze activiteiten van dit korps en de implicaties daarvan voor Indonesiërs, nooit goed doorgelicht. De term ‘oorlogsmisdaden’ of ‘misdaden tegen de menselijkheid’ durfden de historici niet aan het optreden te verbinden.</p>
<h5>&#8216;Meer dan misdadige&#8217; optreden</h5>
<p>Er zijn overigens talloze mensen geweest die tijdens de onafhankelijkheidsstrijd in Indonesië in het geweer kwamen tegen buitensporig Nederlands geweld. Mensen die vasthielden aan hun morele kompas. Zij kregen geen erkenning, maar werden voor landverraders uitgemaakt. Oud-verzetsman Siebe Lijftogt, die als bestuursambtenaar op Bali en Lombok werkzaam was, <a href="http://www.nrc.nl/handelsblad/2016/01/09/wij-gaan-het-hier-nog-heel-moeilijk-krijgen-1574022" target="_blank">verzette</a> zich tegen het om zich heen grijpende Nederlandse geweld. Hij bracht Indonesische verzetsmensen in veiligheid, zoals hij in Nederland tijdens de Duitse bezetting Joodse mensen had geholpen. Zijn wanhoopskreten werden in Batavia als ‘een zekere manie’ afgedaan en de bovengenoemde Majoor König merkte hem naar eigen zeggen aan als ‘landverraderlijk.’</p>
<p>Bestuursambtenaren M.D. Voors en F. Harsteen dienden klachten in bij Justitie over het ‘meer dan misdadige’ optreden van het Korps Speciale Troepen in Rengat. Hun aanklachten leidden tot een onderzoek, maar dat verdween in een la. Drie mariniers, Johannes de Hoog, Louis Stokking en Marinus Smit, die in 1947 weigerden de kampong Soetodjajan op Oost-Java in brand te zetten, ontvingen nog steeds geen eerherstel. Blijkens <a href="https://www.vn.nl/jongens-laten-we-dit-huis-sparen/" target="_blank">gesprekken</a> die ik eerder voor <em>Vrij Nederland</em> met familie voerde, zat de inmiddels overleden De Hoog langdurig en onder erbarmelijke omstandigheden vast in Indonesië. In Nederland dook hij noodgedwongen onder en werd als crimineel geregistreerd.</p>
<p>Dit zijn mensen die niet in beeld komen als we straks de vrijheid vieren op 5 mei en vertellen over verzet. Enerzijds omdat wij hun verhalen niet kennen, anderzijds omdat we die discussie, over wie nu ‘de held’ en wie ‘de schurk’ was, ingewikkeld vinden. De bloedige onafhankelijkheidsstrijd in Indonesië levert daarover aan beide kanten ook geen eenduidig zwart wit beeld op. Dat blijkt al uit de vele verzetshelden die in Indië belandden, voor wie de waarden van het verzet dubbelzinnig waren. Zoals dagblad <em>Trouw</em> eerder <a href="http://www.trouw.nl/tr/nl/4496/Buitenland/article/detail/3508035/2013/09/12/Verzetsheld-verantwoordelijk-voor-bloedbaden-in-Indie.dhtml" target="_blank">meldde</a> was Jan Vermeulen (Speciale Troepen) verantwoordelijk voor de moord op meer dan duizend Indonesiërs op Zuid-Celebes, maar ontving hij drie jaar na dat bloedbad wel een Bronzen Leeuw voor zijn rol in het verzet tegen de Duitsers.</p>
<p>Maar als je deze, nog steeds gevoelige discussie niet voert, wat wil je dan met een Willemsorde uitdragen? Zulke onderscheidingen worden uitgedeeld met een voorbeeldfunctie voor de samenleving en gaan over dapperheid en bijzonder moedige daden. Wat betekenen die waarden vandaag nog als we niet willen weten hoe ze toen werden toegepast? Laten we die discussie eerst eens voeren.</p>


Anne-Lot Hoek

Het duistere verleden van de commando’s in Indië

Tussen hoop en teleurstelling

<p>Meer Nederlandse oorlogsmisdaden in Indonesië</p>
<p>Esbly, augustus 2013. In een klein dorpje vlak buiten Parijs woont oud-verzetsman Charles Destrée (86). Op tafel bij de gepensioneerde graficus staat een grote doos die hij speciaal van zolder heeft gehaald en waar met pen ‘Indonesië’ op is geschreven. Het is Destrée’s archief van zijn jaren als oorlogsvrijwilliger in Nederlands-Indië tijdens de onafhankelijkheidsoorlog. Hij ging er in 1946 met de boot naartoe en keerde in 1948 terug in Nederland, waarna hij meteen naar Frankrijk vertrok. Tegenwoordig houdt hij zich vooral bezig met het uitwerken van omstreden theorieën over ons koningshuis. De doos puilt uit met legerbadges, emblemen, gedenkboeken en schetsen die hij als legertekenaar maakte. Er is zelfs een brief van prins Bernhard als dankbetuiging voor zijn inspanningen in het verzet. In een van zijn fotoalbums staan niet eerder gepubliceerde gruwelijke foto’s. We zien gedode Indonesiërs die op een rij liggen, eentje met een kapot geschoten gezicht. Daaromheen staan kampongbewoners. Op een andere foto is een gevangene te zien die wordt weggevoerd, een Nederlandse KNIL-soldaat loopt ernaast. Achterop een van de foto’s is te lezen: ‘Bali. Foto’s van onbekende herkomst. Represailles?’ In een van zijn brieven naar het thuisfront beschrijft Destrée wat er op de foto’s is te zien: oorlogsmisdaden gepleegd door Nederlanders.</p>
<p>Het is een opmerkelijke ontdekking. Nooit eerder kwam in Nederland iets naar buiten over oorlogsmisdaden op Bali. Een wetenschappelijke publicatie uit 1995 van de Canadese historicus Geoffrey Robinson waarin werd stilgestaan bij deze donkere episode (zie kader) wekte geen enkele beroering.</p>
<p>Vrij Nederland sprak met Destrée, en ook met oud-KNIL-sergeant Feddy Poeteray en Koninklijke Landmacht-veteraan Goos Blok. Die laatsen bevestigen dat er misdaden zijn gepleegd op Bali en deden er zelf aan mee. Deze nieuwe onthullingen komen voor de Nederlandse regering op een pijnlijk moment, want volgende week gaat premier Rutte op handelsmissie naar Indonesië. Onlangs maakte de Nederlandse overheid nog excuses voor de misstanden in Zuid-Sulawesi, maar van een uitgebreid wetenschappelijk onderzoek wil Rutte niets weten. ‘De geschiedenis loopt zoals die loopt,’ zei hij. Partijgenoot Han ten Broek vond zelfs dat ‘de doos van Pandora’ maar beter gesloten kan blijven.</p>
<p>Maar het is de vraag hoe lang die doos nog gesloten kán blijven. De Volkskrant kwam in de zomer van 2012 met publicaties van vermeende standrechtelijke executies bij het Zuid-Sumatraanse dorpje Gedong Tataan, waarna NRC volgde met een bekentenis van een veteraan dat de misdaad door Nederlanders was gepleegd. Trouw kwam afgelopen september met de onthulling dat verzetsheld Jan Vermeulen, in de jaren 1946-1948 van de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog onderluitenant van de commandant van de Speciale Troepen Raymond Westerling, meer dan duizend man standrechtelijk executeerde. Nu blijkt dat zich ook op Bali van alles heeft afgespeeld wat het daglicht niet kan verdragen.</p>
<p>Vol idealen</p>
<p>Charles Destrée maakte op het eiland Bali onderdeel uit van het 4e (later 8e) Bataljon van het Regiment Stoottroepen en ging aan de slag als chauffeur én als tekenaar voor de militaire voorlichtingsdienst. Hij zat vol idealen. ‘Wij wilden de mensen van de extremisten bevrijden, net zoals wij door de Canadezen waren bevrijd. We kwamen om de mensen te helpen.’ Uit zijn brieven naar huis, die hij heeft bewaard, blijkt dat hij het prima naar zijn zin had: ‘Ik ga bijna dagelijks met de filmwagen naar het strand en blijf daar dan de hele dag. Ik zwem, klets, teken en lig daar wat te lezen, half in de schaduw onder de klappers.’ Van de strijd met de Indonesische ‘extremisten’ die in de bergen zaten, kreeg hij af en toe wat mee als hij meeging op patrouille: ‘Erg dapper zijn die extremisten niet. Ze schieten een tijdje, maar als we te dichtbij komen lopen ze hard weg.’</p>
<p>Na een verblijf van een paar maanden op Bali begonnen Destrée en zijn strijdmakkers steeds meer overeenkomsten te zien tussen de Nederlandse militairen in Indonesië en de situatie in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. In zijn brieven naar huis vergeleek hij de Balinezen die met de Hollanders samenwerkten met NSB’ers: ‘Ze helpen de Hollanders en dus zijn ze goed, is de mening. Maar de Indonesiërs vechten voor hun onafhankelijkheid, net als het verzet in Holland dat deed.’ En ook: ‘Moffen die huizen in brand staken, beriepen zich als rechtvaardiging op Befehl ist Befehl. Maar als onze jongens een kampong in brand steken, hoe is het dan? Is er wel recht te vinden, behalve het recht van de sterkste?’</p>
<p>Destrée en veel van zijn strijdmakkers waren polderjongens uit de Kop van Noord-Holland, zonder enige tropenervaring. Ze wisten niets van de binnenlandse verhoudingen en begrepen weinig van de oorlog waarin ze waren beland. De manschappen die onderdeel uitmaakten van het Koninklijk Nederlands Indisch Leger (KNIL), dat al sinds jaar en dag werd ingezet om opstanden tegen het Nederlands gezag de kop in te drukken, behoorden tot een heel ander slag. Voor hen was Nederlands-Indië meer dan een kolonie, het was hun land en hun thuis dat met hand en tand verdedigd moest worden. Op Bali was de KNIL-eenheid Gadja Merah gelegerd, ofwel de ‘Rode Olifant Brigade’. Die bestond vooral uit getraumatiseerde voormalige krijgsgevangenen die aan de beruchte Birmese spoorlijn hadden gewerkt en meteen na afloop van de oorlog de wapenen moesten oppakken. De olifant werd bij de spoorlijn ingezet om zware boomstammen te verslepen, de kleur rood stond voor het vele bloed dat daar was vergoten. Alhoewel de mannen lichamelijk en geestelijk ernstig verzwakt waren, wilden de meesten onder hen meevechten. Bijna iedereen had familieleden verloren als gevolg van de gruwelijke slachtpartijen tijdens de Bersiap-tijd, de chaotische maanden na de Tweede Wereldoorlog, toen Indonesische nationalisten moordend en plunderend rondgingen en duizenden slachtoffers maakten onder vooral Indische Nederlanders. De Gadja Merah-eenheden, waar behalve de voormalige krijgsgevangenen ook Molukse militairen dienden, namen hun taak om orde en rust te brengen en het Nederlands-Indië van voor de oorlog weer te doen herrijzen, zeer serieus. Destrée snapte weinig van de KNIL-ers. ‘Voor elke biels een dooie, zeiden die lui over hun tijd aan de Birma spoorlijn.’ Waarmee ze bedoelden dat ze zwaar hadden geleden. ‘En dan kwamen wij met de Hongerwinter en de Gestapo, dat was ook geen pretje. Het boterde dus al meteen niet, we spraken een andere taal.’</p>
<p>Revolutionaire jeugd,</p>
<p>Na de landing van de eerste troepen op het strand in maart 1946 – drie maanden voor de komst van Destrée – verwachtte het Nederlandse leger weinig verzet van de Balinezen, zo blijkt uit het onderzoek van Robinson. Maar na een rustige eerste maand begonnen de problemen. Nederlandse officieren rapporteerden: ‘Dit eens zo vredelievende eiland wordt nu getroffen door een terreur van revolutionaire jeugd, wat een totale ontwrichting van het eens zo goed gestructureerde Balinese sociale systeem dreigt te veroorzaken.’ Het leger reageerde onverbiddelijk. Honderden opstandelingen werden doodgeschoten, duizenden gevangen genomen. Wie zich verzette werd neergestoken, onthoofd of met huis en al in brand gezet. Uit ooggetuigenverslagen die Robinson niet in zijn boek opnam, blijkt dat de Nederlanders kampongs in brand staken en de vluchtende bevolking doodschoten.</p>
<p>De Nederlandse legerleiding was vanaf de allereerste schermutselingen verdeeld over de te volgen strategie op Bali. De hoogste militair op het eiland was een zekere kolonel Ter Meulen, die zelf in Duitse werkkampen had gezeten. Hij riep op tot het staken van het geweld omdat hij vond dat er sprake was van ‘nazipraktijken waartegen de beschaafde wereld de afgelopen jaren heeft gevochten’. Hij rapporteerde aan zijn superieuren dat er in de eerste week van april 1946 al 52 Balinezen waren gedood en velen gewond geraakt. Onder de dodelijke slachtoffers bevonden zich ‘veel onbetekenende opstandelingen en zelfs een moeder en een kind die geen enkele relatie hadden tot het verzet’. Maar de oproep van Ter Meulen maakte weinig indruk op zijn onderofficieren, blijkt uit stukken die Vrij Nederland inzag bij het Nationale Archief. KNIL-kapitein Van Oldenborgh liet het hoofdkantoor in Denpasar weten dat er harde klappen aan de vijand moesten worden toegebracht en wel ‘met álle beschikbare middelen’. Bij de acties moest volgens Van Oldenborgh het doel steeds zijn ‘dat we de tegenpartij verliezen willen toebrengen’. Hij stelde voor gebruik te maken van Piper Cub- en B-25-gevechtsvliegtuigen. ‘Vooral het laatste vliegtuig heeft door zijn snelheid en bewapening een enorme morele indruk.’</p>
<p>Sadistisch</p>
<p>De vliegtuigen werden inderdaad ingezet, doorzeefde dorpen waren het gevolg. In november van dat jaar werden op één enkele dag bijna honderd verzetsstrijders gebombardeerd.</p>
<p>In gevechtssituaties beet het Gadja Merah de spits af. Daarachter kwamen de jongens uit Nederland. Die schrokken van de felheid van de KNIL-militairen. Destrée schreef aan zijn ouders: ‘Zij gaan ervoor door een heel grote smoel te hebben en als ze met velen zijn, er hard en wreed op in te gaan. Gevangenen worden door hen vaak lelijk mishandeld. Als excuses wordt aangevoerd dat hun vrouwen en dochters door de extremisten verkracht worden.’</p>
<p>Ook een strijdmakker van Destrée die met VN sprak maar anoniem wil blijven, had moeite met het harde optreden van de KNIL-eenheid. ‘Ik vond ze sadistisch. Mensen werden zwaar mishandeld tijdens de verhoren. Ik heb een keer bijna een vent van de inlichtingendienst doodgeschoten. Die was zo hard op een groep gevangenen aan het inslaan dat ik het niet meer kon aanzien.’ Er waren ook Stoottroepers die bewondering hadden voor de Gadja Merah. Oud-Stoottroeper Karel Keuls, die samen met Destrée op Bali diende, laat VN weten dat hij ze ‘fantastische kerels’ vond die ‘een rotte oorlog moesten vechten tegen de guerrilla’s’. Zij knapten volgens Keuls het echte werk op.</p>
<p>Op een dag kwam een stel ‘Stooters’ naar Destrée toe, of hij mee wilde ‘lijken kijken’. Ze zeiden: ‘Joh Charles, er zijn een hoop doden gemaakt.’ Maar Destrée ging niet mee. Dat was niets voor hem. ‘Later heb ik van één van de jongens de foto’s gekregen die ik nu nog in mijn fotoalbum heb.’ In een brief aan zijn ouders schreef hij: ‘Tabanan, 8 oktober 1946: Laatst was er een gevecht met de extremisten, vijftig kilometer hier vandaan. Acht Balinezen lieten er het leven en vier Jappen. Het stond vast dat de bevolking de extremisten gevoed had. De twaalf doden werden op een rijtje gelegd en de kampongbewoners werden gedwongen naar de verminkte lijken te kijken. Wat denkt men hier nu mee te bereiken?’</p>
<p>Na zeventig jaar is Destrée nog steeds verontwaardigd: ‘Het is toch van je reinste krankzinnigheid? Nederlandse militairen schoten extremisten ter plekke dood in een kampong. Hun familieleden, vrouwen en kinderen stonden er noodgedwongen omheen. De dorpelingen werden gestraft omdat ze die extremisten te eten gaven.’ Destrée was destijds geschokt door de gebeurtenissen, maar hij stelde geen vragen aan zijn meerderen. ‘Ik voelde me medeverantwoordelijk dat Nederlanders dit soort dingen deden. Maar je moest eten en drinken en slapen en je dienst doen. De legerleiding was ervan op de hoogte, ik ging ervan uit dat die actie zou ondernemen, maar dat gebeurde dus niet.’</p>
<p>In zijn bil geschoten</p>
<p>Er werd op Bali ook gemarteld tijdens de verhoren van de militaire inlichtingendienst. Koninklijke Landmacht-veteraan en gepensioneerd leraar Goos Blok was een van de mensen die meededen aan de martelpraktijken tijdens die verhoren. VN spreekt hem thuis in zijn studeervertrek, waar hij ook de lessen Nederlands en Engels voorbereidt die hij twee keer per week aan nieuwe immigranten geeft. Blok kwam in december 1947, anderhalf jaar na Destrée, aan op Bali. Op de boot had hij Maleis geleerd. Daarom werd hij bij de inlichtingendienst ingedeeld en belandde hij op de buitenpost Mengwi, waar hij werd omringd met KNIL’ers van de Gadja Merah. Op zijn eerste dag zag hij hoe collega’s een Balinees bewerkten met een waterslang. ‘Die werd zo bij die man in zijn keel geduwd en met water gevuld.’ Al snel deed Blok zelf ook mee. Hij sloeg gevangenen in elkaar, zette ze in de brandende zon en gebruikte de stroom van een veldtelefoon om ze te martelen. ‘Ik gaf ze de elektroden van de telefoon in hun hand en dan draaide ik zodat elektriciteit werd opgewekt. En dan zaten zij te trillen.’ In de buitenpost waar Blok zat, heerste ondanks de gruweldaden onderling een bijna gemoedelijke sfeer. Angst voor aanvallen van extremisten was er niet. Blok en zijn mannen gingen af en toe op patrouille om verzetsstrijders of dubbelspionnen op te pakken. Op een van die tochten werd een burger die op de vlucht was geslagen, in zijn bil geschoten. Hij bleef gewond in een kloof vastzitten. De officier van de groep zei tegen Blok: ‘Schiet hem maar dood. ’t Is zo lastig voor het Rode Kruis om hem uit de kloof te halen.’ Blok weigerde. Toen een ander het wel deed, hield hij zijn mond. Blok: ‘In het rapport stond: op de vlucht doodgeschoten. Schandalig! Zeker toen bleek dat zijn verzetsdaad eruit bestond dat hij had geweigerd belasting te betalen. Daar heb ik nu last van. Ik had die man moeten beschermen.’</p>
<p>Wraakgevoelens</p>
<p>Oud-Gadja-Merah-sergeant Feddy Poeteray (90) beaamt dat er geweld werd gebruikt, ook het soort incidenten dat Destrée beschreef in zijn brieven en dat te zien is op de foto’s. ‘Wij hadden maar één taak gekregen van generaal Spoor en koningin Wilhelmina, en dat was de kolonie beschermen. Dat daarbij onschuldige burgerslachtoffers vielen, was niet te voorkomen.’ Poeterays huis ademt de sfeer van het oude Indië: hij opent de deur in een gebatikte kamerjas en de rijst voor de lunch staat al op. In de boekenkast staan zwart-witfoto’s van voorouders, een rode olifant en zijn Gadja Merah-emblemen. Poeteray had net als veel van zijn medestrijders zware ontberingen geleden aan de Birmese spoorlijn. Bij hem speelden wraakgevoelens een grote rol. Zijn oma en tante waren tijdens de Bersiap-tijd verminkt, vermoord en in een put gesmeten. ‘Wij waren enorm gemotiveerd om te vechten. Dat vrijheidsstreven vonden we gezeur. Het moest snel afgelopen zijn daarmee.’</p>
<p>Poeteray, Destrée en hun eenheden werden na hun verblijf op Bali overgeplaatst naar Sumatra, waar Poeteray bij de inlichtingendienst terecht kwam. Ook daar ging het er hard aan toe. Maar in tegenstelling tot Blok heeft Poeteray terugkijkend geen medelijden met de slachtoffers. Het waren volgens hem vaak dubbelspionnen die de Nederlanders verraadden. ‘Die weerloze en slecht bewapende jongens uit Holland werden gefolterd en in de rivier gegooid. Ik heb de lichamen gezien, met afgehakte benen, uitgestoken ogen, afgesneden schaamdelen. De daders moest je direct opruimen, dat waren de orders die we kregen vanuit het hoofdkwartier in Palembang. Ik zei dan tegen zo’n vent: “Ga maar even plassen” en dan schoot ik hem van achter in zijn nek en dan viel hij meteen dood neer.’ Het doodschieten van een kleine jongen die in opdracht van zijn vader een brug had opgeblazen, ging ook Poeteray te ver. ‘Mijn Hollandse sergeant gaf me opdracht het bibberende jongetje dood te schieten, maar ik weigerde en liep weg.’ Later zag hij tot zijn ontsteltenis dat het kind alsnog was gedood. ‘Wat wist hij nou van die oorlog. Het was een rottijd. Maar als je zei: “Ik word soldaat”, dan moest je de consequenties dragen. Inclusief de wreedheden van beide kanten. Dat hoort bij een oorlog.’ Wrang is dat Poeteray na aankomst in Nederland net als veel van zijn medestrijders aan de kant werd gezet door de overheid en zelfs jarenlang heeft moeten vechten om zijn Nederlanderschap te bewijzen.</p>
<p>Goos Blok schaamt zich nog steeds voor zijn optreden van destijds. In de jaren tachtig ging hij met zijn vrouw naar Bali om in een plaatselijke kerk excuses te maken voor wat hij de bevolking had aangedaan. Hij oogstte daarmee groot applaus, maar tot echte opluchting leidde het bezoek niet. ‘Ik blijf het onbegrijpelijk vinden hoe ik ooit aan zoiets heb kunnen meedoen.’</p>
<p>Voor Charles Destrée, die juist trots is op zijn tijd in Indonesië – ‘we hebben wel degelijk mensen kunnen helpen’ – is het belangrijk dat deze feiten na zeventig jaar alsnog aan het licht komen. ‘Er zijn daar op Bali misdaden tegen de menselijkheid gepleegd. En de Nederlandse staat moet daar verantwoording over afleggen.’ </p>
<p>Tweeduizend dode Balinezen </p>
<p>Weinig aandacht voor vuile oorlog</p>
<p>De Canadese historicus Geoffrey Robinson schreef in 1995 The Dark Side of Paradise: Political Violence in Bali, dat nooit in Nederland werd gepubliceerd. Hij staat uitgebreid stil bij de strijd tussen de Nederlanders en de Indonesiërs in de jaren 1946-1949. Uit zijn onderzoek bleek dat het vele geweld op Bali – ook na de onafhankelijkheid – zijn oorsprong vond in het racistische en onderdrukkende koloniale systeem van de Nederlanders. Uit onvrede daarover zetten goed opgeleide Balinezen een eigen verzetsbeweging op. Robinson: ‘De grote vergissing van de Nederlanders was dat ze dachten alleen te vechten tegen de “extremisten” van Java en dat de Balinese bevolking wel aan hun kant zou staan.’ Tweeduizend Balinezen vonden de dood tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd op Bali. Robinson sprak voor zijn boek als eerste met Balinese ooggetuigen van de Nederlandse moordpartijen, maar ook met Nederlandse officieren. Verder raadpleegde hij onze archieven. Hij is verheugd dat de discussie over de vuile oorlog in Indonesië nu opnieuw wordt gevoerd. ‘Toen ik mijn onderzoek deed, was de sfeer hier heel defensief. Historici waren helemaal niet geïnteresseerd in negatieve verhalen over Nederlands optreden in de voormalige kolonie.’ Er is hier tot zijn verbazing weinig aandacht voor deze zwarte bladzijde en er is nooit geld vrijgemaakt voor een groot onderzoek.</p>
<p>Nee</p>


Bloedbaden op Bali

<p>indonesië</p>
<p>‘Er zijn drie gewetensvolle mariniers geweest die hebben gezegd: “Het bevel dat u geeft is in strijd met principes van het oorlogsrecht, dat doen wij niet.” Ik vind dat een militair daarvoor niet moet worden gestraft maar moet worden geprezen.’ Dit zei de huidige minister van Buitenlandse Zaken Frans Timmermans op 6 juni 2012 op radio 1, toen nog in zijn rol als Kamerlid in de oppositie. Onderwerp: eerherstel voor drie mariniers die in augustus 1947 tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog weigerden het bevel op te volgen om kampongs in brand te steken. De mannen kregen hiervoor gevangenisstraffen die opliepen tot drie jaar, zo bleek uit nooit eerder openbaar gemaakte vonnissen van de Krijgsraad bij de zeemacht in Oost-Indië die Vrij Nederland in het Nationaal Archief terugvond (zie vn.nl)</p>
<p>De mariniers waren onderdeel van een legereenheid die een strafcampagne uitvoerde in de Oost-Javaanse kampong Soetodjajan nadat jeeps op landmijnen van Indonesische onafhankelijkheidsstrijders waren gereden. Er werden mensen uit de kampong vermoord en huizen in brand gestoken. Voorafgaand aan de actie waren er al felle discussies onder de manschappen of dit wel kon, zo blijkt uit de dossiers. De toen achttienjarige Johannes de Hoog verklaarde later in een getuigenverhoor dat hij niet mee wilde doen aan een represaillemaatregel uit christelijke overtuiging. Ook de achtentwintigjarige luitenant Louis Stokking en sergeant van een geweergroep Martinus Smit sloten zich bij hem aan. De drie werden ontwapend en afgevoerd. Ze belandden onder erbarmelijke omstandigheden achter de tralies in Indonesië. Uiteindelijk zouden ze gratie krijgen, maar van eerherstel is het nooit gekomen.</p>
<p>Heel anders verging het luitenant Hans Herklots, destijds een van de leidinggevenden tijdens de acties. Hij zette aan tot de brandstichtingen en gaf de opdracht de drie mannen af te voeren. In de rechtszaal getuigde hij later tegen de mannen. Terug in Nederland had Herklots een glanzende carrière – hij schopte het uiteindelijk tot brigadegeneraal bij de Koninklijke Marechaussee. Hij overleed in 2006.</p>
<p>Uit naspeuringen van Vrij Nederland bleek dat ook de drie mariniers allen reeds zijn gestorven. Dochter Nicoline de Hoog reageerde vorig jaar stomverbaasd toen ze hoorde over het verleden van haar vader. Hij had er thuis nooit over gesproken. ‘Ik ben er heel trots op dat mijn vader geweigerd heeft,’ zei ze vorig jaar in dit blad.</p>
<p>Oorlogsmisdaden</p>
<p>De zaak kwam in 2012 in politiek Den Haag aan het rollen door Max van der Werff, in het dagelijks leven internationaal bedrijfsadviseur, maar mede door zijn familieverleden (hij heeft een Javaanse vader die getuige was van de moorddadige acties van de beruchte kapitein Raymond Westerling op Zuid-Sulawesi) als onderzoeker zeer betrokken bij de strijd om eerherstel van Indonesische slachtoffers én van Nederlandse militairen die weigerden mee te doen aan oorlogsmisdaden.</p>
<p>Van der Werff had in 2012 uitgebreid contact met toenmalig oppositielid Frans Timmermans, die hem persoonlijk uitnodigde om te komen praten. Een van de agendapunten van een bijeenkomst op 24 mei was de zaak van de drie weigeraars. ‘Timmermans is van mening dat de drie mariniers eerherstel dienen te krijgen,’ staat te lezen in het gesprekverslag. Twee weken later liet Timmermans zich in gelijke bewoordingen uit in een radio-interview. Hij vond dat de minister van Defensie ‘de plicht’ had deze zaak nog eens ‘heel goed’ tegen het licht te houden.</p>
<p>De zaak van de drie mariniers is onderdeel van een veel bredere kwestie: die van de vele Indië-weigeraars die al in Nederland weigerden het schip op te gaan en forse straffen kregen. Ook hiervoor wilde Timmermans zich inzetten, blijkt uit het verslag van de bijeenkomst van 24 mei. Verder was de PvdA’er een van de oppositieleden die zich hard maakten voor een grootscheeps wetenschappelijk onderzoek naar oorlogsmisdaden in Indonesië. Als minister bleek hij niet bereid er geld voor uit te trekken.</p>
<p>Timmermans en partijgenoot Angelien Eijsink stelden Kamervragen over de zaak aan de toen al demissionaire minister van Defensie Hans Hillen en die van Buitenlandse Zaken Uri Rosenthal. Ze vroegen onder meer of de drie mariniers niet als ‘voorbeeld kunnen worden gesteld voor datgene wat wij van onze militairen verwachten en waar we fier op zijn’. De antwoorden van Hillen uit september 2012, waarin hij aangaf geen aanleiding voor nader onderzoek naar de zaak te zien, waren voor Van der Werff en dochter Nicoline de Hoog teleurstellend. Eerherstel vond Hillen niet opportuun. ‘De desbetreffende mariniers hebben een keuze gemaakt die in het licht van deze tijd anders zou kunnen worden beoordeeld als destijds. Ik acht het echter niet zorgvuldig de toetsing van het gedrag van deze mariniers te herbeoordelen aan de hand van de hedendaagse normen en met de wetenschap van nu.’</p>
<p>Een kort bericht</p>
<p>Dochter Nicoline de Hoog is nog steeds verontwaardigd over wat zij ‘de dooddoeners’ van Hillen noemt: ‘Het was toch niet meer dan terecht dat mijn vader en de andere twee weigerden de dienstbevelen op te volgen? Dat is nu toch wel meer dan duidelijk! Waarom doen ze na zeventig jaar nog steeds zo moeilijk? Het lijkt erop dat ze niet willen dat er een beerput wordt opengetrokken.’</p>
<p>De hele affaire roept sterke emoties op bij De Hoog. ‘Het ergste van alles vind ik nog wel dat mijn vader zijn hele leven als crimineel geregistreerd heeft gestaan. Als weigeraar had hij een smet op zijn naam en is hij in zijn verdere leven in zijn keuzes beperkt. Hij wilde dominee worden, studeerde psychologie aan een niet-officiële universiteit en is uiteindelijk maar een eigen praktijk begonnen. Ik denk dat het hem niet lukte om een vaste baan te vinden.’</p>
<p>Max van der Werff probeerde in de maanden na de beantwoording door Hillen nog contact te zoeken met Frans Timmermans. De coalitiebesprekingen tussen de PvdA en de VVD waren al in volle gang. ‘Begrijpelijk dat de mailbox van Frans Timmermans overliep. Hij werd immers onze nieuwe minister van Buitenlandse Zaken. Toch zou een korte reactie heel fijn zijn geweest.’ Hij schreef ook een open brief waarin hij de net benoemde minister vroeg terug te komen op zijn als Kamerlid gestelde vragen. Maar het bleef stil.</p>
<p>Pas in december, Timmermans was toen al zes weken minister, kwam er een kort bericht van zijn secretariaat. Daarin staat dat het eerherstel van de drie mariniers ‘in belangrijke mate binnen de verantwoordelijkheid van de Minister van Defensie’ valt. Van der Werff kreeg daarom het advies contact op te nemen met dat ministerie. Verder taal noch teken van de ooit zo betrokken Timmermans zelf.</p>
<p>Nicoline de Hoog laat het er niet bij zitten. ‘Dan maak ik me aan dezelfde houding schuldig als onze regering. Ik wil eerherstel voor mijn vader en daarvoor wil ik tot het uiterste gaan.’ De Hoog is voornemens een rechtszaak tegen de staat te starten. Hiervoor heeft ze binnenkort overleg met advocaat Liesbeth Zegveld, dezelfde die eerder de zaak won van de weduwen uit dorp Rawagede, die een schadevergoeding kregen voor het leed dat hen was aangedaan. Ook de vrouwen uit Zuid-Sulawesi wier echtgenoten door kapitein Westerling en zijn mannen werden vermoord, werden bijgestaan door Zegveld. Zij ontvingen deze week excuses van de Nederlandse staat. Opmerkelijk was dat die excuses werden uitgesproken op een door Nederland bepaalde plaats en datum, zonder overleg met de vrouwen in kwestie. In Indonesië worden de slachtoffers op 11 december herdacht. Omdat de excuses kennelijk gemaakt moesten worden voordat premier Mark Rutte voor een handelsmissie in november naar Indonesië komt, voelden de vrouwen zich gebruikt. Zij weigerden dan ook naar Jakarta af te reizen.</p>
<p>Een woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken laat in een reactie weten dat de minister de kwestie van het eerherstel voor de drie mariniers ‘staatsrechtelijk gezien niet behartigt’ en verwijst opnieuw door naar het ministerie van Defensie.</p>
<p>Nee</p>


Harm Ede Botje

Geen moordenaars, wel een strafblad

Mischa Cohen (archief)

Wilder eten; SPECIAL (H)EERLIJK ETEN

<p>Bladwijzers / De beste online bronnen bij het nieuws</p>
<p>Wildplukken; Over het hek</p>
<p>&#8216;In Zaandam aan de Oostzijde, net onder het tunneltje door staat achter een hek een appelboom, maar de appels komen met de takken over het hek.&#8217; Dit meldt de wildplukwijzer, een digitale kaart waarop staat aangegeven waar op openbare plaatsen vruchten, groenten, noten, schelpdieren, paddenstoelen en kruiden kunnen worden geplukt of geoogst. Het is crisis en wildplukken is in de mode, dus wie trek heeft in de vruchten van de gele kornoelje kan onder meer terecht langs de Stellingweg in Tuindorp Oostzaan.</p>
<p>Boerenstadswens; Urban farming</p>
<p>Stadsmensen hebben geen idee meer wie hun eten produceert volgens Vereniging Boerenstadswens. In navolging van de trend &#8216;urban farming&#8217; die is overgewaaid vanuit de VS, brengen de agrarische idealisten de boerderij en de stad dichter bij elkaar. Bijvoorbeeld door de aanleg van een buurtmoestuin, het bereiden van een streekmaaltijd, het organiseren van een uitje naar een Amsterdamse boerderij of door de ondersteuning van Eetbaar Amsterdam, een platform van gepassioneerde amateurs en bezeten professionals, die om meer verbinding tussen voedsel en stadslandbouw roepen.</p>
<p>The New Yorker; Hooiparfait</p>
<p>Foerageren is een gastronomische trend. Bekende topkoks gaan graag zelf de natuur in om ingrediënten te plukken voor de meest exclusieve gerechten. Jane Kramer trok voor The New Yorker met ervaren foerageerders de natuur in; in Umbrië met de kok John Paterson, in Oxford met de schrijvers/foerageerders Paul Levy en Elisabeth Luard en in Denemarken met &#8216;s werelds beste kok René Redzepi. Hobbykoks kunnen via dit artikel op zoek gaan naar ingrediënten voor het maken van bijvoorbeeld een hooiparfait van room die 24 uur wordt gerijpt met hooi dat op 200 graden is geroosterd, vermengd met duizendblad, Oost-Indische kers, kamillegelei, ei, zuring en kamillesap.</p>
<p>Ga voor deze bronnen naar vn.nl/wildplukken</p>


Klaas Postma

De natuur in! ; SPECIAL (H)EERLIJK ETEN

<div class="lead">Zelf voedsel verzamelen of verbouwen scherpt de zintuigen, smeert de tong en is nog gratis ook. Hoe doe je dat?</div>
<figure id="post-50793 media-50793" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2012/07/c915d775-5e13-41a2-9878-b499df740211_newyorker_preview1.jpg" alt="Topkoks gaan de natuur in om ingredienten te zoeken" /><figcaption>Topkoks gaan de natuur in om ingredienten te zoeken</figcaption></figure>
<div class="mediaDossier-sources"><span class="totalLinks">3 bronnen</span><span class="colon">:</span><span class="textNumber">1</span><span class="websiteNumber">2</span></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Over het hek</h3>
<p>‘In Zaandam aan de Oostzijde, net onder het tunneltje door staat achter een hek een appelboom, maar de appels komen met de takken over het hek.’ Dit meldt de<a href="https://www.wildplukwijzer.nl/" class="normal" title="https://www.wildplukwijzer.nl/"> wildplukwijzer</a>, een digitale kaart waarop staat aangegeven waar op openbare plaatsen vruchten, groenten, noten, schelpdieren, paddenstoelen en kruiden kunnen worden geplukt of geoogst. Het is crisis en wildplukken is in de mode, dus wie trek heeft in de vruchten van de gele kornoelje kan onder meer terecht langs de Stellingweg in Tuindorp Oostzaan.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Urban Farming</h3>
<p>Stadsmensen hebben geen idee meer wie hun eten produceert volgens Vereniging <a href="https://www.boerenstadswens.nl" class="normal" title="www.boerenstadswens.nl">Boerenstadswens</a>. In navolging van de trend ‘Urban Farming’ die is overgewaaid vanuit de VS, brengen de agrarische idealisten de boerderij en de stad dichter bij elkaar. Bijvoorbeeld door de aanleg van een buurtmoestuin, het bereiden van een streekmaaltijd, het organiseren van een uitje naar een Amsterdamse boerderij of door de ondersteuning van ‘Eetbaar Amsterdam’, een platform van gepassioneerde amateurs en bezeten professionals, die om meer verbinding tussen voedsel en stadslandbouw roepen.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Hooiparfait</h3>
<p>Foerageren past helemaal in de huidige gastronomische trends. Bekende topkoks gaan graag zelf de natuur in om ingrediënten te plukken voor de meest exclusieve gerechten. Jane Kramer trok voor <a href="https://www.newyorker.com/reporting/2011/11/21/111121fa_fact_kramer?currentPage=all" class="normal" title="https://www.newyorker.com/reporting/2011/11/21/111121fa_fact_kramer?currentPage=all">The New Yorker</a> met ervaren foerageerders de natuur in; in Umbrië met de kok John Paterson, in Oxford met de schrijvers/foerageerders Paul Levy en Elisabeth Luard en in Denemarken met ’s werelds beste kok René Redzepi. Hobbykoks kunnen via dit artikel op zoek gaan naar ingrediënten voor het maken van bijvoorbeeld een hooiparfait van room dat 24 uur wordt gerijpt met hooi dat op 200 graden is geroosterd, vermengd met duizendblad, Oost-Indische kers, kamillegelei, ei, zuring en kamillesap.</p>
</p></div>
<style type="text/css">.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-container-horizontal {    width: 180px;height: auto;    padding: 0;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-container-vertical {    width: 360px;    height: 150px;    padding: 0;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-clip-horizontal {    width:  180px;    height: 260px;margin-bottom: 15px;float: left;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-clip-vertical {    width:  360px;    height: 150px;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-item {list-style-image: none!important;    width: 180px;height: auto;}/*.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-item-vertical {    margin-bottom: 10px;}*/.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-item-placeholder {    background: #fff;    color: #000;}/** *  Horizontal Buttons */.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-next-horizontal {    position: absolute;    top: 73px;    right: 5px;    width: 32px;    height: 32px;    cursor: pointer;    background: transparent url(next-horizontal.png) no-repeat 0 0;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-next-horizontal:hover {    background-position: -32px 0;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-next-horizontal:active {    background-position: -64px 0;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-next-disabled-horizontal,.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-next-disabled-horizontal:hover,.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-next-disabled-horizontal:active {    cursor: default;    background-position: -96px 0;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-prev-horizontal {    position: absolute;    top: 73px;    left: 5px;    width: 32px;    height: 32px;    cursor: pointer;    background: transparent url(prev-horizontal.png) no-repeat 0 0;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-prev-horizontal:hover {    background-position: -32px 0;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-prev-horizontal:active {    background-position: -64px 0;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-prev-disabled-horizontal,.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-prev-disabled-horizontal:hover,.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-prev-disabled-horizontal:active {    cursor: default;    background-position: -96px 0;}/** *  Vertical Buttons */.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-next-vertical {    position: absolute;    bottom: 5px;    left: 43px;    width: 32px;    height: 32px;    cursor: pointer;    background: transparent url(next-vertical.png) no-repeat 0 0;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-next-vertical:hover {    background-position: 0 -32px;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-next-vertical:active {    background-position: 0 -64px;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-next-disabled-vertical,.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-next-disabled-vertical:hover,.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-next-disabled-vertical:active {    cursor: default;    background-position: 0 -96px;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-prev-vertical {    position: absolute;    top: 5px;    left: 43px;    width: 32px;    height: 32px;    cursor: pointer;    background: transparent url(prev-vertical.png) no-repeat 0 0;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-prev-vertical:hover {    background-position: 0 -32px;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-prev-vertical:active {    background-position: 0 -64px;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-prev-disabled-vertical,.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-prev-disabled-vertical:hover,.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-prev-disabled-vertical:active {    cursor: default;    background-position: 0 -96px;}</style>
<p><script src="/static/JQueryCollection/js/jquery.jcarousel-0.2.5.pack.js" type="text/javascript"></script><script src="/static/JQueryCollection/js/javascript2.js" type="text/javascript"></script></p>


De natuur in!

Onze vuile oorlog

<div class="lead">Drie Nederlandse militairen die weigerden een kampong in brand te steken tijdens de eerste politionele actie, belandden in de cel. Tijd voor eerherstel. Een reconstructie.</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Het is 11 augustus 1947, drie weken na het begin van de eerste politionele actie, de oorlog die Nederland is begonnen tegen de jonge Indonesische Republiek. In de Oost-Javaanse kampong Soetodjajan nadert een patrouille van Nederlandse mariniers. Ze kammen de huizen uit op wapens. Daarna beginnen de militairen een nauwkeurig afgebakende strook van vijfhonderd bij tweehonderd meter plat te branden. Een Indonesische tiener probeert het wapen van een Nederlandse soldaat die zijn huis binnendringt af te pakken. Hij wordt ter plekke geëxecuteerd. Ook een andere jongen die verzet tracht te plegen, wordt onmiddellijk doodgeschoten. De mariniers gaan vervolgens van huis tot huis terwijl dorpelingen ontredderd toekijken naar de omhoogslaande vlammen.</p>
<p>De actie is een represaillemaatregel. Een dag eerder zijn een Nederlandse jeep en een truck op landmijnen van Indonesische verzetsstrijders gelopen bij de militaire post Pakisadji langs de weg naar Malang, niet ver van de gedoemde kampong. Alle sporen wijzen erop dat de mijnen zijn gelegd door &#8216;terroriserende Republikeinse benden&#8217; die zich schuilhouden in de kampong Soetodjajan, aldus kapitein Hendrik Grijzen in een verslag dat hij na de acties opstelt. Het is daarom volgens hem &#8216;tactisch noodzakelijk&#8217; het noordelijke gedeelte van de kampong &#8216;te elimineren&#8217;.</p>
<h5>Onschuldige burgers</h5>
<p>Twee zogenaamde &#8216;geweergroepen&#8217; krijgen de opdracht in actie te komen. Voorafgaand aan de patrouille ontstaat onder de mariniers een felle discussie, omdat bij de actie ook slachtoffers kunnen vallen onder onschuldige burgers. De achttienjarige marinier Johannes de Hoog zegt op hoge toon dat &#8216;hij zeker niet meedoet aan het in brand steken van een kampong als represaillemaatregel&#8217;, zo staat te lezen in een getuigenverklaring. Tijdens de patrouille meldt marinier De Hoog opnieuw dat hij niet aan het platbranden van de huizen mee kan doen. De actie strookt niet met zijn &#8216;christelijke overwegingen&#8217;. Ook luitenant Louis Stokking (28) weigert mee te doen.</p>
<p>Het tweetal krijgt te horen dat ze hoge straffen riskeren als ze weigeren bevelen op te volgen. &#8216;Weet wat je doet,&#8217; roept luitenant Hans Herklots (26) de weigeraars toe. &#8216;Ik weet wat ik doe en ik blijf erbij,&#8217; antwoordt Stokking, zo staat te lezen in zijn vonnis van de Krijgsraad bij de Zeemacht in Oost-Indië. Ook marinier De Hoog houdt voet bij stuk. Een derde militair sluit zich niet veel later bij hen aan. Sergeant Marinus Smit (33) &#8211; die leiding geeft aan een geweergroep &#8211; is al wel begonnen met het platbranden van huizen, en wordt omringd door vrouwen en kinderen die hem smeken hun woningen te sparen.</p>
<p>Dan kan hij het niet langer aan. Ook hij komt in conflict met zijn christelijke principes. Hij zit al langere tijd op de post Pakisadji en er is volgens hem nooit een schot gevallen. Van gevechten met de vijand is helemaal geen sprake, aldus Smit. Hij ziet niet in hoe de aanvoer van landmijnen door het platbranden van de kampong kan worden voorkomen. Dat er met het platbranden beter zicht op de vijand kwam, gelooft hij niet; een zogenaamd schootsveld wordt namelijk nooit drie kilometer van een post gemaakt en er moeten dan ook struiken en bossen aan de voorkant verwijderd worden, wat in Soetodjajan niet gebeurde. Smit is net als De Hoog en Stokking niet overtuigd van de militaire noodzaak van de actie, die hij vooral ziet als een zinloze wraakoefening tegen onschuldige burgers.</p>
<p>Te midden van de brandende huisjes en in paniek rond rennende bewoners komt het tot een botsing tussen luitenant Hans Herklots en sergeant Smit, die hij aantreft met een netje eieren die hij ergens heeft gevonden, nadat hij had besloten niet langer mee te doen. &#8216;Wat heb je daar in je handen,&#8217; briest Herklots. &#8216;Eieren,&#8217; antwoordt Smit droogjes. &#8216;Als de baas van de zaak eieren gaat zoeken, zal er van de uitvoering van orders wel niet veel terechtkomen,&#8217; constateert Herklots ontsteld. De luitenant beveelt Smit zich onmiddellijk weer aan het hoofd van zijn groep te stellen. Smit volgt het bevel op en even later loopt hij weer een woning binnen waar vrouwen en kinderen zitten. En wederom kan hij het niet over zijn hart verkrijgen het huis in brand te steken. &#8216;Jongens, laten we dit huis sparen,&#8217; roept Smit tegen zijn kameraden. Het komt opnieuw tot een hoogoplopende discussie. &#8216;Je bent een smerige lafaard als je dit huis in de fik steekt met die vrouwen en kinderen erbij,&#8217; valt een van de mariniers Smit bij. &#8216;Dat is nogal mooi om zoiets te beweren,&#8217; roept een marinier die in de aanslag staat om het huis af te branden. Hij laat het er niet bij zitten en haalt sergeant Jacobus van Tuinen (31) erbij. &#8216;Ik vind het verschrikkelijk om die huizen in brand te steken,&#8217; zegt Smit tegen Van Tuinen.</p>
<p>Het mag niet baten. De laatste geeft de bewoners opdracht het huis uit te gaan en geeft de militairen die in de aanslag staan de opdracht het alsnog af te branden. Van Tuinen en Herklots, het tweetal dat leiding geeft aan de actie, stelt daarna orde op zaken in de eigen gelederen. Weigeraars Smit, De Hoog en Stokking laten ze door hun kameraden ontwapenen en op transport stellen naar de nabijgelegen stad Malang, die onder controle van de Nederlanders staat.</p>
</div>
<figure id="post-51103 media-51103" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2012/07/e2ff95f4-69d9-4bdf-ac18-7d0624584b49_MijnOntmanteling_preview1.jpg" alt="Hugo Wilmar/Spaarnestad photo" /><figcaption>Hugo Wilmar/Spaarnestad photo</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
<h5>Te intellectueel</h5>
<p>De drie mariniers zitten een half jaar in de cel voordat ze op 5 januari 1948 voor de Zeekrijgsraad in Surabaya moeten verschijnen. De weigering bevelen op te volgen wordt het drietal streng aangerekend. De Krijgsraad spreekt in de drie vonnissen steeds van &#8216;opzettelijke ongehoorzaamheid gepleegd in tijd van oorlog waarbij de schuldige opzettelijk in zijn ongehoorzaamheid volhardt&#8217;. Sergeant Smit en luitenant Stokking wordt daarenboven verweten dat ze als leidinggevenden het slechte voorbeeld gaven, wat &#8216;demoraliserend&#8217; zou hebben gewerkt op de mariniers. De weigering van De Hoog wordt enerzijds toegeschreven aan zijn jeugdigheid. Anderzijds wordt hem verweten dat hij met zijn &#8216;intellectuele capaciteiten&#8217; (De Hoog deed de derde klas van het gymnasium) overwicht op de anderen uit zijn groep uitoefende. In beroep bij het Hoog Militair Gerechtshof stellen de raadsheren dat hij verstandig genoeg was om te kunnen beseffen dat zijn ideeën, &#8216;welke allerminst strookten met goede militaire opvattingen&#8217;, een verderfelijke invloed konden uitoefenen op &#8216;de meer eenvoudigen van geest&#8217;. Daarom heeft De Hoog volgende de rechters &#8216;een zware schuld op zich geladen&#8217;. De Krijgsraad gaat zelfs zover De Hoog als gevaarlijk te bestempelen: &#8216;mede gelet op de persoonlijkheid van beklaagde, wiens zelfbewustzijn van een gevaarlijk karakter is gebleken&#8217;.</p>
<p>In hoger beroep krijgt Smit maar liefst tweeënhalf jaar cel opgelegd, Stokking twee jaar en De Hoog anderhalf jaar. Het is voor zover bekend het enige geval van veroordeling van uitgezonden Nederlandse weigeraars tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog.</p>
</div>
<figure id="post-51103 media-51103" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2012/07/e070ce45-2df4-4d57-9873-cd5a226f94b4_Pakisadji._preview1.jpg" alt="Charles Breuer/Nederlands fotomuseum" /><figcaption>Charles Breuer/Nederlands fotomuseum</figcaption></figure>
<h5 class="wpg-element paragraph">Kamervragen</h5>
<div class="wpg-element paragraph">Na hun veroordeling blijft het oorverdovend stil in Nederland, ook bij critici van de oorlog als Het Parool en Vrij Nederland, die de verrichtingen van het Nederlandse leger nauwgezet volgen. Pas als de mariniers al meer dan een jaar in hun cel in Surabaya zitten, komen er mensen in actie die zich om hun lot bekommeren. PvdA-fractievoorzitter Marinus van der Goes van Naters en partijvoorzitter Koos Vorrink stellen op 14 oktober 1948 Kamervragen over de kwestie. Geldt &#8216;Befehl ist Befehl&#8217; soms in de Nederlandse rechtsstaat, vragen zij partijgenoot en premier Willem Drees en KVP-minister van Overzeese Gebiedsdelen Maan Sassen. Is het niet juist zo dat de mariniers het bij het rechte eind hadden met hun weigering? De parlementariërs vinden een gewillig oor. &#8216;Uit de processtukken en de bijgevoegde topografische kaart is de militaire noodzaak niet overtuigend gebleken,&#8217; schrijft minister Sassen aan Louis Beel, op dat moment Hoge Vertegen­woordiger van de Kroon, de hoogste autoriteit in wat dan nog Batavia heet.</p>
<p>Daarna blijft het lang stil. In januari 1949 gaat er een briefje van Batavia naar Den Haag waarin wordt gerept van &#8216;een ongelukkige samenloop van omstandigheden&#8217; waardoor &#8216;is verzuimd gegevens in te winnen&#8217; die nodig zijn om de Kamervragen te kunnen beantwoorden. Hier lijkt sprake van bureaucratische obstructie.</p></div>
<div class="wpg-element paragraph"><q class="pull-right">Volgens de regering was &#8216;allerminst sprake van een mensonterende opdracht</q></div>
<div class="wpg-element paragraph"></div>
<h5 class="wpg-element paragraph">Verstandelijk gehandicapt</h5>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Pas op 2 juni 1949 komt het antwoord van de regering. Toegegeven wordt dat niet is gebleken dat de kampong &#8216;vijandelijke elementen&#8217; herbergde. Ook vonden de militairen wapens noch springstoffen. Toch blijft de Nederlandse regering pal achter het vonnis van de Zeekrijgsraad staan, want er was volgens hen &#8216;allerminst sprake van een mensonterende opdracht&#8217;. Conclusie: ondanks aanvankelijke twijfel in de boezem van het kabinet sluiten de gelederen zich weer.</p>
<p>Op het moment dat de antwoorden de Kamer bereiken, zijn ze overigens achterhaald, want eind april 1949 worden de drie mannen vrijgelaten nadat ze van koningin Juliana gratie hebben gekregen.</p>
<p>En dat is wat ze wel verdienen, vindt Max van der Werff, onderzoeker en oprichter van de website 7mei.nl, waar hij voor eerherstel pleit. Hij heeft een Javaanse vader en beet zich de afgelopen jaren vast in de affaire van de drie mariniers. Onlangs bezocht hij de kampong Soetodjajan. &#8216;De dag na de brandstichting is de weg gesloten die de mariniers zogenaamd veiliger probeerden te maken. Waarom brand je een dorp af om een weg veiliger te maken terwijl je diezelfde weg de volgende dag sluit? En door het afbranden van het dorp kwam er ook geen beter zicht op de vijand. Het ging gewoon om een wraakactie tegen onschuldige burgers.&#8217;</p>
<p>Van der Werff sprak met twee bewoners die zich de aanval nog levendig kunnen herinneren. Een 92-jarige anonieme getuige vertelde dat een van de jongens die werd geëxecuteerd verstandelijk gehandicapt was. Zelf werd hij door Nederlandse militairen aangehouden en tijdens ondervragingen op zijn kop gehangen en met stokken geslagen. De andere getuige, de 94-jarige Jasman, vertelde dat er tijdens ondervragingen een stroomdraad met een knijper aan een van zijn vingers werd bevestigd. Van der Werff: &#8216;We willen het niet horen, maar Nederlandse militairen hebben zich wel schuldig gemaakt aan martelen. Ik noem het gewoon oorlogsmisdaden.&#8217;</p>
<p>Voormalig lid van de Krijgsraad voor de Landmacht in Indië en latere diplomaat Herman Burgers, inmiddels 85, bevestigde onlangs in de Volkskrant dat Nederlandse militairen, niet terugdeinsden voor marteling: &#8216;Marteling, het opzettelijk pijn en letsel toebrengen aan een weerloos slachtoffer, gebeurde routinematig. Er werd vaak gemarteld met elektrische stroom, dat is handig en schoon en men kan daar de veldtelefoon voor gebruiken. Maar er waren ook andere methoden.&#8217;</p>
<p>Jarenlang was praten over mogelijke oorlogsmisdaden in Indië taboe. Maar dat veranderde nadat oud-minister van Buitenlandse Zaken Ben Bot in 2005 &#8216;spijt&#8217; betuigde voor het aangerichte leed. In 2011 kregen zeven weduwen uit het dorpje Rawagede, waar Nederlanders een bloedbad aanrichtten, door de rechtbank een schadevergoeding toegekend voor geleden schade. Op dit moment loopt er een gelijksoortige zaak die is aangespannen door nabestaanden van de moordpartijen in Zuid-Sulawesi die werden gepleegd door de beruchte kapitein Raymond Westerling en zijn mannen.</p>
</div>
<figure id="post-51103 media-51103" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2012/07/dea7b2ae-eeff-4965-9df6-0be420926f58_politionele_acties03_preview1.jpg" alt="Privéarchief Nicoline de Hoog" /><figcaption>Privéarchief Nicoline de Hoog</figcaption></figure>
<h5 class="wpg-element paragraph">Nooit over gesproken</h5>
<div class="wpg-element paragraph">In de zaak van de drie mariniers zijn de hoofdpersonen overleden. Gerardus Stokking, zoon van Louis Stokking die in 1989 overleed, wist dat zijn vader in voormalig Nederlands-Indië had gevochten maar kwam pas na de dood van zijn vader achter de gebeurtennissen tijdens het leegruimen van het ouderlijk huis. &#8216;Mijn broer en ik vonden getikte brieven en verslagen van vonnissen. Daardoor wisten we wat er was gebeurd.&#8217; Stokking bleef zijn hele leven militair en is in de jaren vijftig naar de Antillen uitgezonden voor de marine. &#8216;Het incident heeft hem wel zijn strepen gekost,&#8217; aldus zoon Gerardus.</p>
<p>Van Marinus Smit is weinig bekend. De van herkomst Noordwijkse marinier had geen kinderen en is in 1994 op 79-jarige leeftijd overleden.</p>
<p>Nicoline de Hoog krijgt kippenvel als ze hoort over de verborgen geschiedenis van haar in 1980 overleden vader. Hij heeft er tijdens zijn leven nooit over gesproken. &#8216;Het enige wat hij aan mijn zus en mij vertelde over zijn verblijf in Indonesië, was dat als je daar heel hard op de grond stampte, er vogelspinnen naar beneden kwamen.&#8217; Toch verbaast het haar niets dat haar vader weigerde mee te doen aan het platbranden van huizen van onschuldige burgers. &#8216;Mijn vader was een vrije geest, iemand die heel erg opkwam voor zijn principes. Het was iemand met gevoel voor rechtvaardigheid.&#8217;</p>
<p>Nadat Vrij Nederland Nicoline de Hoog benaderde, is ze gaan graven in het verleden van haar vader en heeft ze uitgebreid gesproken met een familielid die zelf niet in de publiciteit wil. Daaruit komt het volgende beeld naar voren: De Hoog heeft verschrikkelijk geleden in de gevangenis in Surabaya. Hij zat tussen criminelen en moordenaars. Na zijn gratie kregen hij en de andere twee militairen nooit eerherstel, maar wel verstrekte de Nederlandse overheid een schadevergoeding. Van dat geld kocht hij studieboeken.</p>
<p>Na zijn straf keerde De Hoog terug naar zijn geboortestad Rotterdam. Hij wilde eigenlijk theologie studeren en dominee worden, maar het werd psychologie bij een hoogleraar van wie hij volgens dochter Nicoline enorm veel erkenning kreeg. Van zijn christelijke principes, waarop De Hoog zich in Indië beriep, deed hij in de jaren erna afstand. &#8216;Mijn vader wilde er niets meer mee te maken hebben. Het was een heel gedoe rondom de doop van mijn zus en mij, of dat nou wel of niet moest, mijn moeder wilde dat wel, ze waren het daar niet over eens.&#8217; Toen haar ouders scheidden was Nicoline vijftien jaar oud. Drie jaar later overleed haar moeder, kort daarop haar vader. &#8216;Achteraf denk ik dat mijn vader er niet over sprak omdat hij ons er niet mee lastig wilde vallen en te jong vond om erover te praten. Ik vind het erg jammer dat ik hem niet meer kan vragen hoe hij deze gebeurtenis een plek in zijn leven heeft gegeven.&#8217;</p>
<p>Nicoline ziet haar vader nu als een held. &#8216;Ik ben er heel trots op dat mijn vader geweigerd heeft.&#8217; Onderzoeker van Max van der Werff: &#8216;Dat deze drie mariniers principieel weigerden een oorlogsmisdaad te plegen en jarenlange gevangenisstraffen op de koop toe namen vind ik enorm bewonderenswaardig.&#8217;</p>
<p>Naar aanleiding van het onderzoek door Van der Werff zijn door de PvdA-Kamerleden Angelien Eijsink en Frans Timmermans Kamervragen over de kwestie gesteld. Hierin wordt niet alleen opgeroepen het drietal eerherstel te verlenen, maar ook om hen als voorbeeld te laten dienen van &#8216;dat wat wij van onze militairen verwachten en waar wij fier op kunnen zijn&#8217;.</p></div>


‘Jongens, laten we dit huis sparen’

Sander Donkers

Sophie Derkzen

‘Het mooie leven is d’r af’

<p>Weigeraars op Java</p>
<p>Het is 11 augustus 1947, drie weken na het begin van de eerste politionele actie, de oorlog die Nederland is begonnen tegen de jonge Indonesische Republiek. In de Oost-Javaanse kampong Soetodjajan nadert een patrouille van Nederlandse mariniers. Ze kammen de huizen uit op wapens. Daarna beginnen de militairen een nauwkeurig afgebakende strook van vijfhonderd bij tweehonderd meter plat te branden. Een Indonesische tiener probeert het wapen van een Nederlandse soldaat die zijn huis binnendringt af te pakken. Hij wordt ter plekke geëxecuteerd. Ook een andere jongen die verzet tracht te plegen, wordt onmiddellijk doodgeschoten. De mariniers gaan vervolgens van huis tot huis terwijl dorpelingen ontredderd toekijken naar de omhoogslaande vlammen.</p>
<p>De actie is een represaillemaatregel. Een dag eerder zijn een Nederlandse jeep en een truck op landmijnen van Indonesische verzetsstrijders gelopen bij de militaire post Pakisadji langs de weg naar Malang, niet ver van de gedoemde kampong. Alle sporen wijzen erop dat de mijnen zijn gelegd door &#8216;terroriserende Republikeinse benden&#8217; die zich schuilhouden in de kampong Soetodjajan, aldus kapitein Hendrik Grijzen in een verslag dat hij na de acties opstelt. Het is daarom volgens hem &#8216;tactisch noodzakelijk&#8217; het noordelijke gedeelte van de kampong &#8216;te elimineren&#8217;.</p>
<p>Onschuldige burgers</p>
<p>Twee zogenaamde &#8216;geweergroepen&#8217; krijgen de opdracht in actie te komen. Voorafgaand aan de patrouille ontstaat onder de mariniers een felle discussie, omdat bij de actie ook slachtoffers kunnen vallen onder onschuldige burgers. De achttienjarige marinier Johannes de Hoog zegt op hoge toon dat &#8216;hij zeker niet meedoet aan het in brand steken van een kampong als represaillemaatregel&#8217;, zo staat te lezen in een getuigenverklaring. Tijdens de patrouille meldt marinier De Hoog opnieuw dat hij niet aan het platbranden van de huizen mee kan doen. De actie strookt niet met zijn &#8216;christelijke overwegingen&#8217;. Ook luitenant Louis Stokking (28) weigert mee te doen.</p>
<p>Het tweetal krijgt te horen dat ze hoge straffen riskeren als ze weigeren bevelen op te volgen. &#8216;Weet wat je doet,&#8217; roept luitenant Hans Herklots (26) de weigeraars toe. &#8216;Ik weet wat ik doe en ik blijf erbij,&#8217; antwoordt Stokking, zo staat te lezen in zijn vonnis van de Krijgsraad bij de Zeemacht in Oost-Indië. Ook marinier De Hoog houdt voet bij stuk. Een derde militair sluit zich niet veel later bij hen aan. Sergeant Marinus Smit (33) &#8211; die leiding geeft aan een geweergroep &#8211; is al wel begonnen met het platbranden van huizen, en wordt omringd door vrouwen en kinderen die hem smeken hun woningen te sparen.</p>
<p>Dan kan hij het niet langer aan. Ook hij komt in conflict met zijn christelijke principes. Hij zit al langere tijd op de post Pakisadji en er is volgens hem nooit een schot gevallen. Van gevechten met de vijand is helemaal geen sprake, aldus Smit. Hij ziet niet in hoe de aanvoer van landmijnen door het platbranden van de kampong kan worden voorkomen. Dat er met het platbranden beter zicht op de vijand kwam, gelooft hij niet; een zogenaamd schootsveld wordt namelijk nooit drie kilometer van een post gemaakt en er moeten dan ook struiken en bossen aan de voorkant verwijderd worden, wat in Soetodjajan niet gebeurde. Smit is net als De Hoog en Stokking niet overtuigd van de militaire noodzaak van de actie, die hij vooral ziet als een zinloze wraakoefening tegen onschuldige burgers.</p>
<p>Te midden van de brandende huisjes en in paniek rond rennende bewoners komt het tot een botsing tussen luitenant Hans Herklots en sergeant Smit, die hij aantreft met een netje eieren die hij ergens heeft gevonden, nadat hij had besloten niet langer mee te doen. &#8216;Wat heb je daar in je handen,&#8217; briest Herklots. &#8216;Eieren,&#8217; antwoordt Smit droogjes. &#8216;Als de baas van de zaak eieren gaat zoeken, zal er van de uitvoering van orders wel niet veel terechtkomen,&#8217; constateert Herklots ontsteld. De luitenant beveelt Smit zich onmiddellijk weer aan het hoofd van zijn groep te stellen. Smit volgt het bevel op en even later loopt hij weer een woning binnen waar vrouwen en kinderen zitten. En wederom kan hij het niet over zijn hart verkrijgen het huis in brand te steken. &#8216;Jongens, laten we dit huis sparen,&#8217; roept Smit tegen zijn kameraden. Het komt opnieuw tot een hoogoplopende discussie. &#8216;Je bent een smerige lafaard als je dit huis in de fik steekt met die vrouwen en kinderen erbij,&#8217; valt een van de mariniers Smit bij. &#8216;Dat is nogal mooi om zoiets te beweren,&#8217; roept een marinier die in de aanslag staat om het huis af te branden. Hij laat het er niet bij zitten en haalt sergeant Jacobus van Tuinen (31) erbij. &#8216;Ik vind het verschrikkelijk om die huizen in brand te steken,&#8217; zegt Smit tegen Van Tuinen.</p>
<p>Het mag niet baten. De laatste geeft de bewoners opdracht het huis uit te gaan en geeft de militairen die in de aanslag staan de opdracht het alsnog af te branden. Van Tuinen en Herklots, het tweetal dat leiding geeft aan de actie, stelt daarna orde op zaken in de eigen gelederen. Weigeraars Smit, De Hoog en Stokking laten ze door hun kameraden ontwapenen en op transport stellen naar de nabijgelegen stad Malang, die onder controle van de Nederlanders staat.</p>
<p>Te intellectueel</p>
<p>De drie mariniers zitten een half jaar in de cel voordat ze op 5 januari 1948 voor de Zeekrijgsraad in Surabaya moeten verschijnen. De weigering bevelen op te volgen wordt het drietal streng aangerekend. De Krijgsraad spreekt in de drie vonnissen steeds van &#8216;opzettelijke ongehoorzaamheid gepleegd in tijd van oorlog waarbij de schuldige opzettelijk in zijn ongehoorzaamheid volhardt&#8217;. Sergeant Smit en luitenant Stokking wordt daarenboven verweten dat ze als leidinggevenden het slechte voorbeeld gaven, wat &#8216;demoraliserend&#8217; zou hebben gewerkt op de mariniers. De weigering van De Hoog wordt enerzijds toegeschreven aan zijn jeugdigheid. Anderzijds wordt hem verweten dat hij met zijn &#8216;intellectuele capaciteiten&#8217; (De Hoog deed de derde klas van het gymnasium) overwicht op de anderen uit zijn groep uitoefende. In beroep bij het Hoog Militair Gerechtshof stellen de raadsheren dat hij verstandig genoeg was om te kunnen beseffen dat zijn ideeën, &#8216;welke allerminst strookten met goede militaire opvattingen&#8217;, een verderfelijke invloed konden uitoefenen op &#8216;de meer eenvoudigen van geest&#8217;. Daarom heeft De Hoog volgende de rechters &#8216;een zware schuld op zich geladen&#8217;. De Krijgsraad gaat zelfs zover De Hoog als gevaarlijk te bestempelen: &#8216;mede gelet op de persoonlijkheid van beklaagde, wiens zelfbewustzijn van een gevaarlijk karakter is gebleken&#8217;.</p>
<p>In hoger beroep krijgt Smit maar liefst tweeënhalf jaar cel opgelegd, Stokking twee jaar en De Hoog anderhalf jaar. Het is voor zover bekend het enige geval van veroordeling van uitgezonden Nederlandse weigeraars tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog.</p>
<p>Kamervragen</p>
<p>Na hun veroordeling blijft het oorverdovend stil in Nederland, ook bij critici van de oorlog als Het Parool en Vrij Nederland, die de verrichtingen van het Nederlandse leger nauwgezet volgen. Pas als de mariniers al meer dan een jaar in hun cel in Surabaya zitten, komen er mensen in actie die zich om hun lot bekommeren. PvdA-fractievoorzitter Marinus van der Goes van Naters en partijvoorzitter Koos Vorrink stellen op 14 oktober 1948 Kamervragen over de kwestie. Geldt &#8216;Befehl ist Befehl&#8217; soms in de Nederlandse rechtsstaat, vragen zij partijgenoot en premier Willem Drees en KVP-minister van Overzeese Gebiedsdelen Maan Sassen. Is het niet juist zo dat de mariniers het bij het rechte eind hadden met hun weigering? De parlementariërs vinden een gewillig oor. &#8216;Uit de processtukken en de bijgevoegde topografische kaart is de militaire noodzaak niet overtuigend gebleken,&#8217; schrijft minister Sassen aan Louis Beel, op dat moment Hoge Vertegen­woordiger van de Kroon, de hoogste autoriteit in wat dan nog Batavia heet.</p>
<p>Daarna blijft het lang stil. In januari 1949 gaat er een briefje van Batavia naar Den Haag waarin wordt gerept van &#8216;een ongelukkige samenloop van omstandigheden&#8217; waardoor &#8216;is verzuimd gegevens in te winnen&#8217; die nodig zijn om de Kamervragen te kunnen beantwoorden. Hier lijkt sprake van bureaucratische obstructie.</p>
<p>Verstandelijk gehandicapt</p>
<p>Pas op 2 juni 1949 komt het antwoord van de regering. Toegegeven wordt dat niet is gebleken dat de kampong &#8216;vijandelijke elementen&#8217; herbergde. Ook vonden de militairen wapens noch springstoffen. Toch blijft de Nederlandse regering pal achter het vonnis van de Zeekrijgsraad staan, want er was volgens hen &#8216;allerminst sprake van een mensonterende opdracht&#8217;. Conclusie: ondanks aanvankelijke twijfel in de boezem van het kabinet sluiten de gelederen zich weer.</p>
<p>Op het moment dat de antwoorden de Kamer bereiken, zijn ze overigens  achterhaald, want eind april 1949 worden de drie mannen vrijgelaten nadat ze van koningin Juliana gratie hebben gekregen.</p>
<p>En dat is wat ze wel verdienen, vindt Max van der Werff, onderzoeker en oprichter van de website 7mei.nl, waar hij voor eerherstel pleit. Hij heeft een Javaanse vader en beet zich de afgelopen jaren vast in de affaire van de drie mariniers. Onlangs bezocht hij de kampong Soetodjajan. &#8216;De dag na de brandstichting is de weg gesloten die de mariniers zogenaamd veiliger probeerden te maken. Waarom brand je een dorp af om een weg veiliger te maken terwijl je diezelfde weg de volgende dag sluit? En door het afbranden van het dorp kwam er ook geen beter zicht op de vijand. Het ging gewoon om een wraakactie tegen onschuldige burgers.&#8217;</p>
<p>Van der Werff sprak met twee bewoners die zich de aanval nog levendig kunnen herinneren. Een 92-jarige anonieme getuige vertelde dat een van de jongens die werd geëxecuteerd verstandelijk gehandicapt was. Zelf werd hij door Nederlandse militairen aangehouden en tijdens ondervragingen op zijn kop gehangen en met stokken geslagen. De andere getuige, de 94-jarige Jasman, vertelde dat er tijdens ondervragingen een stroomdraad met een knijper aan een van zijn vingers werd bevestigd. Van der Werff: &#8216;We willen het niet horen, maar Nederlandse militairen hebben zich wel schuldig gemaakt aan martelen. Ik noem het gewoon oorlogsmisdaden.&#8217;</p>
<p>Voormalig lid van de Krijgsraad voor de Landmacht in Indië en latere diplomaat Herman Burgers, inmiddels 85, bevestigde onlangs in de Volkskrant dat Nederlandse militairen, niet terugdeinsden voor marteling: &#8216;Marteling, het opzettelijk pijn en letsel toebrengen aan een weerloos slachtoffer, gebeurde routinematig. Er werd vaak gemarteld met elektrische stroom, dat is handig en schoon en men kan daar de veldtelefoon voor gebruiken. Maar er waren ook andere methoden.&#8217;</p>
<p>Jarenlang was praten over mogelijke oorlogsmisdaden in Indië taboe. Maar dat veranderde nadat oud-minister van Buitenlandse Zaken Ben Bot in 2005 &#8216;spijt&#8217; betuigde voor het aangerichte leed. In 2011 kregen zeven weduwen uit het dorpje Rawagede, waar Nederlanders een bloedbad aanrichtten, door de rechtbank een schadevergoeding toegekend voor geleden schade. Op dit moment loopt er een gelijksoortige zaak die is aangespannen door nabestaanden van de moordpartijen in Zuid-Sulawesi die werden gepleegd door de beruchte kapitein Raymond Westerling en zijn mannen.</p>
<p>Nooit over gesproken</p>
<p>In de zaak van de drie mariniers zijn de hoofdpersonen overleden. Gerardus Stokking, zoon van Louis Stokking die in 1989 overleed, wist dat zijn vader in voormalig Nederlands-Indië had gevochten maar kwam pas na de dood van zijn vader achter de gebeurtennissen tijdens het leegruimen van het ouderlijk huis. &#8216;Mijn broer en ik vonden getikte brieven en verslagen van vonnissen. Daardoor wisten we wat er was gebeurd.&#8217; Stokking bleef zijn hele leven militair en is in de jaren vijftig naar de Antillen uitgezonden voor de marine. &#8216;Het incident heeft hem wel zijn strepen gekost,&#8217; aldus zoon Gerardus.</p>
<p>Van Marinus Smit is weinig bekend. De van herkomst Noordwijkse marinier had geen kinderen en is in 1994 op 79-jarige leeftijd overleden.</p>
<p>Nicoline de Hoog krijgt kippenvel als ze hoort over de verborgen geschiedenis van haar in 1980 overleden vader. Hij heeft er tijdens zijn leven nooit over gesproken. &#8216;Het enige wat hij aan mijn zus en mij vertelde over zijn verblijf in Indonesië, was dat als je daar heel hard op de grond stampte, er vogelspinnen naar beneden kwamen.&#8217; Toch verbaast het haar niets dat haar vader weigerde mee te doen aan het platbranden van huizen van onschuldige burgers. &#8216;Mijn vader was een vrije geest, iemand die heel erg opkwam voor zijn principes. Het was iemand met gevoel voor rechtvaardigheid.&#8217;</p>
<p>Nadat Vrij Nederland Nicoline de Hoog benaderde, is ze gaan graven in het verleden van haar vader en heeft ze uitgebreid gesproken met een familielid die zelf niet in de publiciteit wil. Daaruit komt het volgende beeld naar voren: De Hoog heeft verschrikkelijk geleden in de gevangenis in Surabaya. Hij zat tussen criminelen en moordenaars. Na zijn gratie kregen hij en de andere twee militairen nooit eerherstel, maar wel verstrekte de Nederlandse overheid een schadevergoeding. Van dat geld kocht hij studieboeken.</p>
<p>Na zijn straf keerde De Hoog terug naar zijn geboortestad Rotterdam. Hij wilde eigenlijk theologie studeren en dominee worden, maar het werd psychologie bij een hoogleraar van wie hij volgens dochter Nicoline enorm veel erkenning kreeg. Van zijn christelijke principes, waarop De Hoog zich in Indië beriep, deed hij in de jaren erna afstand. &#8216;Mijn vader wilde er niets meer mee te maken hebben. Het was een heel gedoe rondom de doop van mijn zus en mij, of dat nou wel of niet moest, mijn moeder wilde dat wel, ze waren het daar niet over eens.&#8217; Toen haar ouders scheidden was Nicoline vijftien jaar oud. Drie jaar later overleed haar moeder, kort daarop haar vader. &#8216;Achteraf denk ik dat mijn vader er niet over sprak omdat hij ons er niet mee lastig wilde vallen en te jong vond om erover te praten. Ik vind het erg jammer dat ik hem niet meer kan vragen hoe hij deze gebeurtenis een plek in zijn leven heeft gegeven.&#8217;</p>
<p>Nicoline ziet haar vader nu als een held. &#8216;Ik ben er heel trots op dat mijn vader geweigerd heeft.&#8217; Onderzoeker van Max van der Werff: &#8216;Dat deze drie mariniers principieel weigerden een oorlogsmisdaad te plegen en jarenlange gevangenisstraffen op de koop toe namen vind ik enorm bewonderenswaardig.&#8217;</p>
<p>Naar aanleiding van het onderzoek door Van der Werff zijn door de PvdA-Kamerleden Angelien Eijsink en Frans Timmermans Kamervragen over de kwestie gesteld. Hierin wordt niet alleen opgeroepen het drietal eerherstel te verlenen, maar ook om hen als voorbeeld te laten dienen van &#8216;dat wat wij van onze militairen verwachten en waar wij fier op kunnen zijn&#8217;.</p>


<p>Bladwijzers / De beste online bronnen bij het nieuws</p>
<p>The Huffington Post; Klamboes</p>
<p>De Zambiaanse econoom Dambisa Moyo is groot voorstander van bezuinigen op hulp. Op internetkrant The Huffington Post kruist ze de degens met hoogleraar ontwikkelingseconomie Jeffrey Sachs, haar voormalige Harvard-docent en grondlegger van de Millenniumdoelen. Volgens Sachs heeft Moyo &#8216;zelf beurzen ontvangen voor Harvard, maar onthoudt ze een Afrikaans kind tien dollar voor een klamboe tegen malaria&#8217;.</p>
<p>fd.nl; Katalysator</p>
<p>Niet bezuinigen maar investeren, met name in de private sector. Daarvoor pleit oud-minister van Ontwikkelingssamenwerking Bert Koenders samen met Nanno Kleiterp van ontwikkelingsbank FMO in Het Financieele Dagblad. Volgens Koenders heeft ontwikkelingssamenwerking een katalyserende rol gespeeld in de verbetering van het investeringsklimaat in ontwikkelingslanden.</p>
<p>Pauw &#038; Witteman; Snelle groei</p>
<p>Tot nu toe besteden we 0,7 procent van ons BNP aan armoedebestrijding. Journaliste Marcia Luyten en politicus Arend Jan Boekestijn zijn het erover eens dat de discussie niet over die norm moet gaan, maar over de effectiviteit van de hulp. Over de relatie tussen economische groei en ontwikkelingssamenwerking verschillen ze echter van mening tijdens een debat bij Pauw &#038; Witteman.</p>
<p>Humanistisch Verbond; Vooroordeel</p>
<p>Ontwikkelingspessimist Frans Bromet liet zich door Hivos uitdagen zijn camera te richten op een hulpproject in India. Gewapend met zijn bekende cynisme bezoekt hij een project voor duurzame landbouw. Hij geeft al snel toe dat hij eigenlijk voorstander is van milieuvriendelijke landbouw. Langzaam kantelt zijn vooroordeel en kan hij geen tegen argumenten meer bedenken.</p>
<p>Ga voor deze bronnen naar vn.nl/hulp</p>


Ontwikkelingshulp

<div class="lead">De VVD wil 3 miljard bezuinigen op ontwikkelingssamenwerking. Is dat een goed idee?</div>
<div class="mediaDossier-sources"><span class="totalLinks">4 bronnen</span><span class="colon">:</span><span class="videoNumber">2</span><span class="textNumber">1</span><span class="websiteNumber">1</span></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Klamboes</h3>
<p>De Zambiaanse econoom Dambisa Moyo is groot voorstander van bezuinigen op hulp. <a href="http://www.huffingtonpost.com/dambisa-moyo/aid-ironies-a-response-to_b_207772.html  " class="normal" title="http://www.huffingtonpost.com/dambisa-moyo/aid-ironies-a-response-to_b_207772.html">Op internetkrant The Huffington Post</a> kruist ze de degens met hoogleraar ontwikkelingseconomie Jeffrey Sachs, haar voormalige Harvard-docent en grondlegger van de Millenniumdoelen. Volgens Sachs heeft Moyo &#8216;zelf beurzen ontvangen voor Harvard, maar onthoudt ze een Afrikaans kind tien dollar voor een klamboe tegen malaria&#8217;.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Katalysator</h3>
<p>Niet bezuinigen maar investeren, met name in de private sector. Daarvoor pleit oud-minister van Ontwikkelingssamenwerking Bert Koenders samen met Nanno Kleiterp van ontwikkelingsbank FMO <a href="http://www.pvda.nl/opinie/opinie/Koenders+over+Moyo.html" class="normal" title="http://www.pvda.nl/opinie/opinie/Koenders+over+Moyo.html">in Het Financieele Dagblad</a>. Volgens Koenders heeft ontwikkelingssamenwerking een katalyserende rol gespeeld in de verbetering van het investeringsklimaat in ontwikkelingslanden.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Snelle groei</h3>
<p>Tot nu toe <a href="http://www.trouw.nl/tr/nl/4500/Politiek/article/detail/3230202/2012/03/23/Ontwikkelingssamenwerking-gaat-niet-om-geld.dhtml " class="normal" title="http://www.trouw.nl/tr/nl/4500/Politiek/article/detail/3230202/2012/03/23/Ontwikkelingssamenwerking-gaat-niet-om-geld.dhtml">besteden we</a> 0,7 procent van ons BNP aan armoedebestrijding. Journaliste Marcia Luyten en politicus Arend Jan Boekestijn zijn het erover eens dat de discussie niet over die norm moet gaan, maar over de effectiviteit van de hulp. Over de relatie tussen economische groei en ontwikkelingssamenwerking verschillen ze echter van mening tijdens <a href="http://pauwenwitteman.vara.nl/Politiek-detail.219.0.html?&amp;tx_ttnews%5Btt_news%5D=26024&amp;tx_ttnews%5BbackPid%5D=1547&amp;cHash=f7d4e8548dded3ffb12e1bb5f09490d4" class="normal" title="http://pauwenwitteman.vara.nl/Politiek-detail.219.0.html?&amp;tx_ttnews%5Btt_news%5D=26024&amp;tx_ttnews%5BbackPid%5D=1547&amp;cHash=f7d4e8548dded3ffb12e1bb5f09490d4">een debat</a> bij Pauw &#038; Witteman. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Vooroordeel</h3>
<p>Ontwikkelingspessimist Frans Bromet liet zich door Hivos uitdagen zijn <a href="http://www.uitzending.net/gemist/8908/Nederland-2/Van_goede_wil.html" class="normal" title="http://www.uitzending.net/gemist/8908/Nederland-2/Van_goede_wil.html">camera te richten </a>op een hulpproject in India. Gewapend met zijn bekende cynisme bezoekt hij een project voor duurzame landbouw. Hij geeft al snel toe dat hij eigenlijk voorstander is van milieuvriendelijke landbouw. Langzaam kantelt zijn vooroordeel en kan hij geen tegen argumenten meer bedenken.</p>
</p></div>
<style type="text/css">.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-container-horizontal {    width: 180px;height: auto;    padding: 0;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-container-vertical {    width: 360px;    height: 150px;    padding: 0;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-clip-horizontal {    width:  180px;    height: 260px;margin-bottom: 15px;float: left;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-clip-vertical {    width:  360px;    height: 150px;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-item {list-style-image: none!important;    width: 180px;height: auto;}/*.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-item-vertical {    margin-bottom: 10px;}*/.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-item-placeholder {    background: #fff;    color: #000;}/** *  Horizontal Buttons */.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-next-horizontal {    position: absolute;    top: 73px;    right: 5px;    width: 32px;    height: 32px;    cursor: pointer;    background: transparent url(next-horizontal.png) no-repeat 0 0;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-next-horizontal:hover {    background-position: -32px 0;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-next-horizontal:active {    background-position: -64px 0;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-next-disabled-horizontal,.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-next-disabled-horizontal:hover,.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-next-disabled-horizontal:active {    cursor: default;    background-position: -96px 0;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-prev-horizontal {    position: absolute;    top: 73px;    left: 5px;    width: 32px;    height: 32px;    cursor: pointer;    background: transparent url(prev-horizontal.png) no-repeat 0 0;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-prev-horizontal:hover {    background-position: -32px 0;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-prev-horizontal:active {    background-position: -64px 0;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-prev-disabled-horizontal,.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-prev-disabled-horizontal:hover,.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-prev-disabled-horizontal:active {    cursor: default;    background-position: -96px 0;}/** *  Vertical Buttons */.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-next-vertical {    position: absolute;    bottom: 5px;    left: 43px;    width: 32px;    height: 32px;    cursor: pointer;    background: transparent url(next-vertical.png) no-repeat 0 0;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-next-vertical:hover {    background-position: 0 -32px;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-next-vertical:active {    background-position: 0 -64px;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-next-disabled-vertical,.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-next-disabled-vertical:hover,.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-next-disabled-vertical:active {    cursor: default;    background-position: 0 -96px;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-prev-vertical {    position: absolute;    top: 5px;    left: 43px;    width: 32px;    height: 32px;    cursor: pointer;    background: transparent url(prev-vertical.png) no-repeat 0 0;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-prev-vertical:hover {    background-position: 0 -32px;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-prev-vertical:active {    background-position: 0 -64px;}.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-prev-disabled-vertical,.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-prev-disabled-vertical:hover,.wpg-carousel-skin-tabbed .jcarousel-prev-disabled-vertical:active {    cursor: default;    background-position: 0 -96px;}</style>
<p><script src="/static/JQueryCollection/js/jquery.jcarousel-0.2.5.pack.js" type="text/javascript"></script><script src="/static/JQueryCollection/js/javascript2.js" type="text/javascript"></script></p>


<p>Bladwijzers / De beste online bronnen bij het nieuws</p>
<p>The Nation; De oude verzetsstrijder</p>
<p>Tijdens de demonstraties in Madrid in het voorjaar van 2011 dook ineens overal het pamflet &#8216;Indignez-vous&#8217; (Wees woedend) van de 93-jarige Stéphane Hessel op.</p>
<p>De oude Franse verzetsheld vindt het tijd voor nieuw verzet omdat de invloed van het grootkapitaal sinds de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog nog nooit zo groot geweest.</p>
<p>Volgens Hessel is er woede nodig om de wereld vooruit te helpen. En om weerstand te bieden, moet je iets doen, iets scheppen. Hessel is kosmopoliet en ziet de Europese Crisis niet als momentum om een klein stapje terug te doen, maar juist als aanleiding om een grote stap vooruit te zetten in Europese samenwerking. Niet Europa beperken, maar uitbreiden.</p>
<p>VPRO Boeken; De cultuurhistoricus</p>
<p>In zijn boek Spiegelpaleis Europa waagt hoogleraar Europese studies Joep Leerssen zich aan het beschrijven van een Europees Gemeenschapsgevoel. &#8216;De&#8217; Nederlander bestaat niet. Net zomin als &#8216;de&#8217; Vlaming of &#8216;de&#8217; Griek. Voor de populistische politicus is het handig om het zelfbeeld aan te dikken, ook al bestaat dat uit halve waarheden. Typeringen van koele Nederlanders tegenover luie Grieken helpen de politicus om beleid te verkopen, maar berusten niet op feiten of echte gebeurtenissen. Leerssen ontkent niet dat er verschillen zijn, maar pleit voor een Europa als &#8216;doolhof vol culturele reflecties&#8217;.  In een podcast van VPRO Boeken bespreekt Joep Leerssen met Wim Brandt zijn boek, de Europese cultuur als beeldvorming en Spaanse kinderen die Kuifje lezen.</p>
<p>We swarm; Europese burgers</p>
<p>De van oorsprong Hongaarse wetenschapper Gabriella Gönczy zag hoe haar stad Berlijn na de val van de muur floreerde door de samensmelting van kunst uit verschillende Europese culturen. Samen met haar collega&#8217;s van het initiatief A soul for Europe promoot zij nu actief de Europese gemeenschapszin met het organiseren van cultuurprojecten, in samenwerking met onder andere de Europese Filmacademie. &#8216;Niemand houdt van zijn land vanwege de politiek, de valuta of de markt. Hetzelfde geldt voor Europa: zolang we het vooral zien als een bestuurlijke en bureaucratische organisatie is het moeilijk om van Europa te houden.&#8217; Op de website We Swarm vertelt ze hoe A soul for Europe activiteiten organiseert als een tweejaarlijkse conferentie in Berlijn en bijeenkomsten en workshops in alle uithoeken van Europa.</p>
<p>Time Magazine; De president van Italië</p>
<p>Mario Monti, &#8216;de belangrijkste man van Europa&#8217;, heeft de moeilijke taak te laveren tussen een steeds ontevredener bevolking en voorzichtige geldmarkten. &#8216;Kan deze man Europa in zijn eentje redden?&#8217; is de vraag die Time Magazine zich stelt. Ondanks zijn van oudsher pro-Europese houding bevindt Monti zich in een spagaat. In een interview met de Duitse krant Die Welt pleit de Italiaanse president ineens tegen de &#8216;Verenigde Staten van Europa&#8217;. Europa hoeft geen federatie te zijn, omdat er geen oorlogsdreiging meer is. Dat is een opmerkelijke uitspraak, zeker voor een van de grondleggers van de Spinelli Group, de Europese belangenorganisatie met als primair doel: de vorming van een federaal Europa. Is hij van zijn geloof gevallen of probeert hij puur massale protesten aan het thuisfront te voorkomen?</p>
<p>Duitslandweb; De Duitse filosoof</p>
<p>Dat is precies het dilemma dat de Duitse filosoof Jürgen Habermas probeert op te lossen. Hij ziet Europese samenwerking als de garantie voor vrede en vooruitgang. Eind vorig jaar publiceerde hij een groot essay waarin hij zich hevig verzet tegen de groeiende euroscepsis. Habermas is juist voor een sterker Europa met meer democratische controle. Doordat het noodpakket werd samengesteld door de Europese Raad en niet door het Europees Parlement, ligt het initiatief nu grotendeels bij de nationale leiders. Volgens Habermas ligt hun loyaliteit primair bij hun eigen land &#8211; zie Mario Monti &#8211; terwijl Europa leiders nodig heeft die over de grenzen heen kijken.</p>
<p>YouTube; De europarlementariër</p>
<p>Europees parlementslid Guy Verhofstadt blijft onverminderd pleitbezorger van de ´Verenigde Staten van Europa´. Tijdens de nieuwjaarsbijeenkomst van D66 legde de Belgische oud-premier in een vurig betoog uit dat de crisis in eerste instantie een crisis van politiek leiderschap is. De huidige leiders van Europa zien niet in dat de crisis alleen is op te lossen met een sterker Europa. Hoe kun je wereldproblemen oplossen vanachter je nationale grenzen, vraagt hij zich af. Tijdens de Eurotop van 23 mei hamerde Verhofstadt er opnieuw op dat de crisis alleen is op te lossen met een economische en politieke Unie. Want een munt zonder staat bestaat nergens.</p>
<p>Project Syndicate; De Franse Churchill</p>
<p>Gezond verstand en hoop. Dat zijn volgens hoogleraar Dominique Moïsi van het Franse Instituut voor Internationale Zaken de belangrijkste ingrediënten om de zware storm te doorstaan die door Europa raast. De invloedrijke politicoloog geeft op de blog Project Syndicate tien redenen waarom we moeten blijven geloven in Europa. De voornaamste reden? Europa heeft simpelweg geen beter alternatief. Moïsi is een soort moderne Winston Churchill: vervang in diens beroemde citaat het woord &#8216;democratie&#8217; door &#8216;Europa&#8217; en je krijgt Moïsi&#8217;s belangrijkste pro-Europese argument: Europa is de slechtste regeringsvorm, op alle andere na.</p>
<p>Ga voor deze bronnen naar vn.nl/proeuropa</p>


Het duistere verleden van de commando’s in Indië

Tussen hoop en teleurstelling

Bloedbaden op Bali

Bloedbaden op Bali

Geen moordenaars, wel een strafblad

Wilder eten; SPECIAL (H)EERLIJK ETEN

De natuur in! ; SPECIAL (H)EERLIJK ETEN

De natuur in!

Onze vuile oorlog

Onze vuile oorlog

‘Jongens, laten we dit huis sparen’

‘Het mooie leven is d’r af’

‘Jongens, laten we dit huis sparen’

Ontwikkelingshulp

Ontwikkelingshulp

Eurovisionair gezocht