Erik Borgman (1957) is hoogleraar ‘theologie van de religie, in het bijzonder het christendom’ aan de Universiteit van Tilburg. Hij publiceerde recent ‘Metamorfosen; Over religie en moderne cultuur’ en ‘Want de plaats waarop je staat is heilige grond; God als onderzoeksprogramma’.

‘Wat mogen we hopen? Dát we mogen hopen! Sinds de Verlichting is de gebruikelijke vraag geworden: “Is hoop wel rationeel?” En het gebruikelijke antwoord is: “Nee, maar zonder kunnen we niet.” Hoop is een illusie, maar om te leven, hebben we deze illusie nodig. Zo wordt Immanuel Kant, die de vraag wat we mogen hopen voor het eerst in alle scherpte stelde, ook vaak geïnterpreteerd. Theoretisch laat de hoop zich niet rechtvaardigen, maar om praktisch te kunnen leven, hebben we de overtuiging nodig dat het leven ergens toe dient.

Deze praktische noodzaak is in mijn ogen wel degelijk een vorm van rationaliteit. Zo lees ik Kant ook. Want uiteindelijk is rationaliteit zelf afhankelijk van hoop,...