Lekken bij de AIVD
Hoofdredacteur Sjuul Paradijs spuwde afgelopen donderdag vuur in verschillende tv-uitzendingen. De Telegraaf was volgens hem &#8216;beloerd en gevolgd&#8217; door de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD). Afgelopen week deden, in de woorden van Paradijs, de &#8216;monsters&#8217; van de politie een huiszoeking bij verslaggeefster Jolande van der Graaf. Daar vonden de speurders staatsgeheime stukken die de journaliste volgens het OM niet in haar bezit mag hebben.
Daarnaast zou Van der Graaf met twee artikelen de &#8216;nationale veiligheid&#8217; in gevaar hebben gebracht. In één publicatie meldde de krant dat de Nederland bezoekende dalai lama extra is beveiligd op grond van AIVD-informatie. In een eerder artikel schreef de journaliste dat de Nederlandse regering in de Irak-kwestie op het verkeerde been is gezet door de veiligheidsdienst. Volgens De Telegraaf heeft de AIVD buitenlandse inlichtingenrapporten overgenomen zonder deze te verifiëren.
In een reactie op de huiszoeking stelde verantwoordelijk minister Guusje ter Horst (Binnenlandse Zaken) dat het bezit van staatsgeheimen verboden is, óók voor journalisten. &#8216;Krijgen ze staatsgeheime informatie aangeboden, dan moeten ze deze weigeren of hiervan aangifte doen bij de politie.&#8217; Ze vindt de wet aan haar zijde. Wie melding verzuimt riskeert een gevangenisstraf van zes jaar. Op publicatie staat zelfs vijftien jaar cel. Maar hoe &#8216;geheim&#8217; zijn staatsgeheimen eigenlijk? Zes vraagtekens bij het geheimzinnige &#8216;STG-stempel&#8217;.
1. Wat doet de dienst?
AIVD-ambtenaren vullen hun dagen vooral met het verzamelen van informatie betreffende de &#8216;nationale veiligheid&#8217;; harde, zachte, zinnige of onzinnige, publieke of privé-informatie, het maakt niet uit. De medewerkers hebben een breed scala aan middelen tot hun beschikking. Ze mogen afluisteren, schaduwen of inbreken om de noodzakelijk geachte gegevens te verzamelen. Die informatie gaat naar verantwoordelijke ministeries en daar wordt besloten tot eventuele vervolgacties.
2. Hoe &#8216;geheim&#8217; is de informatie?
Zo&#8217;n vijfennegentig procent van de informatie (over zaken als terrorisme, dierenactivisme en wapenhandel) is afkomstig uit open bronnen: daaronder vallen kranten, televisieprogramma&#8217;s, rapporten van hulporganisaties en internetdiensten van bijvoorbeeld de Kamer van Koophandel en het Kadaster. De AIVD&#8217;ers doen verslag van hun bevindingen in zogenaamde &#8216;ambtberichten&#8217;. Die stukken krijgen de code &#8216;STG&#8217; en zijn daarmee staatsgeheim. Ergo: sommige informatie afkomstig uit openbare bronnen, waar burgers ook toegang toe hebben, wordt door de dienst &#8216;opgewaardeerd&#8217; tot staatsgeheim.
Daarnaast is er uiteraard informatie afkomstig uit eigen waarneming. Een klein groepje AIVD&#8217;ers is &#8216;operateur&#8217;. Deze medewerkers benaderen nog het meest het clichébeeld van een geheim agent. Ze krijgen hun informatie via menselijke bronnen. Het gaat dan om mensen die gemakkelijker toegang hebben tot sommige &#8216;doelen&#8217; dan de dienst zelf: zakenmensen in het buitenland, asielzoekers, criminelen. Voor deze informatie is de &#8216;zeer vertrouwelijke status&#8217; voor de hand liggend: vaak hangt het leven van een informant af van die geheimhouding.
Ten slotte wisselt de dienst informatie uit met de inlichtingendiensten van de politie, en zusterorganisaties in het buitenland als de Amerikaanse CIA en de Britse MI6. Die gegevens zijn vaak op dezelfde manier verkregen, hoewel het bij sommige buitenlandse diensten ook usance is om voor informatie fors te betalen.
3. Hoe betrouwbaar is &#8216;geleende&#8217; informatie?
Neem de Irak-kwestie. Sadam Hoessein zou beschikken over kernwapens, meldde de CIA voor aanvang van de inval. De Amerikanen leunden daarbij onder andere zwaar op informatie van de Duitsers. De Duitse inlichtingendienst baseerde zich op haar beurt op de verhalen van Rafid Ahmed Alwan, wiens codenaam &#8216;Curveball&#8217; was. Achteraf bleek deze man een opportunistische taxichauffeur die claimde als ingenieur bij een Iraakse kernwapenfabriek te hebben gewerkt. De Duitsers noemden hem uiteindelijk &#8216;gek en niet te handhaven&#8217; en volgens vrienden van Curveball was hij een aartsleugenaar. Toch bleef de CIA hem in haar rapporten aanhalen en ondersteunde zo het Irak-beleid van Bush. Vervolgens schaarde Nederland zich aan de zijde van de VS als het ging om de invasie van Irak.
4. Hoe herken je een staatsgeheim AIVD-document?
Het predikaat &#8216;STG&#8217; moet op een specifieke manier getikt en onderstreept zijn. Het gaat van &#8216;STG Confidentieel&#8217;, &#8216;STG Geheim&#8217; tot &#8216;STG Zeer geheim&#8217;. Stukken met het predicaat &#8216;STG Zeer geheim&#8217; bevatten ook de namen van bronnen van de AIVD-operateurs. Die documenten mogen slechts door een enkeling worden ingezien en worden altijd in een kluis bewaard. Maar uit een recent proces tegen oud-AIVD-medewerker Paul H. blijkt dat die kluisdeuren lang niet altijd gesloten waren. Ook werd er geen administratie van kopieën bijgehouden.
5. Hoe uniek zijn de staatsgeheimen?
Sommige &#8216;Zeer geheime&#8217; STG-informatie blijkt bij meerdere personen buiten de dienst bekend. De zaak van Paul H. ging onder andere over &#8216;gelekte&#8217; staatsgeheime stukken afkomstig uit een onderzoek naar een vermeend pedofielennetwerk bestaande uit hoge justitie- en politiemensen. Paul H., die ontkende de lekkende bron te zijn, werd in eerste aanleg door de rechtbank veroordeeld voor het in bezit hebben van deze stukken. Het ging echter om informatie die ook bekend was bij &#8216;derden&#8217;, zo bleek tijdens het hoger beroep. Onder andere de links activistische nieuwswebsite Kleintje Muurkrant publiceerde uit het pedo-onderzoek. Waarom werd zijn cliënt wél en de journalisten niet aangepakt, vroeg H.&#8217;s advocaat zich af. Hij deed aangifte tegen Kleintje Muurkrant. Maar tot zijn verbazing wilde het OM de site niet vervolgen. Blijft de vraag: ging het nu wel of niet om een uniek, staatsgeheim document?
6. Doet de AIVD altijd aangifte als er wordt gelekt?
Nee. Weliswaar roept de hoofdredacteur van De Telegraaf dat Nederland een politiestaat is, omdat de opsporingsinstanties bij zijn medewerker binnenvielen. Maar in het verleden publiceerde de krant regelmatig uit bronnen van de geheime dienst, zonder dat daar strafrechterlijke consequenties aan zaten.

Wat is een staatsgeheim?