<div class="wpg-element lead-bold">
<p>Frank Ankersmit (1945) is hoogleraar intellectuele en theoretische geschiedenis aan de Universiteit Groningen. Vorig jaar verscheen van hem ‘De sublieme historische ervaring’ en zojuist ‘De tien plagen van de staat; de bedrijfsmatige overheid gewogen’ onder redactie van Ankersmit en Leo Klinkers.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>‘Democratie is een oud begrip; het stamt uit de tijd van Athene. Iedere tijd geeft er een andere inhoud aan – en zo hoort het ook. Maar er is een constante: alleen de democratie kent het algemeen belang, en gebruikt dat als politiek kompas. In de monarchie draait het om het belang van de vorst en in een aristocratie om dat van een kleine minderheid; daar gaan publiek en privaat belang in elkaar op. De democratie daarentegen kent een strikte scheiding tussen beide; zij weet dat we op het verkeerde pad zijn wanneer private belangen het publieke belang vertekenen. De Franse Revolutie heeft ons met de democratie ook die scheiding tussen publiek en privaat gegeven.</p>
<p>Dat raken we nu weer kwijt. Het is tegenwoordig in de mode om publieke belangen en functies in private handen te leggen. Zie de zorg, de post en het spoor. Daar gelden nu slechts private belangen. Dan kun je moeilijk meer van een democratische staat spreken. We gaan weer terug naar de Middeleeuwen, het feodalisme en de tijd van de huurlegers – zoals Halliburton en Blackwater in de Verenigde Staten. Een indicatie voor deze tendens is ook de juridisering van de samenleving; de rechter beslist in toenemende mate privaatrechtelijk over publieke en politieke aangelegenheden. De VS zijn hier, zoals in zoveel zaken, ons weinig opwekkende voorland.</p>
<p>Een belangrijke consequentie van deze verschuiving naar het privaatrechterlijke domein is dat het per definitie ten koste gaat van de zwakkeren in de samenleving. Politiek gaat over conflict. Aan ieder conflict zitten twee kanten. In de eerste plaats is er het conflict zelf. Maar daarnaast wordt ieder conflict als een schaduw begeleid door de vraag of dat conflict in de private of de publieke sfeer getrokken moet worden. Doe je het eerste, dan zal de sterkste private partij het altijd winnen. De zwakkere partij heeft pas een kans als men kiest voor de publieke sfeer.</p>
<p>Om het algemeen belang te kunnen dienen, moeten publieke bevoegdheden corresponderen met publieke verantwoordelijkheden. Ook hier is een zorgelijke ontwikkeling gaande. Bij de onderwijsvernieuwingen, de privatisering en andere rigoureuze veranderingen komen de bevoegdheden niet meer overeen met de verantwoordelijkheden. Een voorbeeld: het rapport van de commissie Dijsselbloem. Hier wordt een aantal oud-ministers als schuldige aangewezen voor de ramp van het onderwijs. Er is iets misgelopen met de verantwoording; de Kamer heeft de blunders indertijd niet geconstateerd. Degenen die de fouten hebben gemaakt, zeggen dat ze het goed gedaan hebben, of dat ze een product van de omstandigheden zijn. Dat is niet waar. Ze waren bevoegd en daarom politiek verantwoordelijk. De instelling van die commissie-Dijsselbloem dwingt tot een reactivering van de politieke verantwoordelijkheid van Ritzen, Wallage, Netelenbos en Van Kemenade voor het door hen gevoerde beleid.</p>
<p>Als democratie vanuit een filosofisch discours wordt benaderd, dan kan het haar weerbaar maken en houden. Maar er moet altijd een concrete vertaalslag naar de werkelijkheid worden gemaakt. Zoals De Tocqueville ooit zei: in de politiek is niets zo improductief als een abstract idee.’</p>
</p></div>
<p> </p>


Maurits Martijn

Gerelateerd