<div class="lead">
Dit weekend overleed oud-verzetsstrijder Truus Menger-Oversteegen op 92-jarige leeftijd. Drie jaar geleden sprak Harm Ede Botje haar over het verraad van haar medestrijder Hannie Schaft.
</div>
Het was op een prachtige lenteavond ergens begin april 2013 dat ik naar Bovenkarspel reed, naar de Houtzaagmolensingel, voor een gesprek met Truus Menger-Oversteegen, verzetsheld en vriendin van Hannie Schaft. De exacte datum weet ik niet meer, maar het was vlak voor de geboorte van mijn tweede zoon, want dat is waar Truus Menger als eerste over begon toen ik mijn opnameapparaatje aanzette. ‘Moet je niet naar je vrouwtje,&#8217; zei ze. ‘Direct bevalt ze en dan ben je er niet.’ Ik verzekerde haar dat mijn geliefde weliswaar op alle dagen liep, maar dat het zover nog niet was. Daarna gingen we zitten aan haar eettafel en schonk ze een kopje thee in.
De reden dat ik naar Bovenkarspel was afgereisd was een verhaal waar ik samen met collega Erik Schaap aan werkte en waar Truus Menger grote belangstelling voor had. In voorheen gesloten dossiers uit het Nationaal Archief hadden we onderzoek gedaan naar Tonny Jansen, tijdens de Tweede Wereldoorlog politieman in Zaandam. Hij was na de oorlog veroordeeld tot tweeënhalf jaar gevangenisstraf wegens collaboratie. Maar wat in zijn rechtszaak nooit aan de orde was gekomen – en wat door latere geschiedschrijvers ook over het hoofd werd gezien – was zijn rol bij het verraad van Hannie Schaft, het meisje met het rode haar en medestrijder van Truus Menger.
Wat was er gebeurd? Op 21 juni 1944 pleegden Hannie Schaft en Jan Bonekamp een aanslag op de Zaanse politiecommandant Willem Ragut. Hierbij raakte Ragut zwaargewond, maar liggend op de grond slaagde hij er in Bonekamp neer te schieten. Schaft wist wel te ontvluchten. Niet veel later werd Bonekamp gearresteerd. Vanaf dat moment kwam Jansen in het vizier. In de geschiedschrijving was het verhaal altijd dat ‘een foute politieman’ Bonekamp aan de Duitsers had overgedragen. Maar in werkelijkheid was het gedaan door Jansen, die weliswaar fout was, maar ook goede contacten had met het verzet in Zaandam, zo goed zelfs dat verzetscommandanten van gereformeerde, katholieke en sociaaldemocratische huize na de oorlog voor hem ontlastende verklaringen aflegden.
De enige verzetsstrijders die niets van Jansen moesten hebben, waren de communisten. Hij had een belangrijke rol gespeeld bij razzia’s waarbij communisten werden opgepakt, gaf namen door van CPN’ers en had een lijst aangelegd van vermeende communisten waarbij huiszoekingen moesten worden gedaan. En toen de communist Jan Bonekamp in zijn handen viel, voelde hij dan ook weinig noodzaak hem te redden.
Na de oorlog verbaasden de Kriminalsekretär van de Sicher­heitspolizei Emil Rühl en het gevreesde Sicherheitspolizei-lid Friedrich Christian Viebahn zich tegenover hun ondervragers over de ijver van Jansen. Volgens Rühl en Viebahn was het voor Jansen ‘een kleine moeite’ geweest Bonekamp te laten onderduiken en hem te laten behandelen. Rühl: ‘Ik zou toch denken dat elke arts bereid zou zijn geweest deze man te helpen en hem hierdoor uit handen van de Duitse politie te houden.’
Toen ik Truus Menger het verhaal vertelde streden bij haar verbazing en woede om voorrang. ‘Het is toch godsgeklaagd,’ zei ze toen ze hoorde dat Jansen na de oorlog slechts tot tweeënhalf jaar werd veroordeeld. ‘Weet je waarom Jansen zo heeft geopereerd? Bonekamp was een communist. Daarom stak hij geen hand voor hem uit. En weet je waarom er na de oorlog geen aandacht was voor deze zaak? Opnieuw: omdat Bonekamp een communist was. Het was in 1949 volop Koude Oorlog en om communisten werd met een boogje heen gelopen.’
We namen samen de dossiers door. Daarin verklaarde NSB-burgemeester Vitters na de oorlog dat Jansen hem vertelde over de Zaanse verzetsstrijder Jaap Buijs, die in januari 1945 was gearresteerd. ‘Als het me lukt Buijs vrij te krijgen,’ zou Jansen hebben gezegd, ‘ben ik na de oorlog gedekt.’ Hoewel het niet tot een vrijlating kwam, gaf Buijs na de bevrijding wegens diens verdiensten voor de illegaliteit een voor Jansen gunste verklaring bij de rechter. En zo kon het dat Jansen, de man door wiens toedoen Hannie Schaft werd opgepakt, die een synagoge leeg haalde, die Joden aanbracht en communisten oppakte, maar tweeënhalf jaar in de gevangenis zat, daarna een zeer goed renderend reisbureau opzette en tot zijn dood in 1978 kon gaan rentenieren.
Menger was sprakeloos. ‘Godverdorie,’ zei ze. ‘Wat een linkmiegel! Sorry dat ik zulke lelijke woorden gebruik, maar in het verzet ben ik nogal eens met mannen omgegaan. Dat is toch om…ah, man. Godverdorie. Dit is Nederland ten voeten uit.’
We namen afscheid van elkaar, niet veel later werd mijn zoontje Feike geboren.
<div class="info-box">
Lees de hele reconstructie over het verraad van Hannie Schaft <a href="https://www.vn.nl/hoe-het-meisje-met-het-rode-haar-werd-verraden/" target="_blank">hier</a> terug.
</div>

Harm Ede Botje

Gerelateerd