<div class="lead">Dat Leo Vroman (1915-2014) een lieflijke en speelse dichter was valt niet te ontkennen, maar het was altijd ter compensatie van al het gruwelijke.</div>
<div class="wpg-element paragraph">
In het eerste gedicht van Gedichten, de eerste dichtbundel van Leo Vroman uit 1946, staan de zinnen:
</div>
Ik ben de vogel inmijn borst
die zingen kan alshij zijn kleed 
in pokken losrukt enhet eet
<div class="figure--right">
<figure id="post-25211 media-25211" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2014/02/24583799-42f9-49b7-b425-9c1853469072_LeoVroman2.jpg" alt="Leo Vroman, zelfportret" /><figcaption>Leo Vroman, zelfportret</figcaption></figure>
</div>
Deze eersteregels zijn meteen voor een terugkerend patroon gaan staan in Vromans poëzie:er is meestal sprake van iets lieflijks (de natuur, Tineke) en tegelijk vaniets gruwelijks. Het lieflijke is een compensatie voor het gruwelijke. Aad Nuisheeft de liefde bij Vroman in een bespreking van de omvangrijke bundel Almanak in 1964 de ‘noodzakelijketegenpool’ genoemd van zijn ‘monsterlijke helderziendheid’. Als dichtendebioloog en als liefhebber van de microscoop keek Vroman naar bloedplaatjes,cellen, zenuwbanen en menselijke organen en kon daar niet sentimenteel vanworden. Als bioloog en als dichter wilde hij alles tot zijn sterfelijkesubstantie terug brengen. 
Het gedicht ‘Woensdag1 januari 2014’, dat in het laatste nummer van Hollands Maandblad staat, moeteen van Vromans laatste gedichten zijn.  Het is een sterk metaforisch gedicht waarin dewoeste golven van de oceaan voor het leven staan wanneer ze langzaam tot rustkomen bij het te pletter slaan tegen de kust. De ‘orkanen van weleer’ komenniet meer, ‘alles wordt kamertemperatuur’. Waarna het gedicht nog twee strofenheeft die overduidelijk op de dood afstevenen. Maar de dood wordt in de laatsteregel de pas afgesneden: Vroman geeft de dood niet het laatste woord: 
en ik, mijn hart na zoveel jaren
trachtende mij iets tezeggen
komt ook vredig tot bedaren
en kan zich te slapenleggen.
 
Waar geen geruis meer wordtgehoord,
Geen mensenstem enbovendien
Geen gelaat meer is te zien
Groeit onze liefde voort
Het ziet erin deze laatste strofe naar uit dat de slotzin onherroepelijk met de dood zaleindigen, maar Vroman kiest radicaal voor de liefde die over het graf heendoorgroeit. Het roer gaat op het laatste moment nog om, de dood heeft hetnakijken.
Het zachtewoord ‘liefde’ kan bij Vroman ook een heel prozaïsche betekenis hebben. Maar ookdan is er liefde in het spel. Hij speelt met het sentimentele en het koelebiologische. Hij voelde liefde voor de cellen die hij onderzocht. Hij gaf zeiets menselijks, zoals hij zoveel dingen, dieren, natuur vermenselijkte. Hijwilde zelfs de biologie van de esthetiek achterhalen. Hij wilde weten of deschoonheid wellicht een biochemische basis heeft. En: ‘zijn er golven in dehersens waar de liefde uit ontstaat?’, vraagt hij in dat vreemde boek Het Carnarium waarin hij wetenschap en hetdagelijks gezinsleven door elkaar husselt. ‘Leven in ons hoofd patronen waarlangslosse elektronen stromen die geluk beschrijven?’ Vroman wilde dat alles leefde,ook niet levende dingen. 
<div class="image center"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2014/02/8c59bba7-12a9-4e08-9ca8-43f00876d1db_LeoVroman3.jpg" width="1028" height="830"alt="Leo Vroman, zelfportret" border="0" />Leo Vroman, zelfportret</div>
In een briefaan Bert Voeten die voorafgaat aan het eerste deel ‘Over de dichtkunst’ in Twee gedichten schrijft hij: ‘Ik zougraag de poëzie die men de laatste eeuwen zo zorgvuldig heeft losgeweekt uithet dagelijks leven, schoongepoetst en opgeplakt, terugbrengen tot een ogenblikin de gebeurtenissen van de dag’. Deze Dèr Mouw-achtige behoefte om hetdagelijks leven in alles te betrekken, en gedichten minder ‘godderig’ te maken,is van dezelfde orde als zijn domesticatie van zijn wetenschappelijk onderzoek.Ook daar moest een dagelijks spel van worden gemaakt: het moest dichtbijgebracht worden, binnen handbereik. Hoe ernstig ook, het werd bij Vroman eensoort knutselen. Zoals hij ook in zijn gedichten van de praattoon hield,nauwelijks te onderscheiden van gewone gesprekken. Daarin waren het mooie engruwelijke vaak bij elkaar te vinden:
Denk hoe mooi
We kunnen dromen
In dood, doodhooi
Je ziet hetmooie en lelijke, harde en zachte zelfs terug in het beroemde gedicht ‘Vrede’:
Liefde is eenstinkend wonder
van onthoofde wulpsigheden
als ik voortmoet leven zonder 
vrede,godverdomme, vrede;
want hetscheurende geluid 
waar ik van mijn lief mee scheidde
schrikt mij nuhet bed nog uit
Dat zelfs Vromanwel eens als een onwelvoeglijke dichter werd gezien, bleek in 1964 toen hij deprijs van de Stichting Kunstenaarsverzet 1942-1945 kreeg uitgereikt in de aulavan de Universiteit van Amsterdam. Daar werd ‘Vrede’ voorgedragen door deacteur Rob de Vries, maar met weglating van het woord ‘god’ in ‘godverdomme’: 

Als ik voortmoet leven zonder
Vrede, oh verdomme,vrede 

declameerdeDe Vries, tot woede van Tamar (Renate Rubinstein) in Vrij Nederland, die hier een regel bevestigd zag: wanneerautoriteiten in die tijd in de buurt van kunstenaars kwamen begonnen zeonmiddellijk te censureren en te moraliseren: ‘Ze bekronen de dichter, maarbuigen zijn godverdomme om. Dit is zoals het moet, hoort en altijd geweest is.De overheid en haar stichtingen zijn één ding, de kunstenaar is een ander.’ Hetwas precies met dat ‘godverdomme’ dat Vroman de zachtheid van de vrede wildeverharden.

Gerelateerd