<div class="lead">
De Vlaamse cutuurfilosoof Lieven De Cauter is bekend met alle maatschappijkritische theorieën en filosofieën en goochelt graag met obscure begrippen. Maar hij roept zichzelf steeds terug naar de aarde, zoals in zijn nieuwe boek ‘Metamoderniteit voor beginners’.
</div>
Bij het denken over de wereld ontstaat door de veelheid aan ideeën en observaties de behoefte om die gedachten kernachtig samen te vatten. Het liefst in één woord, één begrip dat alles in een notedop bevat, zoals Verlichting, modernisme of minimalisme. Een woord dat alles samenvat moet onmiddellijk aanspreken. Dat doet ‘metamoderniteit’ niet. De titel Metamoderniteit voor beginners. Filosofische memo’s voor het nieuwe millennium van de Vlaamse cultuurfilosoof Lieven de Cauter is pompeus, ook al zit er ironie in de combinatie metamoderniteit en beginners. ‘Metamoderniteit’ stoot af als woord dat moet samenvatten wat de moderniteit overstijgt. Daar moet veel te veel bij nagedacht worden.
<q class="pull-left">Het woord ‘meta’ is berucht omdat het staat voor academisch navelstaren.</q>
Het woord ‘meta’ is berucht omdat het staat voor academisch navelstaren. Wanneer er sprake is van ‘meta’ ligt het gevaar van doorschieten op de loer: dan gaat een naveldeskundige de plaats van zijn eigen navel bestuderen in narcistisch perspectief, en gaat Culturele Studies de plaats van de culturele studies in de hedendaagse culturele context bestuderen. De Cauter omschrijft metamoderniteit als ‘de moderniteit voorbij zichzelf’. Dat zou nog iets kunnen zijn als iedereen het er meteen over eens was wat men onder moderniteit verstaat. Dat moet steeds weer opnieuw eerst vastgesteld worden.
Stel dat men de vooruitgangsgedachte als typisch modern beschouwt (wat nog niet zo gek is): alles gericht op verbetering en uitbreiding. Deze moderne gedachte is verdwenen omdat gebleken is dat verbetering en uitbreiding niet louter vooruitgang veroorzaakt, maar tegelijk ellende: automatisering zorgt voor efficiency, maar ook voor verlies van banen. Vooruitgang is ook dat iedereen in een auto kan rijden. Maar dat betekent meer wegen, minder natuur en meer uitlaatgassen. Wat ik hier de vooruitgangsgedachte noem heet bij De Cauter ‘lineariteit’: dat er een rechte lijn naar de toekomst loopt. Die lineariteit is nu verdwenen, onder meer omdat de vooruitgang steeds samengaat met een soort achteruitgang. Daardoor wordt alles complexer, De Cauter heeft het zelfs over ‘chaotisch’. Er zou zelfs sprake zijn van ‘een ontregeling van de wereld’. Hij vindt het doorgronden van de hedendaagse wereld daarom ‘vrijwel onmogelijk’, ‘desoriënterend’, een ‘heksentoer’, een ‘herculeswerk’ en een ‘sisyfusarbeid’.
Toch is een poging tot doorgronden van het heden wat De Cauter in zijn boek doet. Ook al is ‘tegenwoordigheid van geest’ een noodzaak in deze tijd, ‘opgewassen zijn tegen het heden’, schrijft hij, ‘werkelijk tijdgenoot zijn, wordt almaar moeilijker door de explosie van het weten, door de complexiteit en interdependentie van de globalisering, de versnelling van het levensritme, de versplintering van de geschiedenis en de dualisering van de wereld.’ Er zou volgens De Cauter een Hegel voor nodig zijn om het allemaal te overzien en tot een synthese te brengen.
In deze, wat De Cauter noemt, ‘non-lineaire warwinkel’ gebeurt alles ook nog tegelijkertijd. In de kunst is alles mogelijk (abstract, figuratief, video, performance, installatie, conceptueel), in het dagelijks leven leeft high tech in en naast de sloppenwijk, het hedonisme naast extreme armoede, fundamentalisme naast het cosmopolitische andersglobalisme, oorlogsvluchtelingen naast arabische superrijkdom.
Voor de diagnose van deze toestand in de wereld denkt De Cauter het begrip ‘metamodern’ te kunnen munten. Dat zou alleen werken wanneer men bij ‘metamodern’ onmiddellijk door één woord weet waar ‘metamodern’ dan voor staat. Dat ene woord (om De Cauter een handreiking te doen) zou ‘complexiteit’ zijn. Dat vat samen wat De Cauter allemaal kenmerkend vindt aan het heden.
<q class="pull-right">Karl Marx was fantastisch zolang hij kritiek had, maar zodra hij met alternatieven voor het kapitalisme kwam was het twijfelachtig. </q>
Complexiteit is hier om nog een andere reden van toepassing. In het laatste stuk van Metamoderniteit voor beginners, dat de vorm heeft van een interview met De Cauter, blijkt hij iemand die heen en weer zwalkt tussen activisme en berusting, tussen anarchisme en liefde voor de middelmatige welvaartstaat, voor alles gemeenschappelijk willen maken (‘commoning’) en de redelijkheid van privébezit. De Cauter zegt zich ook angstvallig tot de ‘diagnose’ te willen beperken. Concrete alternatieven heeft hij niet en daar is hij ook huiverig voor. Karl Marx was fantastisch zolang hij kritiek had, maar zodra hij met alternatieven voor het kapitalisme kwam was het twijfelachtig. Maar De Cauter houdt zich niet helemaal aan het leveren van diagnoses: hij hunkert naar een ‘tegendiscours’ voor het kapitalisme en hij steunt op alle manieren alternatieve initiatieven: de revolutie op het Tahrirplein in Cairo, de betogingen op het Syntagmaplein in Athene, op de Puerta del Sol in Madrid, de Occupy-beweging op Liberty Plaza in New York, de andersglobalisten en de Groenen. Maar hij moet niet veel hebben van de alternatieven aangedragen door denkers als Slavoj Zizek (‘allesbehalve helder’), het duo Antonio Negri en Michael Hardt (idem) en Alain Badiou (‘neo-maoïst’). De Cauter betwijfelt of er een oplossing is voor de complexiteit van het hedendaagse bestaan, maar als hij iets moest noemen dan zou het de ‘ecologische wereldwelvaartstaat’ zijn. ‘Ja, zo simpel. Natuurlijk, ik kan het zeggen, maar hoe moet je het realiseren?’
<div class="figure--right">
<figure id="post-302642 media-302642" class="align-center"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/10/Omslag_DeCauter.jpeg" alt="" /></figure>
</div>
Lieven De Cauters denken onderneemt grote en vaak boeiende vluchten in Metamoderniteit voor beginners, al gebruikt hij daarbij ook veel bombastische theorie, abstracties en onduidelijke begrippen. Maar hij dwingt zichzelf steeds weer met beide benen op de grond. Zoals wanneer hij het in negatieve bewoordingen over de positieve welvaartstaat heeft: ‘De welvaartstaat is natuurlijk de modder van het midden. Ik bedoel van de middelmaat, de welvaartstaat is geen aanlokkelijke utopie, hij is gewoon één groot compromis. Maar hij werkt.’ Wanneer hij daar op doorgaat en de welvaartsaat vergelijkt met het huwelijk blijkt dat ‘echt’ bij De Cauter inderdaad gelijkstaat aan complexiteit: ‘Het huwelijk is geen idylle, maar het is wel echt. De romance in een vreemde stad is misschien veel meer “romanesk”, maar ze is een beetje onecht. De welvaartstaat is echt. Het is een compromis en een realiteit, want we moeten toch iets maken dat werkt, in de realiteit, denk ik. Niet iets dat mooi klinkt op papier.’
Dezelfde De Cauter schrijft dat hij veel voor het anarchisme voelt en dat hij als denker vooral het negatieve in de wereld moet belichten. Wanneer hij dan tegelijk een peidooi voor de welvaartstaat houdt is het is dus goed dat De Cauter zich niet altijd aan zijn woord houdt.
<div class="info-box">
Metamoderniteit voor beginners is uitgegeven door Van Tilt.
</div>

Carel Peeters

Vliegend met beide benen op de grond

Column

Vorig jaar werd in de Kamer gedebatteerd over de stijgende defensiebegroting. NSC-Kamerlid Isa Kahraman uitte van tevoren zijn zorgen tegenover de NOS. Dit waren geen bekommeringen over een overhaaste militarisering waar vooral de aandeelhouders van wapenfabrikanten van profiteren. Nee, zijn zorg betrof het gebrek aan jongens en meisjes die bereid zijn voor Nederland te vechten: ‘Je kunt allerlei nieuwe wapensystemen kopen, maar als we geen militairen hebben om ze te bedienen, dan hebben we daar niet veel aan.’
Anderhalf jaar na de toezegging van extra defensiepoen wordt duidelijk waar ons belastinggeld naartoe is gegaan. Het potje recruiting is volgestort en er zijn vermoedelijk ook wat gen-z en gen alpha-experts aangenomen. Waren er eerst semi-spannende tv-spotjes en posters over Generatie D (jonge, knappe mensen met groene vegen op hun gezicht en een helm op, omlijst met teksten als ‘Generatie D: ‘wil iets van de wereld zien’, ‘gelooft in het team’ of ‘gelooft in zichzelf’), nu was het tijd voor zwaarder geschut. Want achttienjarigen vinden tv voor boomers en het ov te duur, dus bushokjesreclames komen niet echt binnen. Hoog tijd dus om te doen wat een beetje modern bedrijf betaamt: een leger influencers optrommelen.
Waar ik gewend ben om te scrollen door branded content over thuisgestuurde scheermesjes, maaltijdboxen die binnen een kwartier op tafel staan of ‘duurzame’ koffie, duikt er nu iets nieuws op in mijn feed waar moeiteloos een dystopische Black Mirror-aflevering van te maken valt. Een hippe influencer vraagt zich af of ze door de selectie bij defensie zou komen, want ‘er zijn bij defensie een heleboel vrouwen nodig, dus letsgoooo!’ Ze vond het een ‘vette ervaring’ die een ‘confidence boost gaf’ #werkenbijdefensie #ad. Doorscrollend zie ik snippets uit een influencerpodcast over ondernemen en single zijn, waarin doorgaans veel wordt gelachen. Deze keer minder: een vrouwelijke eskadroncommandant van de marechaussee komt langs #werkenbijdefensie #ad.
<blockquote>We móéten ons verhouden tot defensie: informeren, verdiepen, debatteren, demonstreren</blockquote>
Nu ben ik niet tegen een eskadroncommandant in een vrouwenpodcast, sterker nog: ik denk dat het uitstekend is als zo iemand uitleg komt geven over de werkzaamheden van defensie en de overwegingen daarbij. Maar het betalen van influencers om jonge mensen te rekruteren voor onze krijgsmacht is iets totaal anders.
Oorlog leek lange tijd iets uit het verleden of van ver weg. Daardoor dacht ik de eerste zesentwintig jaar van mijn leven nauwelijks na over de NAVO of defensiebegrotingen. Maar de afgelopen twee jaar is dat veranderd voor mij, en voor veel generatiegenoten. Met oorlog op ons continent, escalerende conflicten wereldwijd en een genocide die ook hier de samenleving splijt, kunnen we ons niet langer afzijdig houden. We móéten ons verhouden tot defensie: informeren, verdiepen, debatteren, demonstreren.
Ik gun ons de rust om dit te doen. Rust waarin defensie reflecteert op haar uitgaven, influencers op hun inkomsten, en rust waarin wij allemaal, goed geïnformeerd en doordacht, een standpunt over de toenemende rol van defensie in onze samenleving kunnen innemen. Zonder schreeuwerige influencerwervingsfilmpjes die jongeren onvoorbereid en ondoordacht richting een van de zwaarste beroepen van ons land sturen, is dat een stuk gemakkelijker.

<div class="newsletter-teaser bg-gray">
 <div class="teaser__content__container">
 <div class="teaser__header">Blijf vrij van geest. Lees onze nieuwsbrief.</div>
 
 <div class="teaser__text">Ontvang de beste verhalen van Vrij Nederland twee keer per week in je mail. In elke nieuwsbrief ontvang je één artikel helemaal gratis.</div>
 </div>

 <div class="teaser__btn__container">
 <div class="teaser__btn">
 <a class="btn btn--rounded btn--white-bg" 
 href="/service/nieuwsbrieven"
 data-ga-category="banner-newsletter-button" 
 data-ga-label="Blijf vrij van geest. Lees onze nieuwsbrief." 
 data-ga-action="clicked">Ja, dit wil ik ></a>
 </div>
 </div>
</div>

Hannah Prins

Aan defensie valt niet te ontsnappen

De Nederlandse podcastwereld wordt bevolkt door grote podcastmannen. Heb jij ook altijd al willen weten op welke je het meest lijkt? Goed nieuws, mazzelpik: ik ga het je vertellen. Het enige dat je hoeft te doen is de volgende tien vragen beantwoorden. Doe het eerlijk en vooral zonder gêne, zoals het een echte podcastman betaamt.
1) Wat neem jij vandaag door? 
A. De socials van Donald J. Trump 
B. De Mediacourant 
C. Mijn eigen tweets 
D. Een bak nieuwtjes
2) Wat is jouw definitie van &#8216;succes&#8217;? 
A. Donald J. Trump 
B. Hoge kijkcijfers 
C. Meer dan tien likes op X 
D. Consequent door podcasts heen hoesten
3) Snel! Kies een gespreksonderwerp 
A. Donald J. Trump 
B. <a href="https://x.com/VictorVlam/status/1935433894125359154" target="_blank" rel="noopener">Het mintgroene pak van Sam Hagens</a> 
C. Asielzoekers 
D. Cultuur en medihuwuUghe ughe ughe, hhwUGHe ughe ghe
4) Hoe verhoud jij je tot nepobaby&#8217;s? 
A. Als het even kan kom ik langs in hun talkshows 
B. Ik vind dat ze minder vaak mintgroene pakken moeten dragen 
C. Ik ben zelf een baby 
D. Ik ben zelf een nepobaby
5) Klink jij een beetje als een smurf? 
A. Nee, maar ik zou er wel eentje lusten 
B. Nee, maar ik heb wel een mening over de outfit van Neposmurf 
C. Wel meer dan een beetje 
D. Nee, maar het klinkt soms wel of er eentje in m&#8217;n keel zit
6) Van welke medeman glibber jij het hardst van je stoel? 
A. Donald J. Trump 
B. John de Mol 
C. Geert Wilders 
D. Marcel van Roosmalen
7) Kies een hete take 
A. Trump lijkt niet op een dictator 
B. <a href="https://www.youtube.com/watch?v=LZw67zY1MtA" target="_blank" rel="noopener">Vegetariërs zijn de nieuwe maffia</a> 
C. <a href="https://x.com/wierdduk/status/1925823389710631340" target="_blank" rel="noopener">&#8216;Wierd Cam’</a> is een hippe naam voor een videovlog 
D. Een podcast is pas goed als de luisteraar iedere aflevering minstens één keer hardop roept: ‘Waarom geeft niemand deze man de heimlichgreep?&#8217;
8) Wie of wat is je grootste angst? 
A. Donald J. Trump ontmoeten en er dan achter komen dat hij me helemaal niet aardig vindt 
B. Geen aandacht krijgen 
C. Woke 
D. [Onverstaanbaar gerochel]
9) Van welk woord weet jij stiekem niet wat het betekent? 
A) &#8216;Dictator&#8217; 
B) &#8216;Maffia&#8217; 
C) &#8216;Woke&#8217; 
D) &#8216;Keelsnoepje&#8217;
10) En nou even eerlijk: heb jij een veterstrikdiploma? (Ik weet het als je liegt!) 
A) Nee, ik denk het niet 
B) Nee, ik weet vrij zeker van niet 
C) Nee, en ik schaam mij daar niet voor 
D) N.v.t. (Marcel strikt mijn veters)
<h5>Resultaten</h5>
Heb jij het vaakst ‘a’ geantwoord? 
Congratulations! Jij lijkt het meest op Trumpoloog Raymond Mens. Stuur een mailtje naar daddy Trump en bid voor zijn goedkeuring.
Heb jij het vaakst &#8216;b’ geantwoord? 
Geweldig! Jij lijkt het meest op mediamannetje Victor Vlam. Ga als beloning maar even extra lang in de spiegel kijken.
Heb jij het vaakst ‘c’ geantwoord? 
Ongehoord! Jij lijkt het meest op meninghebber Wierd Duk. Schrijf om het te vieren een extra boze tweet over de teloorgang van de Nederlandse cultuur (door woke).
Heb jij het vaakst &#8216;d’ geantwoord? 
Fantastisch! Jij lijkt het meest op beroepskucher Gijs GroentemhhhuUUghuwhughe ughe, ugggghHU. Pas je wel een beetje ohhhhhhhUUUUUUGHhu. Uchum. Een beetje op?

<div class="newsletter-teaser bg-gray">
 <div class="teaser__content__container">
 <div class="teaser__header">Blijf vrij van geest. Lees onze nieuwsbrief.</div>
 
 <div class="teaser__text">Ontvang de beste verhalen van Vrij Nederland twee keer per week in je mail. In elke nieuwsbrief ontvang je één artikel helemaal gratis.</div>
 </div>

 <div class="teaser__btn__container">
 <div class="teaser__btn">
 <a class="btn btn--rounded btn--white-bg" 
 href="/service/nieuwsbrieven"
 data-ga-category="banner-newsletter-button" 
 data-ga-label="Blijf vrij van geest. Lees onze nieuwsbrief." 
 data-ga-action="clicked">Ja, dit wil ik ></a>
 </div>
 </div>
</div>

Gerelateerd