<div class="lead">Carel Peeters over hoe de Vrije Universiteit tenonder gaat aan het Woordenboek van het Managersmodel.</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Het verlangen naar de omgekeerde wereld duikt altijd op wanneer een bestaande wereld het te bont maakt. 
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Dat is in de geschiedenis al vaak voorgekomen, vandaar dat ‘de omgekeerde wereld’ een vast thema is in de literatuur en de politieke geschiedenis. 
Alles op zijn kop zettende revoluties zijn er de uitdrukking van, ook als ze niet gewelddadig verlopen, zoals de fluwelen revolutie in Tjecho-Slowakije in 1990. Er is altijd sprake van omkering van de machtsverhoudingen. Vandaar dat carnaval een omgekeerde wereld is, en de nar die de koning de les leest. De traditie in omkeringen gaat terug tot de klassieke oudheid, maar bloeide speciaal op in zestiende eeuw. 
De Reformatie zette toen de wereld op zijn kop door de kerk van Rome niet meer als enige zaligmakend te erkennen. In het kielzog van het doorbreken van de macht van Rome verschenen toen de eerste prenten met gedichten waarin alles omgekeerd werd: de haas ging jagen op de jager, de beer liet zijn baas dansen, het varken slacht de slager, de hond drijft zijn baasje in het hok en de kalkoen draait de kok aan het spit. De schapen gingen achter de wolven aan (de paus, de kardinalen, de bisschoppen). 
De omgekeerde wereld kan verschillende gedaanten aannemen. In de wereldpolitiek staat de Occupy-beweging nu voor een wereld waarin alles het omgekeerde is van het uit hand gelopen kapitalisme: het einde van de multinationals en hegemonie van de financiële wereld roept de fantasie op van nieuwe horizontale machtsverhoudingen waarin geen sprake meer is grote machtsconcentraties die de halve wereld in het verderf storten als het mis gaat. De initiatieven komen dan van onderop. 
De snelheid waarmee Rob Wijnberg en zijn vrienden van De Correspondent meer dan een miljoen euro ophaalden, deed de columnist van de Volkskrant Johan Fretz op 13 maart hopen op een omgekeerde wereld waarin ‘Groot’ door ‘Klein’ wordt vervangen. Door de gebruiker en de lezer tot investeerder te maken is De Correspondent is niet afhankelijk van het Grote Geld. ‘Wie weet’, schrijft Fretz, ‘leidt dit op den duur wel tot een omgekeerde wereld. Een wereld waarin Groot verandert in de underdog, de gekleineerde, degene die alsmaar het onderspit delft. Ziet u het al voor u? CEO’s van multinationals die over een jaar of tien met fakkels en hooivorken de straat op gaan om te protesteren tegen de macht van Klein?’ 
Helaas, er bestaan ook andere omgekeerde werelden. Zoals die waarin managers zich geleidelijk meester maken van de zeggenschap van degenen die op de werkvloer het echte werk doen en die daarover altijd zelf zeggenschap hebben gehad. Dan ontstaat de omgekeerde wereld volgens het ‘managersmodel’. Dat model heeft zich de laatste tijd op de universiteiten de macht toegeëigend. 
De hoogleraren, wetenschappelijke medewerkers en decanen van de faculteiten, de mensen waarom het op de universiteit gaat, beschouwen ze nu als hun personeel. Dit is de omgekeerde wereld: een universiteit die niet geleid wordt door de gezamenlijke kennis en inzicht van de direct betrokken hoogleraren, medewerkers en studenten, maar door van buiten komende, niet met het idee van een universiteit vertrouwde, managers. In De Groene Amsterdammer van 16 mei schetst Marcel ten Hooven de verschrikking van de Omgekeerde Wereld die is ontstaan aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. 
Onder leiding van ‘bestuursvoorzitter’ René Smit wordt de Vrije Universiteit nu ‘geleid’ volgens de ‘top-down-benadering uit het managersmodel. De hoogleraren zijn daarin hun professionele autonomie kwijt. Alles en iedereen staat bloot aan ‘een permanent controle-en beoordelingsregime’, zegt financieel geograaf Ewald Engelen, die er ook vertrouwd mee is aan de Universiteit van Amsterdam. 
Eén van de toverwoorden aan de Vrije Universiteit is ‘flex’. Wetenschappelijke medewerkers hebben geen kamers meer waarin ze met drie of vier man een eigen bureau en eigen kasten hebben, ze moeten zich nu elke dag een plek zien te veroveren op een tot agorafobie uitnodigende flexzaal. Wanneer ze aan het eind van de dag de plek verlaten moet die volgens de clean-desk policy, leeg zijn. 
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
Bureau&#8217;s zijn geen aangename chaos met een persoonlijke logica meer: eigen creatieve werelden zijn passé
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Filosofen, sociologen, classici, neerlandici en psychologen, die hun hele leven worden omgeven door boeken en papieren, kunnen van hun bureau geen aangename chaos meer maken met een persoonlijke logica. Alles om hen heen moet aan het einde van de dag worden gewist. Eigen creatieve werelden zijn passé. Het Hiëronymusmodel van de geleerde in zijn kamer is verleden tijd. 
In het artikel van Marcel van Hooven duikt het ene na het andere woord op uit het Woordenboek van het Managersmodel. Vergeet aan de Vrije Universiteit, waar ik zelf een tijd heb gewerkt als bijzonder hoogleraar, de vrij zwevende geest van de creatieve geleerde. Hou vanaf nu de dwingende logica van de instrumentele rede voor ogen. 
Alles wordt ingericht aan de hand van uniformering, standaardisering en systematisering. Geletterd zijn wordt vervangen door gecijferd zijn. Alles wordt geregeld aan de hand van een ‘cijfermatige rationaliteit’ (ooit bedacht door minister Jo Ritzen). De individuele en persoonlijke orde wordt vervangen door een algemene orde en overzichtelijkheid. Met controleren en beheersen worden die in de hand gehouden. In het managersmodel zijn de hiërarchische verhoudingen een vast gegeven. 
Dit betekent dat een manager, die niet meer is dan een organisatiedeskundige, de geleerde gaat zeggen wat hij moet doen. Alles wordt aan de Vrije Universiteit bedrijfsmatig ingericht, dus wordt de concurrentie tussen medewerkers aangewakkerd en worden productie en consumptie standaardbegrippen. Rechtsfilosofe Dorien Pessers vat deze ‘drang tot disciplinering’ zo samen: ‘Ze willen van ons grijze muizen maken die in een glazen kooi stilletjes hun werk doen. Transparantie is het vriendelijke woord voor de wil controle over ons uit te oefenen.’ 
Het aantal managers aan de universiteiten is in de jaren 2005-2010 met eenvijfde toegenomen. De afdelingen public-relations met een derde. Ondertussen doet de bestuursvoorzitter van de Vrije Universiteit ‘reputatiemarketing’ voor zijn bedrijf. Hij heeft niet in de gaten dat hij met het in praktijk brengen van al die woorden en begrippen uit het Woordenboek van het Managersmodel die reputatie al te grabbel heeft gegooid. Hoog tijd om het Hiëronymusmodel weer in ere te herstellen.
</div>

Gerelateerd