Advocaten in het liquidatieproces
Toen Mariëtte Hamer een jaar geleden met de hakken over de sloot werd gekozen tot fractievoorzitter van de PvdA, konden Haagse commentatoren hun hoongelach nauwelijks onderdrukken. Had de PvdA-fractie de kans de frisse Diederik Samsom te lanceren, kozen ze uitgerekend Mariëtte Hamer: met haar sjaals en soepjurken het toonbeeld van de oude PvdA, een mediaramp in wording.
Een jaar later is de kritiek verstomd. Hamer zit steviger in het zadel dan ooit. De Indiase jurken zijn verruild voor zakelijke jasjes. En zelfs de speeches van de &#8216;Obama van Maassluis&#8217; gaan erop vooruit: de stevige vakbondstaal waarvan Hamer zich graag bedient (&#8216;Wij staan met onze poten in de modder!&#8217;), blijkt het goed te doen bij de achterban.
Intussen bouwt La Hamer achter de schermen gestaag aan haar invloed. Dat bleek ook afgelopen weken. Tijdens het crisisoverleg speelde ze een belangrijke rol als liaison met het CDA, vooral door haar goede verstandhouding met Piet Hein Donner, de eigengereide CDA-onderhandelaar die Wouter Bos en zelfs Jan Peter Balkenende keer op keer op het verkeerde been zette. Tijdens een van de inzinkingen in het onderhandelingsproces liet Hamer zich volgens ingewijden ontvallen: &#8216;Het lijkt wel alsof Piet Hein en ik de enigen zijn die er nog lol in hebben!&#8217;
Toen de berichten over Hamers groeiende invloed doorsijpelden, moest ik denken aan een legendarische scène uit The Devil&#8217;s Advocate. In die film speelt Al Pacino de duivel zelf, vermomd als smoezelige advocaat. Wandelend door een drukke straat legt satan zijn pupil Keanu Reeves uit waarom hij zo graag onderschat wordt. &#8216;Underestimated from day one!&#8217;, kraait hij met fonkelende ogen en hese stem. &#8216;Don&#8217;t ever let them see you comin&#8217;!&#8217;
www.haagsestreken.nl &#8211; lees ook
Jessy R. heeft nog nauwelijks een woord gezegd. Dat is vreemd, want hij wordt door zijn voormalige vriend, de kroongetuige Peter la Serpe, beschuldigd van meerdere moorden. &#8216;Ik kan me voorstellen dat mensen zich afvragen waarom Jessy niet vertelt hoe het volgens hem zit,&#8217; zegt R.&#8217;s advocaat Paul Waarts (44). &#8216;Maar dit proces duurt nog een jaar, de verschillende zaken worden een voor een behandeld, misschien gaat Jessy dan alsnog verklaren. Verder is zwijgen vaak de beste verdediging als de feiten nog niet duidelijk zijn.&#8217; Zijn confrère Sander Janssen (32) voegt toe: &#8216;Jessy heeft al wel gezegd dat de kroongetuige liegt.&#8217; Verder is het een kwestie van timing en inschatting van kansen, vinden de raadslieden van de moordverdachte. &#8216;Als Jessy nu al praat, kan La Serpe zijn verhaal moeiteloos aanpassen.&#8217;
Ze willen daarom eerst de getuigenissen toetsen aan de feiten. Waarts: &#8216;Als we aan het begin al zeggen: &#8220;Hij is onbetrouwbaar!&#8221; Dan antwoordt de rechter: &#8220;Ik begrijp wat u bedoelt, ik hoor wat u zegt, daar komen we later op terug.&#8221; Je moet daarvoor het juiste moment kiezen.&#8217;
Overleden spil
Toen na de arrestatie van Jessy R. bleek om welke zware verdenkingen het ging, trad een team van drie advocaten aan. De regie was in handen van de in strafrechtkringen bekende en gewaardeerde Gerard Hamer, naamgever van het kantoor Cleerdin &#038; Hamer. Althans tot 29 december 2008. Toen overleed Hamer (1954) plotseling. Jarenlang was hij de advocaat van Jessy R. geweest. Volgens het duo Janssen en Waarts was R. aangeslagen door de dood van zijn raadsman. Hij plaatste in die decemberweek een advertentie in De Telegraaf met de tekst: &#8216;Ik zag jou meer als vriend dan als mijn advocaat.&#8217; Waarts: &#8216;Het is erg jammer voor Jessy dat de advocaat met wie hij een jarenlange vertrouwensband had, er nu niet meer bij is.&#8217;
Tot aan Hamers dood verdiepte Waarts zich met name in de &#8216;oude&#8217; moordzaken uit 1993; Janssen deed de recente afrekeningen. Waarts: &#8216;Gerard was de spil van ons team. Hij was belangrijk bij het brainstormen over de tactiek van de verdediging. Hij was er voor de helikopterview. Toen hij overleed dacht ik, o jee, hoe nu verder? Maar er is het dossier. Dat is de basis. We weten veel, hebben veel informatie meegekregen. We kunnen het ook met zijn tweeën.&#8217;
Janssen: &#8216;Natuurlijk missen we Gerard als collega en persoon. Hij was mijn mentor. Ik mis het sparren. Daar kwamen interessante zienswijzen uit. Hij ging ook op een onnavolgbare manier om met rechters. Hij nam allerlei standpunten in waarvan je dacht: wat zegt hij nu voor iets afschuwelijks? Maar het werd nooit oncomfortabel, onprettig of akelig.&#8217;
Hamer was niet iemand wiens bloed sneller ging stromen bij een term als &#8216;proces van de eeuw&#8217;, stellen beiden. &#8216;Volgende week is er weer een ander proces van de eeuw, riep hij dan.&#8217; Zelf hanteren ze diezelfde relativerende houding. De rechtszaak tegen Jessy R. en zijn medeverdachten wordt publicitair erg opgeklopt, zeggen ze. Janssen: &#8216;We proberen daarin de lijn van Gerard te volgen. Niet kijken: waar worden wíj beter van, waar worden we beroemd mee?&#8217;
Conny Jansen Danst
Hun uitvalsbasis is de praktijk aan het Amsterdamse Van der Helstplein. Vanuit dit hoekpand begon advocatencollectief De Pijp in de jaren zestig aan een opmars die zou resulteren in Cleerdin &#038; Hamer, de grootste strafrechtpraktijk in Nederland, met nevenvestigingen in Alkmaar en Almere. De naam van het kantoor is verbonden met geruchtmakende strafzaken: de doodgeschopte zwerfster Anja Joos, de voetbalrellen in Beverwijk die Ajax-hooligan Carlo Picornie het leven kostten en de kapper aan de Albert Cuyp die tot twee keer toe een klant doodstak.
De twee advocaten werken er sinds begin deze eeuw. Voor zijn strafpleitercarrière was Paul Waarts professioneel balletdanser, onder andere verbonden aan gezelschappen als Krisztina de Châtel en Conny Jansen Danst. &#8216;Maar voor dansen ben je snel te oud en dan moet je iets anders gaan doen,&#8217; verklaart Waarts zijn switch. &#8216;In de danswereld hield ik me al bezig met belangenbehartiging. Rechten is dan een logische keuze. En dat werd strafrecht.&#8217; &#8216;Strafrecht gaat over verhalen die je raken,&#8217; zegt Sander Janssen. &#8216;Verhalen, waarvan jij probeert om er het fijne van te weten te komen.&#8217; Janssen doceerde voorheen strafrecht aan de Universiteit van Leiden. Maar de rechtzaal lokte en de academicus werd strafpleiter: vooral de overlap tussen de theorie van het recht en de psychologie van de praktijk sprak hem aan. &#8216;Wat gebeurt er met iemand? Waarom is deze persoon in deze omstandigheden terecht gekomen?&#8217;
Op de logische vraag hoe zijn cliënt Jessy R. in zijn huidige penibele situatie verzeild is geraakt, verschijnt een brede lach op het gezicht van Janssen. &#8216;Voor zover ik het antwoord heb, zal ik het niet geven. Nog niet.&#8217;
Waarts: &#8216;Dat is toch duidelijk. Door de kroongetuige!&#8217;
Deals
De kroongetuige is hun tegenstander in de rechtszaal. Hoewel ze deals niet per definitie afkeuren, heeft het zeker niet hun voorkeur. En al helemaal niet met iemand die zelf een levensdelict heeft bekend. &#8216;Dat vind ik op de grens,&#8217; zegt Waarts. Zelf zou hij geen kroongetuige willen bijstaan. &#8216;Alleen als een jarenlange vaste cliënt plotseling voor die optie kiest, zou ik het overwegen. Als mens heb ik een principieel probleem met verraders.&#8217;
Dat geldt ook voor zijn collega, maar Janssen wil geen Prinzipienreiter zijn. Advocaten zijn volgens hem ook vooral bang om hun andere cliëntèle te verliezen als ze een &#8216;verrader&#8217; bijstaan. Als voorbeeld haalt hij een scène aan uit The Sopranos: &#8216;Een van de maffiakopstukken krijgt een deal aangeboden door justitie. Hij bespreekt dat met zijn advocaat en besluit: ik doe het niet, want ik verraad mijn vroegere kompanen niet. Dan zegt die advocaat: dat is maar goed ook, want ik sta geen verklikkers bij. Waarop die maffioos antwoordt: &#8220;Because it would kill your practice.&#8221; Dat vind ik wel een mooie nuancering.&#8217;
Los daarvan vindt hij het problematisch dat justitie verdachten extra beloont voor het afleggen van nog meer belastende verklaringen, zeker als het om levensdelicten gaat. &#8216;Je stimuleert mensen bijna om het erger te maken dan het is. Ze hebben een extra belang om bepaalde dingen aan te dikken.&#8217;
Waarts: &#8216;Willen we dit als beschaafd land?&#8217;
Maar we hebben ook bepaald geen beschaafde criminelen.
Waarts: &#8216;De criminele wereld kan niet de maatstaf zijn. Daar worden strafrecht en strafvordering voor ingezet. Als ik zeg: ik vind kroongetuigen niks, zeg ik niet: ik vind dat criminelen moeten kunnen doen wat ze doen. Nee. Dingen mogen niet. Dat is vastgelegd in de wet en daar worden mensen voor vervolgd. Maar welke middelen kun je daarvoor inzetten? De kroongetuige is wel een heel erg ingrijpend middel.&#8217;
Janssen: &#8216;Een dubieus middel.&#8217;
Het is dubieus omdat het lastig is na te gaan waarom iemand een verklaring aflegt, zegt Waarts. &#8216;Motieven zitten in iemands hoofd. En wát iemand verklaart, hangt weer samen met waaróm iemand verklaart. La Serpes antwoorden roepen telkens nieuwe vragen op. Hij heeft iemand willen verkopen voor drie miljoen euro en een deal gesloten voor een leven in een getuigebeschermingsprogramma.&#8217;
Het gaat om de beeldvorming, meent Janssen. &#8216;Er wordt nu gezegd: hij doet het niet voor geld, hij doet het voor een getuigebeschermingsprogramma. Dat is zo iets abstracts! Daar kunnen mensen zich niets bij voorstellen. Ze zullen al snel denken: het zal wel goed zijn. Maar als je zou invullen dat La Serpe in het kader van zo&#8217;n programma de rest van zijn leven in een villa in Zuid-Portugal kan doorbrengen, dan kijk je toch anders aan tegen zijn motieven om justitie te helpen.&#8217;
Waarts: &#8216;Justitie zegt dat we ons niet moeten voorstellen dat zo iemand op een tropisch eiland komt te zitten. Dat er bijvoorbeeld ook een soortgelijke figuur is die nu op een flatje driehoog achter in Polen zit. Het moge allemaal zo zijn, maar we weten het niet.&#8217;
Monopoliepositie
De woorden van de kroongetuige wegen zwaar in het liquidatieproces. La Serpe is de kurk waar de tenlastelegging op drijft. De belangen zijn gigantisch, weten ook Jessy R.&#8217;s advocaten. Bij het OM is niet op middelen en menskracht gekeken. Soms zitten er vijf officieren van justitie tegenover de verdachten, in plaats van de gangbare twee. Janssen: &#8216;Het geeft een gevoel van oneerlijkheid: al die macht tegenover dat ene individu. Dan ben ik geneigd om me naast dat individu te scharen en te denken, ik help je wel, want het is inderdaad niet eerlijk.&#8217;
Hoewel de advocaten menen dat hun tegenstanders in de rechtszaal, de officieren van justitie, naar behoren hun werk proberen te doen, zijn ze in deze zaak toch extra alert. Janssen: &#8216;De grote belangen geven een andere dynamiek, waardoor je constant vraagtekens moet zetten bij de standpunten van het OM.&#8217;
Waarts: &#8216;De buitenwereld kan vinden dat we telkens zout op slakken leggen. Maar we moeten vanwege die grote belangen echt alles toetsen. Kritische vragen stellen. Had dat wel gemogen? Is daar wel een machtiging voor gegeven?&#8217;
Collega Janssen stoort zich vooral aan de monopoliepositie van het OM ten aanzien van het dossier. &#8216;Het OM bepaalt wat de rechter en de advocaat te zien krijgen aan bewijzen en processen-verbaal. Zeker in zo&#8217;n grote zaak is een schifting gevaarlijk. In het liquidatieproces zijn er bepaalde verklaringen van getuigen niet toegevoegd omdat het OM ze niet relevant vond. Het gaat om iemand die over bepaalde punten iets anders zegt dan La Serpe. Wij vonden dat onbegrijpelijk. Eigenlijk moet je in zo&#8217;n grote zaak, waarin zo veel onderzoek is gedaan, nog meer dan normaal inzicht krijgen in wat er nu eigenlijk allemaal is onderzocht.&#8217;
Luistervinken
Begin deze week was er opschudding over een &#8216;doodzonde&#8217; van het Openbaar Ministerie. De officieren van justitie maakten bekend dat &#8216;geheimhoudersgesprekken&#8217; niet zijn gewist. Het gaat om telefoongesprekken van advocaten met hun cliënten. Die moeten volgens de regels worden vernietigd. In andere strafzaken leidde dat tot een niet-ontvankelijkverklaring van het OM. De advocaten van Jessy R. hebben het vermoeden dat ook hun overleden collega Hamer is afgeluisterd. Sander Janssen: &#8216;Dat is niet ondenkbaar. Gerard onderhield via zijn mobiele telefoon contact met een aantal cliënten. Ook hij dacht dat hij werd afgeluisterd. We kunnen hem nu alleen niet meer vragen op welke momenten dat was. We moeten het uitzoeken.&#8217;

Harry Lensink

Gerelateerd