<div class="wpg-element lead-bold">
<p>Een van de twee hoofdpersonen in J.J. Voskuils eerste roman Bij nader inzien is Paul Dehoes. Hij heeft met Maarten Koning, het alter ego van de schrijver, een stekelige verhouding waarin het openhartig toe kan gaan. Die openhartigheid, elkaar niet ontzien (een erfenis van Ter Braak en Du Perron), was dan ook een van de pilaren van de weerbarstige vriendschap tussen de twee.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Toen Bij nader inzien in het begin van de jaren zestig alleen nog in manuscript bestond, vroeg uitgever Geert van Oorschot aan Kees Fens of hij het eens wilde lezen. Fens was nog niet zo lang geleden bevriend geraakt met H.U. Jessurun d’Oliveira en J.J. Oversteegen. Zij hadden in 1962 net het tijdschrift Merlyn opgericht of stonden op het punt dat te doen. Het was Fens snel duidelijk dat de figuur van Paul Dehoes gebaseerd was op Jaap Oversteegen en hij vond dat zijn verse vriend er niet goed afkwam. Tegen Van Oorschot zei hij dat hij de roman van Voskuil ‘niks’ vond.</p>
<p>Dit vertelde Jessurun d’Oliveira tijdens de Hommage aan Kees Fens-avond op 14 juni in De Balie die werd georganiseerd door de SLAA. Hij voegde er aan toe dat dit nog maar eens bewees dat de merlynisten niet alleen maar vormaanbidders waren, maar soms wel degelijk oordeelden op morele gronden. Fens kon Paul Dehoes niet als een romanpersonage zien, hij zag de echte Jaap Oversteegen voor zich.</p>
<p>Dit is voor de literatuurgeschiedenis en voor de ontwikkelingsgang van de criticus Fens een interessante anekdote. Nadat hij in 1978 afscheid had genomen als criticus van de Nederlandse literatuur bij de Volkskrant groeide Fens geleidelijk uit tot wat men in het Engels ‘a critic at large’ noemt: iemand die het zo ongeveer over alles heeft. Fens ging het zelfs heel breed opvatten en beperkte zich niet tot cultuur, hij ging ook over allerlei sporten en sporters schrijven. En hij schreef verrassend empathische, licht ironische portretten van publieke figuren van diverse pluimage, van Johan Cruyff tot Koos Postema.</p>
<p>De anekdote is zo boeiend omdat Fens nooit duidelijk afscheid heeft genomen van zijn leven als louter vormaanbidder, de criticus die eerst en vooral kijkt naar hoe iets geschreven is, en het ‘wat’ ondergeschikt vindt. Hij heeft nooit beschreven waarom en hoe hij de cultuurgeschiedenis in de breedste zin ging betrekken bij alles wat hij las. Dat had wel voor de hand gelegen, gegeven het feit dat Fens herhaaldelijk heeft geschreven dat Ter Braak en Du Perron tot zijn voorbeelden behoorden – en die waren er nu juist voor dat men zijn persoonlijke ontwikkeling zou beschrijven en verantwoorden. </p>
<p>Fens heeft er wel eens iets over gezegd, maar dat was heel erg in het voorbijgaan. In zijn inleiding bij Lezen man!, het boek met essays en kritieken van Anthony Mertens, schrijft hij tussen haakjes dat hij ooit zo’n criticus was die alleen naar vorm en structuur keek. Hij was in goed gezelschap, want Anthony Mertens heeft zijn ontwikkeling van een criticus die sterk door het marxisme werd beïnvloed tot de ‘schrijvende lezer’ op de drempel van werkelijkheid en droom, evenmin opgeschreven. Fens ontwikkelde zich onder meer tot de schrijver die onder het pseudoniem A.L. Boom briljante stemmingstukken kon schrijven, altijd op de drempel van lummelen en daadkracht.</p>
<p>Joost Zwagerman heeft een bloemlezing gemaakt uit dat soort stukken van Fens onder de titel Het volmaakte kleine stukje. Een typerend mini-essay is ‘De ziekte van het bladeren’: dat is iets tussen snuffelen en echt lezen in. Fens beschrijft hoe hij een hele avond aan het bladeren en half lezen raakt – van het ene stukje komt het andere – maar nooit de aanvechting heeft het boek helemaal te gaan lezen. Het loopt bijna uit op een ode op het bladeren. Wellicht heeft Fens indertijd in Bij nader inzien ook alleen maar hoeven bladeren om te weten dat hij het ‘niks’ vond.</p>
</p></div>
<p> </p>


Gerelateerd