<div class="wpg-element paragraph">
26-07-2008 Door Sander Donkers
Voor een man die zijn nieuwe cd aanvankelijk Fat and Angry had willen noemen, is de eerste indruk toepasselijk. Met een gepijnigde grimas schuift Ran­dy New­man heen en weer in de fauteuil van zijn hotelkamer. De stoel is eigenlijk te klein voor het lange lijf. Naar links&#8230; nee. Rechts dan? Ook niet. Rechtop, onderuit, niks helpt tegen die rugpijn. Vanochtend op het vliegveld moesten ze hem verplaatsen in een rolstoel, vertelt hij. Nu is het wachten tot de pillen werken. ‘Het wordt al iets beter,’ klinkt het flauwtjes. 
Het is een indringend beeld; de meester van het sarcasme, volgens velen een van de grootste songschrijvers van de afgelopen eeuw, in zo’n kwetsbare staat. Maar een beetje een ongemakkelijke situatie is het ook. Een interviewer kan zijn onderwerp moeilijk gaan masseren. En dus acht ik het tijd voor complimenten over zijn nieuwe cd, die uiteindelijk niet Fat and Angry, maar Harps and Angels is gaan heten. En ik vertel hem, zonder enige aanleiding, dat ik ben opgegroeid met zijn muziek. Newman kijkt me aan met zijn droeve, loensende ogen en zegt: ‘Ik hoop maar dat je er niks aan overgehouden hebt.’
Het is niet moeilijk Randy Newman te complimenteren. Zijn repertoire is nu eenmaal uniek in de geschiedenis van de popmuziek. Niemand anders kroop zo vaak, en zo diep, en zo geestig, in de huid van een nare, amorele verteller. Racist, slavenhandelaar, ijdele yuppie – Newman was het allemaal. Het stelde hem in staat om in zijn liedjes de verschrikkelijkste dingen te benoemen. En om de luisteraar op het verkeerde been te zetten, want zijn songs zitten vol valkuilen. Misschien had de journalist die zijn stem ooit vergeleek met die van een ‘angstige bizon’ niet helemaal ongelijk, maar Newman weet op een vreemde, dwingende manier te ontroeren.
Jammer genoeg doet hij dat niet vaak. Een nieuwe Randy Newman-cd is een zeldzame aangelegenheid. De laatste, Bad Love, verscheen in 1999, op de plaat dáárvoor moesten zijn fans ruim elf jaar wachten. Niet dat hij stilzat in de tussentijd. Newman componeerde de muziek voor talloze films, waarmee hij zeventien keer voor een Oscar werd genomineerd, en eenmaal won (voor het liedje ‘If I Didn’t Have You’ uit Monsters en Co.). 
Het is de family trait van de Newmans. Drie ooms werkten in Hollywood als componist. De meest succesvolle, Alfred, won er negen Oscars mee (onder meer voor All About Eve en How the West Was Won). Ook Randy’s vader Irving schreef wel eens een liedje. ‘Ik ben er trots op dat ik een opdracht goed kan uitvoeren,’ zegt hij. ‘Ik kan de film helpen. Als een acteur een bepaalde scène net niet helemaal overtuigend speelt, kan ik met een paar juiste akkoorden zorgen dat de kijker het wél pikt. En die hoeft de muziek niet eens op te merken. Al geef ik toe dat ik dat wel leuk vind.’ Het is weliswaar iets heel anders om je te moeten verplaatsen in de geest van een krokodil, een auto, of een stuk speelgoed. ‘Maar daar voel ik me zeker niet te goed voor,’ zegt hij. ‘Ik geef om mijn werk. Waarschijnlijk meer dan goed voor me is.’
Handige bijkomstigheid van werk in opdracht is dat hij meteen een stok achter de deur heeft in de vorm van een deadline. Want zijn eigen werk lijdt onder knagende twijfel en gebrek aan zelfdiscipline. ‘Ik schrijf nooit een liedje als ik niet echt hoef,’ zucht hij. ‘Ik weet het: eigenlijk zou dat wel moeten. Volgende keer ga ik het anders aanpakken. Hoop ik.’ 
Het was zijn manager die aandrong op een nieuwe cd. Eenmaal bezig viel het alleszins mee. De liedjes kwamen snel, de opnamen verliepen voorspoedig. ‘Als ik vond dat ik slechter werd, zou ik ermee stoppen,’ zegt hij. ‘Of nou ja, je hoopt natuurlijk dat je het zelf in de gaten hebt zodra je shit begint te maken. Dat hoeft helemaal niet zo te zijn. Maar ik heb mijn platen recentelijk allemaal eens beluisterd, en ik ben erg blij met de cd.’ 
Het is zijn beste ooit, verklaart hij plechtig. Om daarna ogenblikkelijk weer te twijfelen. ‘Voor zover je dat kunt zeggen natuurlijk, vanwege de tijd die er overheen gaat. Die songs zijn out there, en veranderen niet. Maar ik ren al jaren rondjes om ze heen, en bekijk ze steeds met een andere blik.’
Paard als vice-president Als geen ander weet Newman wat voor wonderlijke dingen er met een liedje kunnen gebeuren wanneer je het eenmaal op de wereld hebt gezet. Ruim dertig jaar geleden schreef hij ‘Political Science’, een vrolijk pleidooi (‘Boom goes London, boom Paris’) voor de nucleaire vernietiging van de wereld – met uitzondering van Amerika. ‘Asia is crowded,’ zong hij. ‘And Europe is too old. Africa is far too hot and Canada is too cold.’ 
Toen hij aan de vooravond van de Irak-oorlog zijn woorden (deels) terughoorde uit de mond van Donald Rumsfeld, die Frankrijk en Duits­land tot ‘old Europe’ bestempelde, viel hij bijna van zijn stoel. ‘Dat was ongelofelijk,’ zegt hij. ‘Niet omdat ik denk dat Rums­feld mijn nummer in gedachten had. Nee, het is erger. Toen ik het schreef, was het een grap, niks meer. Nu is het een stuk dichter bij de werkelijkheid. Wie had toen kunnen denken dat zoiets ooit publiekelijk gezegd zou worden?’ Op Harps and Angels neemt hij wraak, met het nummer ‘A Few Words in Defense of Our Country’. Een opgewekt wiegend liedje, waarin hij zijn landgenoten met New­ma­ni­aan­se twist een hart onder de riem steekt. Mon­ter zingt hij dat Amerika weliswaar opgescheept zit met de slechtste leiders die het ooit heeft gehad, maar: ‘They are hardly the worst this poor world has seen.’ Neem nou die Romeinse keizers. Deden die het niet met kleine jongetjes? Stak er niet eentje Rome in de fik? En was er niet ander die zijn paard tot consul benoemde? Dat is net zoiets als vice-president. Waarna Newman zichzelf tot de orde roept: wait a minute, that’s not a very good example, is it? ‘Want wij hebben Dick Cheney,’ verklaart hij fel. ‘Zijn benoeming was minstens net zo beledigend voor de kiezer als een paard op die positie. En een stuk gevaarlijker.’ 
Hij zette ‘A Few Words‘ begin dit jaar al op YouTube, omdat hij het ‘een iets langer leven wilde geven’: ‘Eigenlijk hou ik er niet van om te schrijven over het hier en nu, want die liedjes gaan maar kort mee. Als deze regering verdwijnt, verdwijnt de song. En dat vind ik jammer, want ik ben erop gesteld. Ik hoef niet per se de woordvoerder van de ontgoocheling te zijn. Maar het was te moeilijk om het niet te schrijven, snap je? Deze regering is niet zomaar slecht, ze zijn het zo openlijk, ze zijn zo luidruchtig slecht. Ik ben niet alleen boos, ik ben ook vaak domweg verbijsterd.’ Hij denkt even na. ‘Weet je: mijn geest, als Amerikaan, is als een verbaasd klein jongetje dat denkt: this just isn’t what the good guys do.’
Hij komt wel wat laat met zo’n liedje, geeft hij toe. Bush is al bijna weg. ‘In de jaren zestig en zeventig was iedereen, elke artiest, geïnteresseerd in het verbeteren van omstandigheden. De burgerrechtenbeweging, het armoedeprobleem, protest tegen kernenergie. En toen begonnen mensen opeens hun hoofd af te wenden. De interesse verslapte, om de een of andere reden. Iedereen, ikzelf incluis, hield op over zulke zaken te schrijven.’ Hij grinnikt: ‘Iedereen behalve Jackson Browne.’
De naam van die singer/songwriter duikt op in het refrein van ‘Piece of the Pie’: While you’re going up, we’re going down / and no one gives a shit but Jackson Browne. ‘Mensen lachen erom,’ zegt Newman. ‘Maar het is bedoeld als compliment. Een heel knappe jongen, die geweldige hits als “Take it Easy” kon schrijven. Maar terwijl iedereen naar zijn navel begon te staren, bleef hij op de zeepkist staan en roepen: kom op jongens! Dat is de geest die ik de afgelopen acht jaar in mijn land gemist heb. De goede wil die Amerika wel degelijk heeft als je er aan appelleert. De gedachte: zou het niet fijn zijn als de armen minder arm waren, en een beetje hulp kregen van de regering? Als de scholen beter waren, en de wegen ook? En even denken&#8230; is belastingverlaging voor de allerrijksten wel de beste manier om dat te bereiken?’
Katrina Zelf ziet, of in elk geval zag, hij zich als een geëngageerde songschrijver. Maar dat werd nogal eens verkeerd begrepen. De enige echte hit die hij ooit had, ‘Short People’, was één grote hyperbool, bedoeld om de belachelijkheid van vooroordelen te tonen. They got little noses and tiny little teeth / They wear platform shoes on their nasty little feet / Don’t want no short people ’round here. Maar zijn verticaal minder bedeelde landgenoten zagen dat anders. ‘Ik kreeg doodsbedreigingen,’ zegt New­man. ‘Bij concerten stonden er lilliputters te demonstreren. Inmiddels begrijp ik wel dat het vervelend is als je heel klein bent en elke dag op school gepest wordt met dat liedje. Maar ik had nooit gedacht dat mensen zó gevoelig waren over hun lengte.’
Zo gebeurde er meer wat hij nooit had verwacht. Neem ‘You Can Leave Your Hat On’. ‘Dat heb ik nooit bedoeld als een sexy nummer,’ lacht hij. ‘In mijn hoofd was die jongen een nerd, met een zielige fantasie. En het meisje doet bijna niks.’ Maar toen Joe Cocker en Tom Jones het nummer opnamen, merkte niemand die diepere laag nog op. En sindsdien kronkelt menige stripper in Amerika rond de paal op die versies. ‘Dat komt ook omdat ze de toonsoort verhoogd hebben en de tekst een beetje schreeuwen. Dat had ik natuurlijk zelf kunnen bedenken&#8230; Wish I did.’
Toch komt het tegenwoordig minder vaak voor, zegt hij. Dankzij hulp uit onverwachte hoek. ‘Mensen begrijpen mijn ironie beter, vanwege&#8230; The Simpsons! In de jaren zeventig en tachtig schreef ik de rauwste songs die er waren. Maar The Simpsons gingen verder dan ik met ironie, en dingen die niet betekenen wat ze lijken te betekenen. Sponge­Bob ook trouwens, South Park al helemaal. En rap was veel grover in taal. Dus die generatie snapt dat ik niet werkelijk een hekel heb aan kleine mensen, of pleit voor het gooien van een atoombom.’
Hoewel; niet zo lang geleden werd ‘Sail Away’, een lied dat wordt gezongen vanuit het perspectief van een slavenhandelaar, in een tv-show doodleuk gekoppeld aan beelden van een cruise-schip. ‘En ze hadden niet eens toestemming gevraagd,’ zegt hij hoofdschuddend. ‘Van sommige songs kan het me niet schelen, met deze heb ik bezwaar tegen een dergelijke context, ook omdat ik weet dat het nummer voor sommigen echt iets betekent.’
Het omgekeerde kan ook gebeuren. Soms valt een liedje pas lang nadat het geschreven is op zijn plek. In 1975 schreef New­man ‘Loui­si­a­na 1927’, over een beruchte storm. Hij heeft nauwe banden met die staat; zijn moeder komt uit New Orleans, in zijn jeugd woonde hij er een paar jaar. Maar verder kwam het onderwerp gewoon goed van pas. ‘Als je, zoals ik, zelden liefdesliedjes schrijft,’ zegt hij, ‘is het handig om geografie in de tekst te stoppen. Dan gaat het nummer tenminste ergens heen.’
Toen kwam orkaan Katrina, in 2005, en plotseling ontlokte het refrein kippevel en tranen aan heel Amerika. Het was het perfecte lied, klaagzang en aanklacht ineen: ‘Lou-eee-siana, they’re tryin’ to wash us away.’ Sindsdien geldt het als het alternatieve volkslied van de staat. Aaron Neville nam het op, Willie Nelson zong het, en tal van lokale artiesten speelden vrijelijk met de originele tekst, zoals in de muziek van New Orleans gebruikelijk is. ‘Dat vind ik prima,’ zegt Newman. 
Zijn liedje is een folksong geworden, en dat zou je kunnen zien als een grote eer. Maar het is lastig daar van te genieten als je Randy Newman heet. Twee maanden geleden speelde hij het nummer zelf, in New Orleans, tijdens het Jazz &#038; Heritage Festival. ‘En ik voelde me raar, opgelaten. Ik had overal in de stad de sporen van de ramp gezien, en ik wilde iets zeggen over wat een schande het was dat de regering niks deed. Maar het publiek leek het niet te willen horen. Ze zongen wel mee, en dat was&#8230; erg ontroerend.’ En dan, kortaf: ‘Maar het is vooral triest. Heel erg triest.’
Foute titel Hoe zachtaardig hij ook overkomt, en hoe aanstekelijk zijn zelfspot ook is, het is niet moeilijk je voor te stellen dat het vlak onder zijn huid af en toe hevig borrelt. Een terugkerend teer punt is het gebrek aan erkenning dat hij voelt. Zijn trouwe fans mogen hem dan beschouwen als de beste songschrijver op aarde, tot grote successen in zijn thuisland heeft dat nooit geleid. Van Bad Love, bijvoorbeeld, werden maar zo’n 70.000 exemplaren verkocht. Hij was altijd populairder in Neder­land, en ook in België. Maar dat laatste, vermoedt hij, zal wel afgelopen zijn nu hij op de nieuwe cd een nummer over de Belgische taalstrijd zingt.
Het steekt, geeft hij toe. ‘Ik had liever een heel grote hit gehad dan een Oscar. En dan met een nummer dat me dierbaar is, niet een novelty als “Short People”. Want daar heb ik meer last van gehad dan plezier.’ Lange tijd snapte hij niet goed waar het aan lag. ‘Ik had moeite in te zien dat muziek een direct medium is. Hoe intenser mensen zich kunnen identificeren met de zanger, hoe effectiever het is. Daarom bestond popmuziek tot voor kort, tot hiphop kwam, voor negentig procent uit liefdesliedjes. Liedjes die misschien banaal en afgezaagd zijn, maar die je helemaal binnenstebuiten trekken wanneer je een gebroken hart hebt, of tot over je oren verliefd bent. Dat is het geheim van country. Daarom houdt Amerika zo buitensporig veel van Neil Diamond.’ 
Hij smaalt: ‘Het is veel moeilijker voor Ame­rika om van míj te houden. Want ik ben niet te vertrouwen. Mijn personages zeggen rare dingen, waar je de betekenis uit moet opmaken. Niet dat het grote publiek daar te dom voor is, hoor, ze hebben gewoon liever dat Neil Diamond tegen ze zingt: ik hou van jullie.’
En dat zou hij nou nooit doen, zegt New­man lachend, al was het maar omdat hij het altijd weer verpest. ‘Ik heb songs geschreven die er in één keer uitrolden, met een prachtige hook en een lieflijk, romantisch gegeven. Joehoe! dacht ik dan, we zijn op weg naar een geheide hit. Maar op het laatst moest ik het altijd weer te moeilijk maken, gaf er een weirde draai aan. Of een foute titel, daar ben ik ook heel goed in. Als ik een liedje als “I Love You Just the Way You Are” had geschreven, had ik het waarschijnlijk genoemd: “I Love You Just the Way You Are, You Scumbag”.’ 
Maar goed, hij wil niet te veel klagen. ‘Als je kijkt hoe vreemd sommige van mijn liedjes zijn, heb ik het ook weer niet zo slecht gedaan. Ik zou er niks in willen veranderen.’ Heel erg goed worden – dat was zijn doel toen hij begin jaren zestig voor een carrière in de muziek koos. ‘Ik wilde door mensen met verstand van muziek beschouwd worden als de beste songschrijver. Maar als je een aantal van die mensen dan daadwerkelijk ontmoet, no offense, merk je dat ze eigenlijk van niets weten. En je denkt: was het me daar nou om te doen? Om de waardering van deze gasten?’ 
Niet genoeg tijd Nee, laat hij dan zelf maar de graadmeter zijn. Dat is nog lastig genoeg, want ook hij trapt wel eens in de valkuilen van zijn eigen werk. Hij vertelt over ‘Old Man’, een zwartgallig liedje over een man die gevoelloos aan het sterfbed van zijn vader zit: Won’t be no God to comfort you / You taught me not to believe that lie / You don’t need anybody, nobody needs you / Don’t cry, old man, don’t cry / Everybody dies.
‘Ik zeg je: sommige songs hebben voorspellende gaven. Toen ik dat schreef, was het ondenkbaar dat het ook maar iets te maken had met mijn eigen leven of dat van mijn vader. Veel te somber en naargeestig. Maar toen mijn vader stierf, bleek iets van dat liedje wel degelijk in mij te zitten. Ik was van binnen kouder dan ik had verwacht.’ Achter zijn brillenglazen worden zijn ogen wazig: ‘Ik denk niet dat ik zo puur slecht ben als die verteller. Maar het was een schok om dat nummer terug te horen. En natuurlijk vroeg ik me af of mijn vader het ooit gehoord had, en wat hij er van dacht. Ach man, het is verschrikkelijk. Ik kan het niet meer live spelen.’ 
Of neem ‘Love Story’, nog zoiets wat hij nooit had voorzien. ‘Eigenlijk lach ik de mensen in dat nummer uit. “You and me, you and meeee, babe” – ik vond het maar een burgerlijk, pathetisch droompje. Samen oud worden bij de open haard, is dat alles wat je van het leven verwacht? Maar als ik daar nu naar kijk, vanaf de andere kant van het leven, dan denk ik: jesus christ, het is het moeilijkste wat er is, om dat te bereiken. En het zou geweldig zijn om zo iemand te hebben – een maatje als echtgenote.’
Newman schrijft niet uitsluitend vanuit het perspectief van een ander. ‘De laatste jaren vind ik mijn liedjes dichter bij huis,’ zegt hij. Wie Bad Love goed beluistert, krijgt een aardige indruk van zijn stukgelopen huwelijk. Het meest ontroerende nummer van de nieuwe cd, ‘Losing You’, lijkt een vervolg daarop. Een oude man mijmert over de tijd, die geacht wordt alle wonden te helen, en komt tot een verpletterend inzicht: I know that I don’t have time enough / And I’ll never get over losing you. 
‘Dat is gebaseerd op een verhaal dat ik hoorde van mijn broer, die dokter is,’ vertelt New­man. ‘Hij had een jonge patiënt met een snel vorderende vorm van kanker, en moest de ouders vertellen dat die jongen gestorven was. Die mensen hadden in een concentratiekamp hun hele familie verloren. Ze zeiden: “Dat duurde heel lang, maar we hadden tijd om daar overheen te komen. Hier hebben we niet genoeg tijd meer voor.” Boem! Alsof je tegen een muur aanloopt.’ Hij valt even stil. ‘Dat raakte me diep. Scha­de oplopen, en geen tijd hebben voor de reparatie. Dus heb ik het gegeven verplaatst naar een romantische setting. Ouderdom is in de popmuziek nog een tamelijk braakliggend terrein, en dat maakt het interessant.’
Daar is het uiteindelijk grotendeels om te doen. Hij mag zich soms onbegrepen voelen, en miskend door het grote publiek, Randy New­man weet zelf heus hoe origineel zijn werk is. En daar ligt zijn kracht. Binnenkort gaat hij op tournee. In zijn eentje, geen band. ‘Dat werkt niet voor mij,’ zegt hij. ‘Hoewel ik het prettig vond om met een stel jongens op pad te gaan. Het publiek vond het geweldig, maar ze lachten niet eens bij “Short People”. Dat is niet wat ik probeer te doen. Met een ritmesectie verdwijnt de nuance in mijn muziek.’ Hij lacht: ‘Als er één gezegde is dat de laatste eeuw zijn waarheid heeft bewezen, dan is het wel: the beat goes on. Alles draaide om ritme in de afgelopen eeuw, zelfs in klassieke muziek. En als er één ding is dat ik niet kan, is het: compete with the beat. Ze noemen mijn muziek vaak ironisch, maar dat vind ik nou ironie. Verkeerde eeuw, vriend. Probeer het later nog eens.’
</div>