Interview David Doniger
We zijn er onderhand aan gewend dat milieunieuws uit de Verenigde Staten vrijwel altijd slecht nieuws is, zeker voor degenen die zich bezorgd maken over het broeikaseffect. Want daarover heeft de regering-Bush sinds haar aantreden in 2000 steevast een uit graniet gebeiteld standpunt ingenomen. De wetenschap is te onzeker, betoogt ze. En los daarvan: elke poging om de uitstoot van broeikasgassen te beperken, is een bedreiging voor de economie, en daarmee volgens Bush en de zijnen sowieso onwenselijk. Dus weigerde Amerika het Kyoto-protocol te ratificeren, en is het land nog altijd vierkant tegen elke verplichting om C O2-emissies te reguleren.
Die houding veroordeelde Europa en Japan tot een Alleingang op het gebied van de internationale klimaatonderhandeling­en. En stelde de wereld voor een probleem. Want niet alleen is Amerika zelf verantwoordelijk voor ongeveer een kwart van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen, zonder Amerikaanse medewerking is het volgens vele deskundigen, onder wie demissionair staatssecretaris van Milieu Pieter van Geel, ondenkbaar dat China en India akkoord gaan met maatregelen om hun CO2-uitstoot te verminderen. En deze snel opkomende economieën, die nu nog gevrijwaard zijn van de eisen van Kyoto, zullen, als er niets gebeurt, binnen afzienbare tijd meer broeikasgassen uitstoten dan de rest van de wereld bij elkaar.
Terwijl de klimaatwetenschap voortschrijdt, en er om de haverklap alarmerende rapporten verschijnen, lijkt de Amerikaanse houding onwrikbaar. Bush benoemde vorig jaar november een oud-directeur van ExxonMobil tot hoofd van een studiegroep die de Verenigde Staten moet leiden naar een schonere energiekoers. Exxon staat bekend als de oliemaatschappij die enorme bedragen investeert in denktanks die twijfel zaaien over het broeikaseffect.
Weinig opbeurende berichten kortom. En dus is het enigszins verrassend dat een veteraan van het Amerikaanse milieubeleid de toekomst op dit gebied juist uiterst zonnig inziet. David Doniger bekleedde tijdens de regering-Clinton diverse milieuposten en is tegenwoordig advocaat en beleidsmaker van de gerespecteerde Natural Resource Defense Council (NRDC). ‘De houding van Washington ten opzichte van klimaatverandering veroorzaakte een kleine ijstijd,’ zegt hij. ‘En die loopt nu ten einde. Met de verkiezing van het nieuwe Congres gebeurt dat misschien al onder Bush, maar het is nagenoeg zeker dat we onder een nieuwe president eindelijk fatsoenlijke wetgeving krijgen om CO2 te reguleren.’
Dezer dagen is Doniger, in een rechtszaak die alom als ‘historisch’ wordt betiteld, vooral bezig met de vraag of zulke wetgeving niet allang bestaat. Hij is een van de topadvocaten die namens twaalf staten, drie steden en een keur aan ngo’s betoogt dat CO2 volgens de zogenaamde Clean Air Act beschouwd moet worden als een ‘luchtverontreinigende stof’. En dat daarmee de Environmental Protection Agency (EPA), een regeringsorgaan, verplicht is de uitstoot van autoverkeer aan banden te leggen. De regering-Bush en de EPA, op hun beurt gesteund door tien staten, staan op het standpunt dat CO2 niet onder die wet valt, en dat, zelfs als dat wél zo blijkt te zijn, de EPA de vrijheid heeft te bepalen welke maatregelen zij neemt, en op welke termijn.
Volgens Doniger is de kwestie doodsimpel. ‘De wet definieert een luchtverontreinigende stof als “elke chemische substantie die wordt uitgestoten in de lucht”. En hij bepaalt dat de EPA moet optreden tegen elke luchtverontreinigende stof “waarvan redelijkerwijs mag worden aangenomen dat hij een gevaar vormt voor volksgezondheid en welzijn”. Kijk je wat de wet verstaat onder “welzijn”, dan worden ook effecten op het weer en het klimaat genoemd. Kortom: it’s no brain teaser.’
Doniger wijst er op dat de EPA in de Clinton-tijd, toen hij zelf enige jaren voor die organisatie werkte, nu juist besloten had dat CO2 wél onder de Clean Air Act viel. Toch sleepte Massachusetts vs EPA zich al jaren langs diverse gremia van het recht, totdat eind vorig jaar het Hooggerechtshof zich er over besloot te buigen. De uitspraak wordt pas in juni verwacht, en is extra beladen omdat een vergelijkbare zaak, die betrekking heeft op de uitstoot van energiecentrales, in de lagere echelons van de rechtsgang ligt te wachten. Doniger: ‘Het is dezelfde kwestie. Als we dit winnen, kan ik me niet voorstellen dat die andere zaak problemen oplevert.’ Monter rekent hij voor: ‘Autoverkeer is verantwoordelijk voor twintig procent van de CO2-uitstoot, energiecentrales voor veertig procent. Dan is zestig procent van ons probleem gedekt.’
De rechtszaak kreeg grote aandacht in de Amerikaanse media. Niet zo verbazend, meent Doniger. ‘Het is het milieu-equivalent van de geruchtmakende terrorismezaken in 2004, in die zin dat het Hooggerechtshof ook nu wordt gevraagd zich onafhankelijk van de regering op te stellen. Toen zei Bush: ik kan doen wat ik wil met de gevangenen in Guantánamo, en het Hof antwoordde: nee, u hebt zich aan de wet te houden. Nu zegt hij: ik kan niks doen aan klimaatverandering onder de Clean Air Act. En wij gaan er vanuit dat ze ditmaal zullen zeggen: dat kunt u wel, en dat moet u ook.’
U rekent dus op een klinkende overwinning. Maar waarom? In 2003 stelde het Hof van Beroep de EPA nog in het gelijk.
‘Ja, dat is waar. Maar ten eerste volgt het Hooggerechtshof traditioneel de verkiezingsuitslag. Het is toeval dat de zaak nu behandeld wordt vlak nadat duidelijk is geworden dat de politieke verhoudingen veranderd zijn. Maar dat komt ons niet slecht uit. Ten tweede is er in de laatste twee jaar, en eigenlijk al langer, zowel bij politieke leiders als in de zakenwereld een evolutie op gang gekomen in het denken over klimaatverandering. We zijn bewuster, overtuigder en bezorgder geworden. Het is, echt waar, een politieke en culturele aardverschuiving, die aangezwengeld wordt door de voortschrijdende wetenschap, door films als die van Al Gore, maar ook door natuurrampen als de orkaan Katrina. Misschien is dat in Europa niet zo bekend, omdat dit proces zich binnen Washington veel minder snel voltrekt dan erbuiten, op het niveau van de staten.’
Wat zou het gevolg zijn als Massachusetts wint?
‘Op zichzelf is deze zaak niet the magic bullet. Met de Clean Air Act is het mogelijk om de industrie verplichtingen op te leggen, maar de wet leent zich niet voor maatregelen die de industrie helpen om de overgang naar een minder vervuilende koers te maken. Het is wel de stok, maar niet de wortel, en die hebben we ook nodig. We zullen dus sowieso blijven ijveren voor aanvullende wetgeving. Maar ik denk dat een overwinning in deze zaak het Congres zal aanmoedigen om daar haast mee te maken. En ik acht het zelfs niet onmogelijk dat het bedrijfsleven dan zal zeggen: “Meneer de president, bedankt dat u al die tijd zo pontificaal in de deuropening heeft gestaan, maar nu is het tijd om uit de weg te gaan. We weten dat wetgeving op dit gebied onontkoombaar is, en het is beter voor ons als we een deal maken met het Congres.”’
Is de rolverdeling in deze zaak, met twaalf staten aan de ene kant en tien aan de andere, illustratief voor de manier waarop Amerika verdeeld is?
‘Deels, denk ik. Je kunt er niet omheen dat de staten aan onze kant allemaal Democratisch zijn en de staten die zich achter de regering scharen Republikeins. Het is ook geen toeval dat Michigan, met zijn auto-industrie, een voortrekkersrol speelt bij de tegenpartij. Maar dat onderscheid is duidelijk aan het afbrokkelen. In republikeinse staten als Alaska, Florida en North Carolina zijn zware commissies ingesteld die debatteren over de vraag wat er gedaan moet aan klimaatverandering. En steeds meer staten, ook Republikeinse, volgen het voorbeeld van Californië en starten hun eigen programma’s om de uitstoot van het autoverkeer te reguleren. Ik verwacht dat er de komende jaren een veel bredere consensus zal komen in het Congres.’
Acht u het mogelijk dat de regering-Bush nog van gedachten verandert?
‘Nou, een paar weken geleden is de ijsbeer door het ministerie van Binnenlandse Zaken officieel bestempeld tot een bedreigde diersoort, die daarmee valt onder de Endangered Species Act. Sommigen zeggen dat de regering-Bush in haar oude vorm dat nooit had toegestaan. Want de ijsbeer is alleen bedreigd omdat het poolijs smelt. En dat trokken ze nou juist lange tijd in twijfel. Er wordt gespeculeerd dat dit een teken is dat de regering bereid zou zijn haar standpunt over klimaatverandering te verzachten.’
Dat klinkt niet als een gebeurtenis die uw optimisme rechtvaardigt.
‘Op zich niet, nee. Maar het is belangrijk om je te realiseren dat de politiek in Amerika een hele scherpe draai kan nemen. Juist nu. De regering-Bush heeft altijd een heel kleine meerderheid gehad, al heeft ze zich nooit overeenkomstig gedragen. En zeker niet op het gebied van klimaatverandering. Maar dat betekent dat een kleine verschuiving in het electoraat kan leiden tot een grote verandering in beleid.’

Gerelateerd