***** Vasili Grossman. Brieven aan mijn moeder. Balans, vertaling Froukje Slofstra, 53 p., € 6,95
door Aart van Zoest
Brieven
Uitgeverij Balans viert het vijfentwintigjarig bestaan met een jubileumuitgave met daarin de Nederlandse vertaling van twee brieven die Vasili Grossman schreef aan zijn moeder en nooit verstuurde. Ze zijn na zijn dood tussen andere papieren gevonden &#8211; hij wist haar adres niet. Toen hij ze schreef, de eerste in 1950, de andere in 1961, was de moeder ongetwijfeld al jarenlang dood. De Duitsers hadden in september 1941 in het Oekraïense stadje Berditsjev meer dan twintigduizend Joden uit het plaatselijke getto doodgeschoten. Grossmans geliefde moeder moet een van de slachtoffers zijn geweest die anoniem in een kuil werden gegooid. Na die brieven is ook het hoofdstuk &#8216;De laatste brief&#8217; uit Grossmans meesterwerk Leven &#038; lot afgedrukt. Daarin staat de uit het getto gesmokkelde afscheidsbrief van een moeder aan haar zoon, een fictieve tekst waarover inleider Robert Chandler schrijft dat er misschien geen krachtiger klaagzang van de Joden van Oost-Europa is. Deze combinatie van fictieve en echte brieven valt moeilijk met droge ogen te lezen.
*** Jan Eikelboom. Arabische Lente. Een ooggetuigenverslag. Balans, 176 p., € 16,95
door Harm Ede Botje
Reportages
De volksopstand in het Midden-Oosten is nog in volle gang, maar toch schreef Nieuwsuur-verslaggever Jan Eikelboom een &#8216;ooggetuigenverslag&#8217; van de gebeurtenissen. Eikelboom heeft een ongelooflijk productief jaar achter de rug. Hij reisde voor het televisieprogramma van Tunesië naar Egypte en van daaruit kon hij meteen door naar Libië. In zijn boek doet hij op meeslepende wijze verslag, het is een making of van Nieuwsuur. Eikelboom komt met zijn team aan in Egypte, belandt in een demonstratie die met veel geweld wordt neergeslagen en doet er een kwartier later al verslag van voor de Nederlandse kijker. Het is de droom van iedere journalist. Arabische Lente is vlot geschreven, Eikelboom geeft af en toe wat context zodat ook de niet-ingevoerde lezer het verhaal goed kan volgen. Maar de dood van kolonel Khadaffi? Staat er niet in. Net in de boekhandel en nu al achterhaald! Eikelboom doet er verstandig aan zijn boek bij elke druk te updaten.
***1/2 Leo Enthoven. Schakel in de samenleving. 125 jaar Deventer Dagblad. Arko Uitgeverij, 272 p., € 24,95
door Hans Renders
Persgeschiedenis
Vorig jaar bestond het Deventer Dagblad 125 jaar en bij die gelegenheid publiceerde oud-hoofdredacteur Leo Enthoven de geschiedenis van deze krant, die overigens pas vanaf 1885 dagelijks verscheen en tegenwoordig een kopblad van De Stentor is. Enthoven heeft meer dan een jubileumboek geschreven. Op degelijke en leesbare wijze vertelt hij in dit rijk geïllustreerde boek hoe een regionale krant zich staande wist te houden, als spiegel van de samenleving en ook als machtsfactor in de regio. Althans, meestal. Een ronduit zwarte bladzijde uit de geschiedenis van deze krant is de bezettingstijd. Deventer mag dan Moskou aan de IJssel genoemd worden, het grootkapitaal heeft deze krant danig in de knel gebracht. Vanaf 1992 volgde de ene reorganisatie na de andere onder leiding van de nieuwe eigenaar Wegener en sinds de internationale moloch Mecom in 2007 de krant overnam is De Stentor/Deventer Dagblad overgegaan op tabloidformaat en een nietszeggend krantje geworden. Enthoven noemt de laatste fase van een ooit trots regionaal dagblad zuinig &#8216;vermeldenswaard voor de geschiedschrijving&#8217; maar zegt er verder niets over.
** Bert van der Veer. MR. TV. Over leven in TVland. Marmer, 256 p., € 29,95
door Hans Renders
Televisiegeschiedenis
Bert van der Veer heeft bijna alles gedaan in televisieland wat je bedenken kunt. Hij bedacht de populaire talkshow Barend en Van Dorp en hij regisseert nu het al even succesvolle Pauw &#038; Witteman. Van der Veer deelt in de feestelijkheden rond de viering van zestig jaar televisie in Nederland met een rijk geïllustreerd boek over&#8230; zichzelf. De televisiewereld is het decor. Zo&#8217;n beetje alle programma&#8217;s waar Van der Veer iets mee te maken had, trekken voorbij. Nostalgie alom, zeker bij het zien van de vele foto&#8217;s. Van der Veer op de knieën voor Abba-zangeres Frida tijdens de opnamen van een videoclip, Van der Veer met behaatje om op de cover van Vara TV Magazine in de tijd dat hij voor Veronica het erotisch programma van Menno Buch mogelijk maakte en Van der Veer als decorsjouwer voor een interview dat Ruud ter Weijden met Barbra Streisand had. Het boek staat vol strips, kadertjes en anekdotes. Bert van der Veer die naast Mark Rutte (toen nog geen minister-president) aan de pisbak stond en zei: &#8216;Ik switch net zo snel van partij als Wilders.&#8217; Zou Rutte begrepen hebben wat Van der Veer daarmee bedoelde? Voor wie alle ins en outs over de 5 Uur Show met Viola Holt wil weten is dit een fantastisch boek.
*** Julian Reichelt. In de frontlinie. Berichten van een oorlogscorrespondent. Just Publishers, 236 p., € 17,95
door Hans Renders
Reportages
Het beroep van oorlogscorrespondent is de laatste jaren een speelveld voor avonturiers geworden, zo lijkt het. De in 1980 geboren Duitse journalist Julian Reichelt heeft zo jong als hij is al verslag gedaan vanuit de frontlinies in Irak, Afghanistan, Israël en Darfur. Hij schrijft er nu een eerlijk en persoonlijk boek over. Reichelt bekent dat de adrenaline hem naar deze gebieden drijft, tegelijkertijd heeft hij oog voor de menselijke drama&#8217;s van oorlog en revolutie. Opvallend aan dit boek is dat elke historische of politieke achtergrond ontbreekt. Verder is zijn boek een illustratie van de trend dat de persoonlijke ervaringen van de reporter voorop moeten staan. Hij (en zijn Nederlandse uitgever) vindt het zelfs niet nodig om te melden voor welk medium hij zijn reportages schrijft. Misschien omdat hij voor de schandaalkrant Bild werkt en die krant heeft nu eenmaal een slechte reputatie. Maar verstand van drama hebben ze er wel.
** Nicolas Bouvier. De schorpioenvis. Bas Lubberhuizen, vertaling en nawoord Floor Borsboom, 125 p., € 17,90
door Aart van Zoest
Reizen
Een erudiete Zwitserse wereldreiziger schrijft poëtisch over wat hij ziet, beleeft en daarbij aan zieleroerselen ervaart. Hij strijkt neer in Sri Lanka. Wat hem vooral treft: de dodelijke hitte, de rol van toverkunsten tot in alle naden van de samenleving. Hij besteedt veel aandacht aan zijn eigen ego en besognes. Een enkele uitzondering daargelaten, toont hij zich neerbuigend kritisch over de waargenomen lokale medemens. Zijn stijl is overbriljant, vol onbeduidende aforismen &#8211; met hier en daar juweeltjes. Bijvoorbeeld: &#8216;Fatsoen mag een schone zaak zijn, maar met alle respect: wanneer de werken der liefde zo schandelijk worden verwaarloosd, en op zulke waardeloze gronden, is er een balans weg, ontbreekt er een essentiële prikkel en hebben de dieren die we zijn geen zin meer om vooruit te komen. Kijk maar naar de ezels die zich in het zweet werken en de hele tijd een stijve hebben.&#8217;
*** Paul Claes. C. Honderd notities van een alleslezer. Bezige Bij, 240 p., € 19,90
door Aart van Zoest
Letterkunde
Paul Claes, de alleslezer van letterkundige teksten, weet uiteraard vreselijk veel en doet daarvan kond aan minderwetenden in kort en krachtige notities. Dat levert soms aardige doorkijkjes op, maar ook veel wijsneuzigheid. Claes telt en telt. Letters, woorden, dat soort dingen. Veel f&#8217;s bij Franz (Kafka), veel p&#8217;s bij Proust, veel m&#8217;s bij Beckett. Tja, het zal wel. Hiëronymus van Alphen krijgt ervan langs wegens monotonie van het ritme in &#8216;Jantje zag eens pruimen hangen&#8217;. Alsmaar trocheeën, pómpon, pómpon, pómpon, pómpon. Dodelijk voor de poëzie, vindt Claes. Maar hij, die veel opmerkt wat anderen ontgaat, vergeet hier even dat Nederlandstalige poëzie, wanneer mooi voorgedragen en niet slechts gelezen, zo heerlijk profiteert van onze specifieke muzikaliteit. Jantjes &#8216;pruimen&#8217; naderen al de hoge c in de eerste regel; de hoogste noot wordt daarna bereikt bij &#8216;eieren&#8217;, terwijl de melodie dan neerwaarts gaat bij &#8216;vader&#8217; die &#8216;t &#8216;verbood&#8217;. Wanneer pientere Paul niet alleen op de drummer let, maar vooral luistert naar de sopraan, moet hij dat toch eigenlijk prachtig vinden.
**** Roel Visser, met tekst van H.J.A. Hofland. Platter &#038; Dikker. Bas Lubberhuizen, 110 p., €24,50
door Hans Renders
Fotoboek
We leven in een tijd van schaamteloos exhibitionisme. Zo laat het fotoboek zien waarin Roel Visser, persfotograaf voor onder meer NRC Handelsblad en Het Parool, de nieuwe platheid in beeld brengt. Uit deze sociologische exercitie blijkt dat de vertegenwoordigers van de nieuwe platheid alleen lijken te bestaan om gezien te worden, ontevreden zijn met hun blanke huid en die daarom zo veel mogelijk laten tatoeëren of op zijn minst laten bruinen, zich extra huidoppervlak verschaffen door zich dik te vreten en met een ontevreden gezicht voor of op gedecollecteerde dames en ordinaire auto&#8217;s of motorfietsen te laten fotograferen. Met ingetogen cynisme betoogt Hofland in een lang essay dat de 170 kilo wegen-de Terror Jaap (In 2008 winnaar van het televisie-programma De Gouden Kooi) door het eten van zijn eigen braaksel &#8216;tot de tien prominentsten aller tijden hoort&#8217;. De triomf van het neoliberalisme heeft voor een tijdbom in onze steden gezorgd. Niemand weet wanneer die ontploft.

Harm Ede Botje

Hans Renders

Gerelateerd