<div class="lead">
<p>De Duitse nationalistische partij AfD lijkt in korte tijd uit te groeien tot een volkspartij die vooral het gewezen electoraat van de sociaal-democraten aanspreekt.</p>
</div>
<p>In juni 2016 spraken <a href="https://www.vn.nl/auteur/thijs-broer/">Thijs Broer</a> en ik met Frauke Petry, toen nog de rijzende ster aan het firmament van het Duitse rechts-populisme. De scheikundige uit Dresden (in de voormalige DDR) was fractieleider van de Alternative für Deutschland in het deelstaatparlement van Saksen en sinds 2015 landelijk partijvoorzitter. Petry was de politiek ingegaan omdat ze vond dat bondskanselier Merkel met miljarden smeet om de economie in Griekenland overeind te houden terwijl de noden van de Duitse burgers werden genegeerd. Inmiddels was ze ook woedend over de vluchtelingenstroom die in het kader van de ‘Willkommenskultur’ op gang was gekomen, de ‘Lügenpresse’ die de AfD voor gevaarlijke nationalisten uitmaakte, en de antifascistische demonstranten die in hun zwarte capuchontruien overal in het land probeerden bijeenkomsten van de nieuwe rechtse partij te verstoren. De partijvoorzitter ging tekeer tegen het verstikkende politieke klimaat in Duitsland waar ‘Freiheitsfeinde’ en ‘Pluralismushasser’ de AfD demoniseerden. Het deed haar denken aan de ‘Gesinnungsdiktatur’ in het communistische Oost-Duitsland waar ze was opgegroeid. Maar alle pogingen haar partij het zwijgen op te leggen zouden schipbreuk lijden, voorspelde Petry. Traditionele volkspartijen als de CDU en de SPD waren de aansluiting met de gewone man kwijtgeraakt en uitgegroeid tot bolwerken van de politiek correcte elite. De AfD kon in het gat in de electorale markt springen. Petry droomde ervan de spreekbuis te worden van werklozen in Saksen en Thüringen, kleine ambtenaren in Baden-Württemberg en chemiearbeiders in Rijnland-Palts. ‘In het klein zijn wij de nieuwe volkspartij,’ zei ze tegen Thijs en mij. Het leek ons een fraai staaltje blufpoker.</p>
<h3><q class="pull-left">Het begint een internationale trend te worden: het voormalig proletariaat stemt niet meer links, maar rechts-nationalistisch.</q></h3>
<p>Maar toen kenden we de uitslag van de Duitse verkiezingen van afgelopen zondag nog niet: de CDU verloor zetels maar bleef de grootste partij, de SPD werd verpletterend verslagen, de AfD trekt met meer dan twaalf procent van de stemmen de Bondsdag binnen. Vooral dankzij de steun van arbeiders die de SPD te vriendelijk voor migranten vinden, niet-stemmers die dit keer wel zijn gekomen en CDU’ers die tabak hebben van Merkels ‘Willkommenskultur’. Op de verkiezingsavond gaf SPD-lijsttrekker Martin Schulz toe dat zijn partij de steun van het voormalig proletariaat had verloren.</p>
<h3>Trend</h3>
<p>Het begint een internationale trend te worden: sociaaldemocraten, in de negentiende eeuw opgericht om de verworpenen der aarde te verheffen, en Groenen spreken bij verkiezingen vooral de kosmopolitische elite van hogeropgeleiden aan. De arbeiders, bang voor de gevolgen van de globalisering, leggen een voorkeur voor nationalistische anti-migrantenpartijen aan de dag. Dankzij de steun van de ‘Rust Belt’ versloeg de Republikein Trump de Democraat Clinton. In de vervallen industriesteden in het noorden van Frankrijk had Emmanuel Macron een zware dobber aan het Front National. Het kosmopolitische Londen stemde tegen de Brexit maar het industriële noorden van Engeland liep warm voor het vertrek uit de EU. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 15 maart hield de PvdA de steun van de gepensioneerden. Nog werkzame bouwvakkers, buschauffeurs en verpleegsters gaven de voorkeur aan de SP of de PVV.</p>
<p><q class="pull-left">Zelden viel iemand zo snel van zijn voetstuk als Martin Schulz.</q></p>
<p>Aanvankelijk zag het ernaar uit dat de SPD een meesterzet had gedaan door vicepremier Sigmar Gabriel, die zoveel compromissen met Angela Merkel had gesloten dat hij als een ‘zigzag-politicus’ te boek stond, tijdig te vervangen door de outsider Martin Schulz. Schulz kon zich frank en vrij tegen Merkel uitspreken en het opnemen voor de kleine man. Zijn curriculum vitae (oud-alcoholicus, oud-boekhandelaar, via de gemeenteraad van Würselen opgeklommen tot voorzitter van het Europees Parlement) maakte hem bij uitstek geschikt om de gedachte uit te dragen dat je van een dubbeltje een kwartje kon worden. De euforie over zijn aantreden deed me denken aan de opkomst van Job Cohen als kandidaat-premier van de PvdA. Ook hem werden in 2010 Obama-achtige kwaliteiten toegeschreven (‘Yes we Cohen!’). Partijafdelingen juichten Schulz toe, overal waar hij kwam scandeerden jonge meiden van de jongerenafdeling van de SPD slogans als ‘Martin, du bist ein geile Sau’ (‘Martin, je bent een lekker ding’) en ‘Martin, ik wil een regering van je’. Het enthousiasme was snel voorbij toen de SPD achter elkaar de deelstaatsverkiezingen in Saarland, Sleeswijk-Holstein en het linkse bolwerk Noordrijn-Westfalen verloor. Nu wordt Schulz in de Duitse media omschreven als een provinciaaltje in slechte maatpakken. Hij zou het charisma van een bankbediende en de uitstraling van een treinconducteur hebben. Zelden is iemand zo snel van zijn voetstuk gevallen.</p>
<p>‘Der Spiegel’ berekende vlak voor de verkiezingen uit welke sociale lagen de AfD aanhangers zou kunnen rekruteren. Het waren al lang niet meer alleen de ‘Wutbürger’ uit Dresden, Erfurt en Maagdenburg. Ook vertegenwoordigers van de middengroepen gaven onderzoeker Richard Helmer te kennen dat ze het gevoel hadden ‘dat hun mening door de elite niet werd gerespecteerd’. Ook zij klaagden dat er te veel vluchtelingen waren en dat er te weinig werk van de integratie van migranten werd gemaakt. Der Spiegel: ‘De typische AfD-stemmer is iemand van middelbare leeftijd met een gemiddelde opleiding en een gemiddeld inkomen.’</p>
<p>Petry heeft na een reeks stevige aanvaringen met houwdegen Alexander Gauland, die als lijsttrekker de stelling poneerde dat Duitsland trots op de verrichtingen van de Wehrmacht in de Eerste en Tweede Wereldoorlog mag zijn, haar partij <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2017/09/26/voormalig-partijprominent-petry-verlaat-afd-definitief-a1574882">de rug toegekeerd</a>. Maar krijgt ze gelijk dat de AfD de ‘nieuwe volkspartij’ is?</p>


Max van Weezel