Wanneer de feiten veranderen, de titel van de verzamelde essays van de historicus en politiek commentator Tony Judt (1948-2010) over de jaren 1995-2010, is ontleend aan een uitspraak die wordt toegeschreven aan de sociaal-liberale econoom John Maynard Keynes: ‘Wanneer de feiten veranderen, verander ik van mening. En u, mijnheer?’ Dat ‘En u, mijnheer?’ is een ironische subtiliteit van Keynes. Hij wist dat mensen niet zomaar van mening veranderen. Veranderen van mening behoorde tot de verlichte omgang met de werkelijkheid. Dat moest je jezelf leren. Voor het veranderen van mening is moed nodig.

Een sterk voorbeeld daarvan is het essay ‘Israël: het alternatief’, dat Judt in 2003 schreef nadat het vredesproces in het Midden-Oosten was vastgelopen. Een jaar eerder was Judt nog een warm pleitbezorger van de tweestatenoplossing. Nu pleitte hij voor ‘het ondenkbare’: ‘een enkele, geïntegreerde, binationale staat van joden en arabieren, van Israëli’s en...