Reconstructie van het yoghurt-incident
Op zaterdag dertien september zitten om half elf &#8216;s avonds vijftien gasten aan de bar van de club die is gevestigd in het voormalige kraakpand Vrankrijk aan de Amsterdamse Spuistraat. Onder hen een paar nieuwsgierige Britse toeristen, verder een paar vaste klanten en medewerkers van de bargroep. De tent is net een kwartier open. Die avond worden, zoals elke zaterdag, ongeveer driehonderd mensen verwacht die er goedkoop bier komen drinken (een euro per flesje) en dansen op punkmuziek die hier nog steeds gangbaar is.
Als zich twee nieuwe klanten melden, ontstaat er rumoer bij de ingang. De ene is &#8216;Yoghurt&#8217;, een bekende verschijning in de Amsterdamse actiescene die zich in leven houdt met losse klussen en vooral bekend staat als lasser. Hij is samen met zijn Groningse vriend Harm Jan en een hond. Honden zijn niet toegestaan in Vrankrijk en de mannen worden geweigerd. Het loopt uit op een woordenwisseling. Beide klanten zijn onder invloed van alcohol (Yoghurt verklaart later bij de politie dat hij die avond &#8216;een paar biertjes&#8217; heeft gedronken), en gedragen zich agressief.
Van achter uit het café komen na een paar minuten drie mannen naar de deur gerend, die volgens Harm Jan &#8216;gelijk begonnen te meppen met ijzeren pijpen&#8217;. Later verklaart hij tegenover de politie dat de mannen tot &#8216;de barploeg&#8217; van Vrankrijk behoorden. Hij wordt geraakt over zijn hele lichaam en ook bij zijn slaap.
Middelvinger
De vechtpartij verplaatst zich al snel naar buiten. Daar slaan de drie mannen zo hard in op Yoghurt dat hij achterover valt en met zijn hoofd de stoeprand raakt. Hij raakt bewusteloos en zou volgens de politie alleen zijn achtergelaten. Dat laatste is feitelijk onjuist volgens Vrankrijk. Zij stellen dat omstanders een verpleegkundige waarschuwden die toevallig bij een van de bewoners van Vrankrijk zat te eten. Binnen een paar minuten verleent zij eerste hulp en ze slaagt er in Yoghurts tong uit zijn keel te halen, waardoor hij blijft ademen. Maar het ziet er niet goed uit. Uit Yoghurts rechteroor loopt bloed en hersenvocht.
Verschillende omstanders bellen ondertussen 112 en vragen om een ambulance. De politie arriveert als eerste met verschillende auto&#8217;s, pas een kwartier later verschijnt de ambulance. De agenten &#8211; die in groten getale aanwezig zijn &#8211; manen omstanders zich te verwijderen. Ook de verpleegkundige mag volgens de lezing van Vrankrijk niet bij Yoghurt blijven zitten.
De toegetakelde Harm Jan wankelt op dat moment nog rond voor Vrankrijk. Hij zegt dat hij een vriend is van Yoghurt, maar weigert de politie vervolgens elke medewerking en steekt zelfs zijn middelvinger op. De agenten houden hem aan wegens belediging, maar laten hem later gaan, omdat hij niet meer dan &#8216;een algemeen gebaar&#8217; had gemaakt dat &#8216;niet specifiek tegen de politie was gericht&#8217;, zo staat te lezen in het proces-verbaal dat in het bezit is van Vrij Nederland.
Opvallend is dat de politie zichzelf tegenspreekt over het vervolg van de avond. De dienstdoende inspecteur noteert in het proces-verbaal meteen na het incident dat hij &#8216;wordt aangesproken&#8217; door de beheerder en de penningmeester van het café, die in het huis wonen en na alle tumult naar beneden zijn gekomen.
Verdacht schoongemaakt
De verhouding tussen de politie en de linkse activisten van Vrankrijk is al sinds jaar en dag moeizaam. In het verleden is het vaak tot vechtpartijen gekomen tussen activisten van Vrankrijk en de Mobiele Eenheid. Zo werden in 1997 aan de vooravond van de Eurotop honderden mensen bij Vrankrijk opgepakt. In 2001, toen het café na achttien jaar werd gelegaliseerd, werd afgesproken dat de politie niet zomaar binnen kon komen. Er kwam een speciaal luikje waardoor agenten naar binnen konden kijken om te controleren of Vrankrijk zich aan de openingstijden hield.
Deze keer zijn er volgens het eerste proces-verbaal geen problemen. Na enig overleg wordt afgesproken dat alle bezoekers het café een voor een verlaten. De bezoekers moeten hun persoonsgegevens aan de politie geven, wat ze allemaal doen. De vermeende daders worden hierbij overigens niet aangetroffen. Die zijn blijkbaar tijdens het tumult al verdwenen.
De politie maakt in de weken die volgen op het incident bij Vrankrijk twee nieuwe rapportages die op cruciale punten afwijken van het eerste proces-verbaal. Nu stelt de politie dat zij &#8216;ernstig is gehinderd&#8217; in haar werk en dat de bedrijfsleiders het aanhouden van verdachten onmogelijk hebben gemaakt. Bezoekers van het café zouden de toegangsdeur gesloten hebben gehouden. En pas &#8216;na lang aandringen&#8217; zouden zich twee bewoners hebben gemeld die verklaarden dat zij de leidinggevenden waren. Ook zou pas na een uur overeenstemming zijn bereikt over het verschaffen van toegang tot het pand. En toen de politie eenmaal binnen was, zou het er verdacht schoongemaakt uit hebben gezien. Dat is volgens de beheerders van Vrankrijk niet zo vreemd, omdat de barploeg het café altijd op zaterdag schoonmaakt en de avond op het moment van het incident nog maar nauwelijks was begonnen. Van een steigerpijp of loden voorwerp is geen spoor te bekennen, wel vindt de politie een stok &#8216;met de kleur bruin&#8217;, die in beslag wordt genomen. Wat de politie de beheerders van het café vooral kwalijk neemt, is dat zij weigeren de namen van de daders te noemen.
Burgemeester Cohen heeft zich afgelopen week bij zijn besluit om geen nieuwe exploitatievergunning af te geven, vooral laten leiden door de twee laatste politieverslagen. Advocaat Marq Wijngaarden die optreedt namens Vrankrijk, betoogde zonder succes dat de burgemeester zich liet leiden door een &#8216;onvolledig, eenzijdig en tendentieus&#8217; feitenrelaas van de politie, dat bovendien &#8216;innerlijk inconsistent is&#8217;.
Ravage
Of de politierapporten in tweede en derde instantie nu zijn aangezet of niet, dat er iets grondig mis ging op de avond van de 13de september staat vast. Het personeel bleek niet goed getraind, wist niet om te gaan met agressieve klanten, maar sloeg er meteen op los. En niet alleen op die avond werden grove fouten gemaakt, ook in de weken en maanden daarna bleek dat er in Vrankrijk iets heel erg mis zit. Het leek wel alsof intern het besef niet was doorgedrongen dat je na zo&#8217;n ernstig incident ingrijpende maatregelen moet nemen.
Weliswaar sloot de bar een paar weken haar deuren, maar daarna ging die ook weer geruisloos open alsof er niets was gebeurd. De heropening leidde tot een schisma in links-radicale kring. Aan de ene kant stonden de hardliners die wilden overgaan tot de orde van de dag. Aan de andere kant stond een grote groep bewoners en bezoekers die een grote schoonmaak eisten en wilden dat de daders zichzelf bekend maakten. Zij luchtten hun hart op sites als Indymedia en Ravage, de huisorganen van de kraakbeweging. &#8216;De mensen die dit gedaan hebben zitten zonder meer fout en moeten zich de ogen uit hun kop schamen,&#8217; schrijft een van hen. &#8216;Wat is dit voor scene waar je ongestraft mag mishandelen en intimideren. Waar het recht van de sterkste heerst en de omerta de norm is. Waar lijkt dat op? &#8216;Op niets om bij te willen horen in elk geval,&#8217; schrijft een ander. Oud-kraker Alex van Veen haalt op de site van Ravage het hardste uit. Volgens hem werd de kroeg al snel na de kraak in 1983 het territorium van &#8216;de hardcore scene met bijbehorend machogedrag&#8217;. Naar buiten toe stond de kroeg van Vrankrijk symbool voor bestrijding van misstanden, maar zodra deze werden begaan door de eigen klandizie werd er vooral gezwegen, aldus Van Veen op Ravage. Hij noemt de sluiting &#8216;onvermijdelijk&#8217;.
&#8216;Een fooitje&#8217;
Kraker Yoghurt was er intussen zeer ernstig aan toe. In het ziekenhuis constateerden de artsen dat zijn schedel was gebroken ter hoogte van zijn nek. Ook waren zijn hersenvlies en trommelvlies gescheurd. Nu, meer dan drie maanden na de fatale avond, kan hij nog steeds niet spreken en staat hij voor een aantal ingrijpende operaties. Het is onzeker of Yoghurt ooit nog de oude zal worden. Hij is niet verzekerd, zijn metaalbedrijfje is failliet en hij zit tot over zijn nek in de schulden.
Eind januari liet Yoghurt van zich horen op de website van het televisiestation AT5. Hij toonde zich bitter. Op een brief van zijn ouders aan Vrankrijk is niet gereageerd. Een verontschuldiging of spijtbetuiging zegt hij niet te hebben gekregen. &#8216;De laatste vrijplaats in het centrum van Amsterdam is zo langzamerhand een voorbeeld geworden van achterbaksheid en vriendjespolitiek met bijna fascistische trekjes,&#8217; schrijft hij. &#8216;Ik ben nu invalide dankzij jullie. En Harm Jan is een wrak. Jullie kunnen liegen, negeren, praten, en mensen zwart proberen te maken tot jullie een ons wegen, dan ben ik nog invalide.&#8217;
In een poging toenadering te zoeken, organiseerden de mensen van Vrankrijk een benefietavond en zamelden 21.000 euro in voor Yoghurt. Maar die doet het bedrag af als &#8216;een fooitje&#8217;. Hij wil minimaal het dubbele.
Duizendmaal excuses
De afgelopen tijd liepen de discussies binnen de gelederen van Vrankrijk hoog op. Maar omdat basisdemocratie een groot goed is en elke hiërarchie in de groep ontbreekt, ontstond &#8216;een patstelling tussen de verschillende groepen die deelnemen aan de discussie&#8217;, zoals advocaat Marq Wijngaarde het afgelopen week omschreef in zijn schriftelijk pleidooi bij de gemeente om Vrankrijk open te houden.
Pas toen Cohen op 19 januari aankondigde het café te willen sluiten kwam er een eerste doorbraak. Vrankrijk kondigde aan een nieuwe start te willen maken. De oude barploeg stapte op en er meldden zich nieuwe mensen die zich inzetten voor het openhouden van het café. De beheerders legden voorlopig hun taken neer.
Maar Cohen liet zich niet vermurwen. Hij verweet de bedrijfsleiders en de bestuurders van de stichting Barst (die het café formeel beheren) dat ze volhardden in hun weigering bekend te maken wie op de bewuste avond in september bardienst hadden en toezicht moesten houden op de drankverstrekking en de bewaking van de orde.
Eric Duivenvoorden, oud-kraker en schrijver van het boek Een voet tussen de deur over de Amsterdamse kraakscene, kan begrip opbrengen voor de gemeentelijke beslissing om de bar te sluiten. &#8216;Het lijkt me niet meer dan logisch dat Cohen wil dat Vrankrijk meewerkt met justitie,&#8217; zegt hij. &#8216;De interne schoonmaak is niet radicaal genoeg geweest. En dat is funest voor de beeldvorming. Ook de stichtingen die Vrankrijk en het café formeel besturen en die bestaan uit oud-krakers moeten meer druk uitoefenen, vind ik. Maar of dat effect zal hebben? De muren bij Vrankrijk zijn de afgelopen jaren steeds hoger geworden.&#8217;
Bewoner Peter lijkt zich van het advies van Duivenvoorden niet veel aan te trekken. Hij is formeel de beheerder van de bar en een van de mensen die op de avond van 13 september de contacten met de politie onderhield. Hij hoopt dat het café ondanks alles kan worden heropend als de rust is weergekeerd en de nieuwe barploeg is geformeerd. Peter vindt het &#8216;verschrikkelijk&#8217; wat Yoghurt en Harm Jan is overkomen. &#8216;Duizendmaal excuses is nog niet voldoende,&#8217; zegt hij. Maar de daders uitleveren aan de politie? Peter: &#8216;Ik weet niet wie het zijn geweest en ik wil het niet weten ook. Ik heb geen blauwe pet op en ook geen strepen op mijn jas. Is het mijn taak om mensen op te sporen?&#8217;

Harm Ede Botje

Gerelateerd