<div class="wpg-element paragraph">
<p>12-04-2009<br />Door Maurits Martijn</p>
</p></div>
<div class="figure--right">
<figure id="post-108145 media-108145" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2008/04/ac69d6fc-9123-4577-b23d-4b2a1452f050_joepleerssen_1501.jpg" alt="" border=" /></figure>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Joep Leerssen (1955) is hoogleraar Moderne Europese Letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Leerssen was gasthoogleraar in Harvard en is voor 2009 uitgenodigd als Fellow door Cambridge. Zijn boek &#8216;National Thought in Europe&#8217; stond op de shortlist voor de Europe Book Prize van 2007.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>&#8216;Wie de stichters van het moderne Europa wil traceren, moet niet alleen kijken naar staatslieden als Bismarck, maar ook naar letterkundigen als Walter Scott en Jacob Grimm. Hun ideeën vormen de scenario&#8217;s van de Europese natievorming. Culturele bewustwording is geen passieve afspiegeling van maatschappelijke ontwikkelingen, maar een actieve voorloper ervan.</p>
<p>De onderlinge afbakening van culturele identiteiten was onderwerp van intens getouwtrek en een wisselwerking tussen de cultuur en de politiek, waarin een klein netwerk van Europese intellectuelen sleutelposities bekleedde. Noch politieke historici, noch literatuurhistorici hebben tot voor kort veel oog gehad voor die processen.</p>
<p>Op dit moment zijn er twee dominante visies op natievorming. De eerste stelt dat nationale en culturele identiteit iets bestendigs is, dat de nationaliteiten van nu de rechtstreekse voortzetting zijn van de nationaliteiten van vroeger. Dat is te simpel. Er zijn continuïteiten die het Nederland van nu verbinden met het land van driehonderd jaar geleden. Maar die hadden ook anders kunnen uitpakken. Het profiel van de Europese landen, territoriaal en cultureel, is mede een gevolg van menselijke keuzes en toevalligheden.</p>
<p>De tweede visie is dat natievorming een neveneffect is van moderniseringsprocessen. Ook dat is te simpel. Natievorming is een autonoom proces. Culturele bewustwording vond in de afzonderlijke Europese landen vrijwel gelijktijdig plaats. Die gelijktijdigheid kan alleen verklaard worden als een epidemie of lopend vuurtje.</p>
<p>Wat telt in het natievormingsproces is niet &#8220;de cultuur&#8221; zelf, maar de reflectie daarop, een bewustwording ervan. Ik noem dat de &#8220;cultivering van cultuur&#8221;. Dat springt tussen 1800 en 1860 over van schrijver op schrijver, van intellectueel op intellectueel, van Reykjavik tot Odessa. Het ging altijd gepaard met debat en conflict: tegenstrijdige visies concurreerden over wat nu eigenlijk &#8220;de&#8221; culturele identiteit was van land X of regio Y. Bohemen, Vlaanderen, Noorwegen, maar ook Nederland, Duitsland en Italië: van alles stond de aard en de omvang ter discussie.</p>
<p>De netwerkers die deze &#8220;cultivering van cultuur&#8221; verspreidden, komen langzaam in beeld: bekende namen als Grimm en Scott, maar ook relatief obscure gestaltes als de Sloveen Kopitar, de Fransman Fauriel of de Fin Sjögren. Vaak werkten ze in multiculturele metropolen als Wenen, St. Petersburg en Parijs. Ook Alberdingk Thijm of Jan Frans Willems horen bij die groep. Ze worden soms wel beschouwd als saaie boekenwurmen, maar dat zijn ze allerminst. Zij waren het doorgeefluik tussen de sferen van cultuur, wetenschap en openbaar leven, en beheerden institutionele sleutelposities: bibliotheken, universiteiten, genootschappen en tijdschriften.</p>
<p>De laatste jaren komt onderzoek van de grond over de wisselwerking tussen culturele en politieke bewustwording via deze letterkundige netwerken. Binnenkort zullen we in staat zijn om de epidemische groei in kaart te brengen van de cultuurnationalistische ideologie. En die ideologie is vandaag de dag nog steeds dominant: de gedachte dat nationale identiteit een kwestie van cultuur is, en dat cultuur daarom bewust gekoesterd en vastgelegd moet worden.&#8217;</p>
</p></div>


Maurits Martijn

Gerelateerd