<div class="lead">Carel Peeters over <i>Europalia</i>, het omvangrijke festival in België dat om de twee jaar aan één land is gewijd, gaat nu over India.</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Hoe te kijken naar dit land met meer dan een miljard inwoners? Met de ogen van kunstenaars.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Zoals men roomser dan de paus kan zijn, zo kon men ooit in India meer Indiër zijn dan de Indiërs. Dan liet iemand uit Engeland of Ierland die domicilie had gekozen in India zich in de prachtigste kamerjassen van de mooiste Indiase stoffen schilderen of tekenen, getooid met een tulband, gezeten in zachte kussens, voorzien van een waterpijp en geflankeerd door een bediende in stijl. </p>
<p>Zo zien we John Wombwell, oorspronkelijk een accountant uit Yorkshire, op een gouache uit ca. 1790 als onderdeel van de tentoonstelling over de relatie van westerse kunstenaars door de eeuwen heen met India: <i>Indomania</i>, te zien in het Paleis voor Schone Kunsten (Bozar) in Brussel. De uitdossing van Wombwell is een voorbeeld van omgekeerd oriëntalisme: hier maakt iemand uit het westen geen karikatuur van het Oosten door er de gebruikelijke cliché’s op te plakken, hier wordt iemand uit het Westen meer Indiër dan de Indiërs door zich in alle opzichten aan te passen. Hij maakt zich tot een liefhebber van India, een indofiel. Zo iemand werd wel een ‘witte mogol’ genoemd.</p>
<p>In de tijd dat John Wombwell zich zo ging kleden en leven was het Mogolrijk op zijn retour. Gesticht door Babur in 1526 heerste de dynastie soeverein over India tot de verovering van Bengalen in 1757. Toen werden de Mogol-keizers vazallen van de Britten. Rond 1800 was Engeland al lang niet meer alleen handel aan het drijven met India, ze waren aan het koloniseren, tot de laatste keizer in 1858 werd afgezet. Menige Mogolkeizer had de kunsten  ondertussen een goed hart toegedragen.  Niet alleen op <i>Indomania</i>, maar ook op <i>India Belichaamd</i>, de andere tentoonstelling in het Bozar in het kader van <i>Europalia India</i>, is daardoor een schat aan kunstwerken te zien. Op die laatste tentoonstelling heeft bijna alles te maken met de rol van het lichaam in de Indiase religie en de cultuur, vanaf de vroegste tijd. Schitterend zijn de zeventiende en achttiende eeuwse gouaches, onder meer afkomstig uit de Collectie van Frits Lugt van Fondation Custodia in Parijs, waarop een grote variatie aan Indiase stoffen voorkomt. Je leert terloops de Indiase flora kennen.</p>
</p></div>
<figure id="post-30761 media-30761" class="align-none"><img decoding="async" src=""-1" alt="Foto: Charishnu project © Leela Samson" /><figcaption>Foto: Charishnu project © Leela Samson</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>De charme van die gouaches was ook Rembrandt niet ontgaan. Hij kopieerde ze en maakte er meer dan twintig schetsen en tekeningen van. Er waren meer Nederlandse schilders die rond 1660 gefascineerd waren door India. Zoals Willem Schellinks, die een curieus allegorisch schilderij maakte van Keizer Shah Jahan en zijn vier zonen. Hij bediende zich daarvoor van een oriëntaalse stijl waardoor je niet denkt dat dit het werk van een Nederlander is. </p>
<p>De behoefte een Indiase stijl over te nemen, zoals in het geval van Wombwell en Schellinks, is een terugkerend gegeven in de geschiedenis van de verhouding tussen India en het Westen. Dat heeft te maken met de grote verschillen. De verschillen zijn zo groot, zie alleen al de omvangrijke religieuze en mythische verhalen met hun vertakkingen waar <i>India belichaamd</i> een idee van geeft, dat er maar twee mogelijkheden zijn: of je blijft er voor een groot deel buiten staan, of je geeft je er aan over en je ‘chutnificeert’, zoals Salman Rushdie zegt, je wordt een soort Indiër. Vandaar dat de hippies die in de jaren zestig naar India gingen daar een transformatie ondergingen en zich helemaal vereenzelvigden met de mensen waarmee ze in aanraking kwamen. Ze wilden het niet half doen. Tot degenen die India wilden begrijpen, maar ondanks hun inspanningen daar niet voldoende in slaagden, behoort iemand als de intelligente en sensitieve Cyril Fielding in E.M. Forsters <i>Passage to India</i> (1924). Hij staat model voor de westerse goede intentie. En dan zijn er nog de ongenadige critici van India, zoals ‘de meedogenloos eerlijke V.S. Naipaul’, zoals Edward Said hem noemt. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>In de jaren na de onafhankelijkheid kregen ook andere kunstenaars de kans zich over India te buigen</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Bij de onafhankelijkheid van India in 1947 wilde Nehru het land een modern aanzien geven. Hij nodigde Le Corbusier uit maar liefst een hele nieuwe stad te bouwen, Chandigarh, de hoofdstad van de provincie Punjab. Het moest een stad van de toekomst worden: sober rationeel, utilitaristisch, radicaal afwijkend van het idioom van zowel de traditionele Indiase architectuur als het koloniale erfgoed. ‘Het pad naar de moderniteit was geplaveid met goede bedoelingen en gewapend beton’, schrijft Deepak Ananth in zijn overzicht van de manier waarop westerse kunstenaars naar India hebben gekeken. Gewapend beton overheerste in de ontwerpen van Le Corbusier en dat zorgde ervoor dat het complex voor de Indiase burgers hardnekkig vreemd bleef. In de film die Alain Tanner er in 1965 van maakte, <i>Une ville á Chandigarh &#8211; Le Corbusier en Inde</i>, is aan de commentaarstem van John Berger te horen dat het werk van Le Corbusier sociaal en esthetisch een probleem was geworden. Interessant zijn alleen nog de keiharde, monumentale foto’s die Lucien Hervé ervan maakte.</p>
<p>In de jaren na de onafhankelijkheid kregen ook andere kunstenaars de kans zich over India te buigen. Alberto Moravia keek er met melancholiek humanisme naar, Pasolini met een hartstochtelijke marxistische blik in <i>Notes for a Film on India</i>, zich identificerend met de bezitlozen. Roberto Rosselini maakte een tiendelige serie voor de Italiaanse televisie waarvan ‘het echte India’, dat van het platteland, de kern uitmaakte. Jean Renoir maakte in 1951 een sfeerfilm over opgroeien (<i>The River</i>) en Marguerite Duras een liefdesdrama (India Song, 1975). Net als Rossellini maakte Louis Malle een serie films (zeven) voor de Italiaanse televisie (<i>L’Inde fantome</i>, 1968), maar die mogen tot op heden niet in India vertoond worden. Malle liet veel armoede en smerigheid zien, veelal zonder enig commentaar.</p>
</p></div>
<div class="image center"><img decoding="async" src=""-1" height="-1"alt="Foto: Max Pinckers" border="0" /><em class="credit">Foto: Max Pinckers</em></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Le Corbusier was niet de enige architect die zich mocht uitleven. Een van de meest eurofile marahadja’s van India, Yashwant Rao Holkar van Indore liet door Eckhart Muthesius een paleis bouwen wat ‘een verbluffend voorbeeld van modern style in een oosterse omgeving’ wordt genoemd. Het is een art-deco gesamtkunstwerk waarvoor de lampen, tapijten, meubels en accessoires zijn ontworpen door Ruhlman, Marcel Breur, Eileen Gray, Charlotte Perriand en anderen met dezelfde reputatie. Het werd een <i>tour de finesse</i> van functionaliteit, élégance en subtiele luxe, ‘het tegengestelde van de barokke praalzucht die de prinselijke verblijven in India doorgaans kenmerkte’, aldus Deepak Ananth.  Ook beeldhouwers en schilders lieten zich al dan niet door de Indiase spiritualiteit inspireren, zoals Robert Rauschenberg, Frank Stella, Roy Lichtenstein, Alexander Calder en Howard Hodgkin. Die werden uitgenodigd in het uitgebreide wooncomplex de familie Sarabhai in Ahmedabad om daar voor enige tijd te werken. De familie was ook geïnteresseerd in muziek en dans, vandaar dat John Cage en Merce Cunningham ook de gelegenheid kregen om er te werken en op te treden. </p>
<p>Anders dan John Wombwell aan het einde van de achttiende eeuw waren schrijvers als Christopher Isherwood en Paul Bowles na de Tweede Wereldoorlog niet zo geïnteresseerd in buitenkant van de Indiase levensstijl. Zij kwamen voor het afschudden van de cultuur waarin ze geboren waren naar India. Isherwood verwerkte daarvoor de filosofie van de Vedanta, ruim voor de tegencultuur van de jaren zestig in de oosterse wijsheid een uitvlucht uit de westerse samenleving zag. Toen Günter Grass jaren later in 1988 Calcutta bezocht zag hij vooral de armoede en de krottenwijken.  <i>Indomania</i> en <i>India belichaamd</i> stipt deze westerse pelgrimages allemaal aan, tot en met die van The Beatles. De tentoonstellingen etaleren de artistieke en geestelijke rijkdom van India, maar de armoede en de wantoestanden worden niet genegeerd. De fotograaf Max Pinckers verdiepte zich in de Liefde in India en stuitte op de min of meer geheime organisatie The Love Commando’s. Die bestrijdt het door kasten en religies gedomineerde systeem waardoor jonge mensen niet hun eigen keuze in de liefde kunnen maken. Pinckers fotografeerde stelletjes in opvanghuizen en afgelegen plaatsen, ver weg van toornige familieleden. Het moderne India van Nehru is er nog niet. </p>
<p><i>De tentoonstelling Europalia in het Paleis voor Schone Kunsten loopt nog tot 26 januari, 2014. Klik<a href="http://www.europalia.eu " class="normal" title="www.europalia.eu"> hier </a>voor meer informatie.</i> </p>
</p></div>


Gerelateerd