<div class="lead">
Pieter Steinz wist de literatuur op een gestileerde manier instrumenteel te maken voor zijn leven.
</div>
In het Duits klinkt het nog indrukwekkender: Pieter Steinz had een ‘ungeheures Assoziationsvermögen’ schrijft A.F.Th. van der Heijden in zijn nawoord bij Der Sinn des Lesens, de deze maand verschenen Duitse vertaling van Lezen met ALS, het boek waarin Steinz alle ongemakken die zijn ziekte veroorzaakten losjes in verband bracht met wat hij zoal gelezen had. Dat zal menige lezer bijblijven: hoe Steinz de literatuur op een gestileerde manier instrumenteel wist te maken voor zijn leven. Niet op de literatuur-als-apotheek-manier van de half of driekwart seculiere dominee Alain de Botton, maar met een ontspannen instelling, associërend omdat je daar een ungeheures talent voor hebt. Dat hij de laatste jaren in het zicht van het onvermijdelijke einde alles onder druk moest doen deed hem denken aan wat hij als middelbare scholier over Socrates te weten kwam: dat die de gifbeker zelf ‘losjes en kalm’ leegdronk, zonder dat de beul hem daartoe moest aansporen. Dat vond Steinz ‘het toppunt van grace under pressure.’ Dat wilde hij ook wel. Dat is wat literatuur hem leerde.
Steinz zal altijd geassocieerd worden met zijn boek over de Europese cultuur Made in Europe. Het verscheen begin 2014 op een moment dat Europa aan alle kanten werd belaagd door discussies over de uitbreiding van de Europese Unie, over de logheid van de Europese instellingen, over referenda over de grondwet en later over het al dan niet uittreden van Engeland. Europa kon niets goed doen. Europa werd alleen nog in verband gebracht met crisis, met opkomende rechtse partijen die elkaar in verschillende Europese landen opzochten. Europa was mislukt, ook al wist datzelfde Europa het failliet van Italië en Griekenland te voorkomen.
In deze sfeer verscheen Made in Europe. In iets meer dan honderd hoofdstukken is het een staalkaart van Europese culturele uitvindingen. Culturele uitvindingen: toneelstukken, gebouwen, romans, muziekstukken, machines, stijlen, atlassen, humor, beelden en films die als uitvindingen voor iets totaal nieuws hebben gestaan, creatieve vernieuwingen, aanwinsten, uit het niets voortgekomen kunstvormen die de geest en de verbeelding hebben geprikkeld en prikkelen. Het was allemaal bekend: Faust, de Kus van Rodin, de toneelstukken van Moliere, de wonderreizen van Jules Verne, het Pantheon, Don Quichotte, de Stradivarius, de portretten van Frans Hals, de films van Hitchcock, de romans van Dickens; maar Steinz zette ze bij elkaar als kunstwerken die niet hadden kunnen ontstaan als de makers niet hadden behoord tot de Europese culturele bedding. Ook al hoef je dit alles daarom nog niet heilig te verklaren, het zal voor elke kunstenaar enige ambitie vergen om deze kunstwerken te evenaren of er in de buurt te komen. Steinz heeft er op het goede moment niet omheen gedraaid en de Europa-bashers laten zien dat Europa iets in de wereld voorstelt. En dat de politiek zich daaraan zou moeten spiegelen.
Hoe droevig de aanleiding om het te schrijven ook was, Steinz’ laatste boek Lezen met ALS. Literatuur als levensbehoefte is zijn Socratisch-creatieve antwoord op zijn onfortuinlijke lot: de literatuur als middel om zo lang mogelijk in leven te blijven.

Gerelateerd