<div class="lead">
Over het verleden wilde hij het liever nooit hebben. Maar op zijn 92ste poogt Eli Asser nu zijn herinneringen aan de jodenbuurt op papier te zetten.
</div>
Eli Asser is 92 jaar oud, maar de schrijver van Het Schaep met de 5 Pooten is vast van plan om – als zijn gezondheid het toelaat – naar het Vrij Nederland jubileumfeest in de Stadsschouwburg te komen. Want behalve een beroemd schrijver voor radio en televisie is Asser ook de oudste ex-redacteur van Vrij Nederland: hij schreef van 1948 tot en met 1952 voor het blad. Hij bedacht de rubriek De Zetter, werkte mee aan Terzijde, maakte onderschriften bij cartoons van Georg Lampe, de man van interviewster Bibeb en maakte de rubriek Vaselientje waarin hij de avonturen van zijn babydochter Joosje optekende. En hij schreef Nutteloze Notities, een van de eerste echte columns in Vrij Nederland.
Bijna nooit had hij het over het verleden, over de moord op zijn familie en zijn vrienden in de Holocaust. Dat boek had hij dichtgeslagen. Het ging na de bevrijding om het hier en nu, om zijn nieuwe leven na de onderduik, met zijn grote liefde Eefje en zijn kinderen Joosje, Hella en David.
Eén keer keerde hij voor Vrij Nederland terug naar de Jodenbreestraat, waar hij als kind ooit woonde, nadat hij was geboren in de Joden Houttuinen er vlakbij. Zijn geboortehuis lag midden in de wijk waar de meeste Amsterdamse joden woonden toen de Duitse razzia’s begonnen. Zijn vader, moeder en zusje van twaalf jaar zouden net als het overgrote merendeel van de bewoners worden vermoord door de nazi’s.
Net als de mensen zijn de buurt en de straat, de Joden Houttuinen, al lang weggevaagd. Asser noemt de straat waarin hij werd geboren een ‘haveloze sleuf’, die deel uitmaakte van het ‘aggenebisjparadijs’. Collega-schrijver Israël Querido beschreef het, veel eerder, wat meer geëxalteerd-naturalistisch: ‘De smalle Joden Houttuinen-buurt, met gek-inspringende schaduwhoeken, braakte een wreed-sombere Ghetto-armoe uit. Boven en beneden, in vele vunze, deurlooze krotten en achter verzakte vensterkozijnen, jammerde kindergeschrei en klonk burenruzie. Van stikduistere trappen en uit spleetsloppen woeien azijnscherpe geuren op. Hooge, omkettingde vrachtkarren vóór oude loodsen en pakhuizen, verrezen tusschen de enge gevels, als phantoomgroote lijkwagens. Heel het weeë, walgelijk-vervuilde Ghetto scheen kreunend bijeen te jammeren in de Joden Houttuinen.’
De restanten van de verkrotte panden in de straat werden in de jaren zestig van de vorige eeuw gesloopt, samen met een groot deel van de huizen in de Jodenbreestraat. De bedoeling was om zo een grote verkeersader dwars door Amsterdam aan te kunnen leggen, een plan dat uiteindelijk niet is doorgegaan.
Waar vroeger het geboortehuis van Asser stond, verrees het lelijkste gebouw van de stad, ‘het Maupoleum’, naar hotelmagnaat en investeerder Maurits ‘Maup’ Caransa. Dat gebouw is inmiddels ook alweer afgebroken, nu is er de Theaterschool met Café Orff, genoemd naar de componist van de Carmina Burana, een van de populairste composities in nazi-Duitsland.
Van de Joden Houttuinen staat alleen het Goslerhuisje nog overeind, pal naast de St.-Antoniesluis. Dat huisje heet zo ter herinnering aan Bram Gosler die er voor de oorlog een oud-ijzerhandel had en die net als zijn vrouw Sara en vrijwel de gehele verdere familie in de oorlog werd vermoord. Nu is het een café, De Sluyswacht, waar Vrij Nederland menig feestje heeft gevierd in tijden dat de Stadsschouwburg te ruim bemeten was.
Toen Eli Asser in juni 1951 die ene Nutteloze Notitie over zijn oude buurt schreef, naar aanleiding van een bezoek aan het Rembrandthuis, zag hij dit: ‘En nu? De Jodenbreestraat is zo stil geworden. Het huis, waar ik heb gewoond, is verdwenen. Wij woonden boven een comestibleswinkel. Mijn vader was altijd toornig, omdat het gehele portiek gevuld was met meloenen. Nu staat er een muur, met scherven glaswerk op de rand. Er zijn meer gaten dan huizen in de Breestraat.’
‘Je hebt vroeger in Vrij Nederland een goed stuk geschreven over het Rembrandthuis,’ zei interviewster Bibeb in 1971 tegen Asser. ‘Toen ik zei dat je dat meer moest doen was je kwaad.’
De laatste jaren volgt Eli Asser alsnog het advies op van zijn goede vriendin Bibeb. In gedachten gaat hij steeds vaker terug naar zijn oude buurt, het is aan de late kant, maar er is nog tijd om beschrijven hoe het ooit was. Hij wil zijn oude buurt weer tot leven wekken en dat valt niet mee met al die doden. Veel heeft hij weggedrukt uit zijn herinnering en het terugdenken aan die tijd versterkt zijn schuldgevoel: hoe kan het dat hijzelf er nog is? Dat hij op zijn 92ste nu al acht jaar kan werken aan een boek over de vernietigde Jodenhoek en over zijn vermoorde geliefden, die er al meer dan zeventig jaar niet meer zijn? ‘Dat remt mij zo sterk dat ik dat boek níet kan schrijven.’