Referendum over het Verdrag van Lissabon
Met een oorverdovend &#8216;nee&#8217; verwees de Ierse bevolking op 12 juni 2008 het Verdrag van Lissabon &#8211; de aangepaste opvolger van de Europese Grondwet &#8211; naar de prullenbak. Europa was boos: hoe kan een land van nog geen vijf miljoen inwoners het lot van vijfhonderd miljoen EU-inwoners bepalen? Was dat nou democratische besluitvorming?
De afspraak was dat het Verdrag pas in werking zou treden als elk van de zevenentwintig lidstaten het Verdrag volgens de eigen nationale wet had geratificeerd. In Ierland is grondwettelijk bepaald dat het volk geraadpleegd dient te worden als veranderingen in soevereiniteit in het geding zijn, dus kon de goedkeuring van Lissabon niet om een Iers referendum heen. Anders dan in landen als Nederland en Frankrijk, waar nieuwe referenda omzeild konden worden.
De verontwaardiging was dus misplaatst. Niettemin benadrukten de politieke leiders in Europa dat de ratificatie door zou gaan. De Ierse regering stelde een aantal voorwaarden en garanties voordat zij akkoord ging met het uitschrijven van een nieuw referendum. Het nieuwe Verdrag is met die wensen aangevuld. Zo heeft Ierland voor elkaar gekregen dat elke lidstaat het recht op een eigen commissielid behoudt, terwijl in het oorspronkelijke Verdrag een vermindering van het aantal commissieleden was opgenomen. Ook zijn enkele bepalingen duidelijker en helderder uitgelegd en krijgt Ierland een &#8216;juridische waarborg&#8217; dat de Lissabon-bepalingen niet zullen interfereren met de Ierse Grondwet. Op 2 oktober zal de Ierse bevolking opnieuw naar de stembus gaan om over het lot van het Verdrag van Lissabon te stemmen.
Multimiljonair zegt nee
Deirdre Curtin, hoogleraar Europees recht aan de Universiteit van Amsterdam én Ierse, adviseerde na het nee van juni vorig jaar een Ierse parlementaire commissie die de oorzaken van de uitslag onderzocht. Curtin: &#8216;De eerste keer ontbrak het aan een publiek debat. De Ierse regering heeft de bevolking toen dramatisch slecht geïnformeerd en is daarvoor afgestraft. Ze ging ervan uit dat als ze zou zeggen dat het Verdrag er moest komen, het volk er achteraan zou lopen. Mensen waren boos en wisten niet waar ze ja of nee tegen moesten zeggen. Nu heeft de regering van haar fouten geleerd. Er is veel debat. Het onderwerp leeft.&#8217;
Afgaande op opiniepeilingen stevent het ja-kamp dit keer af op een overwinning. Curtin hoopt op een positieve uitslag maar durft er niet van uit te gaan, omdat veel mensen pas op het laatste moment hun keuze bepalen. Het zal erom spannen, zeker doordat multimiljonair Declan Ganley zich vorige week achter het nee heeft geschaard. Bij het vorige referendum was Ganley de grote roerganger achter de succesvolle anticampagne. Misschien dat zijn endorsement weer van invloed kan zijn. Curtin: &#8216;Ganley is goed in mensen bang maken.&#8217;
Ook is de UK Independence Party zich sinds kort met de nee-campagne gaan bemoeien. Deze Britse conservatieve, eurosceptische partij stuurt brochures naar elk Iers huishouden over wat er allemaal mis is met het Verdrag. De tegencampagne verkondigt veel onzin over Europa, vindt Curtin. &#8216;Ze zeggen de meest ridicule dingen. Dat het Verdrag als gevolg heeft dat het minimumloon in Ierland 1,84 euro per uur wordt. Dat er allerlei nieuwe en strengere bedrijfsbelastingen worden ingevoerd. Beide beweringen zijn gewoon niet waar. Maar de Ieren zijn daar wel gevoelig voor.&#8217;
Met het Verdrag zal in het dagelijks leven van de Ier niet zoveel veranderen; het is voornamelijk een verdrag waarmee institutionele hervormingen worden ingevoerd. Zo krijgt het Europees Hof van Justitie een grotere rol en het Europese Parlement meer macht. Broodnodige hervormingen, vindt Curtin: &#8216;Het maakt Europese besluitvorming transparanter en daar ontbreekt het nog wel eens aan binnen de EU. Dit is een goede stap vooruit.&#8217;
Als het Verdrag door de Ieren wordt tegengehouden, dan wordt het in Europa een rommel, denkt Curtin. &#8216;De nieuwe commissie moet bijvoorbeeld heel snel beginnen. Als het nee wordt, dan moet de commissie totaal anders worden opgezet. Het betekent min of meer dat we terug bij af zijn, bij acht jaar geleden, toen het traject van institutionele hervormingen werd ingezet. De besluitvorming blijft onoverzichtelijk, het Europees Parlement krijgt niet meer macht en de rol van de Europese Raad blijft onduidelijk.&#8217;
Achterkamertjes
Behalve dat dit het democratisch gehalte van de EU niet ten goede komt, denkt Curtin ook dat de Europese besluitvorming ondoorzichtiger wordt. &#8216;Met het Verdrag wordt duidelijk wie wat doet en waarvoor verantwoordelijk is. Een Iers nee betekent niet dat Europa opeens stopt, integendeel. Er zullen veel meer besluiten ondergronds genomen gaan worden. Niet in de openbare sfeer, maar in achterkamertjes, onder diplomaten en ministers.&#8217;
Curtin vreest ook de gevolgen voor Ierland, mocht 2 oktober opnieuw tegen het Verdrag worden gestemd. De verontwaardiging bij andere EU-landen zal nog groter zijn dan na het nee van vorig jaar. Ierland zal buitengesloten worden van belangrijke Europese besluitvorming en door veel EU-landen met de nek worden aangekeken. &#8216;We leven in een geglobaliseerde wereld. Landen hebben elkaar nodig. Wat kan Ierland alleen doen? Aan tafel zullen ze niets meer te zeggen hebben, als ze al worden uitgenodigd plaats te nemen. Ze zetten zichzelf buitenspel.&#8217;
En dat is zeker tijdens een economische crisis erg ongunstig. Ten tijde van het vorige referendum maakte Ierland een indrukwekkende economische opmars door. Een paar maanden later raakte het als eerste Europese land in een recessie en sindsdien is het een van de hardst getroffen EU-landen. Bijna vijftien procent van de Ierse beroepsbevolking is werkloos. Een belangrijke reden waarom Ierland volwaardig EU-lid moet blijven en niet verder van het continent moet afdrijven.
Curtin: &#8216;Het is voor een klein land als Ierland, zonder veel eigen reserves, essentieel om met de steun van een groter geheel de crisis door te komen. Het grootste gevaar is dat Ierland het nieuwe IJsland van Europa wordt. Waarom denk je dat IJsland zo graag EU-lid wil worden?&#8217; Voor Europa en Ierland hangt veel af van 2 oktober, voor Nederland verandert een Iers nee niet zoveel, behalve dat het recht op een eigen EU-commissaris op termijn vervalt. En dat premier Balkenende niet tussentijds zal vertrekken, in elk geval niet om de functie van vaste voorzitter van de Europese Raad te bekleden. Die functie komt er pas als het Verdrag is geratificeerd.