<div class="lead">In de jaren zeventig ontdekte de Nederlandse sleepbootkapitein Piet Kars een gevaarlijke onderstroom in Straat Magelhaen, bij de beruchte Kaap Hoorn. Eindelijk krijgt hij nu erkenning van de Chileense marine.</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Op een vroege morgen vaart hij de baai binnen, een klein, zwart schip, eenzaam in de onmetelijke ruimte. Boven de trage deining van de Atlantische Oceaan verrijzen de roestbruine rotsen van Patagonië. Op de brug staat Piet Kars, kapitein van de Smit Lloyd 41. Na de wekenlange oversteek uit Holland voelt hij de opwinding van de aankomst, maar ook huiver: op deze onbarmhartige kust, het halve jaar gegeseld door ijsstormen, zijn talloze schepen vergaan.
Het is juni 1975. Aan de monding van Straat Magelhaen, de druk bevaren zee-engte boven Kaap Hoorn, is olie gevonden. Smit Lloyd, dochterbedrijf van Smit Internationale, heeft opdracht de boorplatforms voor de Chileense aardoliemaatschappij te verslepen en te bevoorraden. Piet Kars, net twee jaar kapitein in de zeesleepvaart, moet het eerste platform op locatie brengen aan het begin van de zeestraat, de Bahía Posesión. Een paar weken na aankomst in Chili is het zover. Urenlang sleurt de sleepboot met donderend schroefwater aan de snaarstrakke sleeptros om de &#8216;Diamond M. Nugget&#8217; op de juiste plek te manoeuvreren, middenin de baai. Het is rustig weer, er is bijna geen stroming, maar wat ze ook doen, het reusachtige platform wil niet op zijn plaats blijven. Uiteindelijk leggen ze het loeder maar neer, honderdvijftig meter uit positie.
De uren daarna ziet Piet Kars, aangemeerd aan een van de kolossale poten van het platform, hoe het water al halverwege de vloed begint te dálen. Twee nachten lang ligt hij in zijn kooi te piekeren hoe dat mogelijk is. En dan opeens dringt het tot hem door: twee oceanen, twee zeestromen! Via Straat Magelhaen staan de Stille Oceaan en de Atlantische Oceaan in verbinding met elkaar. Als de vloedstromen van beide oceanen over elkaar heen vloeien in Straat Magelhaen, zou de wonderlijke getijdenbeweging in de monding te verklaren zijn!
Dagenlang zit de jonge kapitein koortsachtig te rekenen in zijn hut, gebogen over zeekaarten, getijdentabellen en tekeningen van de onderzeese stroming, zoals hij hem vermoedt. Gewoonlijk worden olieplatforms op hun plaats gelegd rond kentering, als de stroom tussen eb en vloed bijna stil staat. Maar Kars becijfert dat hij het beter kan proberen op half tij, wanneer de vloedstroom aan de oppervlakte net zo krachtig is als de geheimzinnige stroom in de diepte: dan houden beide getijbewegingen elkaar in evenwicht, en worden de poten van het platform niet opzij getrokken voor ze de grond raken.
Held van Punta Arenas Wanneer het booreiland een paar maanden later verplaatst moet worden, sleept hij het gevaarte naar de nieuwe locatie als de vloedstroom op halve sterkte is. De kapitein van het boorplatform zegt: Piet, je bent gek. Maar Piet schudt het hoofd, en zegt: wacht maar. Een tijdje later ligt het bakbeest keurig op zijn plek.
Op het booreiland snappen ze er niets van. Daar zijn ze nog twee dagen aan het ploeteren om de conductor, een stalen buis van achttien ton, bij stil water naar de bodem te laten zakken. Alles proberen ze, maar zodra de pijp op meer dan tien meter diepte komt, zwaait hij onderuit. De directeur van de oliemaatschappij stampt briesend door zijn kantoor, want een werkloos olieplatform kost negentigduizend dollar per dag. Uiteindelijk vragen ze Piet Kars om raad. Hij kijkt in zijn tabellen, maakt een berekening en geeft een tijdstip door waarop het zou kunnen lukken. En waarachtig, om tien voor negen op die mooie ochtend komt er een juichkreet van het platform, krakend door de marifoon: &#8216;Piet, hij staat!&#8217;
Zo flikt hij het keer op keer: met gierende stroom honderdduizend ton staal precies op zijn plaats. Niemand in Patagonië begrijpt hoe die kleine Nederlander het voor elkaar krijgt. In deze barre uithoek is er weinig dat aan zijn land herinnert, behalve de vlag aan de achterste mast, klapperend in de stijve bries: Hollands Glorie bij Kaap Hoorn.
Zo wordt Piet Kars de held van Punta Arenas, de havenstad in Straat Magelhaen. Daar staat hij in zijn beste pak op recepties en deftige ontvangsten, te glunderen van de aandacht: comandante Kars, de man die kan toveren met zijn schip, Bedwinger van de Oceaan, salud!
Zelfs de Amerikanen, doorgaans zo zelfverzekerd, komen hem nederig vragen wanneer ze hun platform op locatie moeten brengen. Dan rekent hij wat op de achterkant van een bierviltje en bromt: &#8216;Morgenmiddag, twee uur voor hoog water zou ik het maar eens proberen.&#8217; Ze gaan, en laten hem tevreden achter: Piet Kars, het orakel van Patagonië.
De Chileense oliemaatschappij vraagt hem of hij alsjeblieft wil blijven. En dat doet hij. Zes jaar lang werkt de gevierde kapitein met zijn schip in Straat Magelhaen. Wanneer de winterstormen rond het schip razen, zit hij na het werk met zijn bemanning te klaverjassen in de kajuit, de oliekachel flink opgestookt. In de zomer, als de gletsjers van de Andes blinkend wit afsteken tegen de blauwe lucht, ruilen ze blikvoer voor verse vis met de Vuurlandse indianen. De Chilenen dragen Piet Kars op handen. Wanneer hij op vakantie is geweest, wordt zijn terugkeer feestelijk vermeld in de krant van Punta Arenas, met foto en al: &#8216;Vandaag is kapitein Kars teruggekomen, na zijn vakantie genoten te hebben in zijn vaderland.&#8217;
Hetzelfde salaris De mysterieuze onderstroom verklaart ook de schipbreuk van de Nederlandse supertanker Metula in 1974 in Straat Magelhaen. Als een van de eerste tankers van zulke gigantische afmetingen &#8211; 325 meter lang, achttien meter diepgang &#8211; voer het schip op een rustige avond de zee-engte binnen. Aanvankelijk leek het goed te gaan, maar in de nauwe doorgang bij de Bahía Posesión reageerde het schip niet meer op het roer. Voor de gezagvoerder en de Chileense loodsen was het alsof ze in een spookwereld terecht waren gekomen: machteloos keken ze toe terwijl de Metula langzaam maar onafwendbaar uit koers liep en op de rotsige kust kapot scheurde &#8211; de olie spoelde zevenhonderd kilometer ver de Atlantische Oceaan in. De Nederlandse kapitein van de Metula is tot zijn vroege dood achtervolgd door rechtszaken en schuldgevoel. Piet Kars kan de weduwe van de gezagvoerder persoonlijk verzekeren dat de stranding van het schip niet de fout van haar man is geweest: troost en eerherstel in een geknakt leven.
Maar in Chili wordt zijn ontdekking van de onderstroom in die jaren niet erkend. Kars vertelt zijn verhaal aan de gouverneur, die verantwoordelijk is voor het hele zeegebied ten zuiden van Patagonië. Maar er gebeurt niets. Zelfs de Chileense vertegenwoordiger van het machtige American Bureau of Shipping, dat de stranding van de Metula onderzoekt, laat de informatie links liggen. Intussen verdient de Chileense aardoliemaatschappij, het staatbedrijf ENAP, honderden miljoenen dollars aan het magische werk van de Hollandse kapitein. Zelf houdt Kars er niets aan over. Integendeel: hij krijgt nóg meer werk te doen, voor hetzelfde salaris. Wanneer hij in zijn zesde jaar in Chili twee maanden lang om het uur de ankers van een boorplatform moet verplaatsen &#8211; vijftig minuten slapen, anderhalf uur werken, vijftig minuten slapen, en zo maar door &#8211; wordt hij ziek. De dokter oordeelt: verschrompelde galblaas, chronische vermoeidheid. En Piet besluit: nu is het genoeg, ik kap ermee. Zo vertrekt hij uit Chili, uitgezwaaid door bevriende zeelieden, met onder zijn pet het geheim van Kars: de onderstroom in Straat Magelhaen.
Booreiland door de bosporus Eenmaal bijgekomen in Holland gaat Piet Kars weer op de wilde sleepvaart, zoals het geweest is in de jaren vóór hij naar Chili vertrok. Hij sleept boorplatforms, baggermolens, zandzuigers en drijvende kranen over alle wereldzeeën, van Liberia tot Australië, van IJsland tot Zuid Afrika. Een groots moment komt wanneer hij in 1995 als eerste zeeman in de geschiedenis een booreiland door de Bosporus sleept. Negenenzestig meter hoog is het gevaarte, de brug van het Europese continent naar Istanbul meet nog geen halve meter hoger. Piet Kars, speciaal ingevlogen uit Nederland, staat met het zweet in de handen aan het roer: als hij de brug raakt, is er een grote kans dat de hele zaak naar beneden komt, met autoverkeer en al. Vijftig miljoen Turken zien op televisie hoe het platform tergend langzaam onder de brug door kruipt, veilig op weg naar de Zwarte Zee.
Trots In 1999 gaat Piet Kars met pensioen. Zesentwintig jaar is hij kapitein geweest in de zeesleepvaart. Maar al die tijd is het blijven knagen dat zijn ontdekking van de onderstroom in Straat Magelhaen nooit bekend is geworden.
In februari 2000 gaat hij voor het eerst in al die jaren met zijn vrouw Ria op vakantie naar Chili. Tijdens een logeerpartij bij zijn oude vriend Carlos Quiñones Lopez, de vroegere commandant van het marine-emplacement in Punta Arenas, inmiddels admiraal en minister van Mijnbouw, besluit hij nog één keer zijn verhaal te doen. Op een middag zegt Kars, in de villa van zijn gastheer in de badplaats Viña del Mar: &#8216;Carlos, ik moet je iets vertellen.&#8217;
Zodra hij zijn geheim heeft onthuld, grijpt de admiraal de telefoon. De volgende morgen zitten ze aan een grote vergadertafel bij de Servicio Hidrográfico de la Armada de Chile, omringd door stroomexperts en hoge marine-officieren. Waneer Kars uitgesproken is, staat Quiñones op en spreekt met plechtige stem, beide armen geleund op tafel: &#8216;Heren, het is na vierhonderd jaar weer een Nederlander die in onze wateren een grote ontdekking doet!&#8217;
Op hetzelfde moment is in Valparaiso een tentoonstelling te zien over de Nederlandse zeevaarders die in de zeventiende eeuw het beruchte zeegebied rond Kaap Hoorn in kaart brachten: klinkende namen als Olivier van Noort, Joris van Spilbergen en Jacob le Maire. Zo wordt Piet Kars, voormalig sleepbootkapitein uit Waspik, op 9 maart 2000 opgenomen in de rijen van beroemde Nederlandse ontdekkers in de wateren van Patagonië.
Maar de andere heren aan tafel in Valparaiso horen de loftuitingen van Quiñones met een wrang glimlachje aan. Het kan toch niet zo zijn dat uitgerekend een Nederlander een zeestroom van grote betekenis ontdekt onder de neus van de Chileense marine?
Het is dat admiraal Carlos Quiñones Lopez zélf er zijn schouders onder zet, anders was er nog niets gebeurd. En ondanks diens geestdriftige aansporingen duurt het nog tot 2004 voor de bureaucratische molens van de Chileense marine op gang zijn gekomen, en de Hydrografische Dienst begint met metingen in Straat Magelhaen. Vervolgens heeft men nog twee jaar nodig om de gegevens te verwerken.
En dan, in februari 2008, komt midden in de nacht een mailtje uit Chili, gericht aan &#8216;Estimado Señor Kars&#8217;, die de volgende morgen in kamerjas met rode konen voor zijn computer zit. In omfloerste bewoordingen erkent de Hydrografische Dienst de juistheid van zijn theorie. In de monding van Straat Magelhaen loopt tijdens een deel van de getijdencyclus tussen de tien en vijfentwintig meter diepte een krachtige tegenstroom, en daaronder zelfs nóg een.
Begin juli laat de Chileense marine weten dat men er nog mee worstelt hoe drie getijdenbewegingen samen in één overzichtelijk model gevat kunnen worden voor de internationale scheepvaart. Zodra de onderzoekers eruit zijn, zal de onderstroom vermeld worden in de pilots voor de Chileense kustwateren.
Intussen wordt er ook gesproken over een publicatie in Hydro International, het vakblad voor de hydrografie dat in zeevaartkringen over de hele wereld wordt gelezen. Zou het dan toch nog gebeuren, op zijn oude dag? De &#8216;Corriente Kars&#8217;, de Karsstroom, vermeld op de zeekaarten van Patagonië? Piet Kars is er nog niet helemaal gerust op, want je weet nooit hoe het uitpakt, daar in Chili.
Maar vlak voor de vakantie komt er wél een uitnodiging binnen van de Koninklijke Marine: of hij in september over zijn ontdekking een lezing wil komen houden voor de Hydrografische Dienst in Den Haag. Glimmend van trots accepteert Piet Kars de invitatie. Dat is nog eens mooi: een eenvoudige sleepbootkapitein die de heren van de marine mag komen vertellen hoe het zit met die gevaarlijke stroom, aan de andere kant van de oceaan.
</div>