Ter gelegenheid van de spectaculaire tentoonstelling over Jheronimus Bosch in het Noordbrabants Museum verschijnen verschilende boeken over zijn leven en werk. Een van de veelzijdigste is Jheronimus. De wegen naar hemel en hel van Gary Schwartz.

Het komt als een bevrijding wanneer Gary Schwartz in zijn boek Jheronimus. De wegen naar hemel en hel schrijft dat het helemaal niet de bedoeling is dat de vele wonderlijke wezens en bizarre taferelen op de schilderijen van Bosch altijd worden begrepen. Het was Bosch’ bedoeling om ‘te verwarren, te beangstigen en te verontrusten’, zoals iemand in de zestiende eeuw schreef, niet om de kijker te laten denken dat een grote vis in de vorm van een boot meer is dan een grote vis in de vorm van een boot. Het waren zinsbegoochelingen en monsters die Bosch, ‘de duivelsschilder’, schiep om de vrome zielen te ontregelen en aan te sporen niet tot de ondeugd te vervallen.

Bij het zien van de Verzoeking van Sint Antonius schreef Fra José de...