<div class="lead">Een halve eeuw geleden ontstond de felle discussie over de lezing van C.P. Snow over ‘The Two Cultures’.</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>In 1963, vijftig jaar geleden, keek de Engelse romanschrijver C.P. Snow terug op zijn vier jaar eerder gehouden en berucht geworden lezing onder de titel The Two Cultures. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>In <i>A Second Look</i> reageerde hij op de honderden artikelen die geschreven werden naar aanleiding van zijn bewering dat er twee culturen waren ontstaan die niets van elkaar wilden weten: de wetenschappelijke en de literaire. De wetenschappelijke cultuur had volgens Snow ‘de toekomst in zijn botten’, de literaire cultuur was een ‘traditionele cultuur’ geworden die de vooruitgang niet kon, en niet wilde bijbenen.</p>
<p>Het debat over Snows lezing werd bekend als ‘The Snow-Leavis Controversy’ omdat F.R. Leavis, hoogleraar in Cambridge en vermaard criticus, onder de titel <i>Two Cultures? The Significance of C.P. Snow</i> met de felste reactie was gekomen. Daarin trok hij de betekenis van Snow als romanschrijver en denker in twijfel. Hij noemde hem ‘an intellectual nullity’ en zijn lezing van ‘an embarrassing vulgarity’. Deze op de persoon gerichte aanval beviel velen niet, ook al waren ze het niet met Snow eens. Het was pure ‘hysterie’ dat Leavis zo tekeer ging en over Snow zei dat hij ‘als romanschrijver nog niet eens een beginner’ was. Snow kon alleen maar in cliché’s denken, zei Leavis. Hij geloofde naïef in de zegeningen van de wetenschap en de industrie terwijl hij nog geen behoorlijke zin kan schrijven. Snow was een typisch product van een beschaving die het contact heeft verloren met zijn culturele waarden.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>Technologie wordt door de echte koesteraars niet meer voluit gesproken, maar wordt liefdevol ‘tech’ genoemd.</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>C.P. Snow werd in de jaren zestig een tijdje minister voor technologie in het kabinet van Harold Wilson, Leavis was en bleef tot zijn dood in 1978 de controversiële literair criticus die alles beoordeelde naar de hoogste maatstaven, maar ondertussen zelf D.H. Lawrence als de beste schrijver van de twintigste eeuw beschouwde – wat je niet vaak hoort. Volgens Leavis, in navolging van T.S. Eliot, moesten critici in de beoordeling van literatuur en cultuur een gemeenschappelijk doel (‘a common pursuit’) hebben zodat er een algemene standaard van kwaliteit ontstond. Hij legde daar zo’n morele druk op dat veel van zijn leerlingen zich van hem afkeerden.</p>
<p>Omdat hij nadruk legde op literaire kwaliteit zal Leavis wel altijd een dwingende achtergrondmuziek blijven in de discussie over literair gehalte, maar als tegenstander van Snow heeft hij het pleit verloren. Je kunt niet meer van twee culturen spreken. Wetenschap, cultuur en literatuur staan niet meer tegenover elkaar, zoals in het begin van de jaren zestig. Ook al zijn er nog genoeg wetenschappelijke idioten die van de wetenschap en de technologie verwachten dat ze alle menselijke problemen zullen oplossen, de wetenschap is de laatste vijftig jaar geleidelijk gedomesticeerd. Dat kon omdat de wetenschap zelf kritischer en menselijker werd, minder louter technisch was gericht, door minder eggheads werd bedreven, door minder vakidioten, en met geleerden die de maatschappelijke context bij hun onderzoek betrokken. En met wetenschappers die tegenwicht bieden tegen al te eenzijdige technische ontwikkelingen.  </p>
<p>Dat literaire intellectuelen veel minder vijandig zijn komen te staan tegenover wetenschap en technologie komt onder meer door de aanstekelijke manier waarop Rudy Kousbroek over machines, uitvindingen, wiskunde en auto’s kon schrijven. Hij schreef in het tijdschrift <i>De ingenieur</i> en beoefende de ‘proefondervindelijke wijsbegeerte’, een door Karl Popper geïnspireerde manier van denken waarbij men niet gauw tevreden is met wat men zelf heeft bedacht. Het moest altijd onder het vergrootglas van de falsificatie worden gelegd. Dat in de jaren zeventig in de dagbladen wetenschapsbijlagen ontstonden werd door Kousbroeks enthousiasme veel vanzelfsprekender. De wetenschapsjournalist Karel Knip kon de Willy Wortel van de intellectuelen worden. </p>
</p></div>
<div class="figure--right">
<figure id="post-33069 media-33069" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/09/fb4909c3-dd87-4f18-9a07-863b5e622290_CP-Snow-Collins.png" alt="Matt Collins&#039; iconische tekening van CP Snow" /><figcaption>Matt Collins&#8217; iconische tekening van CP Snow</figcaption></figure>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Wetenschapsjournalistiek werd een apart vak. In England werd Richard Dawkins aangesteld als hoogleraar die de wetenschap voor het publiek begrijpelijk moest maken. In Nederland kreeg Bas Haring die taak. De vroegere directeur van de Koninklijke Academie van Wetenschappen Robbert Dijkgraaf, en de nieuwe Hans Grevers, sluiten zich niet op in hun academische kamers, maar zijn publiekelijk aanwezig om de wetenschap uit de dragen. ‘Non-fictie’, uitdrukkelijk geen literatuur, maar boeken met begrijpelijke wetenschap, werd een nieuw begrip. </p>
<p>Tot de jaren zeventig had technologie onder intellectuelen nog een slechte naam, met uitzondering misschien van de ruimtevaarttechnologie vanwege de reis naar de maan. Technologie werd door tegenstanders als Theodore Roszak beschouwd als een bulldozer die alle menselijkheid omverhaalde. Maar sinds de jaren tachtig wordt de technologie door de vlucht van de computer gekoesterd door de economen en door de gebruikers. Technologie wordt als woord door de echte koesteraars nu niet meer voluit gesproken, maar wordt liefdevol ‘tech’ genoemd. ‘Tech’ wordt aangewend om het leven op alle denkbare manieren te verbeteren, sterker om, zoals de innovator Daan Roosegaarde zegt, ‘de oude wereld’ te veranderen in ‘de nieuwe wereld’.    </p>
<p>Als antwoord op de controverse over de twee culturen richtte de Amerikaan John Brockman in de jaren zeventig de website <a href="https://www.edge.org/">Edge</a> op waarin vermaarde wetenschappers sindsdien discussiëren over alle denkbare wetenschappelijke thema’s onder de titel <i>The Third Culture</i>. Brockman pakte het drastisch aan. Hij beweerde dat de wetenschap het podium van de literaire cultuur had overgenomen. De literaire cultuur stond niet meer model voor de cultuur, dat was nu de cultuur van wetenschappen als kunstmatige intelligentie, biologie, computertechnologie, neurowetenschap, hersenonderzoek, genetica en astronomie. </p>
<p>De meest recente ontwikkeling die beantwoordt aan Snows wens dat wetenschap tot de dagelijkse cultuur zou gaan behoren, deed zich vorig jaar voor bij de oprichting van <i>The New College for the Humanities</i> (NCH) in Londen door de filosoof Anthony Grayling. ‘Humanities’ doet veronderstellen dat het om een universiteit gaat met de nadruk op filosofie, psychologie, talen en sociale wetenschappen. Dat is ook de kern, maar elke student, wat hij ook studeert, is verplicht colleges te volgen in de wetenschapsgeschiedenis, kritisch denken, toegepaste ethiek, professionele vaardigheden en logica. De Alfa’s krijgen met andere woorden hun portie natuurwetenschap, astronomie, celbiologie en harde kennis. Graylings bedoeling is dan ook de ‘CP Snow gap’, de kloof tussen alfa- en bêta-wetenschappen, te helpen dichten.  </p>
<p>Schrijvers hebben steeds minder koudwatervrees als het om wetenschap en technologie gaat. De wetenschap begeeft zich inmiddels ook in details en finesses die verwant zijn aan de literatuur. Een voorbeeld van een schrijver die wordt geïntrigeerd door bepaalde wetenschap, in zijn geval biologie en evolutie, is Ian McEwan. In ‘Literature, Science and Human Nature’, zijn bijdrage aan het boek <i>The Literary Animal</i>, schrijft hij zowel over Saul Bellow als Charles Darwin. Ook al is Darwin duidelijk de mindere schrijver, zijn observatievermogen, aandacht voor details en zijn verbeeldingskracht kunnen zich meten met die van Bellow, hoe anders van textuur ook. Aan het prachtig geschreven essay van McEwan zie je hoe de twee culturen van literatuur en wetenschap verdwijnen wanneer ze opgaan in de cultuur zelf.        </p>
</p></div>


Gerelateerd