Defensie
Na het nee-ja-nee-ja-nee-ja van de afgelopen jaren leek het erop alsof de PvdA deze keer zou gaan instemmen met de aankoop. Maar fractievoorzitter Diederik Samsom, die eerder dit jaar nog aankondigde dat hij het kabinetsstandpunt over de JSF zou volgen, gooide het roer weer een keer om. En dus wordt het de komende maanden spannend.
De PvdA-leider wil dat er duidelijkheid komt over geluidsoverlast, over de betaalbaarheid van het toestel en over de vraag of er wel voldoende werkgelegenheid tegenover staat. Ook wil hij weten of het vliegtuig wel past binnen de Nederlandse veiligheidsstrategie en of de zeven-
endertig vliegtuigen wel voldoende zijn om ‘onze mannen en vrouwen’ tijdens internationale vredesmissies te beschermen. Na afloop van de politieke ledenraad in Zwolle dit weekeinde sprak Samsom onomwonden: als niet aan de voorwaarden wordt voldaan ‘dan gaat het niet door’, zei hij tegen Omroep Friesland. Het is niet zonder reden dat Samsom in tweede instantie heeft geluisterd naar de vele kritische geluiden uit zijn partij. Want ook uit de Verenigde Staten komen al lange tijd wel heel zorgelijke berichten over de voortgang van de ontwikkeling van het vliegtuig.
Luitenant-generaal Christopher Bogdan was de eerste hooggeplaatste Amerikaanse militair die de kat de bel aan bond. Hij is de hoogste baas die vanuit het Pentagon toe moet zien op de voortgang van het JSF-project. En hij maakt van zijn hart geen moordkuil. In september vorig jaar zei hij tijdens het jaarlijkse congres van de Air Force Association dat de relatie tussen het Pentagon en vliegtuigbouwer Lockheed Martin ‘nog nooit zo slecht was geweest’. Hij verweet het bedrijf te veel gericht te zijn op het maken van winst op de korte termijn. ‘Als we de manier waarop we dag in dag uit met Lockheed werken niet verbeteren, gaat het niet lukken,’ zei Bogdan. De directie die op de eerste rij zat, was zichtbaar geschokt. ‘Als we de relatie niet verbeteren zal het programma niet tot een succes leiden,’ zei Bogdan. In The Washington Post was hij niet minder eerlijk toen hij zei bij zijn aantreden ‘een enorme rotzooi’ te hebben aangetroffen.
Supersonische helm
Bogdan maakte zich vooral zorgen over de opgelopen achterstand in de ontwikkeling van nieuwe computerprogramma’s van wat hij de ‘vliegende software computer’ noemde. Tot zijn schrik ontdekte hij dat er bij Lockheed programmeurs werkten aan computers die niet met elkaar verbonden waren. ‘Ik kon mijn ogen niet geloven,’ zei hij in The Washington Post. En dus trok hij de ontwikkeling van de programmatuur uit handen van Lockheed. Dat wordt nu door zijn eigen medewerkers gedaan.
Een ander probleem zijn de obstakels bij de ontwikkeling van de supersonische helm die de piloten dragen en die maar liefst vijfhonderdduizend dollar per stuk moet gaan kosten. Dankzij ingenieuze technieken krijgen de piloten vlak voor hun ogen een soort dashboard te zien met alle vluchtinformatie, maar kunnen ze ook alle kanten op kijken via camera’s die aan de buitenkant van het vliegtuig bevestigd zijn. Maar de helm werkte slechts ‘rudimentair’ zei Bogdan in september 2012. De zorgen over de helm waren zo groot dat Bogdan besloot tot een alternatief, de veel goedkopere helm van het bedrijf BEA. Bogdan zei in The Washington Post wakker te liggen van de enorme kosten die met de JSF gemoeid zijn, niet alleen die voor de ontwikkeling van het vliegtuig, maar ook de operationele kosten voor de komende vijftig jaar.
Sinds Bogdans uitspraken in september vorig jaar ging er opnieuw veel mis bij het testen van de vliegtuigen. Er werd een scheur ontdekt in het turbineblad en een defect in een onderdeel van het aandrijvingssysteem. Keer op keer moeten testvluchten worden stilgelegd. In februari van dit jaar waren de relaties met de vliegtuigbouwer blijkbaar nog niet verbeterd. Tijdens een reis naar Australië, waar Bogdan het parlement ervan probeerde te overtuigen de JSF aan te kopen, leverde hij opnieuw stevige kritiek. Hij eiste dat Lockheed Martin en ook motorbouwer Pratt &#038; Whitney zich verantwoordelijker gingen gedragen. Ze moesten hun uiterste best gaan doen kostenreducties door te voeren en een deel van de risico’s bij de ontwikkeling van het vliegtuig voor hun eigen rekening te gaan nemen. Naar aanleiding van Bogdans tirade stelde de Tweede Kamer vragen aan minister Hennis-Plasschaert van Defensie. In plaats van in te gaan op de geconstateerde problemen hield Hennis het erbij dat zij Bogdan steunt in zijn streven om de toestellen ‘betaalbaar te houden’.
Hoe groot de problemen zijn, bleek ook in juni toen J. Michael Gilmore, directeur van het Operational Test and Evaluation Directorate van het Amerikaanse ministerie van Defensie, in het Congres een toelichting gaf over de voortgang bij de ontwikkeling de JSF. De opperwapentester schetste een somber beeld. Voor de zoveelste keer kampt de JSF met tegenvallers. Wat Bogdan vreesde komt uit: door onverwachte ontdekkingen van problemen in de software zijn grote achterstanden opgelopen. Gilmore acht het dan ook niet mogelijk om voor oktober 2014 klaar te zijn met de testen, zoals is gepland. En dat zou dan grote problemen opleveren. De Amerikaanse marine wil de JSF immers al in 2015 gaan inzetten in operaties. Dat lijkt niet verstandig, want volgens Gilmore heeft een JSF die is uitgerust met de huidige versie van de zogenaamde Block 2B software maar een ‘beperkte capaciteit om de strijd aan te gaan’. Als ze toch worden ingezet, zouden de JSF’s ‘waarschijnlijk moeten worden ondersteund’ door oudere vliegtuigen als de F-16’s. En dat is natuurlijk een gotspe: een JSF die beschermd wordt door het vliegtuig dat het moet gaan vervangen.
Haperende software
Het tijdschrift Vanity Fair bracht afgelopen week, precies op het moment dat in Nederland de JSF-discussie weer oplaaide, een vernietigend artikel uit over brokkenpiloot JSF. Veelzeggende titel: ‘Will it fly?’ In het verhaal worden alle problemen waardoor de JSF wordt geplaagd nog eens op een rijtje gezet: de haperende software, de dolgedraaide helm, lekkende leidingen, afbladderende verf op de staart. Ook generaal Bogdan komt uitgebreid aan het woord. Hij zegt een lijst te hebben met maar liefst vijftig onderdelen die vaker dan verwacht kapot gaan, en dat voor een toestel waar al jaren testvluchten mee worden gevlogen, die zelfs al van de productieband rolt. ‘Je kan begrijpen waarom veel mensen heel, heel erg sceptisch zijn over het JSF-programma,’ zegt hij. Terugkijkend noemt hij het plan, twaalf jaar geleden, om één vliegtuig te maken voor luchtmacht, marine én mariniers ‘wel een beetje erg optimistisch’. De een heeft een vliegtuig nodig om lange afstanden te vliegen en bombardementen uit de voeren, de ander wil een vliegtuig dat op een vliegdekschip kan landen en de derde om troepen in het veld te beschermen. Voor al die taken zijn verschillende vereisten die moeilijk met elkaar zijn te verenigen.
Bogdan vindt dat Lockheed Martin een ‘veel te algemene’ opdracht heeft gekregen voor de ontwikkeling van het vliegtuig en dat de risico’s voor mislukkingen en vertragingen ten onrechte volledig eenzijdig bij de Amerikaanse overheid zijn gelegd. ‘We betalen Lockheed Martin wat ze willen om een klus te klaren. En als het mis ging, betaalden we ze om het te repareren. En zij maakten op geen enkele manier verlies.’ De generaal noemt het ook ‘jammer’ dat toen de ontwikkeling van de JSF begon, werd besloten om al vliegtuigen van de band te laten lopen terwijl er nog volop werd getest. ‘Als er iets mis blijkt te zijn, moeten ze allemaal terug voor reparaties. En dat drijft de kosten op. Het is frustrerend. Maar ik moet het doen met de kaarten die me zijn toebedeeld.’
Bogdan noemt de strategie van Lockheed om onderdelen voor het vliegtuig in zesenveertig verschillende staten te laten maken ‘briljant’. Zo is iedereen met handen en voeten aan het project gebonden en schakel je oppositie tegen de JSF zo goed als uit. In totaal werken er honderdvijfentwintigduizend mensen in de toeleveringsindustrie en genereert het project een omzet van 13,7 miljard euro voor de Amerikaanse economie.
Cost War Room
Christopher Bogdan mag dan kritiek hebben, hij blijft wél geloven in het project waaraan hij leiding geeft. Hij moet wel, nu de VS miljarden dollars in de JSF hebben gestoken. ‘Ik kan niet veranderen waar we vandaan komen, maar wel waar we heen gaan,’ zegt hij in Vanity Fair. Onlangs sprak Bogdan opnieuw op het congres van de Air Force Association en daar sloeg hij een heel andere toon aan. Hij prees Lockheed Martin voor de veranderde houding. Kostenreductie staat tegenwoordig hoog op de agenda. In het glanzende hoofdkantoor van het bedrijf is ruimte ter beschikking gesteld voor een ‘Cost War Room’, waar medewerkers van de drie grote bedrijven die bij de bouw betrokken zijn – Lockheed, Pratt &#038; Whitney en Northrop Grumman – samenwerken om de kosten zoveel mogelijk te drukken. Ook zullen er de komende tijd twee keer zoveel vliegtuigen van de band rollen om aan de vraag van andere landen te voldoen. Maar of Nederland daar uiteindelijk bij zal zijn?
In Den Haag staan politici voor een onmogelijke keuze. De procedure rammelt, de kosten zijn stelselmatig onderschat, er is niet serieus naar alternatieven gekeken, de strategische inbedding ontbreekt. Maar wegzwemmen uit de JSF-fuik lijkt moeilijk. Nederland heeft inmiddels honderden miljoenen in het vliegtuig geïnvesteerd. Dit is precies het duivelse dilemma waar de PvdA voor staat. Hoe gaat Diederik Samsom zich hieruit redden? n
Nee