<div class="wpg-element lead-bold">
<p>Je zou niet zeggen dat onder de elegante kleine stad die keizer Hadrianus (76-138 na Christus) in de buurt van Rome als buitenverblijf liet bouwen zich een gangenstelsel bevindt van meer dan vierenhalve kilometer.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Het was bedoeld voor de bedienden. Die zouden dan het leven in de gebouwen, de baden, het theater, op de eilandjes, in de tuinen, de bibliotheken (een Latijnse en een Griekse), de vijvers, terrassen, grotten, eetzalen en menige tempel zo min mogelijk storen. De keizer zelf wilde geen rumoer in de omgeving van zijn veelal melancholische mijmeringen.<br />Op de grote tentoonstelling over Hadrianus in het British Museum in Londen (tot 26 oktober) zijn afbeeldingen van die enorme gangen onder de Villa Hadrianus te zien. Je vraagt je af waar ze voor waren. Was Hadrianus zo op zijn rust gesteld, wilde hij niets met bedienden te maken hebben, was het een vernuftige constructie om het leven boven de grond niet te druk te laten worden? </p>
<p>Zulke vragen kun je blijven stellen als het om het innemende raadsel Hadrianus gaat. De belangrijkste bron voor de kennis van zijn leven, de Historia Augusta, schetst een tantaliserend tegenstrijdig portret van hem. Hij was, in één en dezelfde persoon, ‘sober en opgewekt, waardig en speels, talmend en snel handelend, gierig en genereus, een bedrieger en recht door zee, wreed en genadig, en altijd in alle opzichten veranderlijk.’ Die gangen passen dus in de dichterlijke, artistieke, filosofische, maar ook in die andere, de solitaire, wrede en achterdochtige Hadrianus. De feiten over zijn leven laten een consequente afwisseling van hardheid en zachtheid zien: hij liet vijanden zonder scrupules vermoorden, maar kon op andere momenten argeloos genadig zijn voor tegenstanders. </p>
<p>De tentoonstelling wil dat de schitterende beelden, bustes, documenten, munten en voorwerpen die er te zien zijn hun eigen verhaal vertellen, want de samensteller en schrijver van de catalogus, Thorsten Opper, doet het niet. Hij heeft wel een schat aan nieuwe feiten en archeologische vondsten verzameld, maar wat betreft Hadrianus’ persoon houdt hij zich op de vlakte. Hij zegt dat Hadrianus’ unieke persoonlijkheid voor een historicus en archeoloog zeker intrigerend is, maar vanaf een zeker punt toch beter overgelaten kan worden aan een&#8230; romanschrijver.  </p>
<p>Daarmee stuurt hij de bezoeker en lezer van de catalogus enigszins het bos in. Die wil een karakter, een mens of een persoon achter de mooie baardige kop van Hadrianus, en die krijgt hij niet. Hij kan natuurlijk Hadrianus’ gedenkschriften lezen, de prachtige roman van Marguerite Yourcenar, maar haar Hadrianus is uit 1951 en wordt nu als te mild en te voordelig voor hem beschouwd. Hadrianus was veel meer krijgsheer en soldaat, en bij tijd en wijle veel wreder dan we willen. Dat hij de opstand van de joden zo gruwelijk neersloeg, de macht van de senaat inperkte, ‘de adder’ Servia­nus op zijn negentigste zelfmoord liet plegen: het zijn feiten die zich lastig laten rijmen met even harde feiten als zijn hart voor de kunsten, voor architectuur, voor poëzie en filosofie en, niet op de laatste plaats, voor de liefde en de schoonheid, vertegenwoordigd door zijn geliefde Antinous (die op zijn twintigste verdronk). </p>
<p>Er wordt nu gedaan alsof Hadrianus voor ons zo’n vertrouwde figuur is omdat hij zich (bijvoorbeeld) bij het begin van zijn benoeming tot keizer in 117 meteen terugtrok uit Mesopotamië (het huidige Irak). Hij was geen imperialist zoals zijn voorganger Trajanus (en als George Bush, zegt men er nu bij). De Muur van Hadrianus in Engeland wordt nu vergeleken met de Berlijnse en de Israëlische muur. Allemaal erg kinderachtige parallellen, of ze nu positief of negatief zijn. Hadrianus blijft zo intrigerend omdat we zijn tegenstrijdige karakter willen begrijpen. Tijdens zijn bewind heeft hij met dat karakter in een gebied dat reikt van Engeland tot Egypte voor veel vrede en welvaart gezorgd. Volgens Edward Gib­bon was hij op het ene moment een voortreffelijke keizer, dan weer een bespottelijk sofist, en dan weer de afgunstige tiran. We zullen het moeten doen met deze paradoxale Hadrianus en zijn vreemde ondergrondse gangen. </p>
</p></div>
<p> </p>
